Summery: Słowa kluczowe: podpis elektroniczny, usługi on-line dla obywatelu i biznesu, Internet Key words:

Transkrypt

1 Małgorzata Michalcewicz-Kaniowska Małgorzata Zajdel Radosław Kaniowski Stan wiedzy w zakresie podpisu elektronicznego wyniki z badań Streszczenie: Celem artykułu było zbadanie poziomu wiedzy na temat podpisu elektronicznego na podstawie opinii uczestników projektu Akademia e-podpisu realizowanego w 2010roku, finansowanego ze środków Unii Europejskiej. Badania pozwoliły respondentom na wyrażenie własnych przemyśleń i opinii dotyczących podstawowych usług publicznych dostępnych online dla obywatela i dla biznesu oraz wskazanie czynników ograniczających możliwość stosowania podpisu elektronicznego. Badania własne przeprowadzono w grupie 150 uczestników szkolenia projektu Akademia e-podpisu z terenu województwa kujawsko-pomorskiego, w tym 95 kobiet oraz 55 mężczyzn, co stanowiło odpowiednio 63,3% i 36,7% badanych. Zastosowano wywiad prosty standaryzowany w oparciu o kwestionariusz. Badania wykazały, że 81% kobiet i 47% mężczyzn posiada wiedzę o podpisie elektronicznym, natomiast brak wiedzy wskazało łącznie 14% badanych Okazało się iż tylko niespełna 15% respondentów wykorzystuje podpis elektroniczny w pracy zawodowej, 10% planuje jego zastosowanie natomiast 75% nie dostrzega potrzeby jego stosowania. Summery: Słowa kluczowe: podpis elektroniczny, usługi on-line dla obywatelu i biznesu, Internet Key words: Wstęp W obecnych warunkach funkcjonowania przedsiębiorstw i rozwoju społeczno - gospodarczego dąży się do stworzenia takich metod, aby transakcje były realizowane natychmiast, bez bezpośredniego udziału i kontaktu kontrahentów. Zawieranie czynności prawnych we współczesnym obrocie gospodarczym zdominowanym przez usługi internetowe charakteryzuje się brakiem materialnej formy dokumentu. Dzięki wnikliwej analizie okazało się, że stworzenie elektronicznych czynności prawnych jest niezbędne dla funkcjonowania gospodarki światowej. Celem badania było pozyskani opinii na temat podpisu elektronicznego wśród uczestników projektu Akademia e-podpisu, którego celem było nabycie kompetencji z zakresu elektronicznego podpisu, wzrostu kompetencji osobistych oraz wsparcia rozwoju zawodowego.

2 Technologia informacyjna w literaturze przedmiotu Wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych wskazuje na konkretne efekty z jej stosowania w różnych dziedzinach gospodarki. Wśród nich można wskazać m.in. na ograniczenie barier przestrzennych w handlu i usługach, usprawnienie przepływu informacji istotnych dla podejmowania decyzji na rynkach, ograniczenie kosztów usług bankowych dzięki e-bankowości, zintensyfikowanie współpracy sektora rolnożywnościowego, korzystanie z e-usług publicznych jak na przykład z e-administracji, rozwój handlu i usług okołobiznesowych tj. e-handel i e-biznes. Ponadto wskazuje się na zwiększenie dostępu do informacji. Okazuje się jednak, że Polska zajmuje jedno z ostatnich miejsc w Unii Europejskiej w zakresie dostępu do najnowszych ICT i szerokopasmowego Internetu. Dlatego też zwraca się szczególną uwagę na zintensyfikowanie wdrażania i upowszechniania technologii informacyjno-komunikacyjnych, tym bardziej, że 43% gospodarstw domowych na wsi ma dostęp do szybkiego Internetu wobec 70% ogółu populacji wiejskiej Unii Europejskiej. Dostrzega się dość duże zróżnicowanie w poziomie korzystania z Internetu przez duże przedsiębiorstwa i sektor MMŚP, który w dużo niższym stopniu korzysta z Internetu, dodatkowo nie posiadając wykwalifikowanych kadr w tym zakresie. Okazuje się, że brak e- umiejętności ogranicza także udział tych osób w społeczeństwie informacyjnym, zwiększając dystans cyfrowy. 1 Okazuje się jednak, że Polska zajmuje jedno z ostatnich miejsc w Unii Europejskiej w zakresie dostępu do najnowszych ICT i szerokopasmowego Internetu. Dlatego też zwraca się szczególną uwagę na zintensyfikowanie wdrażania i upowszechniania technologii informacyjno-komunikacyjnych, tym bardziej, że 43% gospodarstw domowych na wsi ma dostęp do szybkiego Internetu wobec 70% ogółu populacji wiejskiej Unii Europejskiej. Dostrzega się dość duże zróżnicowanie w poziomie korzystania z Internetu przez duże przedsiębiorstwa i sektor MMŚP, który w dużo niższym stopniu korzysta z Internetu, dodatkowo nie posiadając wykwalifikowanych kadr w tym zakresie. Okazuje się, że brak e- umiejętności ogranicza także udział tych osób w społeczeństwie informacyjnym, zwiększając dystans cyfrowy. 1 Ministerstwo Gospodarki- Wydział Prasowy, Łatwiejszy i tańszy dostęp do podpisu elektronicznego

