ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder, "Zespół nadpobudliwo psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi" cz

Transkrypt

1 ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder, "Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi" często nazywany "zespołem hiperkinetycznym" lub "zespołem nadpobudliwości psychoruchowej") ADHD nazwano chorobą XXI wieku. Jeszcze kilkanaście lat temu nikt nie wiązał agresywności, impulsywności i szeregu innych zachowań dziecka z zaburzoną równowagą chemiczną w mózgu. W duŝym uproszczeniu moŝna powiedzieć, Ŝe u podłoŝa ADHD leŝy specyficzny tryb pracy mózgu utrudniający dziecku kontrolę własnego zachowania oraz moŝliwość skupiania uwagi. Najnowsze badania wskazują, Ŝe zaburzenie to jest uwarunkowane genetycznie. Nie ma jednak jednego konkretnego genu odpowiedziqalnego za jego powstanie, stąd mowi się o podłoŝu wielogenowym. Amerykańscy specjaliści juŝ w latach 50- tych XX w. zauwaŝyli, Ŝe zachowanie osoby z ADHD jest w duŝej mierze od niej niezaleŝne. Dziecko staje się niewolnikiem JUś (jeśli coś chce, bo jest niecierpliwe) i ZARAZ (gdy zadanie wymaga dłuŝszego wysiłku umysłowego). Ta sytuacja jest trudna dla wszystkich dla dziecka, rodziców oraz nauczycieli. Istota ADHD ADHD to jedno z najczęstszych zaburzeń wieku rozwojowego. Jest nim dotknięte około 2-5% populacji. Objawy i ich nasilenie są róŝne u róŝnych dzieci. ZaleŜy to od siły uwarunkowań biologicznych, środowiska, świadomego oddziaływania wychowawczego oraz leczenia. ADHD występuje trzykrotnie częściej u chłopców niŝ u dziewcząt. Przyczyną tej statystyki niekoniecznie jest większa podatność chłopców na to zaburzenie, lecz to, Ŝe u dziewczynek częściej występują zaburzenia w zakresie koncentracji uwagi, a u chłopców impulsywność i nadpobudliwość, które są lepiej zauwaŝalne i bardziej uciąŝliwe dla otoczenia. Problem dotyczy dzieci, o co najmniej przeciętnym poziomie rozwoju intelektualnego, które mają trudności z kontrolą własnych impulsów, nadpobudliwością oraz koncentracją uwagi. Nadpobudliwością psychoruchową określa się zespół objawów mających swoje odzwierciedlenie w jednej, dwóch lub wszystkich trzech sferach funkcjonowania dziecka: ruchowej, poznawczej i emocjonalnej. Objawy te muszą istotnie utrudniać funkcjonowanie dziecka w róŝnych sytuacjach. Nadpobudliwość diagnozujemy u dzieci mających trwale występujące objawy, które rozpoczęły się przed 7 rokiem Ŝycia. Przykładowe objawy w sferze ruchowej: Trudno usiedzieć na miejscu (kręci się, macha nogami, stuka trzymanym w ręku przedmiotem, zdarza się, Ŝe w trakcie pracy wstaje i chodzi po pomieszczeniu) Biega, jak nakręcone, wszędzie go pełno, nasuwa się określenie Ŝywe srebro Lubi zabawy ruchowe, zwykle w ich trakcie jest bardziej hałaśliwe od innych dzieci

