Polityka społeczna i analiza rynku usług społecznych

Transkrypt

1 PODYPLOMOWE STUDIA ZARZĄDZANIA GOSPODARKĄ SPOŁECZNĄ Polityka społeczna i analiza rynku usług społecznych Dr hab. Ryszard Szarfenberg Wersja 3.0 Część dotyczącą analizy rynku usług społecznych poprowadzi Cezary Miżejewski

2 Znaczenie pojęcia polityka społeczna

3 Cztery kontynenty pojęciowe i dwa wymiary 1) naukowy czysty; 2) naukowy zaangażowany i praktyczny Polityka społeczna w ujęciu akademickim cztery kontynenty POLITYKA SPOŁECZNA Kontynent etyczny: sprawiedliwość, postęp i prawa ludzi

4 Problemy demarkacji i wyzwanie współpracy w ujęciu poznawczym i praktycznym Ekonomiczny Obszar Problem odróżnienia (demarkacji) / wyzwanie współpracy Socjologiczny Etyczny Politologiczny Ekonomia i polityka gospodarcza a polityka społeczna Socjologia i socjotechnika (socjologia stosowana) a polityka społeczna Etyka i etyka praktyczna a polityka społeczna Politologia, administracja i polityka publiczna a polityka społeczna

5 Różne zakresy przedmiotowe pojęcia polityki społecznej podejście administracyjne Zakres polityki społecznej UJĘCIE WĄSKIE: Zabezpieczenie społeczne - Ubezpieczenie społeczne - Pomoc społeczna - pozostałe UJĘCIE ŚREDNIE: Praca Zabezpieczenie społeczne - Ubezpieczenie społeczne - Pomoc społeczna - pozostałe Obecnie minister pracy i polityki społecznej odpowiada za trzy działy administracji rządowej: praca, zabezpieczenie społeczne, sprawy rodziny. W tym sensie polityką społeczną jest prowadzenie dwóch ostatnich rodzajów spraw UJĘCIE SZEROKIE: Praca Zabezpieczenie społeczne Sprawy rodziny Edukacja Ochrona zdrowia Mieszkalnictwo Kultura Bezpieczeństwo osobiste (inne)

6 Różne źródła zaspokojenia potrzeb (dobrobytu) zakres podmiotowy Tradycyjne ujęcie polityki społecznej państwo powszechnego dobrobytu Podmioty ponadnarodowe Państwo Sektor rządowy Sektor samorządowy Sektor społeczny zorganizowany i niezorganizowany Dobrobyt społeczny i jego podział Sektor rynkowy formalny i nieformalny Rodzina, bliscy Inne źródła

7 Różne źródła zaspokojenia potrzeb (dobrobytu) koncepcja trzech zróżnicowanych sektorów M. Grewiński, Wielosektorowa polityka społeczna o przeobrażeniach państwa opiekuńczego, s. 138.

8 Warianty zakresu pojęciowego polityki społecznej? Wąsko podmiotowo i przedmiotowo oraz instrumentalnie? Działalność socjalna państwa przy pomocy udzielania świadczeń (pieniężnych) Szeroko podmiotowo i przedmiotowo oraz instrumentalnie? Działalność gospodarczo-społeczno-socjalna organizacji międzynarodowych, państw, samorządów, organizacji pozarządowych non-profit, organizacji rynkowych for-profit za pomocą programowania, regulacji, finansowania i udzielania świadczeń w różnych formach Wąsko podmiotowo, szeroko przedmiotowo i instrumentalnie, np. państwowa lub publiczna polityka społeczna

9 Polityka socjalna a polityka społeczna Kryterium porównania Przedmiot Cele Środki Sposoby działania Adresaci Polityka socjalna Polityka społeczna Materialne warunki bytu, konsumpcja towarów i Społeczeństwo, stosunki społeczne, organizacja usług, dochody pieniężne, poziom życia życia społecznego, jakość życia Poprawa materialnych warunków bytu Postęp społeczny, równowaga społeczna, (szczególnie najbiedniejszych), wzrost porządek społeczny, dobro wspólne, moc konsumpcji, pokój socjalny, łagodzenie narodu, harmonia między celami osobistymi i kwestii socjalnych społecznymi Bezekwiwalentne (w tym nieodpłatne) świadczenia społeczne Doraźne ratownictwo, interwencja, ochrona za pomocą wytwarzania i rozdzielania świadczeń społecznych Grupy słabe względnie (np. pracownicy najemni, lokatorzy) lub absolutnie (np. chorzy, bezdomni, niepełnosprawni) instytucjonalizacja, formalizacja i organizowanie warunków życia dla całych zbiorowości ; środki: ekonomiczne, prawne, informacyjne, kadrowe; style: liberalny, rygorystyczny, bodźcowy, opiekuńczy Perspektywiczne zapobieganie, planowanie, zmienianie struktury społecznej Społeczeństwo jako całość, wszyscy obywatele

10 Od polityki społecznej do polityki rozwoju społecznego W ujęciu najszerszym rozumie się politykę społeczną jako umiejętność wyboru podstawowych celów rozwoju społecznego na bliższą i dalszą metę i ustalenia zgodnie z nimi kryteriów oceny bieżącej działalności publicznej (Jan Danecki) Jest to polityka rozwoju społecznego, a nie klasyczna polityka socjalna w sensie systemu świadczeń organizowanych i dostarczanych przez państwo Historyczna ewolucja pojęć i podejść: od dobroczynności, przez pracę socjalną i politykę socjalną do polityki społecznej i polityki rozwoju społecznego

11 Od dobroczynności do polityki rozwoju społecznego POLITYKA ROZWOJU SPOŁECZNEGO ADMINISTRACJA SOCJALNA PRACA SOCJALNA DOBROCZYNNOŚĆ Wiek XIX i wcześniej Wiek XX do lat 70. i 80. Wiek XX od lat 90.