3 Szczególnego znaczenia nabiera również fakt, że także Komisja Europejska podkreśla jak ważne jest odpowiednie kształcenie młodych osób, które wkraczając na rynek pracy powinny posiadać e-umiejętności odpowiadające specyfice danej branży, na przykład rolnospożywczej. Odpowiednie kwalifikacje są jednym z czynników wpływających na możliwość podjęcia pracy na obszarach wiejskich. Innym czynnikiem również przyspieszającym rozwój przedsiębiorczości mogą być powstające firmy świadczące e-usługi (e-biznes, e-handel, e- marketing, e-doradztwo, portale komercyjne itp.) 2. Szybki postęp technologii informatycznych, w tym także rozwój stron internetowych urzędów publicznych determinuje zwiększenie oferowanych usług on-line. Jednakże duża grupa obywateli nie jest w pełni przygotowana do korzystania z możliwości, a nawet wskazuje się, że istnieje grupa obywateli zagrożonych tzw. wykluczeniem cyfrowym. Według badań europejskich, największą grupą, mającą trudności w przystosowaniu się do korzystania z Internetu, są osoby starsze, niezależnie od ich statusu zawodowego (rys. 1). Taką tendencję można dostrzec w Polsce (82%) jak i w całej Europie (71%). W Polsce kolejnymi grupami zagrożonymi wykluczeniem cyfrowym są osoby z słabym dostępem do technologii informatycznych oraz osoby z odległych obszarów wiejskich. Natomiast w Europie kolejną grupą są ludzie o niskim wykształceniu, gdzie w Polsce grupa ta jest w niewielkim stopniu zagrożona cyfrowym wykluczeniem. 2 E-mentor nr 2(24) kwiecień 2008 s.2

4 90,00% 80,00% 70,00% 71,70% 82,05% 67,90% 74,36% 60,00% 50,00% 41,50% 46,15% 40,00% 30,00% 28,03% 28,30% 28,21% 30,20% 26,40% 20,00% 15,38% 12,82% 12,82% 10,00% 3,80% 2,56% 0,00% Osoby starsze Niepełnosprawni Bezrobotni Osoby z odległych obszarów Osoby słabo wykształcone Imigranci Osoby z niskim dostępem do TI Inni Fundacja ECDL Polska Rysunek 1. Struktura osób zagrożonych wykluczeniem cyfrowym Źródło: E-mentor nr 2(24) kwiecień 2008 s.2

5 Rozpoczęta w 2007 roku budowa Elektronicznej Platformy Usług Administracji Publicznej (epuap) umożliwia wszystkim obywatelom i przedsiębiorcom, elektroniczny dostęp do usług publicznych oraz e-płatności poprzez wykorzystanie podpisu elektronicznego. 3 Na poniższym rysunku zaprezentowano podstawowe pojęcia związane z podpisem elektronicznym (rys. 2) Rysunek 2. Podstawowe pojęcia ustawy o podpisie elektronicznym Źródło: Jaworska M. Podpis elektroniczny, Wydawnictwo Prawo i Praktyka Gospodarcza Warszawa 2002, s.31 Wyniki badań Badania przeprowadzono wśród beneficjentów projektu Akademia e-podpisu w okresie od lutego do końca sierpnia 2010r, łącznie przebadano 150 respondentów, co stanowiło 50% osób uczestniczących w szkoleniach. Szczegółowe zestawienie zawierające charakterystykę osób, które wzięły udział w badaniu przedstawia tabela 1. Tabela 1. Charakterystyka respondentów 3

