Klasyfikowanie kosztów i przychodów 341[02].Z5.01

Transkrypt

1 MINISTERSTWO EDUKACJI i NAUKI Piotr Szczypa Klasyfikowanie kosztów i przychodów 341[02].Z5.01 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2005

2 Recenzenci: mgr Krystyna Kielan mgr Lidia Pszkit Opracowanie redakcyjne mgr inż. Katarzyna Maćkowska Konsultacja: mgr Andrzej Zych Korekta: mgr Joanna Fundowicz Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 341[02].Z5.01 Klasyfikowanie kosztów i przychodów w modułowym programie nauczania dla zawodu technik ekonomista. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom

3 SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 4 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania Koszty, przychody i pojęcia bliskoznaczne Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Klasyfikacja kosztów i przychodów Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Koszty w układzie rodzajowym Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Koszty w układzie funkcjonalnym Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Rozliczenia międzyokresowe kosztów Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Rachunek kosztów działalności operacyjnej Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Przychody i koszty uzyskania przychodów działalności operacyjnej pozostałej, 31 finansowej oraz operacje nadzwyczajne Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Pojęcie obrotu wewnętrznego i kosztu własnego Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów 36 2

4 5. Sprawdzian osiągnięć Literatura 41 3

5 1. WPROWADZENIE Drogi Uczniu, poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i umiejętności o podstawowych klasyfikacjach kosztów i przychodów stosowanych w jednostkach gospodarczych. W poradniku zamieszczono: wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika, cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, materiał nauczania, pigułkę wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania treści jednostki modułowej, zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści, ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować umiejętności praktyczne, sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabrałeś wiedzy i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej, literaturę uzupełniającą. Poradnik ten poświęcony jest klasyfikacji kosztów i przychodów. Każda jednostka gospodarcza dąży do osiągnięcia jak najwyższych przychodów z różnych tytułów, które pokryją wszystkie koszty i zagwarantują osiągnięcie zysku. Zatem dla skutecznej analizy i zarządzania kosztami oraz przychodami niezbędna jest znajomość ich rodzajów, przyczyn powstawania. Dzięki nabyciu umiejętności klasyfikowania, grupowania kosztów i przychodów będziesz mógł lepiej zrozumieć zagadnienia zawarte w innych modułach jak i ocenić działalność gospodarczą jednostek. Materiał nauczania został podzielony na osiem części, których kolejność umożliwi Ci stopniowe zdobywanie nowych wiadomości i umiejętności związanych z zakresem tematycznym niniejszego poradnika. Kolejno zostały przedstawione definicje kosztów i przychodów oraz pojęć do nich bliskoznacznych. Następnie zaprezentowano różne klasyfikacje kosztów i przychodów. W części trzeciej i czwartej materiału nauczania omówiono koszty układu rodzajowego i układu funkcjonalnego. W poradniku przedstawiono także zagadnienia dotyczące rozliczeń międzyokresowych kosztów, rachunku kosztów oraz zaprezentowano przykłady: pozostałych przychodów operacyjnych, przychodów finansowych, pozostałych kosztów operacyjnych, kosztów finansowych, zysków i strat nadzwyczajnych. Końcową część materiału nauczania poświęcono obrotom wewnętrznym. Przykładowe ćwiczenia pozwolą Ci zrozumieć i przyswoić wiedzę w praktyce. Na końcu każdego tematu znajdują się pytania sprawdzające. Pozwolą Ci one zweryfikować Twoją wiedzę. Jeżeli okaże się, że czegoś jeszcze nie pamiętasz lub nie rozumiesz, zawsze możesz wrócić do rozdziału Materiał nauczania i tam znajdziesz odpowiedź na pytania, które sprawiły Ci kłopot. Przykładowy sprawdzian osiągnięć może okazać się świetnym treningiem przed zaplanowanym przez nauczyciela sprawdzianem, a część teoretyczna pozwoli Ci sprawdzić Twoje umiejętności z zakresu klasyfikowania kosztów i przychodów. W razie jakichkolwiek wątpliwości zwróć się o pomoc do nauczyciela. 4

