Na egzamin! POSTĘPOWANIE CYWILNE. w pigułce. 2. wydanie. szybko zwięźle i na temat. Wydawnictwo C.H.Beck

Transkrypt

1 Na egzamin! POSTĘPOWANIE CYWILNE w pigułce 2. wydanie szybko zwięźle i na temat Wydawnictwo C.H.Beck

2 POSTĘPOWANIE CYWILNE w pigułce

3 Inne w tej serii: Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych w pigułce Prawo cywilne w pigułce Prawo karne w pigułce Postępowanie karne w pigułce Prawo i postępowanie administracyjne w pigułce Prawo handlowe w pigułce Prawo gospodarcze publiczne w pigułce Prawo finansowe w pigułce Prawo rodzinne i nieletnich w pigułce Prawo konstytucyjne w pigułce Prawo rzymskie w pigułce Logika w pigułce Historia ustroju i prawa Polski w pigułce Powszechna historia państwa i prawa w pigułce Prawo Unii Europejskiej w pigułce Polecamy inne nasze publikacje: J. Ablewicz, A. Gacka-Asiewicz TERMINY USTAWOWE CYWILNE i KARNE Terminy Becka A. Zieliński POSTĘPOWANIE CYWILNE. KOMPENDIUM, wyd. 13 Skrypty Becka

4 POSTĘPOWANIE CYWILNE w pigułce 2. wydanie WYDAWNICTWO C.H.BECK WARSZAWA 2014

5 Stan prawny: maj 2014 Darmowe aktualizacje dostępne na Redaktor prowadzący: Aneta Gacka-Asiewicz Wydawnictwo C.H.Beck 2014 Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: IDENTIA Druk i oprawa: Drukarnia Perfekt S.A. ISBN ISBN e-book

6 Spis treści Wstęp... Wykaz skrótów... IX XI Rozdział I. Postępowanie cywilne uwagi ogólne... 1 Część I. Uwagi ogólne... 1 Część II. Podstawowe zasady postępowania cywilnego... 6 Część III. Przesłanki postępowania cywilnego... 9 Rozdział II. Sąd Część I. Właściwość sądu zagadnienia ogólne Część II. Organizacja i skład sądu Część III. Właściwość rzeczowa Część IV. Właściwość miejscowa Część V. Właściwość ogólna Część VI. Właściwość szczególna Część VII. Zagadnienia szczegółowe Część VIII. Wartość przedmiotu sporu Część IX. Wyłączenie sędziego Rozdział III. Prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich, organizacje pozarządowe, Inspektor Pracy, Rzecznik konsumentów Część I. Prokurator Część II. Rzecznik Praw Obywatelskich Część III. Organizacje pozarządowe Część IV. Inspektor pracy Część V. Powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów Rozdział IV. Strony Część I. Zdolność sądowa Część II. Zdolność procesowa Część III. Współuczestnictwo w sporze Część IV. Interwencja procesowa Rozdział V. Pełnomocnicy procesowi... 43

7 VI Spis treści Rozdział VI. Koszty procesu Część I. Koszty procesu pojęcie i podział Część II. Zasady ponoszenia kosztów procesu Część III. Zwolnienie od kosztów sądowych Część IV. Pomoc prawna z urzędu Rozdział VII. Postępowanie Część I. Pisma procesowe Część II. Doręczenia Część III. Posiedzenia sądowe Część IV. Terminy w postępowaniu cywilnym Część V. Zawieszenie postępowania Rozdział VIII. Postępowanie przed sądami I instancji Część I. Mediacja Część II. Postępowanie pojednawcze Część III. Ugoda sądowa Część IV. Pozew Część V. Rozprawa Rozdział IX. Dowody Część I. Przedmiot i ocena dowodów Część II. Postępowanie dowodowe Część III. Dowód z dokumentu Część IV. Dowód z zeznań świadków Część V. Dowód z opinii biegłych Część VI. Dowód z oględzin Część VII. Dowód z przesłuchania stron Część VIII. Inne środki dowodowe Część IX. Zabezpieczenie dowodów Rozdział X. Orzeczenia Część I. Wyroki Część II. Natychmiastowa wykonalność wyroków Część III. Wyrok zaoczny Część IV. Rektyfikacja wyroków Część V. Nakaz zapłaty Część VI. Postanowienia Część VII. Prawomocność orzeczeń