6 Wyszczególnienie Liczba odpowiedzi Struktura [%] Płeć Kobiety Mężczyźni ,3 36,7 Wiek do 45 powyżej ,7 35,3 Wykształcenie podstawowe zawodowe średnie wyższe , ,7 Miejsce zatrudnienia szkolnictwo administracja publiczna instytucje medyczne przedsiębiorstwo prywatne , ,33 52 Źródło: Opracowanie własne W przeprowadzonym badaniu ankietowym wzięło udział 95 kobiet oraz 55 mężczyzn co stanowiło odpowiednio 63,3% i 36,7% badanych. Podstawowe kryterium stanowił wiek badanych, wśród ankietowanych było 97 osób poniżej 45 roku życia (64,7%) oraz 53 powyżej 45 lat (35,3%). Najbardziej liczną grupę stanowiły osoby z wykształceniem wyższym niespełna 50% a najmniej liczną z wykształceniem podstawowym ok. 1%. Kolejne pytanie dotyczyło zatrudnienia, kwestionariusz zawierał cztery kategorie: szkolnictwo, administrację publiczną, instytucje medyczne, przedsiębiorstwo prywatne i otrzymano odpowiednio wyniki: 16,7%; 20%; 11,3%; 52%. Zasadnicza część kwestionariusza zawierała pytania dotyczące stanu wiedzy o podpisie elektronicznym. Kwestionariusz zawierał 14 pytań, w tym 9 pytań zamkniętych, 2

7 pytania półzamkniętych oraz 3 pytania otwarte. Poniżej scharakteryzowano najważniejsze aspekty przeprowadzonej analizy. Badania wykazały, że 81% kobiet i 47% mężczyzn posiada wiedzę o podpisie elektronicznym, natomiast brak wiedzy wskazało łącznie 14% badanych, co przedstawiono na wykresie.(rys3) liczba odpowiedzi tak nie nie pamietam Kobiety Mężczyźni Rysunek 3. Ogólna wiedza na temat podpisu elektronicznego Źródło: Opracowanie własne Badanych zapytano o znajomość ustawy o podpisie elektronicznym, o rok wejścia w życie w/w ustawy oraz zakres najważniejszych zagadnień. Badani respondenci w większości przypadków ponad 80% łącznie wskazali odpowiedź że nie posiadają wiedzy dotyczącej wprowadzenia w życie ustawy dotyczącej podpisu elektronicznego oraz nie znają informacji w niej zawartych. W pytaniu trzecim zapytano respondentów o praktyczne wykorzystanie i stosowanie podpisu. Okazało się iż tylko niespełna 15% respondentów stosuje podpis elektroniczny w pracy zawodowej, 10% planuje jego zastosowanie (głównie do przesyłania deklaracji podatkowych), a 75% nie używa podpisu. Podstawowe źródła wiedzy o podpisie elektronicznym zdaniem ankietowanych to: prasa i telewizja, znajomi oraz szkolenia. Uzyskane wynik zaprezentowano na wykresie 4.

8 70 60 liczba odpowiedzi Kobiety Mężczyźni 0 Z prasy, telewizji, Internetu Od znajomych Ze szkolenia Inne Rysunek 4. Źródło wiedzy o podpisie elektronicznym Źródło: Opracowanie własne Kolejny aspekt dotyczył znajomości merytorycznej wiedzy o podpisie elektronicznym, zapytano o znajomość rodzajów podpisów. Analiza odpowiedzi wskazała iż większość respondentów posiada wiedzę o podpisie elektronicznym jako kwalifikowanym i niekwalifikowanym, niż zwykłym i bezpiecznym, gdyż uzyskano wyniki odpowiednio: 55% i 60% oraz 37% i 25%. Kolejne pytanie dotyczyło okresu stosowania podpisu elektronicznego przez respondentów. Odpowiedzi udzieliło 15% respondentów stosujących podpis. Przeprowadzona analiza wskazała, iż spośród stosujących podpis 60% osób używa go od ok. pół roku, 35% ponad rok a 5 % dłużej. Funkcjonalność stosowania podpisu elektronicznego stanowiła kolejny aspekt badania. Uzyskane odpowiedzi wskazują jednoznacznie, iż podpis elektroniczny stanowi bardzo wygodny sposób potwierdzania wiarygodności dokumentu elektronicznego gdyż odpowiedzi takiej udzieliło 100% zapytanych respondentów posługujących się podpisem. Zastosowanie podpisu i jego weryfikacja ze względu na obecność tzw. Zaufanej Trzeciej Strony wzbudza zastrzeżenia jego prawidłowości przebiegu i skuteczności zastosowania. Jednak z uzyskanych odpowiedzi wynika iż ponad 85% kobiet i 80% mężczyzn nie ma zastrzeżeń do przebiegu procesów związanych ze składaniem podpisu. Bezpieczeństwa stosowania podpisu kwalifikowanego i nie kwalifikowanego to następny aspekt przeprowadzonej analizy. Respondenci w większości przypadków 55% twierdzą iż podpis kwalifikowany jest tak samo bezpieczny jak niekwalifikowany natomiast 10% badanych nie ma zdania co ważności podpisów. Zapytano respondentów to, czy znają