6 2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej Klasyfikowanie kosztów i przychodów powinieneś umieć: korzystać z różnych źródeł prawa, w tym z ustawy o rachunkowości, posługiwać się podstawową terminologią z zakresu podstaw ekonomii, posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu rachunkowości, takimi jak: aktywa trwałe, aktywa obrotowe, operacja gospodarcza, konto księgowe, rozróżniać składniki aktywów trwałych, rozróżniać składniki aktywów obrotowych, podawać przykłady majątku i źródeł finansowania majątku dla różnych jednostek gospodarczych, wskazać zakres działalności jednostek produkcyjnych, handlowych, usługowych, obsługiwać komputer jako narzędzie pracy, wskazać źródła informacji, korzystać z różnych źródeł informacji. 5

7 3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: zdefiniować pojęcie kosztu i przychodu, odróżnić koszt od innych pojęć bliskoznacznych, odróżnić przychód od innych pojęć bliskoznacznych, sklasyfikować koszty działalności operacyjnej według różnych kryteriów, określić zakres działalności operacyjnej właściwej, określić zakres działalności operacyjnej pozostałej, określić zakres działalności finansowej, określić zakres operacji nadzwyczajnych, sklasyfikować przychody i koszty uzyskania przychodów działalności operacyjnej właściwej, wskazać koszty układu rodzajowego, grupować koszty układu rodzajowego, scharakteryzować koszty układu rodzajowego i funkcjonalnego, przyporządkować koszty rodzajowe do kosztów według typów działalności, ustalić strukturę kosztów, wskazać przykłady rozliczeń międzyokresowych kosztów czynnych i biernych, rozliczyć międzyokresowe koszty czynne i bierne, zastosować warianty rachunku kosztów działalności operacyjnej, określić zakres rachunku kosztów działalności operacyjnej, sklasyfikować pozostałe przychody operacyjne oraz pozostałe koszty operacyjne, sklasyfikować przychody finansowe i koszty finansowe, wskazać przyczyny zdarzeń nadzwyczajnych, rozróżnić straty i zyski nadzwyczajne, scharakteryzować obrót wewnętrzny i koszt obrotu wewnętrznego, wskazać jednostki gospodarcze, w których wykazuje się obroty wewnętrzne, współpracować w grupie, poszukać specjalistycznych informacji w ogólnodostępnych źródłach informacji. 6

8 4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Koszty, przychody i pojęcia bliskoznaczne Materiał nauczania Przed osiągnięciem przychodów jednostka gospodarcza ponosi szereg kosztów związanych z prowadzoną działalnością, np. zużycie materiałów w procesie produkcji, wynagrodzenia dla pracowników, spłata odsetek od kredytu. Zgodnie z Ustawą o rachunkowości przez pojęcie koszty rozumie się uprawdopodobnione zmniejszenia w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości, w formie zmniejszenia wartości aktywów albo zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli. Z pojęciem kosztu często utożsamiane są następujące terminy: nakład, strata nadzwyczajna oraz wydatek. Jednakże pojęcia te nie są jednoznaczne. Dlatego nie powinny być używane zamiennie. W tabeli 1 przedstawiono wybrane definicje wymienionych kategorii ekonomicznych oraz poddano je krótkiej charakterystyce, w celu uwypuklenia różnic między nimi. Spośród analizowanych terminów najczęściej utożsamiane są ze sobą koszt i wydatek. Są dwie zasadnicze przyczyny rozbieżności między kosztem a wydatkiem, które przedstawiono w tabeli 2. Każdy koszt wcześniej lub później jest wydatkiem środków pieniężnych, ale nie każdy wydatek jest kosztem. Moment wydatkowania środków pieniężnych może mieć miejsce wcześniej, później lub jednocześnie z powstaniem kosztu albo może w ogóle nie stanowić kosztu. Każde przedsiębiorstwo prowadzi swoją działalność gospodarczą z zamiarem przetrwania na konkurencyjnym rynku. Przetrwanie to jest gwarantowane między innymi poprzez osiągnięcie przychodów. Pojęcie przychodu zgodnie z ustawą o rachunkowości jest bardzo skomplikowane. Brzmi ono następująco: przychód to uprawdopodobnione powstanie w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości w formie zwiększenia wartości aktywów albo zmniejszenie wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do wzrostu kapitału własnego lub zmniejszenia jego niedoboru w inny sposób niż wniesienie środków przez udziałowców lub właścicieli. Przychód - to wartość otrzymanych aktywów w danym okresie zarówno w gotówce, w postaci rzeczowej, jak i w postaci należności. Przedstawiona definicja jest dość ogólnikowa, gdyż zakres przychodów jest bardzo szeroki. Podstawową grupę przychodów tworzą przychody ze sprzedaży. Przychody ze sprzedaży są to kwoty należne lub uzyskane ze sprzedaży danego składnika aktywów. Przychody ze sprzedaży mogą być osiągnięte przez jednostkę gospodarczą w wyniku sprzedaży między innymi: towarów, produktów gotowych, materiałów, środków trwałych, papierów wartościowych. 7

9 Nakład Koszt Tabela 1. Definicje i charakterystyka: nakładu, kosztu, strat nadzwyczajnych oraz wydatku Definicja Charakterystyka Nakład to: kategoria ekonomiczna oznaczająca wyrażone w jednostkach naturalnych zużycie siły roboczej oraz zasobów majątkowych przedsiębiorstwa 1. Koszty stanowią wyrażone w pieniądzu celowe zużycie składników majątku trwałego i obrotowego, usług obcych, nakładów pracy oraz niektóre wydatki nie stanowiące zużycia, związane z prowadzeniem normalnej działalności przez jednostkę gospodarczą 2. Koszty są kategorią ekonomiczną, która oznacza wyrażone w pieniądzu wartości pracy żywej oraz zasobów majątkowych zużytych w danym okresie w celu wytworzenia wyrobów, świadczenia usług i wykonywania funkcji 3. Charakterystyczną cechą nakładu jest to, iż wyrażony jest w jednostkach naturalnych (kg, szt, roboczogodzin). Tylko nakłady o charakterze pieniężnym (nakłady pieniężne) wykazywane są wartościowo. Można wyróżnić następujące rodzaje nakładów: - nakłady siły roboczej (np. ilość roboczogodzin wykonanych przez pracowników), - nakłady środków trwałych (są to nakłady środków pracy, np.: ilość czasu pracy maszyn, liczba kilometrów przejechanych przez samochody), - nakłady materiałowe (są to nakłady przedmiotów pracy, np. ilość materiałów (kg, l, szt.) zużytych do świadczenia usług, produkcji), - nakłady pieniężne (ilość środków pieniężnych wykorzystanych w trakcie funkcjonowania przedsiębiorstwa). W definicji kosztów należy uwypuklić: - to, że jest wyrażony wartościowo (np. w złotówkach), a nie ilościowo, jak nakład, - to, że koszt jest wówczas, gdy następuje celowe zużycie czynników produkcji. Celowe, tzn. zużycie czynników produkcji da w przyszłości efekt np. w postaci wyrobów gotowych, świadczonych usług, a w konsekwencji zysk. Niecelowe zużycie czynników produkcji (kiedy nie daje efektu w postaci wyrobów gotowych, usług) nie może być kosztem. W rachunkowości traktuje się je jako straty nadzwyczajne, - to, że zużywane czynniki produkcji związane są z normalną działalnością jednostki gospodarczej. Normalna działalność jednostki gospodarczej to ta, która umożliwia funkcjonowanie przedsiębiorstwa, realizację jego zadań (faza zakupu, faza produkcji, faza sprzedaży, administrowanie i zarządzanie przedsiębiorstwem), - to, że koszt jest przyporządkowany do okresu, np. do stycznia, do lutego. Strata nadzwyczajna Wydatek Straty nadzwyczajne to straty powstałe na skutek zdarzeń trudnych do przewidzenia, poza działalnością operacyjną jednostki i niezwiązane z ogólnym ryzykiem jej prowadzenia 4. Wydatek jest to zmniejszenie stanu środków pieniężnych w kasie lub na rachunku bankowym jednostki gospodarczej. Źródło: opracowanie własne. Zdarzenia trudne do przewidzenia (losowe) to np. powódź, pożar, gradobicie, wichura, włamanie z kradzieżą. Istotne jest, aby odróżnić zakres strat nadzwyczajnych od pozostałych kosztów operacyjnych. Ponadto straty nadzwyczajne nie są związane z ogólnym ryzykiem funkcjonowania przedsiębiorstwa, np. skutki kradzieży w sklepie samoobsługowym nie stanowią straty nadzwyczajnej, gdyż jednostka handlowa powinna takie zdarzenie uwzględnić w ryzyku prowadzonej działalności gospodarczej. Wydatek oznacza kwotę rozchodu środków pieniężnych przedsiębiorstwa. Może on być związany m.in. z: - regulacją zobowiązań, np. wobec dostawców, pracowników, Skarbu Państwa, - zakupem gotówkowym, - wypłatą zaliczek, np.: na poczet delegacji służbowych, zakupów. 1 E. Nowak: Rachunek kosztów przedsiębiorstwa. Ekspert, Wrocław 2001, s K. Sawicki: Rachunek kosztów. Tom 1. Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1996, s E. Nowak: Rachunek kosztów... op. cit., s Art. 3 ust. 1 pkt 33 Ustawy o rachunkowości. 8

10 Tabela 2. Przyczyny rozbieżności między kosztem a wydatkiem środków pieniężnych Przyczyna Charakterystyka przykłady Nie zawsze będzie zbieżność w czasie kosztu i wydatku środków pieniężnych, tak jak ma to miejsce w przypadku zapłaty odsetek od kredytu. Wydatek może zaistnieć wcześniej lub później niż koszt, np.: Może być rozbieżność - zakup materiałów zapłata za nie w momencie zakupu będzie wydatkiem, w czasie między powstaniem a koszt będzie dopiero w momencie ich zużycia (np. wydanie do produkcji), kosztu a wydaniem środków - towary koszt powstaje w momencie sprzedaży (cena zakupu, nabycia), pieniężnych a wydatek w momencie zapłaty dla dostawcy, - środki trwałe koszt to rozłożone w czasie zużycie środka trwałego (amortyzacja) a wydatek jest w momencie, kiedy następuje zapłata dla dostawcy. Mogą być wydatki środków pieniężnych, które nigdy nie będą stanowiły kosztu dla jednostki gospodarczej. Przykłady: Nie każdy wydatek jest - zapłata zaliczki na podatek dochodowy, kosztem - spłata raty kapitałowej kredytu bankowego, - wypłata dywidend. Źródło: opracowanie własne. Przychody ze sprzedaży stanowią iloczyn sprzedanych składników i jednostkowej ceny sprzedaży (bez podatku VAT) skorygowanej o udzielone rabaty, bonifikaty. Przychody ze sprzedaży różnych składników aktywów nie są jedynym źródłem przychodów przedsiębiorstwa. Istnieją inne tytuły przychodów, a mianowicie: przychody z tytułu odsetek, np.: od lokat terminowych w banku, od udzielonych pożyczek, przychody z tytułu otrzymanych dotacji, kar, grzywien. Bardzo ważne jest, aby nie utożsamiać przychodu z wpływem środków pieniężnych. Podobnie jak w przypadku kosztu i wydatku środków pieniężnych, istnieją dwie przyczyny, zgodnie z którymi występują rozbieżności między momentem osiągnięcia przychodu a wpływem środków pieniężnych (tabela 3). Wpływy środków pieniężnych są to pieniądze otrzymane do kasy lub na rachunek bankowy danej jednostki. Tabela 3. Przyczyny rozbieżności między przychodem a wpływem środków pieniężnych Przyczyna Charakterystyka przykłady Zgodnie ze znaną zasadą memoriałową przychód powstaje w momencie Może być rozbieżność w czasie sprzedaży, niezależnie od tego, kiedy przedsiębiorstwo otrzyma środki między przychodem a wpływem pieniężne. Jeżeli 20 marca zostanie wystawiona faktura za sprzedane towary środków pieniężnych o terminie płatności wynoszącym 30 dni, to przychód powstanie w marcu, mimo iż pieniądze wpłyną w kwietniu. Nie każdy wpływ środków pieniężnych jest przychodem Źródło: opracowanie własne. Oznacza to, że mimo iż na konto bankowe lub do kasy wpłynęły środki pieniężne, to nie stanowią one przychodu. Jako przykład takiej sytuacji można podać: - zwrot nadpłaconego podatku dochodowego, - wpływy środków pieniężnych z tytułu zaciągniętego kredytu. Sam moment wpływu środków pieniężnych może mieć miejsce wcześniej, później lub jednocześnie z powstaniem przychodu, w zależności od określonych warunków zapłaty za sprzedane dobra lub usługi albo ten wpływ nigdy nie będzie stanowić przychodu. Pojęcie przychodu należy także odróżnić od zysków nadzwyczajnych. Przychody wypracowuje jednostka gospodarcza, natomiast zyski nadzwyczajne powstają jako konsekwencje zdarzeń nadzwyczajnych (np. odszkodowanie z zakładu ubezpieczeniowego za straty powstałe w wyniku pożaru), których osoby zarządzające przedsiębiorstwem nie są w stanie przewidzieć, w przeciwieństwie do przychodów, które są przewidywalne. 9

11 Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co oznacza termin koszt? 2. Jakimi cechami charakteryzuje się koszt? 3. Jaka jest różnica między kosztem a nakładem, wydatkiem, stratą nadzwyczajną? 4. Co oznacza termin przychód? 5. Jaka jest różnica między przychodem a wpływem, zyskiem nadzwyczajnym? Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Zakładając, iż jesteś właścicielem cukierni, wskaż po dwa przykłady związane z prowadzoną działalnością gospodarczą: kosztów, wydatków, nakładów, strat nadzwyczajnych, przychodów, wpływów, zysków nadzwyczajnych. Sposób wykonania ćwiczenia 1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji charakteryzujących: koszt, wydatek, nakład, stratę nadzwyczajną, przychód, wpływ, zysk nadzwyczajny, 2) zapisać przy każdym pojęciu wskazanym w treści ćwiczenia po dwa przykłady związane z działalnością gospodarczą cukierni, 3) wskazać cechy charakterystyczne dla danego pojęcia. literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2 Określ w kolumnie Odpowiedź, czy dana informacja wyraża: koszt, nakład, wydatek, czy stratę nadzwyczajną. Informacja Odpowiedź Przelew 700 zł z rachunku bankowego tytułem zapłaty za materiały, które będą wykorzystane do świadczenia usług Zużycie 50 kg materiałów przeznaczonych do świadczenia usługi Wartość zużytych materiałów (400 zł) w związku ze świadczeniem usługi Wartość materiałów (100 zł), które uległy zniszczeniu w wyniku pożaru Miesięczne zużycie maszyny produkcyjnej (850 zł) Czas pracy maszyny potrzebny do wytworzenia 1000 sztuk wyrobów wynosi 10 maszynogodzin Pracownik pobrał z kasy 200 zł na poczet kosztów delegacji służbowej Zapłata przelewem z rachunku bieżącego za zakupiony komputer (4 500 zł) W związku ze świadczeniem usługi, pracownicy przepracowali łącznie 200 roboczogodzin Wartość towarów (900 zł), które uległy zniszczeniu w wyniku awarii rur wodociągowych 10

