Andrzej Kłosiński. Kliker. podstawowe wiadomości na temat treningu z użyciem klikera

Transkrypt

1 Andrzej Kłosiński Kliker

2 COAPE jest największą na Wyspach Brytyjskich organizacją kształcącą behawiorystów zwierzęcych. Oferuje także szeroką gamę kursów dla behawiorystów, trenerów, lekarzy weterynarii oraz właścicieli psów i kotów.

3 Andrzej Kłosiński Kliker Podstawowe wiadomości na temat treningu z użyciem klikera

4 Copyrights COAPE Polska Kraków, ul. Królewska 65A/1 ISBN: ISBN: Redakcja i korekta: Agnieszka Orłowska Projekt okładki: Agnieszka Orłowska Skład: Marek Szymański Wszelkie prawa zastrzeżone. Bez pisemnej zgody Wydawcy książka ta nie może być powielana ani częściowo ani w całości. Nie może też być reprodukowana, przechowywana i przetwarzana z zastosowaniem jakichkolwiek środków elektronicznych, mechanicznych, fotokopiarskich, nagrywających i innych.

5 Wstęp Szkolenie pozytywne i kliker Poglądy na temat szkolenia i wychowywania psa uległy w ostatnich latach znaczącym zmianom. Dotychczasowe sposoby nauki, oparte częściowo na stosowaniu kar, są systematycznie zastępowane elementami szkolenia pozytywnego, opartego na znajdowaniu i wykorzystywaniu pozytywnej motywacji do wykonywania poleceń, czy prezentowania odpowiadających nam, ludziom zachowań. Zmiany te wynikają w dużej mierze z najnowszych obserwacji i odkryć dotyczących zachowania psów i ich przodków, wilków. Wbrew tradycyjnemu postrzeganiu społecznej organizacji i komunikacji wilczej watahy, niezwykle rzadko dochodzi w niej do konfrontacji czy karania przez okazywanie otwartej agresji. Wspólne działania dla przetrwania grupy i poszczególnych jej członków opierają się na ścisłej współpracy. Na przykład szczenięta i młode osobniki znajdujące się pod opieką dorosłych mają szczególne prawa i jako pierwsze posilają się upolowaną zdobyczą. Pies jest zwierzęciem wyjątkowym pod wieloma względami. Jedynym, dla którego naturalnym środowiskiem jest społeczność ludzka. Dlatego jako jedyne zwierzę jest wszędzie tam, gdzie dociera i żyje człowiek od rejonów arktycznych po równik. Jest także jedynym, które możemy karać, a ono i tak do nas wróci. Wystarczy spróbować tradycyjnych metod szkolenia psa wobec każdego innego zwierzęcia, choćby kota, by przekonać się, że odmówi jakiejkolwiek współpracy lub wyprowadzi się do sąsiadów. Przyjmuje się, za profesorem Raymondem Coppingerem, autorem odkrywczej monografii na temat psów, że pies jest niejako zatrzymanym w fazie młodzieńczej wilkiem, który zachował przez całe życie chęć do zabawy i pozbył się właściwej 5

6 6 wszystkim dorosłym dzikim zwierzętom neofobii lęku przed nieznanymi dotychczas sytuacjami. Dlatego tak łatwo przystosowuje się do wszelkich ludzkich warunków i zmian: podróży, ruchu ulicznego, kontaktu z obcymi ludźmi, psami i innymi zwierzętami. Potrafi doskonale, choć po psiemu, rozumieć nasze zachowania i emocje. Od bardzo długiego czasu nie musi polować, by zdobyć pożywienie, czy rywalizować o szanse reprodukcji, a zatem reguły hierarchicznej struktury wilczej watahy przestały odgrywać w jego życiu ważną rolę. Tego rodzaju zmiany w zachowaniu w toku udomowienia utrwaliły się także w genach. Współczesne podejście i metody szkolenia psów opierają się na niekonfrontacyjnym związku z psem oraz na wykorzystywaniu jego naturalnych zdolności i pozytywnej motywacji. Obrazowo mówiąc, można skłonić psa do przebywania w określonym kącie pokoju okładając go kijem, kiedy tylko przebywa w jakimkolwiek innym niż ów kąt miejscu, albo też można nagradzać go, kiedy tylko skieruje się tam lub znajdzie. Podobnie chodzenia przy nodze uczyć można korygując (czytaj: karząc psa) szarpnięciem kolczatki czy łańcuszka zaciskowego za każdą próbę oddalenia się od nogi opiekuna lub też nagradzać go, kiedy tylko znajdzie się w pobliżu naszej nogi lub zajmie odpowiednią pozycję. Pytanie za sto punktów jak czuje się pies koncentrujący się podczas nauki na unikaniu kary i jak wpływa to na zaufanie do jego przewodnika? Jaki ma stosunek do uczenia się nowych umiejętności? Szkolone metodami pozytywnymi psy nie obawiają się eksperymentować z nowymi zachowaniami, prezentując chętnie w nadziei otrzymania nagrody całą ich różnorodność, próbując niejako odgadnąć, o co nam chodzi. Naszym zadaniem jest wyłapanie i nagrodzenie tych, które są pożądane, naprowadzenie psa lub kształtowanie poszczególnych elementów zachowań, jak to ma miejsce właśnie w treningu z klikerem. Także eliminacja niepożądanych zachowań polegać może na wyuczeniu w ich miejsce równie satysfakcjonujących, które akceptujemy. Dlatego często polecam opiekunom moich czworonożnych pacjentów, którzy zgłaszają się do mnie z kłopotliwym ich zachowaniem, pracę z klikerem. Oprócz treningu potrzebnych umiejętności, szkolenie z użyciem klikera uczy obserwacji i rozumienia zachowania pupila, psa zaś koncentracji na swoim opiekunie. W konsekwencji więź między człowiekiem i psem staje się głębsza i oparta na wzajemnym zaufaniu. Pracując w ten sposób z psem nie tylko wzmacniamy jego zaufanie do nas, ale też przede wszystkim potrafimy świetnie kontrolować psa i jego zachowanie, a o to przecież nam chodzi, kiedy mówimy o posłuszeństwie czy podporządkowaniu naszym poleceniom. Kliker nie jest fetyszem czy protezą używaną w szkoleniu. Jest, jak to zostanie opisane poniżej, bardzo precyzyjnym narzędziem opartym na zasadzie natychmiastowego nagradzania zachowania lub jego fragmentów, co nie jest praktycznie możliwe przy zastosowaniu innych środków, jak głos czy bezpośrednie podanie smakołyka. W toku treningu kliker zostaje zastępowany komendą słowną lub gestem i przestaje być potrzebny na co dzień.

7 Początki filozofii klikerowej sięgają lat pięćdziesiątych ubiegłego stulecia i mają związek ze szkoleniem delfinów. Nagradzanie tych zwierząt we właściwym momencie, na przykład kilka metrów nad wodą, nie byłoby możliwe bez użycia gwizdka niezawodnie zapowiadającego smaczny kąsek. Zainteresowanych głębiej tego rodzaju szkoleniem, odsyłam do książki Karen Pryor Najpierw wytresuj kurczaka. Opanowanie techniki pracy z klikerem daje się zastosować także w nauce zachowań innych zwierząt, jak koty czy konie. Mam nadzieję, że praca z klikerem stanie się dla Czytelnika fascynującą przygodą i jednocześnie zabawą pozwalającą odkryć świat zachowań i możliwości czworonożnych przyjaciół. Składam serdeczne podziękowania Agnieszce Orłowskiej z Fundacji Alteri, doświadczonemu instruktorowi i trenerowi psów, za konsultację merytoryczną, wzbogacenie niniejszej publikacji w część przykładów oraz zdjęcia z sesji treningowych. Andrzej Kłosiński 7

8

9 Co to jest kliker? Kliker jest precyzyjnym narzędziem, niezwykle pomocnym w trakcie szkolenia psa. To niewielkie, mieszczące się w dłoni plastikowe pudełeczko, zaopatrzone w blaszkę, przyciśnięcie której wydaje charakterystyczny podwójny dźwięk klik-klik. Należy zaznaczyć, że kliker jest wyłącznie narzędziem wspomagającym trening szkoleniowy na początkowym jego etapie, a nie stałym elementem komunikacji z psem. Jak działa kliker? Trening z użyciem klikera nazywany jest też warunkowaniem instrumentalnym z użyciem markera. Dźwięk klikera jest znacznikiem (markerem) precyzyjne wskazującym psu, o jakie zachowanie nam chodzi i że ono właśnie będzie nagrodzone. Warunkiem takiego działania klikera jest silne skojarzenie jego dźwięku z nagrodą. Dlatego zawsze po naciśnięciu klikera należy psa nagrodzić. Zachowanie nagrodzone, przynoszące psu korzyści, będzie przez niego powtarzane. Ta zasada stoi u podstaw treningu z użyciem klikera. Czym jest nagroda? Nagroda jest czynnikiem wzmacniającym zachowanie. Wzmacniającym, to znaczy sprawiającym, że dane zachowanie będzie w określonej sytuacji prezentowane przez psa chętniej, częściej i z większą intensywnością. Zwykle chcąc nagrodzić psa oferujemy mu jakiś smaczny kąsek, wspólną zabawę, pieszczoty, mówimy do niego miłym głosem. W treningu z użyciem klikera, w początkowej fazie uczenia, będziemy opierać się na wzmocnieniu pokarmowym, czyli korzystać ze smakołyków. 9

10 Jakich nagród-smakołyków używać? Najlepsze są małe, miękkie smakołyki, które pies może łatwo połknąć bez konieczności ich rozgryzania. Zjedzeniu twardych lub większych kąsków pies musi poświęcić więcej czasu, co zaburza rytm treningu. Oprócz gotowych smakołyków, jakie można dostać w sklepach zoologicznych, możemy użyć jakiegokolwiek odpowiedniego dla psa jedzenia, które pies lubi i które można nosić przy sobie w wygodniej w saszetce. Warto pamiętać, że im bardziej smakowite są nagrody, tym łatwiej pracować z psem i tym mniej będzie on podatny na wszelkiego rodzaju bodźce rozpraszające. Ważne jest to zwłaszcza w początkowym okresie pracy z psem. W późniejszym czasie, kiedy pies dobrze reaguje na kliker, można użyć mieszanki różnych smaczniejszych i mniej smacznych nagród. Jeśli pies ma skłonności do tycia, trzeba koniecznie zwrócić uwagę na dobowy bilans pożywienia to co dostaje w formie nagród powinno być odjęte od dziennej racji pokarmowej. Jeśli natomiast zdrowy pies nie jest dostatecznie zainteresowany nagrodami, można zmniejszyć porcję codziennego pokarmu, tak aby podczas treningu był nieco głodny. Jeżeli pies żywiony jest gotową suchą karmą, można jej dzienny przydział wydawać wyłącznie w trakcie sesji treningowych w formie nagród za naukę pożądanych zachowań, rezygnując całkowicie z karmienia go z miski. Do czego potrzebny jest kliker? Dźwięk klikera jest dla psa informacją, że podejmuje prawidłowe zachowanie, natychmiastowym sygnałem, który oznacza Tak! Dobry pies! To jest właśnie to, o co mi chodziło! Za to będzie nagroda!. To prawda, że moglibyśmy to samo sygnalizować psu po prostu mówiąc do niego. Jednak w porównaniu z naszym głosem, dźwięk klikera, co wykazały badania i doświadczenia trenerów wielu różnych zwierząt, jest znacznie efektywniejszy. Jego przewaga nad słowem polega głównie na tym, że jest szybszy, niezmienny i jednoznaczny: szybszy niezmienny jednoznaczny - rozlegnie się prędzej niż zdołamy wydobyć głos, - zawsze brzmi identycznie, niezależnie od naszych emocji - jest charakterystyczny, przez co wyróżnia się z otoczenia i zawsze pociąga za sobą nagrodę. Wiele osób wzmacnia pożądane zachowania psa obywając się bez klikera i używając jedynie smakołyków. Jest jednak kilka mankamentów takiego rozwiązania. Aby pies pojął, że nagroda, którą otrzymuje odnosi się do zachowania, o które nam chodzi, nagroda ta musi znaleźć się w posiadaniu psa dokładnie w czasie, kiedy zachowanie występuje. W praktyce takie nagradzanie jest niezwykle trudne. Pies kojarzy nagrodę z tym, co dzieje się w momencie jej otrzymania, a nie z tym, co działo się kilka sekund wcześniej. Przez uprzednie skojarzenie dźwięku klikera ze smakołykiem, nabiera on właściwości nagrody, która może być podana kilka, a nawet kilkanaście sekund później. Pies rozumie dzięki temu, że zachowanie, które prezentował w momencie usłyszenia dźwięku klikera jest prawidłowe i warte powtórzenia. 10

11 Stosując kliker możemy wychwytywać nawet krótkie, szybkie ruchy psa (jak spojrzenie na nas, oblizanie się czy ruch głową), a także używać go ze sporej odległości, zaznaczając precyzyjnie właśnie ten aspekt zachowania, o który nam chodzi. Ponieważ dźwięk klikera zawsze brzmi tak samo, jego działanie nie jest zależne od osoby, która go używa. Łatwo zatem mogą pracować z psem wszyscy członkowie rodziny. Ponadto niektóre psy są szczególnie wrażliwe na ludzkie emocje wyrażające się w barwie głosu i mają duże trudności w rozróżnianiu i zapamiętywaniu znaczenia słów. Użycie klikera eliminuje te elementy znacznie przyspieszając proces uczenia i ułatwiając komunikację. Kliker jest użytecznym narzędziem w uzyskiwaniu pożądanych zachowań, ale nie jest stałym elementem porozumiewania się z psem. Kiedy pies nauczy się danego zachowania, stopniowo wycofujemy kliker, wprowadzamy komendę lub gest i nagradzamy psa już nie tylko smakołykami, ale czasem zamiast nich uśmiechem, pieszczotami, miłym słowem czy wspólną zabawą. Uwaga! Kliker nie może być używany do przywoływania czy zwracania uwagi psa, nie może też być używany jako komenda, osłabia to bowiem jego działanie jako znacznika pożądanego zachowania. Trening z klikerem Wstępem do rozpoczęcia treningu z użyciem klikera jest wyrobienie u psa skojarzenia dźwięku klikera z nagrodą- -smakołykiem. Zaczynamy naukę Naciśnij kliker i podaj psu nagrodę kilkanaście razy, po czym zrób przerwę. Sporo psów szybko zapamiętuje związek między kliknięciem i nagrodą, inne potrzebują kilkunastu minut pracy, są też takie, które muszą uczyć się tego przez parę sesji treningowych. Powinieneś mieć świadomość, że każdy pies jest inny. Nie denerwuj się również i nie popadaj w panikę, jeśli Twój pies obawia się dźwięku klikera. Zdarza się tak czasami w przypadku psów wrażliwych na dźwięki (rozwiązanie problemu na końcu tego opracowania). Od początku treningu ważne jest, by różnicować czas między dźwiękiem klikera i nagrodą, mniej więcej od 1 do 5 11

12 sekund. Pies nauczy się wówczas, że chociaż nagroda nie pojawia się natychmiast po kliknięciu, prędzej czy później będzie na pewno. Układ jaki zawieramy od tego momentu z psem sprowadza się do żelaznej zasady: dźwięk klikera, choćby przypadkowy, zawsze powodować będzie pojawienie się smakołyka: pożądane zachowanie psa = jedno naciśnięcie klikera = smakołyk Ogólne zasady pracy z psem w sesjach treningowych Pracę z psem prowadzimy w stosunkowo niewielkich przedziałach czasowych, które nazywamy sesjami treningowymi. Długość pojedynczej sesji zależy od wieku psa i możliwości jego koncentracji na stawianych przed nim zadaniach. Szczeniaki, które można uczyć już od pierwszych dni w nowym domu, mogą skoncentrować się na nauce najwyżej przez kilka, kilkanaście minut, podczas gdy dorosły pies jest w stanie pracować znacznie dłużej. Generalną zasadą jest organizowanie raczej wielu krótkich sesji w ciągu dnia niż jednej dłuższej. Kiedy uczymy psa pracować w rytmie sesji, początkowo są one raczej zabawą i nie należy zwracać szczególnej uwagi na jakość prezentowanych zachowań. Jeśli mamy więcej niż jednego psa, konieczna jest indywidualna praca z każdym z nich i odizolowanie niepracującego psa. W późniejszym okresie może okazać się, że dyskretna obecność drugiego psa będzie wzmagać motywację trenującego psa. Przystępując do sesji treningowej powinieneś pamiętać o podstawowych regułach: A B C D E F G H Nie trzymaj nagród w ręku ani w kieszeni. Włóż je np. do pudełka stojącego w zasięgu ręki lub do saszetki przypiętej do pasa. Nie trzymaj klikera przed nosem psa. Pracuj z psem przed jego posiłkiem. Najedzony może nie mieć ochoty na aktywność czy dodatkowe smakołyki. Nie odzywaj się do psa pozwól mówić klikerowi. Nie dotykaj i nie głaszcz psa podczas sesji to go rozprasza. Ucz tylko jednego zachowania na raz. Jeśli podczas jednej sesji chcesz przejść na przykład od ćwiczenia Siad! do Waruj! zrób krótką przerwę lub choćby przejdź w inne miejsce pokoju, tak, by pies nie czuł się zdezorientowany. W wypadku kiedy pies szczególnie dobrze lub szybko wykona zadanie lub nastąpi swego rodzaju przełom w treningu, warto abyś użył nagrody specjalnej (jackpot), np. garści smakołyków lub szalonej zabawy. Taka nagroda specjalna działa niezwykle motywująco i zachęca psa do coraz większej aktywności. Nie przeciągaj sesji. Kończ sesje, kiedy pies jeszcze nie znudził się zajęciami ani nie stracił zainteresowania smakołykami. 12

