Uproszczone odzwierciedlenie rzeczywistości

Transkrypt

1 1

2 Uproszczone odzwierciedlenie rzeczywistości Kryterium podziału: sposób koordynacji decyzji i forma własności środków produkcji: rynkowy wolnokonkurencyjny administracyjny mieszany 2

3 3

4 4

5 5

6 6

7 7

8 8

9 Model rynkowy: - lepsza alokacja zasobów, - wymuszenie efektywności produkcyjnej - sprawiedliwy podział dochodów jeśli za sprawiedliwe uznaje się jednakowe traktowanie wszystkich ludzi. Ingerencja paostwa: uzasadniona w tych obszarach, gdzie społeczeostwo decyduje, że redystrybucja dochodów jest pożądana. 9

10 Zwolennicy kontra przeciwnicy 10

11 ZA Konieczność istnienia systemu prawnego regulującego problem własności i zasady zawierania umów Niedoskonałości rynku monopole, kryzysy Dobra publiczne dostępne dla osób, które nie zapłaciły (free rider) ludzie dążą do bycia gapowiczem Efekty zewnętrzne (Marshall) działalność jednych podmiotów wpływa na inne; można je eliminować poprzez dobry system praw własności Dobra społecznie korzystne i niekorzystne Sprawiedliwy podział DN akceptowalne warunki egzystencji (system świadczeń społecznych) Brak samoczynnego mechanizmu przywracania równowagi, niestabilność 11

12 PRZECIW Nierównowaga rynkowa niedobory i nadwyżki Zniekształcone informacje mniej obiektywne Niska elastyczność systemu gospodarczego Wysokie koszty interwencjonizmu, niska efektywność działań, koszty transakcyjne Osłabienie bodźców rynkowych Niereprezentatywność państwa Ograniczanie wolności jednostki i hamowanie inicjatyw indywidualnych 12

13 System gospodarczy - sfera realna (zasobowa) i regulacyjna (informacyjna) J.Kornai: alokacyjna działania służące optymalnej alokacji zasobów gospodarczych (własność prywatna i rynek); instrumenty: prawo, podatki i subsydia, informacje o konkurencji, prywatyzacja i nacjonalizacja; stabilizacyjna stabilizacja gospodarki przez: wzrost gospodarczy, spadek bezrobocia i inflacji, ograniczenie wahań koniunktury, wykorzystanie czynników produkcji; instrumenty: polityka fiskalna i monetarna; redystrybucyjna akceptowalny społecznie podział DN; instrumenty: podatki i wydatki, 13

14 krótkookresowe i długookresowe koniunkturalne i strukturalne gospodarcze, społeczne i polityczne 14

15 antykryzysowy i długookresowy oparty na strategii wydajności i na strategii państwa opiekuńczego. w skali mikro-, mezo- i makroekonomicznej 15

16 Sektor - odcinający, oddzielający; część gospodarstwa wyodrębniona ze względu na swoje społeczne znaczenie Publiczny powszechny, społeczny, nieprywatny, dostępny dla wszystkich Sektor publiczny część gospodarki dostępna dla wszystkich

17 Rozumienie potoczne: 1/ Segment gospodarki narodowej finansowany podatkami i opłatami pobieranymi przez władze publiczne 2/ Segment gospodarki składający się z instytucji publicznych i wykonujących (na zasadach niekomercyjnych) zadania paostwa 3/ Instytucje paostwowe i komunalne finansowane ze środków publicznych, niezależnie od ich formy organizacyjnej (def. IBNGR) 4/ Sektor publiczny - utożsamiany z pojęciem paostwa (E.Stiglitz, 2004) 17

18 Definicje wg. kryterium: 1/Kryterium funkcjonalne: paostwowe i samorządowe instytucje oraz jednostki organizacyjne realizujące wyłącznie lub w większości ze środków własnych niekomercyjne zadania publiczne 2/Kryterium własnościowe: zbiór wszystkich paostwowych i komunalnych osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej, które podlegają paostwu i samorządom 18

19 Kryterium funkcjonalne - węższy charakter -bierze pod uwagę tylko organizacje, które bezpośrednio, często bezpłatnie, świadczą usługi na rzecz społeczeostwa Problem - komercyjny a niekomercyjny charakter organizacji: - płynna granica - komercyjne działanie organizacji założonej przez paostwo, czy samorząd, może wzmacniad sektor publiczny 19

20 Brak samodzielnych celów (zawsze powoływany jest przez paostwo cele stałe i zmienne) Nie działa w izolacji (system zależności ma charakter z jednej strony komplementarny, z drugiej konkurencyjny) Funkcje sektora publicznego nie mają uwarunkowao czysto ekonomicznych Ocena funkcjonowania - poziom mikro i makro (ocena nie tylko w wymiarze makroekonomicznym ale również makrospołecznym) Sprawnośd sektora publicznego determinują: stan gospodarki; polityka społeczno-ekonomiczna 20