12 Sposób wykonania ćwiczenia 1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o: kosztach, wydatkach, nakładach, stratach nadzwyczajnych, 2) uzupełnić tabelę, 3) krótko uzasadnić swoją decyzję. literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 3 Określ w kolumnie Odpowiedź, czy dana informacja w danym momencie wyraża: przychód, wpływ, czy zysk nadzwyczajny. Istnieje możliwość wskazania jednocześnie dwóch odpowiedzi. Informacja Odpowiedź Otrzymano kredyt bankowy (pieniądze bank dopisał do stanu konta przedsiębiorstwa) Wystawiono fakturę za sprzedane towary o terminie płatności 30 dni Pracownik zwrócił niewykorzystaną zaliczkę (zaliczka dotyczyła podróży służbowej) Nowy wspólnik wpłacił na konto pieniądze jako swój udział Urząd skarbowy przelał na konto bankowe zwrot podatku dochodowego Kontrahent uregulował przelewem należności za zakupy, które dokonał miesiąc temu Wystawiono fakturę za wykonaną usługę, odbiorca zapłacił gotówką Bank naliczył i zwiększył stan konta bankowego o odsetki od oszczędności Kontrahent zapłacił gotówką za zakupione trzy miesiące temu towary Wystawiono fakturę za sprzedany środek trwały o terminie płatności 14 dni Sposób wykonania ćwiczenia 1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o: kosztach, wydatkach, nakładach, stratach nadzwyczajnych, 2) uzupełnić tabelę, 3) krótko uzasadnić swoją decyzję. literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia Sprawdzian postępów Czy potrafisz: 1) zdefiniować termin koszt? 2) wskazać przykłady kosztów? 3) odróżnić koszt od: wydatku, nakładu i straty nadzwyczajnej? 4) zdefiniować termin przychód? 5) wskazać przykłady przychodów? 6) odróżnić przychód od wpływu i zysku nadzwyczajnego? Tak Nie 11

13 4.2. Klasyfikacja kosztów i przychodów Materiał nauczania Koszty w zależności od potrzeb można podzielić według różnych klasyfikacji. Najogólniej rozpatrując koszty z punktu widzenia charakteru działalności jednostki gospodarczej można wyodrębnić: koszty działalności operacyjnej, pozostałe koszty operacyjne oraz koszty finansowe. Koszty działalności operacyjnej dotyczą normalnej działalności gospodarczej danego przedsiębiorstwa (działalność produkcyjna, handlowa lub usługowa). Podstawową klasyfikację kosztów działalności operacyjnej ujęto w tabeli 4. Natomiast charakterystykę pozostałych kosztów operacyjnych oraz kosztów finansowych znajdziesz w rozdziale 4.7. Osiągane przez przedsiębiorstwo przychody i ponoszone w związku z ich osiągnięciem koszty uzyskania przychodów mogą dotyczyć kilku obszarów prowadzonej działalności gospodarczej, a mianowicie: działalności operacyjnej właściwej, działalności operacyjnej pozostałej, działalności finansowej. Działalność operacyjna właściwa polega na wytwarzaniu i sprzedaży wyrobów gotowych, świadczeniu usług, zakupie oraz sprzedaży towarów i ewentualnie materiałów. Materiały są bowiem sprzedawane sporadycznie, np. gdy firma zmienia profil produkcji i część zapasów materiałów, które były wcześniej zakupione okazuje się zbędna. Działalność operacyjna właściwa jest tym rodzajem działalności jednostki gospodarczej, której celem jest zrealizowanie podstawowych zadań, do osiągnięcia których jednostka została powołana. W związku ze sprzedażą wyrobów gotowych, towarów, materiałów, usług jednostka gospodarcza osiąga określone przychody z tytułu tej sprzedaży. Można w tym miejscu wskazać trzy rodzaje przychodów: przychody ze sprzedaży produktów (sprzedaż produktów) to iloczyn sprzedanych produktów i jednostkowej ceny sprzedaży (bez podatku VAT), przychody ze sprzedaży towarów (sprzedaż towarów) to iloczyn sprzedanych towarów i jednostkowej ceny sprzedaży (bez podatku VAT), przychody ze sprzedaży materiałów (sprzedaż materiałów) to iloczyn sprzedanych materiałów i jednostkowej ceny sprzedaży (bez podatku VAT). Uzyskując przychody, jednostka gospodarcza ponosi koszty ich uzyskania, stąd wymienionym przychodom przyporządkowuje się koszty ich uzyskania, a mianowicie: koszt sprzedanych produktów jest to iloczyn sprzedanych produktów gotowych i jednostkowego kosztu wytworzenia danego produktu, wartość sprzedanych towarów jest to iloczyn sprzedanych towarów i ich jednostkowej ceny zakupu lub nabycia, wartość sprzedanych materiałów jest to iloczyn sprzedanych materiałów i ich jednostkowej ceny zakupu lub nabycia. Działalność operacyjna pozostała jest działalnością gospodarczą mającą na celu zrealizowanie innych zamierzeń niż zasadnicze zadania jednostki gospodarczej. Są to w szczególności działania związane ze sprzedażą i likwidacją rzeczowych składników aktywów trwałych oraz innymi operacjami gospodarczymi występującymi niesystematycznie, sporadycznie. 12