13 I J Sesję staraj się zakończyć wyjątkowo dobrze wykonanym ćwiczeniem, honorując je także nagrodą specjalną. Jeśli nie czujesz się dobrze, jesteś zdenerwowany czy poirytowany, przerwij trening lub nawet go nie rozpoczynaj, dopóki nie poczujesz się lepiej i będziesz mógł pracować z psem z naturalnym zapałem. Trening powinien być czasem radości i zabawy zarówno dla ciebie jak i dla psa. Nauka zachowań Niezależnie czy uczymy psa siad, waruj, do mnie czy też bardziej skomplikowanych zachowań jak przynoszenie przedmiotów, zakrywanie oczu łapą czy turlanie się po podłodze, nauka opiera się na podstawowej regule warunkowania instrumentalnego zachowanie nagradzane ma tendencję do powtarzania i utrwalania się. Jeśli pies siądzie, a my naciśniemy kliker i damy mu nagrodę, będzie starał się powtórzyć to zachowanie w nadziei otrzymania kolejnej nagrody. Proste? Bardzo proste! Tę właśnie zasadę będziemy wykorzystywali w treningu z klikerem. Dysponujemy trzema możliwościami uzyskiwania pożądanych zachowań: wyłapywanie - nagradzanie spontanicznie prezentowanych pożądanych zachowań, naprowadzanie - zachęcanie psa do wykonania pożądanego zachowania, kształtowanie - doprowadzanie do uzyskania końcowego pożądanego zachowania poprzez nagradzanie jego poszczególnych elementów składowych. Wyłapywanie Na początek wybierz jakieś proste zachowanie, coś co ci się podoba i co pies często robi sam z siebie (np. patrzy na ciebie, siada, trąca rękę nosem, przeciąga się, przekrzywia głowę). Obserwuj psa i czekaj cierpliwie na zachowanie, o które ci chodzi, a kiedy ono się pojawi naciśnij kliker i nagródź psa. Powtórz ćwiczenie kilka razy, a wkrótce pies zacznie coraz częściej prezentować to zachowanie w nadziei na nagrodę. Wtedy możesz dołożyć komendę (słowo lub sygnał optyczny). Po tym etapie naciskaj kliker i nagradzaj psa tylko wtedy, kiedy zrobił to, co chciałeś podczas wydawania komendy lub zaraz po, natomiast ignoruj jego zachowanie, jeśli go o nie nie prosiłeś. 13

14 przykład Nauka komendy waruj A Trzymając smakołyk w zamkniętej dłoni, płynnym ruchem przesuwasz rękę od nosa psa w kierunku klatki piersiowej między jego przednie łapy. B Kiedy zniżasz rękę pies pochyla się próbując nosem dosięgnąć smakołyk. Naciskasz kliker i nagradzasz to zachowanie! W ten sposób możemy również korygować niepożądane zachowania psa poprzez uczenie go pożądanych. Naciskamy kliker i nagradzamy psa kiedy stoi czterema łapami na ziemi i nie skacze na gości, kiedy leży grzecznie na swoim legowisku zamiast żebrać przy stole, kiedy idzie nie ciągnąc na luźnej smyczy itd. Naprowadzanie W niektórych wypadkach szybciej i wygodniej jest wskazać psu za pomocą nagrody o jakie zachowanie nam chodzi, np. gdy chcemy nauczyć psa warowania albo chodzenia na miejsce. Dzięki wykorzystaniu klikera nie musimy czekać, aż pies zaprezentuje oczekiwane przez nas zachowanie w całości. Nakierowując go smakołykiem, możemy nagradzać poszczególne jego elementy prowadzące do ostatecznego celu. W przypadku nauki poprzez naprowadzanie, kiedy tylko pies zrozumie, o co nam chodzi trzeba naprowadzanie smakołykiem zastąpić naprowadzaniem gestem określającym polecenie. W przeciwnym razie postęp w nauce stanie się zależny od nagrody, na której pies będzie się niepotrzebnie koncentrował. C Powtarzasz ćwiczenie za każdym razem starając się nagrodzić niższe pochylenie głowy. D Następnie klikasz-nagradzasz kiedy pies obniży również kłąb lub ugnie łapę. W tym celu postępujemy w następujący sposób: A B C D E F Kilkakrotnie wykonujesz ćwiczenie naprowadzając psa smakołykiem. W pewnym momencie wykonujesz identyczny gest jak do tej pory, ale twoja dłoń jest pusta. Kiedy tylko pies usiądzie naciskasz kliker i natychmiast podajesz smakołyk. Ponownie wracasz do naprowadzania smakołykiem. Powtarzasz ćwiczenie kilka razy i znów naprowadzasz psa pustą ręką. W miarę nauki coraz częściej naprowadzasz psa ręką bez smakołyka, aż będziesz mógł całkowicie go wyeliminować, a pies będzie reagował na sam gest dłoni. 14

15 G Kształtowanie Nadal w trakcie prawidłowego wykonania ćwiczenia naciskasz kliker, po czym podajesz smakołyk. Kształtowanie zachowań jest podstawą treningu z klikerem. Stosując tę technikę możemy uzyskiwać nawet bardzo złożone zachowania bez większego wysiłku. Dla psa natomiast stanowi doskonałą zabawę i pozwala mu dowolnie rozwijać jego zdolności. Tak jak i w przypadku naprowadzania, kiedy chcemy nauczyć psa jakiegokolwiek zachowania, nie czekamy aż zaprezentuje go w całości np. poda wskazany przedmiot. Zaznaczamy dźwiękiem klikera i nagradzamy każdy ruch psa prowadzący do pożądanego przez nas efektu. W przeciwieństwie jednak do naprowadzania, kształtując nie wpływamy w żaden sposób na psa, nie pomagamy mu, nie podpowiadamy. Ćwiczenia z wykorzystaniem metody kształtowania uczą nas obserwować reakcje psa, a psa uczą zasad tej gry, która przypomina nieco zabawę w ciepło-zimno ( ciepło jest kliknięcie i nagroda, zimno nic się nie dzieje, musisz próbować dalej). Sukces kształtowania zależy całkowicie od precyzji informacji zwrotnej jaką osoba trenująca daje psu zaznaczając dźwiękiem klikera i nagradzając celowe zachowania. Jeżeli pies nie robi postępów, najprawdopodobniej naciskamy kliker w niewłaściwym momencie. Złapanie istotnego momentu jest całą tajemnicą. Choć na początku tego rodzaju praca z psem wydaje się żmudna, bardzo szybko można dojść do wprawy i finezji w jej stosowaniu. Dobrym treningiem wstępnym nauki kształtowania, tak dla opiekuna, jak i psa jest zabawa z kartonowym pudłem lub plastikowym wiaderkiem, które ustawiamy na środku pokoju. Następnie zaopatrzywszy się w zapas smakołyków i kliker siadamy wygodnie w fotelu. Tym razem nie mamy określonych oczekiwań, ani z góry przygotowanego planu. Zaznaczamy dźwiękiem klikera i nagradzamy każdą interakcję psa z nowym przedmiotem. Najpierw spojrzenie w jego stronę, podejście, próby wzięcia w zęby, wsadzenia E Następnie klikasz-nagradzasz kiedy przednie łapy zostaną ugięte i przesunięte do przodu. F Następnie klikasz-nagradzasz kiedy łokcie dotkną podłoża. G W końcu klikasz-nagradzasz pełne wykonanie komendy waruj. 15

16 przykład 1 Nauka chodzenia przy lewej nodze bez smyczy Zacznij ćwiczyć w miejscu, gdzie możesz spacerować z psem bez smyczy i gdzie nie ma żadnych rozpraszających bodźców. A Spacerujesz pozornie nie zwracając uwagi na psa B Pies patrzy na ciebie klikasz- -nagradzasz C Pies zbliża się do ciebie - klikasz-nagradzasz D Za każde zbliżenie w twoim kierunku klikasz-nagradzasz E Pies zbliża się do ciebie na odległość mniejszą niż 1,5 m obojętnie, z której strony klikasz-nagradzasz F Pies zbliża się do ciebie na odległość mniejszą 1,5 m, ale tylko z twojej lewej strony klikasz-nagradzasz G Pies zbliża się do ciebie z lewej na jeszcze mniejszą odległość klikasz-nagradzasz H Pies jest przy twojej lewej nodze klikasz-nagradzasz I Pies podąża przy twojej lewej nodze 3 kroki klikasz-nagradzasz J Pies podąża przy twojej lewej nodze 5, 8, 10 itd. kroków powtarzasz klikanie i nagradzanie, aż pies podąża za tobą stale przy lewej nodze łapy, a może głowy do środka, popychanie nosem. Obserwujemy psa i ostatecznie wybieramy sobie jedno z tych zachowań. Teraz nagradzamy tylko to wybrane, ignorując pozostałe. Co się stanie? Warto spróbować, żeby się przekonać. Miłej zabawy! W tego rodzaju działaniu systematycznie podnosimy kryteria zachowania, które powinien spełnić pies by otrzymać nagrodę. Każdy następny krok przybliża zachowanie psa do ustalonego przez nas celu. Dobrze jest przygotować listę następujących po sobie elementów składowych zachowania, których będziemy uczyli psa po kolei. Każdy z tych elementów-kroków powinien być wzmacniany mniej więcej kilkanaście razy zanim przejdziemy do następnego. Nierzadko zdarza się, że pies uczy się znacznie szybciej niż zakłada nasz plan jeśli tak się stanie tym lepiej. Jednak ważne jest, żeby nie przechodzić do kolejnego etapu, jeśli pies nie opanuje poprzedniego. Doskonalenie zachowania Kiedy pies bez zarzutu prezentuje dane zachowanie, możemy przystąpić do kolejnego etapu jakim jest doskonalenie nowo nabytej umiejętności. Weźmy dla przykładu komendę siad. Jeśli pies wykonuje ją czasem z ociąganiem, będziemy nagradzać tylko te siady, które są w miarę szybkie. Jeśli na 20 siadów twój pies wykonuje jakiś procent w ciągu 5 sekund, a pozostałe zajmują mu więcej czasu, nagradzaj wyłącznie siady prezentowane w krótszym czasie. Kiedy już wszystkie siady wykonywane są w ciągu 5 sekund, podnieś kryterium i nagradzaj wyłącznie siady prezentowane w ciągu 3 sekund, a następnie tylko te, które są wykonywane natychmiast. Zmienny schemat nagradzania pozwala nagradzać tylko te zachowania, które spełniają wybrane przez 16

17 nas kryterium. Należy pamiętać by ćwiczyć jednocześnie tylko jeden element na raz. Nie należy więc ćwiczyć jednocześnie szybkiego siadania i pozostawania przez dłuższy czas w pozycji siad. Generalizacja umiejętności Na początku treningu nierzadko pies wykonujący dobrze określone zadanie, gubi się i nie wie o co chodzi w innej niż dotychczas sytuacji. Czasem nawet zmiana pozycji osoby trenującej może spowodować tego rodzaju trudności. Jeśli np. ćwiczyliśmy ze szczeniakiem siedząc na podłodze, zdarza się, że kiedy wstaniemy, pies może mieć trudności ze zrozumieniem czego od niego chcemy. Psy bowiem uczą się przez kojarzenie bodźców i zachowań z sytuacją, w której one występują. Przez systematyczną zmianę miejsc, w których ćwiczymy dane zachowanie, uczymy psa, że jedynymi ważnymi i stałymi informacjami dotyczącymi zachowania są te, których dostarcza osoba trenująca. W początkowych etapach pracy z klikerem trzeba poświęcić trochę czasu na nauczenie psa prezentowania swoich umiejętności w różnych miejscach, jednak z czasem staje się to coraz łatwiejsze i szybsze. Oprócz zmiany miejsc warto zwracać uwagę na obecność czynników rozpraszających i stopniowo przyzwyczajać do nich psa. Na początku więc ćwiczymy w różnych pomieszczeniach w domu, następnie w parku z dala od ulicy, a potem na skwerze wśród przechodniów. Wyrabianie odporności na bodźce rozpraszające Warto pracować nad tym, by być dla psa zawsze atrakcyjnym i jak najczęściej utrzymywać jego uwagę na sobie, zwłaszcza jeśli w otoczeniu znajdują się bodźce mogące łatwo go zainteresować. Pies, który doskonale reaguje w domu na wiele różnych sygnałów, w ogrodzie czy parku, gdzie nęcą obce zapachy, ptaki, koty, pies sąsiada lub dźwięki dochodzące zza płotu, może mieć trudności z prawidłowym prezentowaniem zachowań. Jeśli tak się dzieje, pierwszą rzeczą, którą warto zrobić jest zwiększenie atrakcyjności nagrody. W domu zwykłe smakołyki były wystarczającym wzmoc- przykład 2 Nauka podawania przedmiotu Do nauki wybierz przedmiot obojętny, nieznany psu, nie prowokujący go do zabawy. Przygotuj wszystko do sesji (smakołyki, kliker w ręce), przedmiot połóż na ziemi, a sam usiądź w fotelu. A Pies popatrzy na przedmiot klikasz-nagradzasz B Pies wykonuje pierwszy krok w kierunku przedmiotu klikasz-nagradzasz C Powtarzasz ćwiczenie kilkakrotnie na tym etapie pies rusza w stronę przedmiotu, słyszy dźwięk klikera, zawraca po smakołyk, znów rusza itd. D Następnie wstrzymujesz się z naciśnięciem klikera do momentu, gdy pies dojdzie do przedmiotu i będzie próbował dotknąć go pyskiem. 17

18 E Kiedy pies już każdorazowo dotyka przedmiotu czekasz z naciśnięciem klikera i nagrodą aż dotknie go mocniej, lub będzie próbował chwycić go zębami. Powtarzasz to kilkakrotnie F Kiedy pies podnosi trzymany przedmiot klikasz-nagradzasz G Pies trzymając przedmiot w pysku zwraca się w twoją stronę klikasz-nagradzasz. H Pies idzie w twoim kierunku klikasz-nagradzasz I Pies podchodzi do ciebie z przedmiotem w pysku, odbierasz przedmiot klikasz- -nagradzasz nieniem, jednak w parku, znacznie ciekawszą od nich rzeczą jest zapach kota, który niedawno tędy przechodził. Warto zatem znaleźć smaczniejsze kąski oraz nieco przegłodzić psa. Ponadto warto poćwiczyć z psem w domu w sytuacji rozpraszających bodźców, które sami będziemy wywoływać. Na przykład po kilkakrotnym wykonaniu komendy siad w spokoju, możemy przy kolejnym wykonaniu odwrócić się od psa, kucnąć, klasnąć w dłonie, powiedzieć kilka słów do kogoś, czy nawet zaśpiewać. Każdy bodziec rozpraszający należy wprowadzać oddzielnie i nagradzać psa (klik / smakołyk) za właściwe, nawet krótkie zachowanie. W następnej kolejności możemy wprowadzić inne sytuacje rozpraszające np. obecność innego psa. Naucz psa, by skupiał na tobie uwagę, kiedy przechodzicie obok innego psa na luźnej smyczy oraz, by siedział kiedy z kimś rozmawiasz. Ćwicz wytrwale komendę przywołania w domu, a następnie w obecności innych psów. Tego rodzaju odporność na rozmaite bodźce płynące z otoczenia przyda się z pewnością w różnych sytuacjach i pozwoli uniknąć wielu kłopotów. Wprowadzanie sygnału (komendy) Kiedy już zachowanie jest dostatecznie utrwalone pora dodać do niego sygnał, by następnie wycofać użycie klikera. Należy pamiętać, że wprowadzenie komendy do zachowania, wywoła dokładnie to zachowanie, które pies aktualnie prezentuje. Dlatego ważne jest, aby w momencie kiedy zdecydujemy się wprowadzić sygnał, było ono jak najlepiej wykonywane i utrwalone. 18

19 Czym jest sygnał? Sygnał może być dźwiękiem, komendą słowną lub wizualną, która wskaże psu jak ma się zachować, by otrzymać nagrodę. Jeśli na przykład mówimy psu waruj (sygnał), to pies waruje. Psy zwykle spontanicznie uczą się więcej niż jednego sygnału w odniesieniu do danego zachowania, np.: mówisz waruj (sygnał słowny) ) opuszczasz rękę (sygnał wizualny) gwiżdżesz (sygnał dźwiękowy) pies waruje pies waruje pies waruje Zazwyczaj na początku używa się komend słownych, aczkolwiek pies i tak wyłapie inne sygnały, na przykład opuszczenie ręki czy ruch ciała, i uzna je jako sygnały dodatkowe. Niezależnie od tego warto pamiętać, by wprowadzać tylko jeden sygnał na raz. Stosując komendy słowne należy przestrzegać kilku podstawowych reguł: Sygnały słowne powinny być wypowiadane spokojnie. Pies ma doskonały słuch i nie ma potrzeby podnoszenia głosu. Sygnały powinny być wyraźne i czytelne dla psa. Sygnały powinny być prezentowane za każdym razem tak samo. Sygnał powinien być podawany tylko raz. Jeśli pies nie wykonał polecenia, znaczy to, że wymaga jeszcze pewnego treningu przy obniżonych kryteriach. Kiedy wprowadzać sygnały? Zanim wprowadzimy sygnał musimy upewnić się, że nasz pies prezentuje poprawnie i bez wahania dane zachowanie w 95% przypadków. Jak wprowadzać sygnał? Pierwszym krokiem będzie nauczenie psa kojarzenia sygnału z danym zachowaniem. Sygnał powinien pojawić się tuż przed prezentowanym przez psa zachowaniem, w trakcie którego powinno pojawić się kliknięcie-nagroda. sygnał-zachowanie / kliknięcie-nagroda komenda waruj pies waruje / kliknięcie-nagroda Tego rodzaju sekwencję należy powtórzyć razy w ciągu kilku dni, by pies skojarzył komendę słowną z odpowiednim zachowaniem. 19

20 Kiedy już pies reaguje właściwie na komendę słowną można wprowadzić dodatkowy sygnał, który powinien być podany tuż przed właściwym sygnałem. sygnał dodatkowy sygnał słowny zachowanie / kliknięcie-nagroda opuszczenie ręki komenda waruj pies waruje / kliknięcie-nagroda Po wielokrotnym ćwiczeniu takiej sekwencji pies zacznie warować na widok opuszczonej ręki w oczekiwaniu na sygnał werbalny i od tego czasu opuszczona ręka może być alternatywnym sygnałem do wykonania komendy waruj. Wykorzystanie innych nagród (wzmocnień) Do tej pory trenując psa z użyciem klikera korzystaliśmy ze smakołyków jako nagród. Mając już wyuczone zachowanie prezentowane na komendę możemy je utrwalać nagradzając w bardziej urozmaicony sposób. Dla wielu psów tego rodzaju zachowania jak pogoń za piłką, zabawa zabawką, możliwość swobodnego biegania z innymi psami, są silnym wzmocnieniem, które możemy wykorzystać podczas treningów. Zaobserwuj więc co kręci twojego psa (najlepiej sporządź listę takich zachowań) i pozwól mu to wykonać w nagrodę za właściwe zachowanie. Etapy nauki zachowań Podsumowując, nauka danego zachowania powinna składać się z następujących etapów: A B C D E Nauka zachowania w sesji treningowej z użyciem klikera. Doskonalenie zachowania. Generalizacja i uodpornienie zachowania na rozproszenia. Wprowadzenie sygnału, jeśli zachowanie jest dostatecznie utrwalone: a nauka kojarzenia sygnału z określonym zachowaniem, b zaprzestanie używania klikera, c nagradzanie zachowania wyłącznie wtedy, gdy jest poprzedzone komendą (sygnałem), Wprowadzenie nagród (wzmocnień) innych niż smakołyki. 20

21 Targetowanie Targetowanie jest dobrym ćwiczeniem żeby zacząć wspólnie z psem przygodę z klikerem, dlatego zostanie tu opisane stosunkowo szczegółowo. Polega na nauce dotykania nosem i podążania za tzw. targetem. Target to długi na około 60 cm patyk (lub teleskopowy wskaźnik), na którego końcu znajduje się łatwy do zauważenia przedmiot np. niewielki sztywny kwadrat zrobiony z kolorowego papieru lub taśmy. Targetowanie można wykorzystywać do nauki takich umiejętności jak chodzenie przy nodze, wskazywanie czy przynoszenie przedmiotów, o które pies został poproszony czy wysyłanie psa do konkretnego miejsca. Jest sposobem kierowania psem bez konieczności dotykania go czy ciągnięcia na smyczy, jak również nieocenionym przyrządem w nauce różnego rodzaju sztuczek czy treningu agility. Nauka targetowania Target trzymasz w jednej ręce razem z klikerem, tak abyś drugą ręka mógł wydawać smakołyki. Po każdym kliknięciu-nagrodzeniu psa chowasz target za siebie. Trzymasz smakołyk w zamkniętej dłoni pokazując ją psu tak, aby skupił na niej swoją uwagę. Nie zwracasz uwagi na ewentualne próby wydostania smakołyka, podgryzanie, wylizywanie itp. Trzymasz dłoń cały czas nieruchomo (nie uciekasz ręką!) Mając zamkniętą dłoń ze smakołykami, zza pleców wyciągasz target i trzymasz go prostopadle do ziemi kolorową końcówką w dół tak, aby znalazła się w pobliżu ręki ze smakołykiem (ok. 10 cm). Jeżeli pies nie zwrócił od razu uwagi na target, czekasz cierpliwie aż to zrobi. Przez ten czas nic do psa nie mówisz ani nie poruszasz targetem. Dokładnie w chwili, gdy pies spojrzy w kierunku targetu (nie musi dokładnie na niego) naciskasz kliker i podajesz smakołyk z zamkniętej dłoni. 21

