Zaburzenia mineralizacji twardych tkanek zębów a próchnica u letnich dzieci wrocławskich

Transkrypt

1 PRACE ORYGINALNE Dent. Med. Probl. 2004, 41, 1, ISSN X KATARZYNA HERMAN, KATARZYNA JANKOWSKA, ELŻBIETA SOŁTAN Zaburzenia mineralizacji twardych tkanek zębów a próchnica u letnich dzieci wrocławskich Developmental Defects of Enamel and Caries among Year Old Children from the City of Wrocław Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej AM we Wrocławiu Streszczenie Wprowadzenie. Etiologia zaburzeń mineralizacji wciąż pozostaje nie do końca wyjaśniona, a częstość występow nia jest bardzo zróżnicowana. Cel pracy. Określenie częstości występowania zaburzeń mineralizacji zębów stałych u letnich dzieci wro cławskich oraz zbadanie ewentualnych współzależności ze skłonnością do próchnicy zębów. Materiał i metody. Zbadano 81 dzieci. Zaburzenia rozwojowe szkliwa klasyfikowano według DDE Index. Okreś lono frekwencję próchnicy, jej intensywność według PUW/z. Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej me todą χ 2. Wyniki. Stwierdzono frekwencję zaburzeń mineralizacji wynoszącą 54%. Najczęstszą postacią zaburzeń były nie przezroczystości biało kremowe, zlokalizowane najczęściej na zębach szczęki. Wśród wszystkich zębów dotknię tych zaburzeniami rozwojowymi szkliwa najwięcej było pierwszych przedtrzonowców. Frekwencja próchnicy w badanej grupie wyniosła 91,4%. Nie zaobserwowano statystycznie istotnej zależności między częstością wystę powania próchnicy a zaburzeniami mineralizacji twardych tkanek zębów. Wnioski. Wymagane są dalsze badania potwierdzające brak współzależności między obecnością zaburzeń rozwo jowych szkliwa a próchnicą zębów (Dent. Med. Probl. 2004, 41, 1, 79 83). Słowa kluczowe: dzieci letnie, zaburzenia rozwojowe szkliwa, próchnica zębów. Abstract Background. Etiology of developmental defects is still not clear and its frequency varied. Objectives. The study is to determine the frequency of developmental defects of enamel and its possible relation ship to dental caries in year old children living in Wrocław. Material and Methods. 81 children were examined. Developmental defects of enamel were classified according to DDE Index. The frequency of caries was evaluated and its intensity quantified by DMF/t value. Obtained data were analyzed by χ square test. Results. The frequency of developmental defects of enamel was 54%. The most common type of defect was white cream opacity located usually on upper teeth. First premolars were more affected by defects than any other group of teeth. Caries frequency was 91.4%. No statistically significant relationship between caries and develop mental defects of enamel was determined. Conclusion. Further studies are required to confirm that there is no relationship between developmental defects of enamel and dental caries (Dent. Med. Probl. 2004, 41, 1, 79 83). Key words: year old children, developmental defects of enamel, dental caries. Etiologia zaburzeń mineralizacji twardych tka nek zębów wciąż pozostaje nie do końca wyjaśnio na. Do tej pory poznano około stu czynników, które działając w okresie odontogenezy mogą doprowa dzić do powstania zaburzeń rozwojowych szkliwa. Dowiedziono szkodliwości większych dawek fluoru stosowanych zarówno w postaci tabletek, jak i w wodzie pitnej [1 6]. Są również doniesienia o ro dzinnym występowaniu zaburzeń mineralizacji [7, 8]. Możliwy jest wpływ wielu chorób ogólnoustro

2 80 K. HERMAN, K. JANKOWSKA, E. SOŁTAN jowych, m.in. astmy, zaburzeń metabolicznych, cho rób zakaźnych, nefropatii, choroby trzewnej, a także niedoborów pokarmowych i przyjmowanych leków, w tym preparatów żelaza i antybiotyków [1, 5, 8]. Wykazano wzrost częstości występowania za burzeń mineralizacji zębów u dzieci urodzonych przedwcześnie. Obserwowane zmiany mogą być spowodowane wpływem hiperbilirubinemii, nie dotlenienia, a także częstszą zachorowalnością w okresie noworodkowym [9, 10]. Zaburzenia rozwojowe szkliwa, występujące w pojedynczych zębach stałych mogą powstać w następstwie urazu poprzedzającego zęba