21 państwowe jednostki budżetowe państwowe fundusze celowe agencje rządowe państwowe szkoły wyższe państwowe instytucje kultury inne państwowe jednostki sektora publicznego komunalny sektor publiczny

22 Centralne organy władzy nad gospodarką (Rada Ministrów, premier, ministrowie, kierujący resortami gospodarczymi, urzędy i agendy rządowe) Terenowe organy administracji gospodarczej (wojewodowie, organy samorządu terytorialnego) Inne organizacje działające dla dobra publicznego

23 Stanowienie prawa : parlament, naczelne organy władzy wykonawczej, kolegialne organy samorządów Praworządnośd: trybunał (konstytucyjny i stanu), sądy (najwyższy, administracyjny), rzecznik praw obywatelskich Obrona paostwa przed zagrożeniem zewnętrznym: narodowe siły zbrojne, wojskowe służby specjalne Bezpieczeostwo publiczne: straż municypalna, policja organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości, więziennictwo Ochrona zdrowia: stacje pogotowia ratunkowego i sanitarno-epidemiologiczne, szpitale, lecznice, ośrodki zdrowia i rehabilitacji Pomoc w przypadku klęsk żywiołowych, katastrof i awarii urządzeo: służby straży pożarnej, pogotowia elektrycznego, gazowego, ratownictwa chemicznego i inne

24 Ochrona środowiska naturalnego: służby leśne, rezerwatów przyrody i parków narodowych, ochrony wód, nadzór architektoniczno-budowlany Edukacja: publiczne placówki oświatowe organy samorządu terytorialnego, publiczne szkoły wyższe, instytucje naukowe, instytucje wspierające rozwój kultury, literatury, sztuki, ochrona, konserwacja i ekspozycja zabytków oraz dóbr kultury narodowej organy administracji rządowej lub samorządowej Przeciwdziałanie bezrobociu oraz łagodzenie jego skutków: właściwy organ administracji rządowej i terytorialne urzędy pracy Opieka nad niepełnosprawnymi, niezdolnymi do pracy, niedołężnymi oraz świadczenie im pomocy materialnej: właściwy organ administracji rządowej i organy samorządu terytorialnego oraz podległe im zakłady ubezpieczeo społecznych, opieki społecznej, hospicja Ochrona konsumentów: właściwy organ administracji rządowej oraz służby kontroli jakości wyrobów i usług oraz ich cen Opieka nad obywatelami przebywającymi za granicą: służby konsularne

25 Państwo Podaż dóbr Sektor publiczny Powiązania Zakres przesileń 25

26 Infrastruktura instytucjonalno-prawna Funkcje ekonomiczne wynikające z niedoskonałości rynku Długookresowa strategia Sfera społeczno-kulturowa wpływająca na procesy gospodarcze Otwieranie gospodarki 26

27 Obowiązek istnienia ładu prawnego, odpowiadającego wymogom współczesnej gospodarki rynkowej i systemowi demokratycznemu (ochrona własności prywatnej; podstawowych wolności obywatelskich; bezpieczeostwo wewnętrzne) 27

28 Funkcje paostwa: Bailey: alokacyjna, dystrybucyjna, regulacyjna, stabilizacyjna; Musgrave: alokacja, dystrybucja, stabilizacja Odpowiedź na pytanie Jaki poziom redystrybucji PKB jest optymalny jest pytaniem otwartym. 28

29 Wzrost gospodarczy; minimalizacja stopy bezrobocia; stabilnośd poziomu cen 29

30 Równowaga między rozwojem gospodarczym a społecznym Sfera społeczna: edukacja; ochrona zdrowia; pomoc socjalna; bezrobocie; ochrona środowiska; sfera redystrybucji dochodów 30

31 Problemy ekonomiczne rozwiązywane na arenie międzynarodowej (np. liberalizacja handlu) Koniecznośd współpracy w walce z terroryzmem, handlem narkotykami i żywym towarem; Potrzeba walki z chorobami o światowym zasięgu (AIDS, SARP) Tworzenie regionalnych ugrupowao integracyjnych 31

32 Czyste dobra publiczne Sektor publiczny Dobra mieszane Dobra prywatne 32

33 Publiczne te dobra, które z przyczyn naturalnych mogą służyd zbiorowości lokalnej lub całej społeczności (S.Owsiak). Czyste dobra publiczne pure public good (np. woda, powietrze, krajobraz; obrona narodowa, bezpieczeostwo wewnętrzne, administracja publiczna, drogi publiczne) Cechy czystego dobra publicznego: - dobro ogólnie dostępne, z udziału w którym nie można nikogo wyłączyd (egalitaryzm) - konsumpcja przez jednych nie wyklucza konsumpcji przez innych (niepodzielnośd konsumpcyjna) - nieodpłatne, przynajmniej w trakcie konsumpcji - przymus ich konsumowania a przynajmniej obowiązek ich respektowania - krzywa użyteczności dobra publicznego jest neutralna względem dochodu indywidualnego 33