22 Po kilku udanych próbach nie pokazujesz już psu ręki ze smakołykiem. Stopniowo podnosząc kryteria doprowadzasz do tego, żeby pies usiłował dotknąć nosem końcówki targetu. Jeśli pies już za każdym razem kiedy pojawi się target próbuje dotknąć nosem jego końcówki, odsuwasz ją odrobinę (1-2 cm) dalej i cierpliwie czekasz. Jeśli pies się zniechęci, to znaczy, że zbyt gwałtownie podniosłeś kryterium i pies nie nabył jeszcze wystarczającej ilości doświadczeń. Wracasz wtedy do ćwiczeń z targetem w poprzedniej pozycji. Pracując tym sposobem, doprowadzasz do tego, by pies potrafił przejść kilka kroków w kierunku końcówki targetu, chcąc jej dotknąć. Kiedy pies potrafi już przejść kilka kroków w kierunku końcówki targetu, możesz zacząć pokazywać ją psu w różnych miejscach (niżej, wyżej, z lewej, z prawej, opartą o siebie, opartą o ścianę, pod krzesłem, pod twoją nogą itp.). Teraz możesz spróbować nauczyć psa podążania za targetem. stojąc w miejscu pokazujesz psu target kiedy pies chce dotknąć jego końcówki odsuwasz target odrobinę dalej kiedy pies ruszy za targetem naciskasz kliker i nagradzasz psa Na początek wprowadzasz podążanie za targetem na małą odległość. W momencie kiedy pies chce dotknąć końcówki targetu, odsuwasz go troszeczkę, tak aby pies musiał zrobić krok, dwa kroki etc. Naciskasz kliker i dajesz psu smakołyk, kiedy pokona założoną przez ciebie odległość. Zwiększasz odległość bardzo powoli i nieliniowo. Pies nie może w międzyczasie odwrócić głowy od targetu. Jeżeli w jakimś momencie pies popełni błąd, obniżasz oczekiwania i wracasz do łatwiejszego ćwiczenia. Spróbuj poprowadzić psa za targetem w linii prostej, wężykiem i po kole. Kiedy pies umie już podążać za targetem w dowolnym kierunku możesz zacząć uczyć go slalomu pomiędzy twoimi nogami podczas marszu. 22

23 Naukę rozpoczynasz stojąc nieruchomo Stajesz przed psem i wysuwasz target od tyłu między swoimi nogami mniej więcej na wysokości nosa psa. Nagradzasz kilka dotknięć. Podczas kolejnej próby dotknięcia odsuwasz nieznacznie końcówkę targetu (jak podczas pierwszych lekcji podążania za targetem) tak by pies wsadził głowę pod ciebie. Przy następnych próbach odsuwasz stopniowo target na tyle, by pies przeszedł pod tobą. Teraz możesz przejść do kolejnego etapu Trzymasz target w prawej ręce schowany za plecami. Stajesz równolegle do psa tak, by znajdował się przy twojej lewej nodze. Prawą nogą robisz wykrok. Wysuwasz końcówkę targetu pomiędzy nogami i przeprowadzasz nią psa na swoją prawą stronę. Lewą nogą robisz wykrok. Target przekładasz szybkim ruchem na drugą stronę. I dalej analogicznie. Ważne, żebyś podczas tego ćwiczenia nie robił wykroku nogą, przy której aktualnie znajduje się pies. Miłej zabawy! Co robić jeśli pies boi się dźwięku klikera? Zdarza się czasem, że część psów, szczególnie wrażliwych lub bojaźliwych boi się dźwięku klikera. Większość z nich można stopniowo oduczyć reakcji lękowych. A B C D Użyj techniki desensytyzacji (odwrażliwiania) prezentuj dźwięk klikera (najpierw z pewnej odległości) w obecności bodźców szczególnie dla psa przyjemnych, np. w zabawie, tak by pies był przyjemnie podekscytowany kiedy słyszy dźwięk klikera. Stopniowo przybliżaj dźwięk klikera używając nagród (smakołyków) zawsze gdy pies nie przejawia lęku. Spraw, by pies nie mógł oprzeć się smakołykom wyjątkowo smaczne nagrody i / lub przegłodzenie psa. Używaj klikera w kieszeni lub wewnątrz miękkiej rękawiczki tak by stłumić jego dźwięk. Ćwicz poza domem, gdzie dźwięk klikera miesza się z hałasem otoczenia i nie jest tak wyraźny. 23

24 E F G H Jeśli masz pod ręką psa zaprzyjaźnionego z twoim, możesz to wykorzystać i sprawdzić czy lękliwy pies nie przełamie lęku i zacznie naśladować zachowanie swojego towarzysza. Stań z dala od psa i po kliknięciu klikerem umieszczonym w kieszeni lub rękawicy rzuć nagrodę na podłogę w pobliżu psa. Klikaj kiedy podajesz psu jego posiłki. Nie dopuść by pies odczuł, że jesteś niezadowolony lub zaniepokojony jego zachowaniem, nawet jeśli nie zachowuje się tak, jak tego oczekiwałeś. 24

25 Podsumowanie Zawarte w niniejszym opracowaniu zasady są wystarczające, by samodzielnie rozpocząć podstawowy trening psa z użyciem klikera. Same słowa jednak nie są w stanie opisać jak bardzo użycie klikera poprawia komunikację między psem i jego opiekunem. Zachęcam więc do zabawy z klikerem i zdobywania doświadczeń, zwłaszcza, że klikerowy trening jest bardzo bezpieczny, w tym sensie, że popełniane błędy mogą być stosunkowo łatwo korygowane bez uszczerbku dla psychiki i dobrego samopoczucia psa. W miarę nabywania doświadczenia będziesz chciał być może wiedzieć więcej na temat zaawansowanych technik pracy z klikerem lub podzielić się doświadczeniem z innymi osobami szkolącymi w ten sposób swoje psy. W poświęconych szkoleniu psów książkach oraz w internecie, znaleźć można wiele ciekawych informacji na temat uczenia psów z użyciem klikera, zaś w serwisie Youtube jest wiele filmów instruktażowych pokazujących pracę z klikerem. Wydawnictw i stron angielskojęzycznych jest jeszcze więcej wystarczy do popularnych wyszukiwarek wpisać clicker lub clicker training. 25

26 ISBN: ISBN: