dawniej Tom An n a Wi e r z b i c k a, Pat r y k Ort e l l

Transkrypt

1 Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk Wydział Nauk rolniczych i leśnych Forestry Letters dawniej Prace komisji nauk rolniczych i komisji nauk leśnych Tom An n a Wi e r z b i c k a, Pat r y k Ort e l l Efektywność różnych metod edukacji przyrodniczo-leśnej w Pokazowej Zagrodzie Zwierząt w Gołuchowie The effectiveness of various methods of forest education in the Model Animal Pen in Gołuchów Abstract. The aim of the study was to identify the level of knowledge of people visiting Model Animal Pen in Gołuchów regarding animals. It was also a good occasion to check the efficiency of forest education held in Gołuchów. The study is based on a questionnaire. Respondents were chosen at random from people visiting the Pen. The people s knowledge of the forest and forest animals is apparently increasing. About 70 percent of respondents take part in forest education activities once a year. Their knowledge increases after a forest education lesson. Most people (67 percent) saw the species of animals presented in the Pen for the first time in their life. Key words: Model Animal Pen, forest education Wstęp Człowiek zawsze był związany z lasem las dostarczał mu wszystkiego, czego potrzebował, by przeżyć. Z czasem las zmienił się z magazynu drewna i dóbr materialnych w źródło przeżyć duchowych, natchnienia i inspiracji, stał się ulubionym miejscem wypoczynku. Las jako przedmiot poznania stwarza możliwość wielu doświadczeń i obserwacji. Widok napotkanych w lesie zwierząt budzi zdziwienie, czasem nakłania do refleksji. Zwłaszcza wśród młodych ludzi kontakt z dziką przyrodą wywołuje zamiłowanie do niej, fascynację światem roślin i zwierząt, a co do tych ostatnich rodzi nawet chęć opieki nad nimi. Wszystko to jest ważne i potrzebne do kształtowania świadomości ekologicznej społeczeństwa, poszanowania natury i jej pozytywnego postrzegania [Kozłowska-Rajewicz i in. 2009, Będkowska 2010]. Koncepcja kształtowania wyżej wymienionych wartości i wychowania w ich duchu to edukacja ekologiczna społeczeństwa, jej częścią jest edukacja przyrodniczo-leśna realizowana przez jednostki Lasów Państwowych. Powinna dostarczać odbiorcom wyczerpującej wiedzy, działać na wyobraźnię,

2 104 Anna Wierzbicka, Patryk Ortell nauczyć dostrzegać piękno natury i nakłaniać do działań mających na celu realizację idei zrównoważonego rozwoju, która wynika z założeń Polityki Leśnej Państwa (1997) oraz dokumentów wprowadzonych Zarządzeniem 57 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych (9 maja 2003 r.): Kierunki rozwoju edukacji leśnej społeczeństwa w Lasach Państwowych oraz Wytyczne do tworzenia programu edukacji leśnej społeczeństwa w nadleśnictwie [Fronczak 2007, Chrzanowski 2009]. Dzieci, młodzież, a także osoby dorosłe za sprawą festynów, akcji, lekcji w lesie i spotkań z leśnikami coraz częściej odwiedzają ścieżki edukacyjne, zagrody zwierząt i lasy, a także potrafią otwierać się na ich piękno i doceniać wartość przyrody [Chrzanowski 2007]. Autorzy tej pracy zadali sobie pytanie: czy jednak spotkanie ze zwierzętami zamkniętymi w zagrodzie będzie miało taki sam, pozytywny, skutek? Cel badań Aby odpowiedzieć na pytanie zadane we wstępie wyznaczono następujące cele szczegółowe: zbadanie poziomu wiedzy młodzieży (powyżej 15 roku życia) i osób dorosłych na temat Pokazowej Zagrody Zwierząt (PZZ) w Ośrodku Kultury Leśnej (OKL) w Gołuchowie oraz znajdujących się w niej gatunków zwierząt; ocena efektywności edukacji leśnej społeczeństwa prowadzonej w Pokazowej Zagrodzie Zwierząt w Ośrodku Kultury Leśnej w Gołuchowie. Materiał i metody Sprawdzenie wiedzy na temat zagrody i gatunków w niej przetrzymywanych polegało na przeprowadzeniu anonimowej ankiety. Ankieta jest metodą zbierania informacji za pomocą jednakowej dla każdego respondenta listy pytań. Kwestionariusz składał się z pytań zamkniętych, które były jasne i zrozumiałe. Część pytań badała wiedzę dotyczącą samej zagrody, część sprawdzała wiedzę na temat zwierząt, które można w niej oglądać. Do ankiety dołączona została metryczka ułatwiająca analizę wyników [Silverman 2007]. Pytania zawarte w ankiecie zawiera załącznik. Dane uwzględniały płeć, wiek, wykształcenie, a także miejsce zamieszkania ankietowanych. Ankieta składała się z instrukcji prawidłowego wypełniania i 14 zamkniętych pytań zawierających od 2 do 4 wariantów odpowiedzi. Respondenci biorący udział w badaniu to 100 przypadkowo wybranych osób (50 kobiet, 50 mężczyzn), które zwiedzały PZZ w Gołuchowie. Połowa respondentów brała udział w zajęciach edukacyjnych w PZZ prowadzonych przez pracowników OKL, druga połowa zwiedzała ją samodzielnie i mogła korzystać z tablic informacyjnych rozmieszczonych na terenie obiektu. Wszystkie pytania odnoszące się do wiedzy uwzględniały informacje z tablic i zajęć dydaktycznych. Podstawą doboru respondentów był wiek (powyżej 15 lat), a także płeć (równa liczba kobiet i mężczyzn). Wszyscy zostali poinformowani o celu, temacie i ano-