mlecznego lub zakażenia toczącego się w jego okolicy okołowierzchołko wej [6, 8]. Wielu autorów podkreśla jednak duże trudności w dokładnym ustaleniu czynnika etiolo gicznego tego typu zaburzeń. Często, mimo do kładnego wywiadu ogólnolekarskiego i stomatolo gicznego, przyczyna wystąpienia uszkodzeń szkli wa pozostaje nieznana [5, 6]. Celem pracy jest określenie częstości występo wania zaburzeń mineralizacji zębów stałych u letnich dzieci wrocławskich oraz zbadanie ewentualnych zależności między obecnością tego typu zaburzeń a podatnością na próchnicę zębów. Materiał i metody Zbadano 81 dzieci w wieku lat mie szkających we Wrocławiu. 51,9% stanowili chłop cy (42 osoby), a 48,1% dziewczynki (39 osób). W okresie przederupcyjnego rozwoju zębów sta łych ww. osób stężenie fluoru w wodzie pitnej wy nosiło 1 ppm. Grupa wiekowa latków jest uznawana za optymalną do oceny występowania zaburzeń mineralizacji, gdyż na ogół większość dzieci ma już prawie wszystkie zęby stałe i jeszcze stosunkowo niewiele ubytków próchnicowych oraz wypełnień, które mogą utrudniać rozpozna wanie zaburzeń rozwojowych szkliwa. W niniej szych badaniach były klasyfikowane według wskaźnika DDE (Developmental Defects of Ena mel Index), który uwzględnia typ, liczbę i umiej scowienie uszkodzenia na powierzchni zęba [3]. Określono również frekwencję próchnicy, po sługując się wartością PUW oraz prześledzono za leżności między podatnością na próchnicę a czę stością występowania zaburzeń mineralizacji. Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej metodą χ 2. Wyniki Średnia liczba zębów stałych w jamie ustnej u badanych dzieci wynosiła 26. Zaburzenia mine ralizacji występowały ogółem u 44 pacjentów, czyli w 54% przypadków. U dziewcząt zaburzenia stwierdzono w 59,0%, a wśród chłopców nieco mniej w 50,0%. Brak jest istotnej statystycznie różnicy między płcią dziecka a występowaniem zaburzeń rozwojowych szkliwa. Spośród 2119 wszystkich zbadanych zębów, 533 wykazywały zaburzenia mineralizacji (25,1%), w tym było 288 zębów górnych (13,6%), a 245 dolnych (11,5%). Jest to różnica istotna statystycznie (p < 0,01). U wszystkich dzieci z zaburzeniami mineralizacji występował najczęściej typ pierwszy, czyli nieprzezroczy stość biało kremowa. Zdecydowanie rzadziej można było zaobserwować pozostałe typy zabu rzeń. Zarówno typ drugi (nieprzezroczystość żół to brązową), jak i typ trzeci (hipoplazję dołkową) rozpoznano u trzech badanych (6,8%). Typ szósty, czyli hipoplazja charakteryzująca się bra kiem szkliwa, występował tylko u jednego dziec ka (2,7%) (tab. 1, 2). Pozostałych typów zaburzeń, czyli hipoplazji w postaci bruzd poziomych, pionowych, przebar wień szkliwa bez nieprzezroczystości oraz innych uszkodzeń nie stwierdzono u żadnego badanego. Zaburzenia rozwoju szkliwa najczęściej dotyczyły pierwszych zębów przedtrzonowych, potem kolej no: drugich zębów przedtrzonowych, siecznych bocznych, pierwszych zębów trzonowych, kłów, siekaczy przyśrodkowych i drugich zębów trzono wych (tab. 3). Zmiany miały najczęściej charakter wielo krotnych uszkodzeń struktury szkliwa. Stwierdzo no je w 65% wszystkich przypadków. Mniej (34%) było pojedynczych zaburzeń, natomiast najrzadziej, bo tylko w 1%, występowały rozlane, delikatne białe linie. Zdecydowanie najczęściej uszkodzenia znajdowały się na powierzchniach wargowych (policzkowych w przypadku zębów bocznych). Takie umiejscowienie zmian wykaza no w 54%. W następnej kolejności zaburzenia rozwojowe występowały na guzkach (29%), ca łych powierzchniach żujących (10%), języko wych (8%) oraz na brzegu siecznym (7%). W 66 zębach (12%) zmiany dotyczyły więcej niż jednej powierzchni. Frekwencja próchnicy u badanych dzieci wy nosiła 91,4%, a procesem tym było objętych śre dnio 3,7 zęba u każdego pacjenta. Nieco wy ższą wartość PUW (4,08) stwierdzono u dziew cząt, w porównaniu z PUW (3,38) u chłopców. Różnice te jednak nie okazały się istotne statys tycznie. Uzyskane w pracy dane nie wskazują na istot ną statystycznie zależność między częstością za burzeń mineralizacji a próchnicą zębów (tab. 4).