12 Korzyści ekonomiczne Jaki model rozwoju dla polityki rozwoju? Jednowymiarowy A rozwój gospodarczy B ekorozwój C rozwój sprawiedliwy Dwuwymiarowy D rozwój gospodarczy przyjazny dla środowiska E sprawiedliwy rozwój gospodarczy F rozwój ekospołeczny Trójwymiarowy G rozwój zrównoważony Korzyści środowiskowe Korzyści społeczne G. Atkinson i in. (red.) Handbook of Sustainable Development, 2007, s. 352 (rozszerzona interpretacja)

13 Ewolucja państwowej polityki społecznej

14 Geneza polityki społecznej w cieniu państwa Proces modernizacji, S. Rokkan Formowanie państwa Budowanie narodu Uczestnictwo polityczne Redystrybucja dochodu Państwowa polityka społeczna Prawa osobiste Prawa polityczne Prawa socjalne Rozwój statusu obywatela, T.H. Marshall Wiek XVII i wcześniej Wiek XX Czas

15 Od dobroczynności do polityki społecznej ujęcie historyczne Tradycyjna dobroczynność Polityka społeczna XX wieku Nieprofesjonalni dobroczyńcy Profesjonalizacja Profesjonalne służby społeczne wolontariat zatrudnienie Towarzystwa, ochronki, przytułki Etatyzacja Urzędy, placówki, zakłady

16 Rola: Rodziny Rynku Państwa Dojrzałe welfare state i jego modele lata 80. XX wieku Liberalny Socjaldemokratyczny Konserwatywny Marginalna Centralna Marginalna Marginalna Marginalna Centralna Centralna Marginalna Pomocnicza Welfare state Dominująca forma solidarności Indywidualna Uniwersalna Pokrewieństwo Korporatyzm Etatyzm Dominujące miejsce solidarności Rynek Państwo Rodzina Poziom dekomodyfikacji Minimalny Maksymalny Wysoki (dla żywiciela rodziny) Dominujące podejście do zarządzania ryzykami socjalnymi Welfare state Rezydualne Uniwersalistyczne Ubezpieczenie społeczne Regulacja rynku pracy Słaba Średnia Silna Zobowiązania socjalne rodziny / Słabe / Słabe / Maksymalne / poziom defamilizacji Defamilizacja silna Defamilizacja silna Defamilizacja słaba (familizm) Przykład USA Szwecja Niemcy, Włochy G. Esping-Andersen

17 Krytyka welfare state ekonomiczna Rozbudowana polityka społeczna welfare state Wysokie podatki i/lub składki Pełne zabezpieczenie od ryzyk socjalnych Gospodarka niższy wzrost gospodarczy, mniejsza konkurencyjność, mniejsza stabilność, mniejsze oszczędności, dławienie przedsiębiorczości Społeczeństwo mniejszy poziom indywidualnej zapobiegliwości, mniejsze bodźce do rodzenia dzieci, mniej stabilne rodziny, starzejące się społeczeństwo S. Golinowska

18 Nowe wyzwania przed polityką społeczną - społeczeństwo Spadek liczby urodzeń poniżej poziomu aspiracji Wzrost przeciętnej długości życia Dyskryminacja i nierówności pod względem płci Migracje i problemy z integracją imigrantów Zmiany zachodzące w modelu rodziny Obciążenie demograficzne, wyobcowanie, wzrost ubóstwa osób starszych Podziały i konflikty międzypokoleni owe Ubóstwo wielu regionów, rosnące ubóstwo dzieci Komisja Europejska

19 Nowe wyzwania - gospodarka Utrzymujące się bezrobocie Wypadanie z rynku pracy osób w wieku przedemerytal nym Niska jakość edukacji, wypadanie młodzieży Pracownicy mają problemy z dostosowaniem się do szybkich zmian na rynku pracy Segmentacja rynku pracy, koniec pracy na całe życie, nowe formy zatrudnienia Komisja Europejska

20 Nowe wyzwania styl życia i system wartości Słabną tradycyjne więzi rodzinne Wykluczenie cyfrowe Obawy związane z globalizacją i zwiększonym kontaktem z innymi kulturami Rozwój biotechnologii - problemy bioetyczne Tendencja do indywidualizacji, koncentrowanie uwagi na konsumpcji Spada zaufanie do instytucji politycznych i udział w życiu publicznym Model konsumpcji zagrażający klimatowi i środowisku Nowe problemy społeczne: stres, depresja, otyłość Komisja Europejska

21 Zasadnicze zmiany i makrowstrząsy Gospodarka narodowa Kobiety pracują nieodpłatnie w domu Tradycyjna rodzina wielodzietna Młode społeczeństwo Zmiana otoczenia Klasyczna polityka społeczna Zmiana otoczenia Umiędzynaro dowienie gospodarki Aktywizacja zawodowa kobiet Nietrwałe małżeństwa małodzietne Starzenie się ludności Kryzys i reformy klasycznej polityki społecznej

22 Współczesne wyzwania i ich wpływ na politykę społeczną Charakterystyka zmiany (wyzwania) Dalsze starzenie się społeczeństwa Konsekwencje dla polityki społecznej Zwiększone zadania w zakresie finansowania emerytur i nawet w większym stopniu w obszarze ochrony zdrowia i opieki długoterminowej Globalizacja Mniej trwałe małżeństwo, większe zróżnicowanie form życia rodzinnego, więcej osób samotnych i samotnych rodziców, mniej dzieci Osłabienie kontroli społecznej ze strony rodziny i społeczności lokalnej, a także wzrost bezrobocia i nierówności Zwiększona aktywność państwa w zakresie edukacji i/lub ograniczania ubóstwa w zależności od wyboru drogi poprawiania międzynarodowej konkurencyjności Obawy o kondycję rodziny w sferze materialnej (ubóstwo) i wychowawczej (zachowania antyspołeczne, przestępczość); wzrost znaczenia polityki rodzinnej Wzrost znaczenia problemu naruszeń porządku społecznego i polityki wobec zachowań aspołecznych

23 Współczesne wyzwania i ich wpływ cd. Charakterystyka zmiany (wyzwania) Wzrost bezrobocia i związany z nim wzrost obciążeń dla budżetu socjalnego Narastające problemy ekologiczne Konsekwencje dla polityki społecznej Większe zaangażowanie polityki społecznej w sprawy zatrudnienia (np. kształcenie ustawiczne) Wzrost zaangażowania regulacyjnego i finansowego państwa w tym obszarze Rozpowszechnione odwoływanie się do języka praw przez coraz większą liczbę grup o specjalnych potrzebach Kolejne obowiązki nakładane na państwo w zakresie praw dzieci, osób niepełnosprawnych, osób starszych, kobiet Coraz bardziej szczegółowa i dostępna informacja o polityce społecznej oraz jej osiągnięciach w poszczególnych krajach i dziedzinach Żądania reform w celu osiągnięcia nakładów i/lub wyników takich, jak w krajach najlepiej radzących sobie z problemami społecznymi, głosowanie nogami

24 Współczesne wyzwania i ich wpływ cd. Charakterystyka zmiany (wyzwania) Wzrost zamożności i ogólnego poziomu życia Konsekwencje dla polityki społecznej Zwiększają się oczekiwania wobec poziomu realizacji praw jaki ma gwarantować państwo (np. już nie tylko szkolnictwo średnie, ale również wyższe) Wzrost zróżnicowania i złożoności struktury społecznej, bardziej zindywidualizowane życie i wielowymiarowe tożsamości Wzrost znaczenia międzynarodowych podmiotów polityki społecznej Wzrost znaczenia kultury konsumpcyjnej oraz zwiększona dostępność do wiedzy specjalistycznej Nacisk na elastyczność, indywidualizację usług oraz ich konsekwencja w postaci coraz bardziej skomplikowanej polityki społecznej Polityka społeczna państwa narodowego w coraz większym stopniu będzie kształtowana przez prawo międzynarodowe Polityka społeczna skoncentrowana coraz bardziej na konsumentach, słabnąca rola profesji społecznych (producentów usług) P. Wilding

25 Zasadnicze problemy i dylematy aktywnej polityki społecznej Między ochroną a aktywizacją Polityka chroniąca sytuację poszukujących pracy Polityka chroniąca sytuację biernych Bierni zawodowo Polityka stymulująca przepływy w kierunku zatrudnienia Poszukujący pracy W tle są zadania polityki zatrudnienia, która ma zapewnić, że liczba miejsc pracy będzie wystarczająca, aby mogli pracować wszyscy zaktywizowani Zatrudnieni, samozatrudnieni Polityka chroniąca sytuację zatrudnionych

26 Zasadnicze problemy i dylematy Czy można uniknąć dylematu między wzrostem bezrobocia i hojną polityką społeczną (UE) a pełnym zatrudnieniem, skąpą polityką społeczną i wzrostem ubóstwa oraz nierówności (USA)? Czy można uniknąć trylematu niemożności pogodzenia pełnego zatrudnienia, niskiego poziomu nierówności i zrównoważonego budżetu? Czy można łączyć jednoczesne osiąganie celów zatrudnieniowych i egalitarystycznych?

27 Od klasycznej, przez neoliberalną, do inwestycyjnej polityki społecznej

28 Od paradygmatu keynesowskiego do podejścia inwestycji społecznych DIAGNOZA BEZROBOCIA Paradygmat Keynesowski Niedostateczny popyt generuje bezrobocie i spowolniony wzrost gospodarczy Paradygmat neoliberalny Bezrobocie i inflacja powodowane są ograniczoną podażą spowodowaną sztywnością rynku pracy (zbyt duże koszty pracy, za dużo regulacji, zasiłki zniechęcają do pracy) Podejście inwestycji społecznych Bezrobocie powiązane jest z brakiem odpowiednich kwalifikacji, aby znaleźć zatrudnienie i tworzyć nowe miejsca pracy Cała koncepcja za: N. Morel, B. Palier, J. Palme, Towards a Social Investment Welfare State? Ideas, policies and challenges, 2012

29 Od paradygmatu keynesowskiego do podejścia inwestycji społecznych POLITYKA SPOŁECZNA I GOSPODARCZA Paradygmat Keynesowski Paradygmat neoliberalny Podejście inwestycji społecznych Polityka społeczna pozytywnie wpływa na gospodarkę: rozwój ubezpieczeń społecznych wzmacnia popyt i stymuluje wzrost Publiczne wydatki społeczne negatywnie wpływają na gospodarkę: polityka społeczna jako koszt i przyczyna powolnego wzrostu i inflacji Pozytywna rola gospodarcza nowych form polityki społecznej: polityki społeczne inwestujące w kapitał ludzki w celu wzrostu zatrudnialności i poziomu zatrudnienia, wspierania elastyczności rynku pracy (flexicurity), przygotowania gospodarki opartej na wiedzy Polityka społeczna jako warunek wstępny wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy

30 Od paradygmatu keynesowskiego do podejścia inwestycji społecznych KLUCZOWE WARTOŚCI I ZASADY Paradygmat Keynesowski Równość społeczna Praca dla wszystkich (mężczyzn) Dekomodyfikacja [uniezależnienie sytuacji materialnej od pozycji na rynku pracy] Paradygmat neoliberalny Indywidualna odpowiedzialność Jakakolwiek praca Aktywizacja Podejście inwestycji społecznych Inkluzja (integracja) społeczna Jakość zatrudnienia Podejście capabilities [zdolnościmożliwości] Równość szans; zapobieganie zamiast naprawiania (prepare rather than repair) Capabilities dotyczą rzeczywistej wolności wyboru pomiędzy zasadnie cenionymi sposobami życia (kim być, co robić), Amartya Sen

31 Od paradygmatu keynesowskiego do podejścia inwestycji społecznych KLUCZOWE NORMY DZIAŁALNOŚCI PUBLICZNEJ Paradygmat Keynesowski Duże państwo Centralne planowanie gospodarcze Rozwój welfare state Paradygmat neoliberalny Odchudzone państwo Deregulacja Demontaż welfare state Podejście inwestycji społecznych Państwo upodmiotawiające Inwestycje Przekształcenie welfare state

32 Od paradygmatu keynesowskiego do podejścia inwestycji społecznych KLUCZOWE INSTRUMENTY Paradygmat Keynesowski Polityka wspierania popytu Rozwój ubezpieczenia społecznego Rozwój sektora publicznego Rekompensowanie bezrobocia Paradygmat neoliberalny Rozwiązania monetarystyczne nastawione na przeciwdziałanie inflacji Deregulacja rynku pracy Prywatyzacja usług społecznych i zdrowotnych, rozwój systemów kapitałowych w celu finansowania emerytur Aktywizacja i workfare [work + fare zamiast well + fare] Podejście inwestycji społecznych Inwestowanie w kapitał ludzki aby wzrosła konkurencyjność i tworzone były miejsca pracy Rozwój usług społecznych i polityk wspierających rynek pracy, wczesną edukację i opiekę nad dziećmi, kształcenie wyższe i ustawiczne, aktywne programy rynku pracy i na rzecz zatrudnienia kobiet Flexicurity [flexibility + security]

33 Dziedziny polityki społecznej Klasyczna polityka społeczna Zabezpieczenie pracy i dochodu Zreformowana polityka społeczna Aktywizacja / inwestycje społeczne Polityka rodzinna Zasiłki rodzinne Opieka dla dzieci i osób starszych Urlopy rodzicielskie Polityka rynku pracy / ochrony socjalnej bezrobotnych Polityka emerytalna Ubezpieczenie rentowe Zasiłki dla wcześniej zatrudnionych bezrobotnych Ochrona zatrudnienia Zastępowanie dochodu dla stale zatrudnionych Zastępowanie dochodu dla stale zatrudnionych Aktywna polityka rynku pracy Inwestycje w szkolenia i kształtowanie kapitału ludzkiego Rozszerzanie ubezpieczenia emerytalnego na oddalonych od rynku pracy Polityka integracyjna Pomoc społeczna Zasiłki dla ubogich Aktywizacja i reintegracja Nieubezpieczeniowe zabezpieczenie społeczne Dofinansowywanie opieki dla dzieci dla mało zarbiających Wsparcie dochodowe dla długotrwale bezrobotnych Punkty emerytalne za wychowywanie dzieci Emerytury obywatelskie (zależne tylko od wieku) Wsparcie dochodowe dla zatrudnionych i ubogich S. Häusermann

34 Ekspansja nowych instrumentów: Aktywizacja / świadczenia nieubezpieczeniowe Ekspansja, rozbudowa Flexicurity / dostosowanie pomocy społecznej Ekspansja starych instrumentów: Zabezpieczenie pracy i dochodu Ograniczanie starych instrumentów: Zabezpieczenie pracy i dochodu Protekcjonizm socjalny Ograniczanie, demontaż Ograniczanie nowych instrumentów: Aktywizacja / świadczenia nieubezpieczeniowe S. Häusermann

35 Reformy polityki społecznej stanowiska polityczne Ekspansja zabezpieczenia pracy i dochodu Ograniczanie zabezpieczenia pracy i dochodu Ekspansja aktywizacji Ograniczanie aktywizacji Ekspansja świadczeń nieubezpieczeniowych Ograniczanie świadczeń nieubezpieczeniowych S. Häusermann

36 Ku przedsiębiorczej i wielosektorowej polityce społecznej z zastosowaniem rynku

37 Provision mix Idea welfare mix Product mix świadczenia w różnych formach (pieniężne, niepieniężne) i pakietach Profession mix świadczenia są dostarczane przez różne profesje społeczne Organization mix świadczenia dostarczane przez organizacje i sieci z różnych sektorów Finance mix źródła finansowania świadczeń są zróżnicowane (Powell) Regulation mix źródła norm i standardów zróżnicowane (Powell)

38 Klasyczny rząd i klasyczna polityka społeczna Koncentruje się na przepisach Nie mierzy działania swoich jednostek Koncentruje się na zasobach i produkcie Obywatel -petent KLASYCZNY RZĄD Wprowadza mechanizmy biurokratyczne Centralizacja władzy i kontroli Uruchamia tylko sektor publiczny Klasyczna państwowa polityka społeczna Reaguje na problemy Koncentruje się na wydatkach D. Osborne, T. Gaebler, Rządzić inaczej

39 Przedsiębiorczy rząd nowe zarządzanie publiczne Koncentruje się na celach i misji Mierzy działania swoich jednostek Uwzględnia wyniki Obywatel-klient PRZEDSIĘBIORCZY RZĄD Wprowadza mechanizmy rynkowe Decentralizuje i demokratyzuje władzę Aktywizuje wszystkie sektory Reformy państwowej polityki społecznej Zapobiega problemom Koncentruje się też na przychodach D. Osborne, T. Gaebler, Rządzić inaczej

40 Wielosektorowa polityka społeczna Jednosektorowa PS państwo jako jedyny usługodawca Państwo Usługa X Obywatele Wielosektorowa PS usługodawcy z różnych sektorów NGO-sy Usługa X Obywatele Firmy rynkowe Usługa X Obywatele

41 Jednosektorowa polityka społeczna bez rynku Klasyczne rozwiązanie organizacyjne z rejonizacją Przepisy Ministerstwo odpowiedzialne za usługę Okólniki Publiczne ogniwa pośrednie Finansowanie Kontrola Jednostka publiczna obsługująca rejon (rejonizacja) Usługi Obywatele w danym rejonie Sektor publiczny

42 Rynek w jednosektorowej polityce społecznej Rynek wewnętrzny bez rejonizacji Regulacje Ministerstwo odpowiedzialne za usługę Standardy Niezależne jednostki kontraktujące i finansujące Kontraktowanie Finansowanie Kontrolowanie P R Z E T A R G Jednostka publiczna konkurencja Jednostka publiczna W Y B Ó R Usługi Usługi Obywatele Sektor publiczny

43 Rynek z wielosektorową polityką społeczną Rynek wielosektorowy bez rejonizacji Ministerstwo odpowiedzialne za usługę Regulacje Standardy Niezależne jednostki kontraktujące i finansujące Kontraktowanie Finansowanie Kontrolowanie P R Z E T A R G Jednostka publiczna konkurencja Jednostka niepubliczna W Y B Ó R Usługi Usługi Obywatele Dalszy możliwy rozwój sytuacji: 1) wiele podmiotów finansujących (konkurencja między płatnikami), 2) wyodrębnienie podmiotów kontraktujących obsługujących duże sieci usługodawców (konkurencja między kontraktującymi, konsolidacja po stronie usługodawców)

44 Argumenty za wielością podmiotów świadczących usługi na podstawie kontraktu Poziom usług realizowanych przez instytucje publiczne jest coraz częściej poddawany krytyce ze strony klientów i instytucji ich reprezentujących Zapewniane usługi powinny bardziej odpowiadać potrzebom odbiorcy niż tego, kto je świadczy - praktyka pokazuje, że podmioty publiczne coraz częściej działają w swoim stylu, nie są innowacyjne i elastyczne Konkurencja i rynek mogą wprowadzić mechanizmy zmniejszania kosztów i zwiększania jakości usług Kontrakty są lepsze, w znaczeniu merytorycznym i finansowym, niż większość dotychczasowych - najczęściej nieformalnych - związków organizacji pozarządowych i administracji. Gwarantują bowiem uprzednią definicję i standaryzację danej usługi, określają spodziewane jej efekty, poddawane są też monitoringowi i ewaluacji Wielość podmiotów świadczących daną usługę daje możliwość wyboru przez klienta/beneficjenta tej, która jest dla niego optymalna Motywacja sektora komercyjnego (zysk) i pozarządowego (etos odpowiedzialnego obywatela) jest lepszą motywacją do działania niż prawne zobowiązanie służb publicznych Z. Wejcman, Tak mało państwa, jak to możliwe - tak dużo, jak to konieczne, w: O kulturze kontraktu, BORIS 1998, s. 7

45 Etapy procesu kontraktowania 1. Zebranie danych o istniejących problemach społecznych w gminie 2. Wybór przez władze lokalne priorytetowych obszarów dla wprowadzenia kontraktów 3. Uzyskanie informacji o potencjalnych realizatorach usługi ze strony samorządu i organizacji pozarządowych 4. Ustalenie procedur, m.in. zakresu zadań, ich specyfikacji [standardy] i sposobów kontroli 5. Opracowanie umów i innych niezbędnych dokumentów, w tym odpowiedniej uchwały 6. Przeprowadzenie procedury przetargowej i rozpoczęcie realizacji zadania Z. Wejcman, Tak mało państwa, jak to możliwe - tak dużo, jak to konieczne, w: O kulturze kontraktu, BORIS 1998, s. 7

46 Zalecane lektury M. Grewiński, J. Krzyszkowski (red.) Wybrane aspekty międzynarodowej polityki społecznej - pomoc społeczna i aktywna integracja, MCPS, Warszawa M. Grewiński, J. Krzyszkowski (red.) Współczesne tendencje w pomocy społecznej i pracy socjalnej, MCPS, Warszawa M. Grewiński, M. Rymsza (red.) Polityka aktywizacji w Polsce. Usługi reintegracji w sektorze gospodarki społecznej, WSP TWP, Warszawa T. Kaźmierczak, M. Rymsza (red.) W stronę aktywnych służb społecznych, ISP, Warszawa 2012.

47 Dodatek 1: usługi społeczne i ich jakość

48 Problem niskiej jakości usług społecznych usługi społeczne straciły poparcie opinii publicznej nie dlatego, że nie udało nam się wystarczająco przekonująco i elokwentnie argumentować, iż wymaga ich sprawiedliwość, albo wystarczająco dokładnie ukazywać głębokości ubóstwa ale przede wszystkim dlatego, że zwykli ludzie doświadczali tych usług jako poniżających i całkowicie nieskutecznych Howard Glennerster

49 Jakość usług a jakość życia Wpływ otoczenia społecznego Usługi społeczne Konsumenci nakłady Proces udzielania usług Produkt (usługi) Wyniki pośrednie (efekty) Wyniki ostateczne (wpływ) Jakość usług Jakość życia S. P. Osborne

50 Orientacja na produkcję, tradycyjne podejście biurokratyczne Kierunek jakość usług Orientacja na producenta nakłady proces Orientacja na producenta, wolontariusze jako współproducenci Tradycyjne relacje usługa Nowe relacje Dominacja rządów prawa / wartość za pieniądze Doradzanie / decydowanie / wdrażanie / ocena usługa Orientacja na obywatela, tradycyjne podejście biurokratyczne wyniki satysfakcja Orientacja na konsumenta Orientacja na jakość, konsument / obywatel jako (współ)decydent G. Bouckaert

51 Kryteria jakości trójkąt usługi Standardy to wymogi określone dla poszczególnych kryteriów jakości

52 Rola nauki i dowodów naukowych w kontekście standaryzacji Pre erencje i ziałania klienta Problemy i sytuacja klienta miejętno ci i o wia czenie pracownika socjalne o ktualnie najlepsze owo y Standardy w sensie tego, co powinno być osiągnięte w pomocy dla grup osób z podobnymi problemami oraz wskazówki (practice guidelines) jak można to najlepiej osiągnąć, oparte na badaniach i ewaluacji modeli i metod pomagania w praktyce Dwa typy problemów: 1) niepraktyczność nauki; 2) trudności w przekładzie wyników nauki na praktykę R. Szarfenberg, Dowody naukowe jako podstawa polityki społecznej, zarządzania społecznego i pracy socjalnej, 2011.

53 Funkcje standardów wobec jakości uproszczony schemat Standardy stymulujące Standardy destymulujące Czynniki powiększające Jakość pracy socjalnej / usług Czynniki pomniejszające Znaczenie badań: - Konceptualizacja i pomiar jakości usług, - zidentyfikowanie czynników powiększających i pomniejszających jakość usług - Badanie sprawności standardów w poprawianiu jakości usług

54 Wymiary jakości usług usługi pomocy aktywizującej Nazwa komponentu jakości Definicja (pomoc społeczna na rzecz aktywizacji, samodzielności) Stosowalność zdolność nauki i technologii pracy socjalnej i pomocy społecznej do spowodowania poprawy w sferze aktywności i samodzielności przy najbardziej sprzyjających okolicznościach Skuteczność stopień w jakim poprawa aktywności i samodzielności klientów możliwa do osiągnięcia jest osiągana Efektywność zdolność do obniżenia kosztów bez zmniejszania osiągalnych efektów w zakresie aktywności i samodzielności Optymalność równoważenie poprawy aktywności i samodzielności klientów z kosztami tej poprawy Akceptowalność zgodność z oczekiwaniami, pragnieniami i życzeniami klientów i ich rodzin Legitymizacja zgodność ze społecznymi preferencjami wyrażonymi w zasadach etycznych, wartościach, normach zwyczajach, prawach i regulacjach Sprawiedliwość zgodność z zasadą określającą sprawiedliwą dystrybucję usług pomocy i integracji społecznej i korzyści z niej płynących pomiędzy członków społeczeństwa A. Donabedian, pierwotnie do usług opieki zdrowotnej, tu z zastosowaniem do pomocy aktywizującej, usamodzielniającej

55 Model jakości usługi KLIENT USŁUGODAWCA Percepcja usługi przez udzielających usługę Gap 7 Percepcja usługi przez kierownictwo Gap 6 Servqual model, tłum. A. Wiącek

56 Siedem różnic (luk) z modelu jakości usługi Gap 1 luka między tym, jak kierownictwo postrzega oczekiwania klienta, a jego rzeczywistymi oczekiwaniami Gap 2 luka między tym, co kierownictwo uważa na temat usług, a tym, co określono w jej standardach Gap 3 luka między tym, co wyznaczają standardy jakości, a faktycznie udzielanymi usługami Gap 4 luka między jakością obiecaną w reklamach i innych zewnętrznych komunikatach, a tym jakich usług faktycznie się udziela Gap 5 luka między tym, czego klienci oczekują od usług, a tym co faktycznie otrzymują Gap 6 luka między tym, co postrzegają pracownicy, a tym co postrzega kierownictwo Gap 7 luka między tym, jak usługę postrzegają pracownicy udzielający usług, a tym jak ją widzą klienci

57 Redukcja luk w zależności od ich przyczyn L. Gaster, A. Squires, za: K. Opolski, P. Modzelewski, Zarządzanie jakością w usługach publicznych, s. 23

58 Rynek usług model konkurencyjności przykład ZOZ K. Opolski, K. Waśniewski, Zarządzanie jakością i ryzykiem w usługach zdrowotnych, Warszawa 2011, s. 84

59 Dodatek 2: schematy analizy polityki społecznej i usług społecznych

60 Projektowanie i implementacja polityki społecznej Ustalanie celów Działanie Rozumienie problemu Projektowanie polityki Projektowanie instrumentów Rozwijanie systemu wdrażania Szkolenie personelu Implementacja polityki Monitoring i ewaluacja Monitoring, ewaluacja, doskonalenie Uczenie się i doskonalenie D. Swanson, S. Bhadwal, Creating Adaptive Policies: A Guide for Policy-making in an Uncertain World, 2009, s. 14

61 Cztery poziomy rozumienia i analizy usług społecznych I I II I II IV III I Poziom I indywidualni usługodawcy i ich klienci Poziom II organizacje usługowe i organizatorzy Poziom III sieć organizacji i koordynatorzy Poziom IV ramy instytucjonalnofinansowe i politycy, administratorzy

62 Od rynku do rozwiązań nierynkowych Potrzeba społeczna Identyfikacja podstawowej usługi oraz jej cech Rynek na wyszczególnioną usługę Ewentualne rozwiązania rynkowe Identyfikacja problemów z rynkiem danej usługi Reakcje społeczne na problemy z rynkiem i problemy z tym związane Reakcje państwa na problemy z rynkiem i reakcjami społecznymi i problemy z tym związane

63 Uwzględnienie zawodności rynku i państwa Usługa X D.L. Weimer, A.R. Vining

64 Problemy z usługami i reakcje ujęte wielosektorowo Identyfikacja podstawowej usługi oraz jej cech Kultura (normy, wzory) regulujące praktykę usługi Zwrotny wpływ rozwiązań na cechy i kulturę oraz problemy Identyfikacja problemów z cechami i kulturą danej usługi Reakcje społeczeństwa na problemy z cechami, kulturą usługi Zinstytucjonalizowane rozwiązania problemów usługi polityka społeczna w obszarze usługi Rozwiązania państwowe Rozwiązania społeczne Rozwiązania rynkowe

65 Załączniki

66 Reformy i megatrendy wpływ na politykę społeczną P. Sunley et al. Putting Workfare in Place: Local Labour Markets and the New Deal, 2006, s. 27

67 Makrozmiany i ich wpływ na politykę społeczną Zmiany demograficzne Zmiany gospodarcze Nowe problemy społeczne Polityka społeczna Zmiany kulturowe Zmiany polityczne Stare problemy społeczne Postęp technologiczny

68 Krytyka welfare state państwo przemiałowe Państwo opiekuńcze umiarkowana redystrybucja od bogatych do biednych Udział wydatków społecznych w PKB W a l k a p o li t y c z n a Wprowadzenie nowych grup do systemu redystrybucji W a l k a p o li t y c z n a Państwo przemiałowe redystrybucja do silnych grup interesu Kryzys fiskalny, przeciążenie państwa J.M. Buchanan, teoria wyboru publicznego

69 Krytyka welfare state - demoralizacja nieuczciwość, bezczynność, nieodpowiedzialność nagradza Klasyczna polityka społeczna karze Słabnące więzi rodzinne i społeczne Konsumpcjonizm Indywidualizm Rozpad małżeństw i rodzin Zdemoralizowana podklasa w miejskich gettach przedsiębiorczość, oszczędność, samoograniczenie Osłabienie innowacji i gospodarki Neokonserwatywna krytyka pomocy społecznej w USA, np. Charles Murray, Bez korzeni

70 Trzy paradygmaty rozwoju

71 Rodzaje reform rozwiniętej polityki społecznej Ograniczanie kosztów (cięcia wydatków społecznych) Rekomodyfikacja (ograniczanie dostępności, zmniejszanie hojności świadczeń) Rekalibracja Racjonalizacja (poprawianie struktury bodźców wobec wyraźnych nadużyć socjalnych) Uaktualnienie (uwzględnianie nowych potrzeb, nowych ryzyk socjalnych, nowych grup zagrożonych) Instytucjonalne przemieszczenie (przeniesienie odpowiedzialności za dany element polityki społecznej z państwa do systemu stosunków umownych, np. układów zbiorowych) P. Pierson, C. Trampusch

72 Reformy radykalne, rewolucje Reformy wewnątrzmodelowe: zmiany, które uznawane są za reformy, ale nie powodują one przejścia międzymodelowego w ramach danej klasyfikacji (wskaźnik przynależności modelowej zmienia się, ale nie przekracza wartości krytycznej) Reformy radykalne: reformy powodujące przejście międzymodelowe w ramach danej klasyfikacji, np. od modelu socjaldemokratycznego do modelu liberalnego w klasyfikacji Espinga-Andersena Reformy rewolucyjne: reformy powodujące jednocześnie przejście międzymodelowe i pozaklasyfikacyjne, np. od modelu socjaldemokratycznego w klasyfikacji Espinga-Andersena, do modelu spoza klasyfikacji, np. państwo skłaniające do pracy (workfare state) B. Vis

73 Reformy rewolucyjne Niektóre kierunki zmian oznaczają odejście zarówno od państwa (state), jak i od opiekuńczości (welfare) Tradycyjna forma welfare state => Określenie kierunku zmian Państwo opiekuńcze => Państwo promowania zatrudnienia, państwo pracy, państwo skłaniające do pracy (workfare state) (Peck, 2001) Państwo opiekuńcze => Państwo usamodzielniające (enabling state) (Gilbert, 2002) Państwo opiekuńcze => Państwo dyscyplinujące (Jones i Novak, 1999) *Państwo opiekuńcze => Opiekuńcze społeczeństwo (Rodger, 2001) *Państwo opiekuńcze => Państwo inwestycji społecznych (Giddens, 1998) Fordowskie państwo opiekuńcze => Post-fordowskie państwo opiekuńcze (Burrows i Loader, 1994) Keynesowskie państwo opiekuńcze => Schumpeteriański system promowania zatrudnienia (workfare regime) (Jessop, 2000a) Biurokracja => Quasi-rynki (Bartlett, Le Grand i Roberts, 1998) Monopol państwa => Pluralizm polityki społecznej (welfare pluralism) (Rao, 1996) Państwo => Rynek (Loney et al., 1987) J. Clarke, z dodatkami RSz *

74 Od welfare state dokąd? Tradycyjna forma welfare state => Określenie kierunku zmian *Państwo ekspansywne Państwo aktywizujące (Bandemer, Hilbert, 2001) (expandierenden) => *Państwo produkujące => Państwo zapewniające (gewährleistenden) (Schuppert, 1997) *Państwo narodowe => Państwo konkurencyjne (Cerny, 1997) Nowoczesna opiekuńczość => Postnowoczesna opiekuńczość (Leonard, 1997) Welfaryzm => Post-welfaryzm, nowy menedżeryzm (Gewirtz, 2002) To, co społeczne => Śmierć tego, co społeczne (Rose, 1996) Model męskiego żywiciela rodziny Model dwojga żywicieli rodziny (J. Lewis, 2000) => Administracja publiczna => Nowe zarządzanie publiczne (Butcher, 1995) Hierarchia => Sieci (Rhodes, 1997) *Państwo opiekuńcze => Państwo pracy (Golinowska, 2004) *Pasywna polityka społeczna => Aktywna polityka społeczna (Rymsza, 2004) *Państwo opiekuńcze => Wielosektorowa polityka społeczna (Grewiński, 2009) *Państwo opiekuńcze => Społeczeństwo pracy (workfare society, Duszczyk, 2009) J. Clarke, z dodatkami RSz *

75 Reformy modelu socjaldemokratycznego Państwo Rodzaj czystego modelu w 1985 Wyniki przynależno ci modelowej 1985 i 2002 Dania - Model konserwatywny i socjaldemokratyczny po 0,50 do hojnego workfare 0,56 Finlandia MSD Model socjaldemokratyczny 0,64 do modelu konserwatywnego 0,60 Norwegia MSD Model socjaldemokratyczny 0,83 do 0,81 Szwecja MSD Model socjaldemokratyczny 0,92 do 0,68 Rodzaj zmiany 1985 do 2002 r. Rewolucyjna Radykalna Wewnątrzmodelowa Kierunek zmiany MK/MSD=>MHW MSD=>MK Niewielkie zmniejszenie przynależności Wewnątrzmodelowa Silne zmniejszenie przynależności (> 20 punktów) Oznaczenia: MSD model socjaldemokratyczny; MK model konserwatywny; MHW model hojnego workfare B. Vis

76 Reformy modelu konserwatywnego Państwo Austria Belgia Francja Niemcy Holandia Rodzaj czystego modelu w 1985 MK MK MK MK MK Wyniki przynależno ci modelowej 1985 i 2002 Model konserwatywny 0,63 do 0,56 Model konserwatywny 0,67 do modelu socjaldemokratycznego 0,66 Model konserwatywny 0,69 do 0,56 Model konserwatywny 0,79 do 0,56 Model konserwatywny 0,76 do modelu socjaldemokratycznego 0,64 Rodzaj zmiany 1985 do 2002 r. Wewnątrzmodelowa Radykalna Wewnątrzmodelowa Wewnątrzmodelowa Radykalna Oznaczenia: MK model konserwatywny, MSD model socjaldemokratyczny. Kierunek zmiany Zmniejszenie przynależności MK=>MSD Zmniejszenie przynależności Zmniejszenie przynależności (silne > 20 punktów) MK=>MSD B. Vis

77 Reformy modelu liberalnego Państwo Rodzaj czystego Wyniki przynależno ci modelu w 1985 modelowej 1985 i 2002 Wielka ML Model liberalny 0,91 do Brytania 0,89 Irlandia ML Model liberalny 0,59 do modelu skąpego workfare 0,76 USA ML Model liberalny 0,68 do 0,73 Kanada - Model liberalny 0,34 do 0,43 Australia ML Model liberalny 0,84 do 0,72 Rodzaj zmiany 1985 do 2002 r. Wewnątrzmodelowa Rewolucyjna Wewnątrzmodelowa Wewnątrzmodelowa Wewnątrzmodelowa Oznaczenia: ML model liberalny, MSW model skąpego workfare. Kierunek zmiany Zmniejszenie przynależności ML=>MSW Zwiększenie przynależności Zwiększenie przynależności Zmniejszenie przynależności B. Vis

78 Wydatki społeczne w PKB Skandynawia SOCX database, OECD, oprac. R. Szarfenberg

79 Wydatki społeczne w PKB kontynent SOCX database, OECD, oprac. R. Szarfenberg

80 Wydatki społeczne w PKB Anglosasi SOCX database, OECD, oprac. R. Szarfenberg

81 Wydatki społeczne w PKB południe Europy SOCX database, OECD, oprac. R. Szarfenberg

82 Porównanie średnich wydatków społecznych w PKB dla czterech grup krajów SOCX database, OECD, oprac. R. Szarfenberg

83 Wydatki społeczne w PKB - kraje postkomunistyczne 25 Eurostat, oprac. R. Szarfenberg