14 Tabela 4. Klasyfikacja kosztów działalności operacyjnej Kryterium podziału Wyszczególnienie Charakterystyka - zużycie materiałów i energii, - usługi obce, - podatki i opłaty, - wynagrodzenia, Rodzaj kosztu - ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia, - amortyzacja, - pozostałe koszty rodzajowe Typ działalności operacyjnej Faza działalności Stopień złożoności Związek z rozmiarami działalności Związek z nośnikiem kosztów 5 Źródło: opracowanie własne. - koszty działalności podstawowej, - koszty działalności pomocniczej, - koszty ogólnego zarządu, - koszty sprzedaży - koszty zakupu, - koszty produkcji, - koszty sprzedaży - koszty proste, - koszty złożone - koszty zmienne, - koszty stałe - koszty bezpośrednie, - koszty pośrednie Według rodzaju koszty działalności operacyjnej można podzielić na siedem tzw. kosztów rodzajowych. Odzwierciedlają one zużycie różnych czynników związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą danej jednostki według jednorodnych składników. Więcej informacji na temat kosztów rodzajowych znajdziesz w rozdziale 4.3. W wyniku takiej klasyfikacji, koszty zostały podzielone według rodzaju prowadzonej działalności operacyjnej. Kolejno dotyczą: - zasadniczej działalności, tej, dla której jednostka została utworzona, - działalności wspomagającej funkcjonowanie jednostki, - działalności ogólnoadminostracyjnej i ogólnej obsługi działalności jednostki. Więcej informacji na temat kosztów według typów działalności znajdziesz w rozdziale 4.4. Koszty działalności operacyjnej według fazy działalności, której dotyczą są związane kolejno : - z zakupem materiałów, towarów (np. koszty załadunku, transportu), - z wytwarzaniem wyrobów, świadczeniem usług, - ze zbytem (np. koszty opakowań, transportu do klienta). Koszty proste wyrażają jeden rodzaj kosztu, nie można ich podzielić na prostsze elementy, np. koszty rodzajowe. Koszty złożone składają się z kilku kosztów prostych, np. koszty ogólnego zarządu. Koszty zmienne to te, które reagują na zmiany rozmiarów działalności jednostki, np. koszty zużycia materiałów do produkcji. Koszty stałe nie wykazują w krótkim okresie reakcji na zmiany rozmiarów działalności jednostki, np. koszty wynagrodzeń pracowników administracji. Koszty bezpośrednie można przyporządkować wprost do nośnika kosztów na podstawie dokumentacji źródłowej, np. koszty zużycia materiałów bezpośrednich. Koszty pośrednie nie dają się wprost przypisać do nośników kosztów, np. koszty sprzedaży, ogólnego zarządu. Ich przyporządkowanie do danego nośnika wymaga rozliczenia za pomocą odpowiednich kluczy podziałowych. Z prowadzeniem działalności operacyjnej pozostałej jest związane ponoszenie kosztów nazywanych pozostałymi kosztami operacyjnymi oraz osiąganie przychodów nazywanymi pozostałymi przychodami operacyjnymi, których charakterystykę ujęto w rozdziale 4.7. Działalność finansowa jednostek gospodarczych obejmuje prowadzenie gospodarki środkami pieniężnymi i papierami wartościowymi. Z prowadzeniem działalności finansowej związane jest 5 Nośnik kosztów to kategoria do której koszty mają być przypisane, np. wyrób gotowy, grupa wyrobów, usługa, zlecenie, klient. 13

15 ponoszenie kosztów finansowych oraz osiąganie przychodów finansowych, których opis ujęto w rozdziale Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Czym charakteryzuje się działalność operacyjna właściwa przedsiębiorstwa? 2. Jakie koszty związane są z działalnością operacyjną właściwą jednostek gospodarczych? 3. Według jakich kryteriów można podzielić koszty działalności operacyjnej właściwej? Jakie koszty można wskazać przy każdym kryterium podziału? 4. Jakie przychody i koszty uzyskania przychodów związane są z działalnością operacyjną właściwą? 5. Jak nazywają się przychody i koszty uzyskania przychodów działalności operacyjnej pozostałej oraz działalności finansowej? Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Wspólnie z koleżanką/kolegą postawcie siebie w roli: właściciela hurtowni artykułów przemysłu zbożowego (mąka, otręby spożywcze, płatki kukurydziane), właściciela piekarni. Określcie jak największą liczbę przykładów kosztów ponoszonych w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą według różnych kryteriów podziału kosztów. Następnie podajcie przykłady przychodów i kosztów uzyskania przychodów działalności operacyjnej właściwej zgodnie z zakresem działalności reprezentowanych przez Was jednostek gospodarczych. Sposób wykonania ćwiczenia 1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji dotyczących klasyfikacji kosztów działalności operacyjnej a także kosztów i przychodów tejże działalności, 2) określić zakres zasadniczej działalności hurtowni i piekarni, 3) wypisać przykłady kosztów działalności operacyjnej według kryterium: rodzaju kosztów, rodzaju działalności operacyjnej, fazy działalności, stopnia złożoności kosztów, związków z rozmiarami działalności, związku z nośnikiem kosztów, 4) wypisać przykłady przychodów i kosztów ich uzyskania z działalności operacyjnej właściwej danych jednostek gospodarczych, 5) porównać przykłady przychodów i kosztów uzyskania przychodów wypisanych u koleżanki/ kolegi, 6) wskazać, czy mogą wystąpić takie same składniki majątku w obu analizowanych jednostkach gospodarczych jeśli tak, to jakie i których przychodów i kosztów ich uzyskania działalności operacyjnej właściwej dotyczą. literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2 Przy każdym przykładzie podaj nazwę przychodu/kosztu uzyskania przychodu działalności operacyjnej właściwej dla wskazanych jednostek gospodarczych. 14

16 Informacja Odpowiedź Przedsiębiorstwo usługowe transport osób Przychody osiągnięte ze sprzedaży biletów na przejazd Poniesione koszty związane z wykonaniem usługi przewozu osób Przedsiębiorstwo handlowe hurtownia zabawek Przychody ze sprzedaży zabawek do sklepu Wartość, po której kupiono sprzedane do sklepu zabawki Przedsiębiorstwo produkcyjne produkcja soków marchwiowych Przychody ze sprzedaży soków marchwiowych Koszty poniesione w związku z wytworzeniem sprzedanych soków marchwiowych Przychody ze sprzedaży nadmiernych zapasów marchwi Wartość, po której kupiono sprzedaną marchew Sposób wykonania ćwiczenia 1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat klasyfikacji przychodów i kosztów uzyskania przychodów działalności operacyjnej właściwej, 2) uzupełnić tabelę, 3) uzasadnić swoją decyzję. literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 3 Przyporządkuj do podanych przychodów odpowiednie koszty ich uzyskania z działalności operacyjnej właściwej różnych jednostek gospodarczych. Przychody Koszty uzyskania przychodów Przychody ze sprzedaży mąki Koszty poniesione w związku ze świadczeniem usług fryzjerskich Przychody ze sprzedaży obuwia Wartość, po której kupiono sprzedaną mąkę Przychody ze sprzedaży mąki Koszty produkcji sprzedanej mąki Przychody ze sprzedaży usług fryzjerskich Wartość, po której kupiono zbędny zapas materiałów-mąki Przychody ze sprzedaży mąki Wartość, po której kupiono sprzedane obuwie Sposób wykonania ćwiczenia 1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat klasyfikacji przychodów i kosztów uzyskania przychodów działalności operacyjnej właściwej, 2) połączyć linią każdy przychód z odpowiednim kosztem jego osiągnięcia, 3) uzasadnić swoją decyzję, 4) przy każdej parze (przychód koszt uzyskania przychodu) podać przykład jednostki gospodarczej, w której mogłyby one zaistnieć oraz określić ich nazwy. literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. 15