3 Efektywność różnych metod edukacji przyrodniczo-leśnej w Pokazowej Zagrodzie Zwierząt 105 nimowości badań przed wypełnieniem kwestionariusza. Ankieta została przeprowadzona w kwietniu i maju 2013 na terenie OKL Gołuchów. Wyniki Respondentami byli turyści, którzy przyjechali do Gołuchowa z różnych części kraju. Niewielu, bo tylko co 10 napotkany turysta był mieszkańcem gminy Gołuchów. Prawie co 3 zamieszkiwał województwo Wielkopolskie i mieszkał do 50 km od Gołuchowa, najwięcej zaś było przyjezdnych z okolic odległych do 100 km od Gołuchowa. Tylko 6% turystów przyjechało z innego województwa. Połowa respondentów była mieszkańcami miast, druga połowa zamieszkiwała tereny wiejskie. Ciekawie przedstawia się wykształcenie ankietowanych. Najwięcej, 38% respondentów, posiadała wykształcenie wyższe, aż 34% miała wykształcenie podstawowe (wiąże się to z faktem, że wielu ankietowanych było uczniami gimnazjów), 23% średnie, a tylko 5% zawodowe. Większość uczestników badań (68%) co najmniej raz w roku bierze udział w zajęciach edukacyjnych o tematyce przyrodniczej. Dla 12% ankietowanych gołuchowskie zajęcia były pierwszymi, w których mieli okazję uczestniczyć, a pozostałe 20% respondentów nigdy w takich zajęciach nie brało udziału. O istnieniu PZZ ankietowani dowiadywali się najczęściej (62%) od dzieci lub znajomych. Na uwagę zasługuje fakt, że aż 18% o zagrodzie dowiedziało się dopiero z tablicy informacyjnej OKL, a tylko 1 osoba o zagrodzie usłyszała w radiu lub telewizji. Na pytanie: na czym polega opieka nad zwierzętami w zagrodzie? 81% wszystkich osób udzieliło prawidłowej odpowiedzi, a błędnej odpowiedzi częściej udzielały osoby nieuczestniczące w zajęciach. Aż 90% badanych uważało, że hodowla zagrożonych gatunków jest dobrą metodą ich ochrony, a 10% nie miała zdania na ten temat. Inaczej przedstawiała się sytuacja przy pytaniu o to, czy ochrona prawna zwierząt jest potrzebna. Tu zdania były bardzo podzielone (ryc. 1). Większość, bo 54% ankietowanych, którzy uczestniczyli w zajęciach, odpowiedziało, że ochrona jest potrzebna tylko w niektórych przypadkach, 38% uważała, że we wszystkich. Wśród osób, które nie uczestniczyły w zajęciach, prawie połowa (48%) jest zdania, że ochrona prawna potrzebna jest wszystkim zwierzętom, natomiast 44% twierdzi, że tylko niektórym, a 2% uważa, że ochrona prawna w ogóle nie jest potrzebna. Kolejne pytanie dotyczyło bezpośrednio funkcjonowania zagrody, uczestnicy badań musieli odpowiedzieć, od ilu lat ona działa. Poprawnie odpowiedziało 92% osób, które uczestniczyły w zajęciach OKL. Spośród osób, które w zajęciach nie uczestniczyły, prawidłowej odpowiedzi udzieliło tylko 34% badanych. Zdecydowana większość respondentów (67%) zobaczyła żywe żubry, dziki, daniele i koniki po raz pierwszy w życiu w Gołuchowie. Osoby, które wcześniej spotkały się z tymi gatunkami, najczęściej widywały je w ogrodach zoologicznych lub w przypadku żubrów podczas wycieczek do Białowieskiego Parku Narodowego. Kolejna część ankiety, dotycząca zwierząt z PZZ, pozwalała porównać wiedzę na ich temat u osób, które uczestniczyły w zajęciach i tych, które nie brały w nich udziału (ryc. 2). Odpowiadając na pytanie 1 z tej części, należało wskazać przodka konika polskiego. Spośród uczestników zajęć 98% odpowiedziało poprawnie, natomiast 54% osób

4 106 Anna Wierzbicka, Patryk Ortell Ryc. 1. Statystyka odpowiedzi na pytanie: Czy ochrona prawna zwierząt jest potrzebna? (a tak, wszystkich, b tak, ale tylko w niektórych przypadkach, c nie, d nie mam zdania) Fig. 1. Statistical replies to the question: is legal protection of animals essential? (a yes, for all animals, b yes, in some cases, c no, d I don t know) Ryc. 2. Procent poprawnych odpowiedzi na temat zwierząt z PZZ w rozbiciu na grupy ankietowanych Fig. 2. Percentage of correct answers on the animals at the PZZ per survey group niebiorących udziału w zajęciach OKL udzieliło błędnych odpowiedzi. Przy następnym pytaniu o wiek, w którym sprowadzono do Polski daniele wynik wygląda podobnie. Osoby, które uczestniczyły w zajęciach OKL, w 92% przypadków odpowiadały prawidłowo, natomiast pozostali ankietowani mylili się w 74%. Co ciekawe, zarówno jedna jak i druga grupa badanych najczęściej uważa dzika za pożyteczne zwierzę. Jednak, jak przy wcześniejszych pytaniach, i tu widać znaczną różnicę między grupami w liczbie poprawnych odpowiedzi. Ostatnie z pytań odnoszących się do zwierząt dotyczyło żubra i daty, w której padło ostatnie wolno żyjące zwierzę. 90% ankietowanych, uczestniczących w zajęciach udzieliło poprawnej odpowiedzi. Wśrod osób niebiorących udziału w lekcjach na terenie zagrody tylko 16% znało odpowiedź, a aż 44% było zdania, że żubry stale żyły na wolności w Puszczy Białowieskiej.