2 NiemoŜność przewidzenia konsekwencji własnych działań powoduje, Ŝe dziecko zachowuje się w sposób niezgodny z normami społecznymi oraz podstawowymi zasadami bezpieczeństwa Zwykle powoli wykonuje wszelkie czynności samoobsługowe: nie potrafi się sprawnie ubrać, czy spakować swoich rzeczy Przy duŝym nasileniu zaburzenia występuje niezręczność, niezborność, brak dokładności i precyzji w wykonywaniu działań (ciągle coś strąca, tłucze, łamie, potyka się, ulega wypadkom) Pojawiają się zaburzenia snu przejawiające się w opóźnionym zasypianiu, przedwczesnym budzeniu się, spłyceniu snu oraz przerwach we śnie Przykładowe objawy w sferze poznawczej: Popełnia szereg błędów wynikających z nieuwagi, roztargnienia, chaotyczności ( nie doczyta treści zadania, polecenia) Sprawia wraŝenie nieobecnego, jakby bujało w obłokach (wynika to ze wzmoŝonej wyobraźni, dominacji świata fantazji nad rzeczywistością) Trudności w zabraniu się do odrabiania lekcji, zwlekanie, wymyślanie innych czynności, byle odwlec to, co ma aktualnie wykonać Gubi róŝne rzeczy, zapomina przyborów do szkoły Łatwo się rozprasza pod wpływem bodźców zewnętrznych, jak np.: hałas za oknem, latająca mucha w pokoju, obrazek na ścianie itp. Ma problem z zastosowaniem się do instrukcji, często z jednej czynności przechodzi do drugiej nie kończąc poprzedniej Pochopnie wnioskuje, brak jest przemyśleń i zastanowienia Przykładowe objawy w sferze emocjonalnej: NadwraŜliwość powoduje łatwe powstawanie reakcji emocjonalnych o duŝej sile, często nieadekwatnych do sytuacji Trudność w kontroli własnego zachowania powoduje, Ŝe formy ekspresji emocjonalnej są bardzo Ŝywe Dziecko z błahych powodów obraŝa się, płacze, gniewa; łatwo przechodzi od płaczu do śmiechu Czasem nadpobudliwość wyraŝa się wzmoŝoną lękliwością przed róŝnymi sytuacjami, zwłaszcza szkolnymi np. dziecko wywołane do odpowiedzi czerwieni się lub blednie, poci się, nie jest w stanie wypowiedzieć ani jednego słowa U niektórych z dzieci nadpobudliwość przejawia się głównie w sferze uczuć wyŝszych: łatwo wzruszają się czyjąś krzywdą, zamartwiają się, płaczą, silniej od innych przeŝywają konflikty, łatwiej poddają się emocjonalnej atmosferze. Są egocentryczne wraŝliwe na własną krzywdę i niesprawiedliwość która ich dotyczy

3 WyŜej wymienione przykładowe objawy to niestety nie wszystko z czym boryka się dziecko nadpobudliwe psychoruchowo. Częściej niŝ u rówieśników występują tiki oraz specyficzne trudności szkolne dysgrafia, dysortografia, dysleksja, dyskalkulia. Ponadto nieprawidłowe oddziaływania ze strony dorosłych prowadzą do zaniŝenia samooceny, które w konsekwencji moŝe stać się przyczyną zaburzeń depresyjnych, czy zaburzeń zachowania. Występowanie objawów jest sygnałem, by zgłosić się do psychologa lub psychiatry dziecięcego. Objawy a wiek dziecka Zgodnie z kryteriami diagnostycznymi objawy nadpobudliwości muszą pojawić się przed ukończeniem przez dziecko 7 roku Ŝycia. Wg niektórych ekspertów cechy zespołu widoczne są juŝ w wieku niemowlęcym. Dziecko jest duŝo bardziej kapryśne od innych maluchów. Bez powodu pojawia się krzyk, krócej śpi w ciągu dnia, jest rozdraŝnione. Obserwuje się nadwraŝliwość na niektóre bodźce słuchowe, wzrokowe, czy czuciowe. Kontakt fizyczny nie sprawia im zwykle przyjemności. Mogą wykazywać nadwraŝliwość na niektóre tkaniny, smaki, produkty. W wieku przedszkolnym zauwaŝalna jest szczególna aktywność dziecka, preferowanie zabaw ruchowych (gonitwy, siłowanie się), działanie w sposób ryzykowny i niebezpieczny (częste urazy i skaleczenia). Ponadto dziecko łatwo wpada w złość, ma problem z panowaniem nad emocjami oraz przyswojenie norm zachowań społecznych. Pomimo tych objawów diagnoza ADHD w wieku przedszkolnym nie jest stawiana ze względu na niemoŝność zaobserwowania deficytów w zakresie uwagi. W tym wieku bardzo trudno rozgraniczyć to, co rozwojowe od symptomów nadpobudliwości psychoruchowej. Okres szkolny to bardzo trudny czas. Dziecko musi dostosować się do wielu róŝnych zasad oraz odnaleźć swoje miejsce w grupie rówieśniczej. To zadanie niełatwe, dlatego szczególnie w tym okresie objawy ADHD są szczególnie widoczne. Dzieci nadpobudliwe wyraŝają swoje emocje szybciej i bardziej intensywnie, co powoduje konflikty zarówno z nauczycielami, jak i rówieśnikami. W miarę upływu czasu zmniejsza się nadruchliwość, a dominować zaczynają trudności w koncentracji uwagi. U 70% dzieci objawy ADHD utrzymują się w okresie dojrzewania. Nakładają się na nie typowe problemy związane z dorastaniem, co dodatkowo komplikuje i tak juŝ trudną sytuację młodego człowieka. U 30 50% niektóre objawy nadpobudliwości utrzymają się pomimo zakończenia okresu dorastania. U dorosłych dominującym objawem są zaburzenia koncentracji uwagi. Zrozumieć dziecko z ADHD Funkcjonowanie dziecka nadpobudliwego psychoruchowo w duŝej mierze zaleŝy od nas dorosłych. Dlatego pracę najlepiej zacząć od siebie zaakceptować odmienność dziecka i stworzyć mu odpowiednie warunki do rozwoju. Uchroni to wszystkich przed frustracją i niepowodzeniami oraz umoŝliwi przekazanie dziecku najwaŝniejszego dla niego komunikatu Ŝe jest kochane. Musimy pamiętać, Ŝe tego, czego nasz mały nadpobudliwiec potrzebuje najbardziej to akceptacja, cierpliwość, tolerancja i zrozumienia. Jego Ŝycie jest trudne równieŝ dla niego: trudniej mu odnieść sukces, nawiązać relacje z rówieśnikami, rzadziej jest chwalony i doceniany. Wyobraź sobie taką sytuację: prowadzisz samochód po nieznanym ci, obcym mieście. Nie potrafi odróŝnić, które znaki są najwaŝniejsze. Tak samo istotny wydaje się klakson samochodu z naprzeciwka, głosk spikera dochodzacy z radio czy latająca w samochodzie mucha. Twój wzrok skoncentrowany na drodze i znakach co chwilę kieruje się

4 ku innym samochodom, mijanym wystawom sklepowym, czy przechodniom. Nie potrafisz ocenić, co w danym momencie jest najwazniejsze. Troszke tak czuje się dziecko nadpobudliwe psychoruchowo. Świat dziecka dotkniętego ADHD jest chaotyczny. Zewsząd bombardują go bodźce, w których nie moŝe się połapać (ze wzglądu na zaburzenia procesów analizy i syntezy). Zadaniem dorosłego jest pomóc dziecku uporządkować otoczenie zewnętrzne, sprawić, Ŝe stanie się ono bardziej przewidywalne. NaleŜy zacząć od wprowadzenia stałego porządku dnia (stałe godziny wstawania, odrabiania lekcji, posiłków, zabawy). Pilnuj by dziecko wykonywało jedną czynność na raz, tzn. jak czyta, to nie je, jak je nie ogląda tv itd. W trakcie odrabiania lekcji na biurku powinno być tylko to, co niezbędne. Porządkujący dla dziecka jest równieŝ stały, jasny i konsekwentnie stosowany system norm, reguł, nagród i kar. To wszystko daje poczucie bezpieczeństwa i stałości. By