34 Prywatne - zaspakajające potrzeby konkretnych osób - wysoki poziom zróżnicowania w sensie ilościowym i jakościowym - determinowane przez takie czynniki jak: poziom posiadanych dochodów, majątek, miejsce zamieszkania itp. 34

35 Mieszane (mix-goods; merit-goods) lub społeczne - dobra, które ze względów fizycznych mogą byd dobrami prywatnymi, ale na skutek doktryny społecznej i prowadzonej polityki społecznej dostarczane są obywatelowi, nawet wtedy gdy on tego nie akceptuje (S.Owsiak) - może nim byd dobro prywatne, które z jakichś względów finansowane jest przez sektor publiczny (np. usługi oświatowe) 35

36 Dochody indywidualne Użytecznośd 36

37 Dochody indywidualne Użytecznośd 37

38 Rodzaj dobra Czyste dobro publiczne Dobro prywatne Dobro mieszane 1/ Konsumpcja o charakterze nierywalizacyjnym 2/ Brak możliwości wykluczenia z konsumpcji 1/ Konsumpcja charakterze rywalizacyjnym 2/ Możliwość wykluczenia z konsumpcji Jedna z dwóch cech 38

39 Konkurencja w konsumpcji Możliwośd wykluczenia z konsumpcji

40 Kryterium użyteczności (społeczne) Użyteczne szerszej grupie Kryterium odpłatności (ekonomiczne) Dostarczane bezpłatnie lub przy częściowej odpłatności 40

41 1/ Edukacja 2/ Ochrona zdrowia 3/ Ochrona środowiska 4/ Infrastruktura 5/ Sektor badao i rozwoju 6/ Sfera pomocy socjalnej 7/ Sektor samorządowy 41

42 Globalne dobra publiczne łagodzą istniejące sprzeczności między globalizacją a interesami poszczególnych krajów (liberalizacja w handlu światowym, BIZ; upowszechnianie wiedzy; pomoc krajom zacofanym). Cechy dóbr globalnych: wykraczają poza granice kraju, beneficjentami są bardziej kraje niż jednostki, korzystanie z nich jest procesem dobrowolnym żaden kraj nie jest zmuszany do korzystania z nich ani do ich finansowania). Przykłady dóbr globalnych: - czyste dobra : obrona pokoju, bezpieczeostwo, walka z terroryzmem - uniwersalne dobra mieszane: edukacja, ochrona zdrowia, ekologia, badania i rozwój Dylematy: - Organizacja podaży dóbr globalnych - Finansowanie dóbr publicznych - Prawo do konsumpcji dóbr publicznych 42

43 Różnego rodzaju transformacje, mające różny zasięg, konsekwencje oraz odmienny tryb przemian, oddziałujący na konflikty wewnątrz krajów, między paostwami oraz konflikty ogólnoświatowe. Transformacje: - cywilizacyjne - integracyjne - systemowe 43

44 Przedsiębiorstwa paostwowe są instrumentem realizacji określonej polityki gospodarczej paostwa Przedsiębiorstwa paostwowe odgrywają doniosłą rolę w dziedzinach kapitałochłonnych Funkcjonują w obszarach uznawanych za strategiczne dla funkcjonowania gospodarki narodowej Sektor publiczny stanowi przeciwwagę w tych dziedzinach, w których występuje monopol naturalny Sektor publiczny jest szczególnie ważny w okresach osłabienia koniunktury Utrzymanie sektora publicznego jest koniecznością w sytuacji braku potencjalnych inwestorów Instytucje świadczące usługi społeczne działają w poczuciu pełnego bezpieczeostwa dzięki zapewnieniu przez budżet stałego i systematycznego dopływu środków pieniężnych Dystrybucja paostwowa zapewnia szeroki zakres opieki społecznej

45 Sektor publiczny to znaczne obciążenie dla budżetu Niesprawności w zarządzaniu w sektorze publicznym (nadmiar polityki w gospodarce; przerosty biurokracji; sztywne struktury organizacyjne; korupcja) Przerosty zatrudnienia i nacisk na wzrost płac nie znajdujący odzwierciedlenia w poprawie efektywności działania Nieodpowiedni poziom kadry zarządzającej Do sprawowania kontroli nad gospodarką nie jest niezbędny sektor publiczny Nadmiernie rozbudowany sektor publiczny hamuje prywatną inicjatywę i zakłóca działanie praw rynkowych Instytucje sektora publicznego niejednokrotnie pozbawione są samodzielności programowej, organizacyjnej i finansowej Bezpłatna dystrybucja świadczeo pociąga za sobą koniecznośd tworzenia dobrze zorganizowanej biurokracji, która jest kosztowna Bezpłatna dystrybucja świadczeo prowadzi do wzrostu zapotrzebowania na niektóre usługi

46 Podstawową funkcją (misją) jest zaspokajanie zbiorowych potrzeb publicznych za pomocą dóbr i usług publicznych sensu largo