5 Efektywność różnych metod edukacji przyrodniczo-leśnej w Pokazowej Zagrodzie Zwierząt 107 Dyskusja Pokazową Zagrodę Żubrów w Gołuchowie zbudowano w 1977 r. nie tylko ze względu na potrzebę tworzenia nowych ośrodków hodowlanych żubra. Zagroda pozwala na kontakt wzrokowy ze zwierzętami, co jest doskonałą bazą do prowadzenia zajęć i propagowania wiedzy o żubrach [Czołnik, Roźmiarek 2009]. Jedna lekcja w terenie pozwalająca na kontakt z przyrodą jest o wiele cenniejsza dla rozbudzenia wrażliwości, niż lekcje i wykłady prowadzone w klasie [Kozłowska-Rajewicz i in. 2009]. Rocznie PZZ zwiedza 126 tys. osób. Oprócz żubrów (Bison bonasus) żyją tam koniki polskie (Equus gmelini silvatica), daniele (Dama dama) i dziki (Sus scrofa) (informacja ustna OKL). Na terenie PZZ w Gołuchowie są prowadzone 3 rodzaje zajęć z wykorzystaniem kart pracy, z których najczęściej korzysta młodzież gimnazjalna i licealna (informacja ustna OKL). Edukacja przyrodniczo-leśna jest najtańszą i najefektywniejszą metodą zdobycia poparcia społeczności dla działań leśników i poszanowania natury. Służy nie tylko informowaniu, ale także przekonywaniu niektórych osób bądź instytucji o znaczeniu przyrody dla społeczeństwa [Zawadzka 2002]. Przedstawione wyniki pozwalają porównać elementarną wiedzę na temat kilku gatunków zwierząt i działań leśników u przypadkowych osób, które brały udział w zajęciach edukacyjnych w OKL, i takich, które nie miały okazji w nich uczestniczyć. U tych ostatnich wiedza okazała się niekompletna. Ogromną różnicę między grupami dało się zauważyć zwłaszcza w odpowiedzich na pytania dotyczące samych zwierząt. Sumarycznie 94% uczestników zajęć udzielało poprawnych odpowiedzi, natomiast w drugiej grupie na te same pytania dobrze odpowiedziało jedynie 36% ankietowanych. Na uwagę zasługuje fakt, iż na terenie PZZ umieszczone są tablice informacyjne z opisami poszczególnych gatunków zwierząt i podstawowymi informacjami na ich temat. W opisach znajdują się odpowiedzi na wszystkie pytania zawarte w ankiecie, a każdy zwiedzający ma do nich dostęp. Z powyższego wynika więc, że zwiedzający nie czytają tablic edukacyjnych. Fakt, że wielu spośród ankietowanych, którzy nie uczestniczyli w zajęciach OKL, poprawnie odpowiadało na pytania, może wiązać się z uczestnictwem w zajęciach edukacyjnych na temat przyrody w innych miejscach. Jak wcześniej wspomniano, zadeklarowało je 68% badanych. Oznacza to jednocześnie duże zainteresowanie lasem i przyrodą w społeczeństwie. Dzika przyroda jest odbierana pozytywnie, większość ankie towanych popiera ochronę prawną zwierząt. Błędne odpowiedzi w grupie osób uczestniczących w zajęciach można powiązać z faktem, iż wielu uczestników badań to młodzież w wieku gimnazjalnym, która nie przykłada zbytniej uwagi do tematu zajęć [Czoł nik 2004]. Z ankiet wynika, iż osoby uczestniczące w zajęciach lepiej radziły sobie z pytaniami zawartymi w ankiecie. Oznacza to, że zajęcia w PZZ są prowadzone prawidłowo i powodują poszerzenie wiedzy respondentów. Ze statystyk prowadzonych przez Ośrodek Kultury Leśnej wynika, że w ciągu roku w PZZ odbywa się stosunkowo mało lekcji. Z analizy ankiet wynika zaś, że zwiedzający najczęściej o zagrodzie dowiadują się od dzieci lub znajomych (62% badanych), a tylko 1 ze 100 badanych dowiedział się o zagrodzie z radia lub telewizji. Można by więc zastanowić się nad lepszym rozreklamowaniem Ośrodka w mediach.

6 108 Anna Wierzbicka, Patryk Ortell Podsumowanie Wiedza, jaką posiadają ankietowani z grupy osób uczestniczących w zajęciach OKL, jest znacznie większa niż u osób nieuczestniczących w zajęciach. Dla większości ankietowanych zwiedzanie zagrody było pierwszym zetknięciem się z dzikimi zwierzętami. Zwiedzający niechętnie czytają informacje zawarte na tablicach, a skuteczniej zapamiętują pogadanki. Literatura Będkowska H. (2010): Niezbędnik edukatora. CILP, Warszawa. Chrzanowski T. (red). (2007): ABC Edukacji leśnej. CILP, Warszawa. Chrzanowski T. (2009): Edukacja przyrodniczo-leśna w Lasach Państwowych. [w:] Gwiazdowicz D.J. (red.), Edukacja przyrodniczo-leśna. Poradnik. Wyd. PTL, Gołuchów-Poznań: Czołnik B. (2004): Edukacja leśna różnych grup wiekowych. Wskazówki psychologiczne, merytoryczne i metodyczne. Poradnik edukacji leśnej. Zeszyt 12, CILP, Warszawa. Czołnik B., Roźmiarek B. (2009): Ośrodki edukacji przyrodniczo-leśnej. [w:] Gwiazdowicz D.J. (red.), Edukacja przyrodniczo-leśna. Poradnik. Wyd. PTL, Gołuchów-Poznań: Fronczak K. (2007): Leśne kompleksy promocyjne. CILP, Warszawa. Kozłowska-Rajewicz A., Basińska A., Kęsicka H., Berlińska A. (2009): Metody i formy pracy w edukacji przyrodniczo-leśnej. [w:] Gwiazdowicz D.J. (red.), Edukacja przyrodniczo-leśna. Poradnik. Wyd. PTL, Gołuchów-Poznań: Silverman D. (2007): Interpretacja danych jakościowych. Metody analizy rozmowy tekstu i interakcji. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Zawadzka D. (2002): Edukacja leśna w praktyce. CILP, Warszawa. Adres do korespondencji Corresponding address: Katedra Łowiectwa i Ochrony Lasu, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu ul. Wojska Polskiego 71d Poznań Anna Wierzbicka: wierzba@up.poznan.pl Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie ul. Działyńskich 2, Gołuchów Patryk Ortell

7 Efektywność różnych metod edukacji przyrodniczo-leśnej w Pokazowej Zagrodzie Zwierząt 109 Załącznik. Ankieta ANKIETA I. II. III. Właściwą odpowiedź proszę zaznaczyć X. W każdym pytaniu proszę zaznaczyć tylko jedną odpowiedź. Ankieta jest anonimowa i ma charakter badawczy Jak często bierze Pani/Pan udział w zajęciach edukacyjnych na temat przyrody? 5-10 razy do roku 2-5 razy do roku 1 raz do roku Nie biorę udziału w takich zajęciach Skąd dowiedziała się Pani/Pan o Pokazowej Zagrodzie Zwierząt w Gołuchowie? Z prasy/internetu Z radia/telewizji Od dzieci/znajomych Z tablicy informacyjnej OKL Kto zajmuje się opieką nad PZZ w Gołuchowie? Gmina Gołuchów Lasy Państwowe Osoba/firma prywatna Żadna odpowiedź nie jest prawidłowa Na czym polega opieka nad zwierzętami w zagrodzie? Na zamknięciu w niewoli Na opiece weterynaryjnej i dokarmianiu zimą Na kontrolowaniu diety, zapewnieniu odpowiednich warunków życia oraz stałej i profesjonalnej opieki weterynaryjnej Czy hodowla zagrożonych gatunków zwierząt jest dobrą metodą ich ochrony? Tak Tak, ale tylko w niektórych przypadkach Nie Nie mam zdania Czy ochrona prawna zwierząt jest potrzebna? Tak Tak, ale tylko w niektórych przypadkach Nie Nie mam zdania

8 Anna Wierzbicka, Patryk Ortell Od około ilu lat działa Pokazowa Zagroda Zwierząt w Gołuchowie? Około 35 lat Około 20 lat Około 10 lat Czy wcześniej widziała Pani/Pan na żywo gatunki z PZZ w Gołuchowie? Tak, w innej zagrodzie/na wolności w. Nie, nigdy Jakie zwierzę jest przodkiem konika polskiego? Koń arabski Tur Tarpan Konik Przewalskiego W którym wieku sprowadzono do Polski daniele? W XVII W XVIII W XIX Dzik jest zwierzęciem: Pożytecznym bo zapewnia ludziom pożywienie Pożytecznym bo wyjada larwy i poczwarki szkodliwych owadów oraz padlinę Szkodliwym bo niszczy ściółkę i wyjada np. żołędzie Nie jest ani pożyteczny, ani szkodliwy W którym roku zginął ostatni wolno żyjący żubr? W 1627 W 1919 W 1941 Żubry stale żyły na wolności w Puszczy Białowieskiej Skąd Pani/Pan przyjechała do Gołuchowa? Z gminy Gołuchów Z województwa wielkopolskiego do 50 km Z Wielkopolskiego km Z innego województwa, ok... km 14. Czy uczestniczyła Pani/Pan w zajęciach edukacyjnych Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie? Tak Nie Płeć: Kobieta Mężczyzna

9 Efektywność różnych metod edukacji przyrodniczo-leśnej w Pokazowej Zagrodzie Zwierząt 111 Wiek: lat Powyżej 25 lat Wykształcenie: Podstawowe Zawodowe Średnie Wyższe/student Miejsce zamieszkania: Wieś Miasto

10