3 Tabela 1. Występowanie poszczególnych typów zaburzeń mineralizacji Table 1. Prevalence of various types of developmental defects of enamel Typ (Type) Liczba osób 44 54,32 3 3,7 3 3, , (No. of subjects) Tabela 2. Rozkład poszczególnych typów zaburzeń mineralizacji w szczęce i żuchwie Table 2. Prevalence of various types of developmental defects of enamel in maxilla and mandible Typ (Type) Szczęka ,5 2 0,3 4 0, , (Maxilla) Żuchwa ,5 4 0,7 4 0, (Mandible) Razem ,9 6 1,1 8 1, , (Total) Skróty stosowane w tabeli 1 i 2. Typ zaburzenia wg DDE Index (defect type according to DDE Index): 1 nieprzezroczystość biało kremowa (white cream opacity), 2 nieprzezroczystość żółto brązowa (yellow brown opacity), 3 hipoplazja dołki (enamel hypoplasia pits), 4 hipoplazja bruzdy poziome (enamel hypoplasia grooves placed horizontally), 5 hipoplazja bruzdy pionowe (enamel hypoplasia grooves placed vertically), 6 hipoplazja brak szkliwa (enamel hypoplasia missing enamel), 7 przebar wienie szkliwa bez nieprzezroczystości (enamel discoloration without opacities), 8 inne uszkodzenia (other defects). Tabela 3. Lokalizacja zmian w poszczególnych grupach zębowych (n = 533) Table 3. Location of developmental defects broken down into tooth groups Grupa zębów Siekacze Siekacze Kły Pierwsze Drugie Pierwsze Drugie Ogółem (Tooth group) przyśrod. boczne (Canines) przed przed trzonowce trzonowce (Total) (Central (Lateral trzonowe trzonowe (First (Second incisors) incisors) (First pre (Second molars) molars) molars) premolars) Szczęka 45 8,4 52 9,7 43 8,0 53 9,9 46 8,6 36 6,7 13 2, (Maxilla) Liczba zębów zmienionych (No. of teeth with defects) Żuchwa 23 4,3 27 5,0 32 6, ,0 50 9,3 43 8,0 16 3, (Mandible) Liczba zębów zmienionych (No. of teeth with defects) Razem 68 12, , , , , ,7 29 5, (Total) Tabela 4. Zależność między występowaniem zaburzeń mineralizacji a liczbą PUW/z (n = 81) Table 4. Relationship between developmental defects and DMF/t value PUW/z (DMF/t) Liczba osób bez zaburzeń Liczba osób z zaburzeniami Razem (No. of subjects without (No. of subjects with defects) (Total) defects) n % n % n % , , , , , , , , ,86 Zależność nie jest istotna statystycznie na poziomie ufności p = 0,05; α graniczne 0,22. No statistically significant relation ship determined with confidence level 0.05; boundary confidence level = 0.22.