porozumiewanie się z dzieckiem nadpobudliwym przyniosło oczekiwany skutek trzeba ograniczyć ilość komunikatów i pamiętać o uŝywaniu prostych i klarownych zdań. Zamiast mówić jesteś bałaganiarzem, twój pokój to chlew, powiedz pościel łóŝko, poukładaj zabawki na półce. Dzieci nadpobudliwe nie potrafią przewidywać konsekwencji swoich działań, przez co równieŝ zawodzi ich system motywacji. Dlatego pomóŝ dziecku planować, rozłóŝ jego zadania na drobne elementy i nagradzaj pochwałami od razu po zakończeniu danego etapu. ZauwaŜaj starania dziecka i za nie chwal, bo tylko w ten sposób da się dobrze motywować dziecko. Dziecko pochwalone za drobny sukces stara się odnieść go ponownie. Oczywiście złe zachowania teŝ naleŝy zauwaŝać, tylko musi być przewaga pochwał nad karceniem. Kary fizyczne są niedopuszczalne. JeŜeli dziecko rzeczywiście zasłuŝyło na karę naleŝy ją zrealizować niezwłocznie po przewinieniu. Kara odroczona daje efekt negatywnego wzmocnienia i pogarsza zachowanie dziecka. Osoby dorosłe powinny kontrolować swoje emocje w kontakcie z dzieckiem nadpobudliwym, nie wolno im reagować wybuchowo i gwałtownie. Zawsze naleŝy stwarzać poczucie bezpieczeństwa i dać dziecku do zrozumienia, Ŝe się je kocha, ale jest się konsekwentnym i wymagającym. Dobrym działaniem jest zorganizowanie dziecku aktywności fizycznej, sposobu na najlepiej codzienną moŝliwość rozładowania nadmiaru energii. Ułatwi to równieŝ ograniczenie czasu spędzanego przed telewizorem, czy monitorem komputera. Dzieci nadpobudliwe nie powinny oglądać programów o treści agresywnej z duŝym ładunkiem emocji i szybką akcją. Zacznij obserwować swoje dziecko, by rozpoznać sygnały świadczące o tym, Ŝe zaraz nastąpi wybuch. Pozwoli to w przyszłości na ograniczenie tych sytuacji (odwrócenie uwagi dziecka lub spokojne omówienie konfliktu). Wymagania stawiane dziecku muszą być dostosowane do jego moŝliwości. Rodzic oczekujący, Ŝe dziecko będzie ciche, spokojne i samo codziennie usiądzie do odrabiania lekcji odniesie poraŝkę. Jeśli zaś spróbuje osiągnąć tyle, Ŝe ma on usiąść do lekcji po trzecim przywołaniu, o umówionej porze i razem z mamą sprawdzić, co jest zadane, ma jakieś szanse na sukces.

5 10 PRÓŚB NADPOBUDLIWEGO DZIECKA 1. PomóŜ mi skupić się na jednej czynności. 2. Chcę wiedzieć, co się zdarzy za chwilę. 3. Poczekaj na mnie, pozwól mi się zastanowić. 4. Jestem w kropce, nie potrafię tego zrobić, pokaŝ mi wyjście z tej sytuacji. 5. Chciałbym od razu wiedzieć, czy to, co robię, jest zrobione dobrze. 6. Dawaj mi tylko jedno polecenie naraz. 7. Przypomnij mi, Ŝebym się zatrzymał i pomyślał. 8. Dawaj mi małe zadania do wykonania, kiedy cel jest daleko, gubię się. 9. Chwal mnie choć raz dziennie, bardzo tego potrzebuję. 10. Wiem, Ŝe potrafię być męczący, ale czuję, Ŝe rosnę, kiedy okazujesz mi, jak mnie kochasz! BIBLIOGRAFIA 1. H. Nartowska: Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo- zaburzenia w zachowaniu i trudności szkolne. PZWS M. Nowak: Dziecko nadpobudliwe. Kraków T. Wolańczyk, A. Kołakowski, M. Skotnicka: Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci. BiFolium. PRZYDATNE LINKI: adhd.org.pl Opracowała mgr Kinga Rusin