9 istotę działania podpisu. 85% badanych przyznało się do barku wiedzy merytorycznej dotyczącej istoty działania, tyko 15% wskazało odpowiedź tak. Kolejne trzy pytania pozwoliły respondentowi na wyrażenie własnych przemyśleń i opinii dotyczących podstawowych usług publicznych dostępnych on-line dla obywatela i dla biznesu oraz na wskazanie opinii dotyczących czynników ograniczających możliwość stosowania podpisu elektronicznego. Zebrane odpowiedzi pogrupowano wskazując najczęściej wymienione usługi publiczne dla obywatela świadczone on-line, i tak otrzymano: podatki dochodowe 80%, rejestracja pojazdów 20%, rekrutacja na studia 16% oraz biblioteki publiczne 7% Wykres 5 przedstawia wymienione przez badanych usługi publiczne dla biznesu online. Usługi publiczne dla biznesu [%] ubezpieczenia spoleczne od pracow ników podatki dochodow e składanie danych statystycznych VAT Rejestracja firm Rysunek 5. Usługi publiczne dla biznesu Źródło: Opracowanie własne Z analizy wynika, iż respondenci nie posiadali w pełnym zakresie wiedzy na temat usług publicznych dostępnych on-line dla obywatela i biznesu. Wśród uzyskanych odpowiedzi nie pojawiły się wcale usługi: poszukiwanie pracy, składanie wniosków o pozwolenie na budowę, opieka społeczna (zasiłki dla bezrobotnych, koszty medyczne, usługi zdrowotne), dokumenty osobiste (paszporty, prawo jazdy) akty małżeństwa, urodzenia, usługi meldunkowe, pozwolenia dotyczące ochrony środowiska,

10 zamówienia publiczne, deklaracje celne. W wielu jednak przypadkach wskazano ogólną możliwość pobierania formularzy z Internetu ok. 60% respondentów. Ostatnie pytanie kwestionariusza dotyczyło czynników ograniczających możliwość stosowania podpisu elektronicznego. Wśród najczęściej pojawiających się odpowiedzi wyróżniono: brak zaufania do wykonywania droga elektroniczną ważnych transakcji 55%, zbyt niski dostęp do Internetu 50%, mała umiejętność obsługi komputera zwłaszcza przez osoby starsze 50%, wysokie koszty zakupu i użytkowania podpisu 45%. W związku z tym dostrzega się konieczność prowadzenia kampanii informacyjnych obejmujących: możliwości, stosowanie oraz zalety wynikające z posługiwania się podpisem elektronicznym, wskazując na bezpieczeństwo i brak zagrożeń. Zakończenie Badania wykazały, że 81% kobiet i 47% mężczyzn posiada wiedzę o podpisie elektronicznym, natomiast brak wiedzy wskazało łącznie 14% badanych. Okazało się iż tylko niespełna 15% respondentów stosuje podpis elektroniczny w pracy zawodowej, 10% planuje jego zastosowanie a 75% nie używa podpisu. Przeprowadzona analiza wskazała, iż spośród stosujących podpis 60% osób używa go od ok. pół roku, 35% ponad rok a 5 % dłużej. Z analizy wynika, iż respondenci nie posiadali pełnego zakresu wiedzy na temat usług publicznych dostępnych on-line dla obywatela i biznesu. Wśród uzyskanych odpowiedzi nie pojawiły się takie usługi jak: poszukiwanie pracy, składanie wniosków o pozwolenie na budowę, opieka społeczna (zasiłki dla bezrobotnych, koszty medyczne, usługi zdrowotne), dokumenty osobiste (paszporty, prawo jazdy), akty małżeństwa, urodzenia, usługi meldunkowe, pozwolenia dotyczące ochrony środowiska, zamówienia publiczne, deklaracje celne. W badaniach wskazano możliwość posługiwania się certyfikowanym e-podpisem w ważnych działach gospodarki m. in. w biznesie, administracji, transporcie, sektorze finansowym, edukacji, bankowości, w urzędach notarialnych, urzędach skarbowych czy Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych. Literatura: Dz. U. z 2001 r. Nr 130, poz art. 3, pkt. 1 E-mentor, nr 2 (24) kwiecień 2008 s.

11 Eurostat, 17/2006 Jaworska M. Podpis elektroniczny, Wydawnictwo Prawo i Praktyka Gospodarcza Warszawa 2002, s.31 Kaczmarczyk S., Badania Marketingowe. Metody i techniki. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa Ministerstwo Gospodarki- Wydział Prasowy, Łatwiejszy i tańszy dostęp do podpisu elektronicznego Podpis elektroniczny sposób działania, zastosowanie i korzyści Straszak A., Strategia Lizbońska UE kluczowy czynnik tworzenia się społeczeństwa wiedzy i gospodarki opartej na wiedzy w Polsce. w: Studia i Materiały Polskiego Stowarzyszenia Zarządzania Wiedzą, 2004,s