8 Spis treści VII Rozdział XI. Środki odwoławcze Część I. Apelacja zagadnienia ogólne Część II. Podstawy wniesienia apelacji Część III. Postępowanie apelacyjne Część IV. Wyrokowanie przez sąd II instancji Część V. Nieważność postępowania Część VI. Zażalenie Część VII. Skarga kasacyjna Część VIII. Skarga na orzeczenie referendarza sądowego Część IX. Wznowienie postępowania Część X. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia Rozdział XII. Postępowania odrębne Część I. Postępowanie w sprawach małżeńskich uwagi ogólne Część II. Sprawy o rozwód i separację Część III. Inne sprawy Część IV. Postępowanie w sprawach ze stosunków między rodzicami a dziećmi Część V. Postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych uwagi wprowadzające Część VI. Postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy Część VII. Postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych Część VIII. Postępowanie w sprawach z zakresu konkurencji Część IX. Postępowanie w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone Część X. Postępowanie uproszczone Część XI. Postępowanie nakazowe Część XII. Postępowanie upominawcze Część XIII. Elektroniczne postępowanie upominawcze Rozdział XIII. Postępowanie nieprocesowe Część I. Uwagi ogólne Część II. Sprawy z zakresu prawa osobowego Część III. Sprawy z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli Część IV. Sprawy z zakresu prawa rzeczowego Część V. Sprawy z zakresu prawa spadkowego Część VI. Postępowanie rejestrowe

9 VIII Spis treści Rozdział XIV. Postępowanie zabezpieczające Część I. Uwagi ogólne Część II. Przedmiot i warunki zabezpieczenia Część III. Właściwość sądu i przebieg postępowania zabezpieczającego Część IV. Rodzaje zabezpieczeń Część V. Ustanie zabezpieczenia Rozdział XV. Postępowanie egzekucyjne Część I. Uwagi ogólne Część II. Tytuł egzekucyjny Część III. Klauzula wykonalności Część IV. Wszczęcie egzekucji Część V. Prowadzenie egzekucji Część VI. Umorzenie postępowania egzekucyjnego Część VII. Ograniczenia egzekucji Część VIII. Powództwa przeciwegzekucyjne Część IX. Środki zaskarżenia Część X. Rodzaje i sposoby egzekucji Rozdział XVI. Sąd polubowny Część I. Uwagi ogólne Część II. Zapis na sąd polubowny Część III. Skład sądu polubownego Część IV. Właściwość sądu polubownego Część V. Postępowanie przed sądem polubownym Część VI. Wyrok sądu polubownego i zakończenie postępowania Część VII. Skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego Część VIII. Uznanie i stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej

10 Wstęp Zapewne czujesz presję przed zbliżającym się egzaminem i zastanawiasz się jak przebrnąć przez setki stron tekstu tak, aby wiadomości zostały w Twojej głowie. Konieczne są notatki, zakreślacze itp., których zadaniem jest pomóc Ci w uporządkowaniu wiedzy. Co jednak jeśli czasu jest coraz mniej, a po przeczytaniu tych setek stron nie starczyło go już na notatki i rysowanie tabel? Rozwiązanie stanowi właśnie ta publikacja. To kompaktowe opracowanie wszystkich najważniejszych zagadnień, których znajomość pomoże w zdaniu egzaminu. Przedstawiamy Ci idealne narzędzie zarówno do nauki, jak i do powtórki przed egzaminem. Dzięki zwięzłemu ujęciu tematu, tabelom, wykresom i wyróżnieniom szybko przyswoisz i powtórzysz wiedzę, a podejście do egzaminu stanie się mniej stresującym przeżyciem. Korzystaj także z testów, do których odeśle Cię QR Code z okładki. Powodzenia! Redakcja