4 82 Omówienie Wyniki własne wykazały zaburzenia minerali zacji twardych tkanek zębów u ponad połowy ba danych (57%). Podobne wyniki uzyskano we Wrocławiu na początku lat 90. XX w. [2]. Nato miast badania ogólnopolskie wskazują na znaczne różnice frekwencji tych zaburzeń w poszczegól nych miastach. U dzieci 12 letnich mieszkających w Gdańsku występowały w 67% [11], w Krakowie 35%, a w Zabrzu tylko w 15% [1]. Jedną z przy czyn tak znacznych różnic może być z pewnością inne stężenie fluoru w wodzie pitnej w tych miej scowościach. Najwyższy odsetek zaburzeń oko ło 97% stwierdzono bowiem w Nysie, gdzie stę żenie fluoru w wodzie pitnej wynosiło ponad 4 ppm [3].Większą liczbę tego typu zmian obser wowano także u dzieci częściej chorujących we wczesnym dzieciństwie. Aine et al. wykazali za burzenia mineralizacji zębów aż u 83% dzieci uro dzonych przedwcześnie w porównaniu z 36% w grupie kontrolnej [10]. Jalevik et al. zaobserwowa li natomiast większą częstość tego typu zmian u pacjentów ze schorzeniami układu oddechowego i często przyjmujących antybiotyki we wczesnym dzieciństwie [5]. Dummer et al. wykazali znacząco większą ilość zaburzeń rozwojowych szkliwa u chłopców [12]. Wyniki badań dzieci wrocławskich podawa ne w większości publikacji nie wykazują zależno ści istotnej statystycznie między obecnością zabu rzeń a płcią dziecka [2, 4]. Wyniki naszych badań wskazują na istotną statystycznie większą częstość występowania zmian w zębach szczęki. Podobne dane można znaleźć w innych pracach, jednak bez różnic istotnych statystycznie [2 4]. K. HERMAN, K. JANKOWSKA, E. SOŁTAN W naszych badaniach wśród zaburzeń minera lizacji zdecydowanie dominowały nieprzezroczy stości nad zmianami o charakterze hipoplazji. Szczególnie często występowały nieprzezroczy stości biało kremowe. Wyniki te są zbieżne z da nymi z piśmiennictwa [3 5, 10, 11]. W przeważającej liczbie przypadków zmiany miały charakter wielokrotnych ognisk uszkodze nia struktury szkliwa i lokalizowały się najczęściej na powierzchniach wargowych bądź policzko wych. W literaturze natomiast można znaleźć do niesienia o częstszym występowaniu zmian poje dynczych [2] bądź wielokrotnych [3]. Grupą zębów najczęściej dotkniętych tym schorzeniem były zęby przedtrzonowe. Inni autorzy stwierdzają przewagę zmian w siekaczach, przed trzonowcach lub pierwszych trzonowcach [2, 5]. Wyniki obecnych badań nie wykazały istotnej statystycznie zależności między zaburzeniami mi neralizacji a próchnicą zębów. Korelację taką uzy skał Elwood, który stwierdził mniej zaburzeń mi neralizacji w grupie o większej podatności na próchnicę. Zaobserwował również mniejsze nasi lenie próchnicy u pacjentów ze zmianami rozlany mi w porównaniu z grupą osób mających ograni czone defekty struktury szkliwa [13]. Występujące w piśmiennictwie rozbieżne dane dotyczące zaburzeń mineralizacji zębów stałych można wytłumaczyć złożonością czynników etiolo gicznych mogących wywołać tego typu uszkodze nia i wciąż nie do końca wyjaśnionymi mechani zmami ich powstawania. Ewentualne zależności między obecnością zaburzeń mineralizacji a podat nością na próchnicę zębów, obserwowane przez niektórych autorów, mogą wynikać z wpływu przederupcyjnej podaży fluoru na występowanie niektórych zaburzeń rozwojowych szkliwa. Piśmiennictwo [1] KACZMAREK U., POTOCZEK S., NOWAK MALINOWSKA H., MALEPSZY A., SOZAŃSKA Z., SEMCZUK MAZURKIEWICZ D., SOŁTAN E., SZAFRAN R., POTOCZEK J., KIELAN E., RADWAN OCZKO M.: Zaburzenia mineralizacji twardych tkanek zębów w wybranych grupach wieku dzieci polskich. Czas Stomat. 