11

12 Wykaz skrótów 1. Akty prawne EgzAdmU... ustawa z r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz ze zm.) KC... ustawa z r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 121) KK... ustawa z r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) Konstytucja RP... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm. i sprost.) KP... ustawa z r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) KPC... ustawa z r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 101) KPK... ustawa z r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) KRO... ustawa z r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 788 ze zm.) KSCU... ustawa z r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm.) KSH... ustawa z r. Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz ze zm.) PrBank... ustawa z r. Prawo bankowe (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz ze zm.) PrSpółdz... ustawa z r. Prawo spółdzielcze (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz ze zm.) PrUpadNapr... ustawa z r. Prawo upadłościowe i naprawcze (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz ze zm.) PrUSP... ustawa z r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 427 ze zm.) RPOU... ustawa z r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (t.j. Dz.U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147 ze zm.) SNU... ustawa z r. o Sądzie Najwyższym (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 499 ze zm.)

13 XII Wykaz skrótów 2. Publikatory OSNC... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna OSNCPiUS... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 3. Inne skróty Dz.U..... Dziennik Ustaw KRS... Krajowy Rejestr Sądowy n.... następny (-a, -e) post.... postanowienie SN... Sąd Najwyższy SN (7)... Sąd Najwyższy w składzie 7 sędziów t.j.... tekst jednolity tj.... to jest TK... Trybunał Konstytucyjny tzn.... to znaczy tzw.... tak zwany (-a, -e) uchw.... uchwała wyr.... wyrok

14 Rozdział I. Postępowanie cywilne uwagi ogólne Część I. Uwagi ogólne 1. Definicja postępowania cywilnego. Postępowanie cywilne jest to zespół norm prawnych regulujących postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy KPC stosuje się z mocy ustaw szczególnych (sprawy cywilne). 2. Zadania postępowania cywilnego. Najistotniejszym zadaniem postępowania cywilnego jest realizacja norm prawa materialnego w zakresie spraw cywilnych na drodze ich przymusowego wykonania. Funkcje postępowania cywilnego koncentrują się na następujących zagadnieniach: konkretyzowaniu i realizowaniu norm prawnych z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, wydawaniu zarządzeń, zwolnień i zezwoleń mających znaczenie prawne, dokonywaniu czynności dokumentacyjno-rejestrowych, dokonywaniu innych czynności przekazanych sądom na drodze ustawy. 3. Pojęcie sprawy cywilnej. Zgodnie z art. 1 KPC sprawy cywilne to sprawy z zakresu: prawa cywilnego, prawa rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy, ubezpieczeń społecznych oraz inne sprawy, do których przepisy KPC stosuje się z mocy ustaw szczególnych. Sprawy cywilne określane są za pomocą kryteriów materialnych lub formalnych.

15 2 Rozdział I. Postępowanie cywilne uwagi ogólne SPRAWY CYWILNE KRYTERIA MATERIALNE Są to sprawy normowane przepisami prawa cywilnego. Do tej grupy należą sprawy z zakresu: prawa cywilnego, prawa rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy. Sprawy należące do tej grupy pozostają zawsze sprawami cywilnym, bez względu na organ właściwy do ich rozpoznawania. KRYTERIA FORMALNE Są to sprawy poddane właściwości sądów powszechnych. Do tej grupy należą sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz inne sprawy, do których przepisy KPC stosuje się z mocy ustaw szczególnych, np.: zaskarżanie uchwał walnego zgromadzenia spółdzielni (art PrSpółdz), czy sprawy rejestrowe. 4. Rodzaje postępowania cywilnego. Postępowanie cywilne swoim zakresem obejmuje różne rodzaje postępowań sądowych, których celem i zadaniem jest rozpoznawanie spraw cywilnych. RODZAJE POSTĘPOWANIA CYWILNEGO PROCES POSTĘPOWANIE POZASĄDOWE POSTĘPOWANIE NIEPROCESOWE 5. Proces. Proces stanowi zasadniczy tryb postępowania rozpoznawczego w sprawach cywilnych. Kodeks postępowania cywilnego w art stwierdza bowiem, że sąd rozpoznaje sprawy w procesie, chyba że ustawa stanowi inaczej. W wypadkach przewidzianych w ustawie, sąd rozpatruje sprawy według przepisów o postępowaniach odrębnych. Oznacza to, że ustawodawca wprowadza jako zasadę rozpoznawanie spraw cywilnych w procesie, ustanawiając swoiste domniemanie w tym zakresie. Proces to postępowanie, w którym sąd rozpoznaje istniejący między stronami procesowymi spór prawny w drodze rozstrzygnięcia o będącym przedmiotem tego sporu stosunku prawnym i wynikających z niego prawach i obowiązkach. Procesem cywilnym nazywa się tylko taki spór prawny, który poddany został jurysdykcji sądownictwa cywilnego. Proces cywilny stanowi postępowanie modelowe (postępowanie sporne proces, Część I Księga I KPC), którego zasady, instytucje i formy stosuje się w dużej mierze także do innych rodzajów postępowań unormowanych w KPC. Ustawodawca określając dla pozostałych rodzajów postępowań odrębne zasady, instytucje i formy, czyni to tylko w zakresie niezbędnym

16 Część I. Uwagi ogólne 3 do wprowadzenia odrębności tych postępowań, natomiast w kwestiach nieunormowanych inaczej przez przepisy szczególne nakazuje stosować wprost, ewentualnie odpowiednio przepisy o procesie, które mają znaczenie subsydiarne (zob. art KPC). 6. Zasady procesu. Do najistotniejszych zasad procesu cywilnego należą m.in.: zasada prawdy, zgodnie z którą strony i uczestnicy postępowania są zobowiązani dokonywać czynności procesowych zgodnie z dobrymi obyczajami, dawać wyjaśnienia co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i bez zatajania czegokolwiek oraz przedstawiać dowody (art. 3 KPC); zasada kontradyktoryjności (tj. sporności), której założeniem jest istniejący w każdym procesie cywilnym spór prawny (albo spór o prawo) zakładający istnienie dwóch przeciwstawnych stron procesowych (zasada dwustronności) oraz zasada dyspozytywności, stanowiąca przejaw zasady rozporządzalności formalnej, tj. rozporządzania przez strony czynnościami procesowymi oraz całym tokiem postępowania. Dyspozycyjność formalna polega na rozporządzaniu przez strony wszelkimi środkami procesowymi i korzystaniu z wszelkich instytucji procesowych przewidzianych do obrony ich praw oraz na dokonywaniu w tym zakresie odpowiednich czynności procesowych. Z zasadą dyspozytywności koresponduje ograniczony w procesie cywilnym zakres ingerencji sądu w czynności dyspozytywne stron procesowych (np. cofnięcie pozwu, ugoda sądowa). Wskazane zasady są ściśle związane z samą istotą procesu cywilnego, polegającą na prowadzeniu przez strony sporu o prawo przed sądem jako bezstronnym rozjemcą, co skutkuje z kolei tym, że proces cywilny nie może być wszczęty z inicjatywy sądu, a jedynie na wniosek strony. Jednak w razie uzasadnionej potrzeby sąd może udzielić stronom i uczestnikom postępowania występującym w sprawie bez adwokata, radcy prawnego, rzecznika patentowego lub radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa niezbędnych pouczeń co do czynności procesowych. 7. Postępowanie nieprocesowe. Postępowanie nieprocesowe to drugi obok procesu równorzędny tryb postępowania rozpoznawczego w sprawach cywilnych. Rozgraniczenie spraw rozpoznawanych i rozstrzyganych w tych dwóch głównych trybach postępowania rozpoznawczego oparte jest na kryterium charakteru spraw jakie są w nich rozpoznawane, a mianowicie na ich pro

17 4 Rozdział I. Postępowanie cywilne uwagi ogólne cesowym lub nieprocesowym charakterze. W trybie procesu rozpoznawane są sprawy, w których wyraźnie wyodrębnić można dwa podmioty o przeciwstawnych interesach i stanowiskach prawnych, do postępowania nieprocesowego (zwanego także postępowaniem niespornym) przekazane zostały natomiast przez ustawodawcę przede wszystkim te sprawy, w których chodzi raczej o współdziałanie sądu przy nawiązywaniu, zmianie lub zniesieniu stosunków prawnych oraz sprawy, w których brak jest strony przeciwnej. Postępowanie nieprocesowe odmiennie niż proces oparte jest na zasadzie uczestnictwa, co oznacza, że liczba uczestników tego postępowania, z których każdy zajmuje stanowisko samodzielnie i niezależnie, może być różna w zależności od tego ile podmiotów prawnych zainteresowanych jest wynikiem tego postępowania. Zasadniczo nie występuje tu przeciwstawność stanowisk i interesów prawnych między poszczególnymi uczestnikami (w praktyce nie wyłącza to możliwości wystąpienia takich sprzeczności, jak również zaistnienia sporu, który będzie musiał zostać rozstrzygnięty, jednak spór ten nie należy do istoty danej sprawy). W postępowaniu nieprocesowym rozpoznawane mogą być tylko te sprawy, które zostały do tego trybu wyraźnie przekazane przez ustawodawcę. Decydują w tym zakresie przede wszystkim przepisy KPC (postępowanie nieprocesowe, Część I, Księga II KPC), jak również liczne przepisy szczególne przewidujące dla różnego rodzaju spraw tryb postępowania nieprocesowego. a. Sprawy rozpoznawane w postępowaniu nieprocesowym. Zgodnie z KPC (zob. Część I, Księga II Tytuł II) w postępowaniu nieprocesowym rozpoznawane są sprawy z zakresu: prawa osobowego obejmujące postępowanie w sprawach o: uznanie za zmarłego, stwierdzenie zgonu, ubezwłasnowolnienie; prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli, obejmujące postępowania w sprawach: małżeńskich, z zakresu stosunków między rodzicami i dziećmi, o przysposobienie, z zakresu opieki i kurateli, o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką;

18 Część I. Uwagi ogólne 5 prawa rzeczowego dotyczące: spraw o stwierdzenie zasiedzenia, spraw zarządu związanego ze współwłasnością i użytkowaniem, zniesienia współwłasności, ustanowienia drogi koniecznej, przepadku rzeczy, postępowania wieczystoksięgowego; prawa spadkowego dotyczące przede wszystkim: zabezpieczenia spadku i spisu inwentarza, przyjęcia lub odrzucenia spadku, zarządu spadkiem nieobjętym, stwierdzenia nabycia spadku i działu spadku; przepisów o przedsiębiorstwach państwowych i o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego; o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego; postępowania rejestrowego. b. Zasada postępowania nieprocesowego. W postępowaniu nieprocesowym zasadą jest, że sąd wszczyna postępowanie na wniosek, jednak, odmiennie niż ma to miejsce w procesie, możliwe jest także w wypadkach wskazanych w ustawie wszczęcie postępowania z urzędu. 8. Postępowania pozasądowe. Do postępowań pozasądowych, czyli toczących się poza sądami powszechnymi, należy zaliczyć: postępowanie przed sądami polubownymi, postępowanie pojednawcze przed komisjami pojednawczymi w sprawach ze stosunku pracy.

19 6 Rozdział I. Postępowanie cywilne uwagi ogólne POSTĘPOWANIA POZASĄDOWE POSTĘPOWANIE PRZED SĄDAMI POLUBOWNYMI Mimo tego, że postępowanie polubowne unormowane jest w przepisach KPC (art ), nie toczy się ono przed sądem powszechnym, ale przed sądem polubownym, powołanym przez strony. W myśl art KPC, w Polsce mogą działać zarówno sądy polubowne stałe (np. Sąd Arbitrażowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej), jak i sądy polubowne powoływane ad hoc. Te ostatnie powoływane są przez strony (osoby fizyczne, prawne oraz inne jednostki organizacyjne posiadające zdolność sądową) w drodze umowy (zapis na sąd polubowny). Po rozstrzygnięciu konkretnej sprawy tego rodzaju sądy polubowne ulegają rozwiązaniu. Postępowanie przed sądem polubownym ma charakter rozpoznawczy. Wynika on z tego, że wykonanie orzeczeń sądu polubownego oraz ugód zawartych przed tym sądem następuje według przepisów KPC o postępowaniu egzekucyjnym. POSTĘPOWANIE POJEDNAWCZE PRZED KOMISJAMI POJEDNAWCZYMI W SPRAWACH ZE STOSUNKU PRACY W celu polubownego załatwiania sporów o roszczenia pracownika ze stosunku pracy mogą być powoływane komisje pojednawcze (art. 244 KP). Komisje te wszczynają postępowania na wniosek pracownika zgłoszony na piśmie lub ustnie do protokołu. Komisję pojednawczą powołują wspólnie pracodawca i zakładowa organizacja związkowa, a jeżeli u danego pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa pracodawca, po uzyskaniu pozytywnej opinii pracowników. Przed komisjami toczy się wyłącznie postępowanie rozpoznawcze. W razie niewykonania ugody przez zakład pracy, podlega ona wykonaniu według przepisów KPC, po stwierdzeniu przez sąd jej wykonalności. 9. Droga sądowa. Do rozpoznawania spraw cywilnych powołane są: sądy powszechne, o ile sprawy te nie należą do właściwości sądów szczególnych oraz Sąd Najwyższy. Część II. Podstawowe zasady postępowania cywilnego 1. Uwagi ogólne. Zasady procesowe uznawane są za centralne i przewodnie idee systemu prawa procesowego o ogólnym charakterze, kształtujące treść i formę postępowania cywilnego. Można określać je także mianem dyrektyw sprawności postępowania cywilnego (W. Broniewicz, Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 1978, s. 229 i n.). Katalog zasad postępowania jest otwarty, a wśród nich możemy wyróżnić te najważniejsze, opisane poniżej. 2. Zasada prawdy. Wyraża się w dwóch formach jako prawda materialna, czyli zgodność ustaleń sądu z rzeczywistym stanem faktycznym i prawnym istniejącym pomiędzy stronami, oraz jako prawda formalna,

20 Część II. Podstawowe zasady postępowania cywilnego 7 czyli zgodność ustaleń sądu z materiałem faktycznym i dowodowym przedstawionym przez strony procesu (H. Dolecki, Postępowanie cywilne. Zarys wykładu, Warszawa 2006, s. 51). Powyższa zasada wyrażona została w art. 3 KPC, zgodnie z którym strony i uczestnicy postępowania mają obowiązek dokonywać czynności procesowych zgodnie z dobrymi obyczajami, dawać wyjaśnienia co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i bez zatajania czegokolwiek oraz przedstawiać dowody. NACZELNE ZASADY POSTĘPOWANIA CYWILNEGO ZASADA PRAWDY ZASADA DYSPOZYCYJNOŚCI ZASADA KONTRADYKTORYJNOŚCI ZASADA KONCENTRACJI MATERIAŁU DOWODOWEGO ZASADA RÓWNOŚCI STRON ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI ZASADA SWOBODNEJ OCENY DOWODÓW ZASADA USTNOŚCI I PISEMNOŚCI ZASADA JAWNOŚCI ZASADA FORMALIZMU DOWODOWEGO 3. Zasada dyspozycyjności. Nazywana jest także zasadą rozporządzalności, ponieważ strony stosunków cywilnoprawnych mogą swobodnie dysponować uprawnieniami wynikającymi z prawa materialnego. Przejawia się w dwóch postaciach, jako dyspozycyjność materialna, czyli możliwość korzystania z uprawnień przyznanych prawem materialnym, oraz jako dyspozycyjność formalna, czyli możliwość korzystania z prawnych środków ochrony powyższych uprawnień przed sądem. Powyższa reguła wiąże się z kwestią wszczęcia postępowania przez sąd jedynie na wniosek strony, a nie z urzędu (choć zasada ta doznaje kilku poważnych wyjątków, jak np. wszczęcie postępowania z urzędu przez sąd opiekuńczy na podstawie art. 570 KPC).