1992, 45, [2] POTOCZEK J., KACZMAREK U., NOWAK MALINOWSKA H., MALEPSZY A., SOZAŃSKA Z., SEMCZUK MAZURKIEWICZ D., SOŁTAN E., SZAFRAN R., KIELAN E., RADWAN OCZKO M.: Frekwencja i intensywność zaburzeń mineralizacji twar dych tkanek zębów u dziewcząt i chłopców we Wrocławiu. Wrocł. Stomat. 1991, [3] SEMCZUK MAZURKIEWICZ D. KACZMAREK U., POTOCZEK S., NOWAK MALINOWSKA H., MALEPSZY A., SOZAŃSKA Z., SZAFRAN R., POTOCZEK J., KIELAN E., RADWAN OCZKO M., SOŁTAN E.: Zaburzenia mineralizacji twardych tkanek zębów oceniane według wskaźnika DDE Index u dzieci zamieszkujących Nysę. Wrocł. Stomat. 1991, [4] KACZMAREK U., POTOCZEK S., NOWAK MALINOWSKA H., MALEPSZY A., SOZAŃSKA Z., SEMCZUK MAZURKIEWICZ D., SOŁTAN E., SZAFRAN R., POTOCZEK J., KIELAN E., RADWAN OCZKO M.: Zaburzenia mineralizacji twardych tkanek zębów w wybranych grupach wieku u dzieci polskich. Frekwencja zaburzeń mineralizacji u badanych w poszcze gólnych podgrupach z rejonów o różnej zawartości fluoru do picia. Czas. Stomat. 1992, 45, [5] JALEVIK B., NOREN J. G., KLINGBERG G., BARREGARD L.: Etiologic factors influencing the prevalence of demarcat ed opacities in permanent first molars in a group of Swedish children. Eur. J. Oral Sci. 2001, 109, [6] SUCKLING G. W., HERBISON G. P., BROWN R. H.: Etiological factors influencing the prevalence of developmental defects of dental enamel in nine year old New Zealand children participating in a health and development study. J. Dent. Res. 1987, 66,

5 Zaburzenia mineralizacji twardych tkanek zębów a próchnica u dzieci 83 [7] BROOK A. H., SMITH J. M.: The aetiology of develomental defects of enamel: a prevalence and family study in East London, UK. Con. Tis. Res. 1998, 39, 1 3, , discussion [8] PINDBORG J. J.: Aetiology of developmental enamel defects not related to fuorosis. Int. Dent. J. 1992, 32, [9] SEOW W. K., PERHAM S.: Enamel hypoplasia in prematurely born children a scanning electron microscopic study. J. Pedod. 1990, 14, [10] AINE L., BACKSTROM M. C., MAKI R., KUUSELA A. L., KOIVISTO A. M., IKONEN R. S., MAKI M.: Enamel defects in primary and permanent teeth of children born prematurely. J. Oral Pathol. Med. 2000, 29, [11] EMERICH POPLATEK K., ADAMOWICZ KLEPALSKA B., KACZMARCZYK J., MARASZKIEWICZ KULESZA M.: Zaburzenia mineralizacji szkliwa zębów stałych wybranych populacji wieku rozwojowego z województwa gdańskiego w ba daniach z 1995 roku. Czas. Stomat. 2000, [12] DUMMER P. M., KINGDON A., KINGDON R.: Prevalence of enamel developmental defects in a group of 11 and 12 year old children in South Wales. Commun. Dent. Oral Epidemiol. 1986, 14, [13] ELLWOOD R. P., O MULLANE D. M.: Assotiation between dental enamel opacities and dental caries in a north Wales population. Caries Res. 1994, 28, Adres do korespondencji: Katarzyna Herman Katedra i Zaklad Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej AM ul. Kuźnicza 43/ Wrocław tel.: (+48 71) , fax: (+48 71) Praca wpłynęła do Redakcji: r. Po recenzji: r. Zaakceptowano do druku: r. Received: Revised: Accepted: