LOGIKA Błędy językowe związane ze słownym wyrażaniem myśli

Transkrypt

1 LOGIKA Błędy językowe związane ze słownym wyrażaniem myśli Robert Trypuz Katedra Logiki KUL 22 stycznia 2014 Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 22 stycznia / 16

2 Plan wykładu 1 Dwie grupy błędów 2 Wadliwości spowodowane nieuwzględn. charakteryst. cech j. n. 3 Wadliwości niestarannego używania języka 4 Ćwiczenia 5 Źródła Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 22 stycznia / 16

3 Dwie grupy błędów Przyczyny błędów językowych Semiotyka bada język w aspekcie sprawności komunikowania się. Jeśli ta sprawność komunikacji zostaje naruszona, wtedy mówimy o błędach w słownym wyrażaniu myśli. Przyczyny błędów mogą być rozmaite. Jedne mogą pochodzić stąd, iż pewne charakterystyczne cechy języka naturalnego, które służyć mają poprawieniu ekonomii mówienia, niekiedy stają się powodem nieporozumień. Przyczyną innych jest to, że nie dość starannie mówimy lub myślimy. Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 22 stycznia / 16

4 Dwie grupy błędów Dwie grupy błędów Błędy związane ze słownym wyrażaniem myśli można podzielić na dwie grupy: wadliwości spowodowane nieuwzględnieniem charakterystycznych cech języka naturalnego błędy związane z wieloznacznością błędy związane z nieostrością zakresów i niewyraźnością treści wadliwości wynikające z niestaranności mówienia i myślenia. Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 22 stycznia / 16

5 Wadliwości spowodowane nieuwzględn. charakteryst. cech j. n. Amfibologia Amfibologia / amfibolia Definicja 1 Amfibologia (gr. amfibolos dwuznaczny) wieloznaczność wyrażenia złożonego spowodowana wadliwą składnią. Przykłady: (Wykładowca do studenta:) Przeczytać pierwszą stronę książki trzy razy przepisać. (Koleżanka do koleżanki:) Sprzątnęłam dziś cały dom razem z mężem. (Kolega do kolegi:) Słyszałeś, Jan sprzedał swój samochód wraz z Markiem i jego kolegą. Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 22 stycznia / 16

6 Wadliwości spowodowane nieuwzględn. charakteryst. cech j. n. Elipsa Elipsa Definicja 2 Elipsa (gr. elleipsis brak) wieloznaczność wyrażenia złożonego polegająca na wypadnięciu części zdania. Przykłady: Jan roztrwonił swój majątek i część żony. Po bitwie, w której Cezar pobił Pompejusza, wódz ten udał się do Egiptu. Świadek Kowalski skończył odpowiadać na pytania prokuratora. Potem on powiedział... Dziadek Jana Kowalskiego, który jest znany sądowi... Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 22 stycznia / 16

7 Wadliwości spowodowane nieuwzględn. charakteryst. cech j. n. Ekwiwokacja Ekwiwokacja Definicja 3 Ekwiwokacja (łac. equus równy, vocare nazywać) błąd w słownym wyrażaniu myśli taki, że wyraz potencjalnie wieloznaczny użyty jest w jakimś rozumowaniu co najmniej dwa razy, za każdym razem w innym znaczeniu, wtedy gdy powinien występować w jednym znaczeniu. Przykłady: Każde małżeństwo jest umową. Niektóre małżeństwa mają dzieci. Niektóre umowy mają dzieci. Cnota jest wyrazem wieloznacznym. Należy unikać wyrazów wieloznacznych. Należy unikać cnoty. Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 22 stycznia / 16

8 Wadliwości spowodowane nieuwzględn. charakteryst. cech j. n. Nazwy o nieostrym zakresie lub niewyraźnej treści Nazwy o nieostrym zakresie lub niewyraźnej treści Definicja 4 Nazwa ma nieostry zakres istnieją przedmioty, co do których nie potrafimy rozstrzygnąć czy należy on do zakresu tej nazwy, czy też nie. Przykłady: nazwy młody i łysy mają nieostry zakres nazwa osoba pełnoletnia ma ostry zakres Definicja 5 Nazwa ma treść niewyraźną nie można wskazać takiego zespołu cech, które łącznie przysługują wszystkim jej desygnatom. Przykłady: nazwa stół ma treść niewyraźną nazwa kwadrat ma treść wyraźną Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 22 stycznia / 16

9 Wadliwości niestarannego używania języka Niedostosowanie języka do audytorium Niedostosowanie języka do audytorium Błąd polega na tym, że używa się wyrażeń, które wprawdzie samemu się rozumie, ale które są dla słuchacza niezrozumiałe i obce. Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 22 stycznia / 16

10 Wadliwości niestarannego używania języka Niejasność myślenia Niejasność myślenia Błąd polega na tym, że nie potrafimy dokładnie oddać swoich myśli, a to, co mówimy nie odpowiada dokładnie temu, co myślimy. Zdarzenie współwystępuje ze stawaniem się, a stawanie się współwystępuje z językiem [... ] Wszystko wydarza się na granicy między rzeczą i zdaniem [... ] W nawiązaniu do Valery ego definicji poezji ( Wiersz: przedłużone napięcie pomiędzy dźwiękiem a sensem ), Agamben pisze: poezja żyje jedynie w napięciu i różnicy między dźwiękiem i sensem, między obszarem semiotycznym i semantycznym. To rozdarcie zaznacza pewną pustkę, która rozrzedza wszystko powiedziane od środka, stając się przez to dyskursem, który [... ] oznacza nie strukturę, lecz figurę egzystencjalną. Pytanie, które można postawić brzmi: Czym byłoby owo napięcie między dźwiękiem i sensem i jak wyartykułować tę różnicę między czymś i niczym: różnicę umożliwiającą owo pękniecie między dźwiękiem i sensem? [... ] Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 22 stycznia / 16

11 Wadliwości niestarannego używania języka Niedopowiedzenia Niedopowiedzenia Polegają na tym, że w jakimś wyrażeniu opuszcza się jego pewien istotny składnik. Niedopowiedzenia, utrudniają lub uniemożliwiają ocenę wartości logicznej zdania. Można odróżnić niedopowiedzenia kwantyfikacji, gdy w pewnej wypowiedzi nie wskazuje się, ile desygnatów nazwy będącej podmiotem zdania posiada cechę wskazaną w orzeczniku (np. Studenci są leniwi, Włosi są impulsywni ) niedopowiedzenia relatywizacji, kiedy zwroty relatywne traktuje się jak absolutne (np. Joanna jest córką (czyją?), Zebranie odbędzie się o godz (kiedy?)). Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 22 stycznia / 16

12 Wadliwości niestarannego używania języka Błąd figuralnego myślenia Błąd figuralnego myślenia Błąd figuralnego myślenia polegający na tym, że ktoś zwrot obrazowy bierze w znaczeniu dosłownym. Na przykład: Funkcja performatywna języka, to taka funkcja magiczna... Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 22 stycznia / 16

13 Wadliwości niestarannego używania języka Mieszanie znaczenia dosłownego z przenośnym Mieszanie znaczenia dosłownego z przenośnym Polega na tym, że w jednej wypowiedzi (nad-)używa się zwrotów o znaczeniu przenośnym, nie-dosłownym, obrazowym obok zwrotów wziętych w znaczeniu dosłownym. Samo używanie zwrotów obrazowych upiększa lub podkreśla sens wypowiedzi i nie musi być błędem. Wadliwe jest ono dopiero wtedy, gdy może powodować wieloznaczność czy niejasność wypowiedzi. Przykład z mowy nad grobem byłego taternika zmarłego w wieku osiemdziesięciu lat: Twoja dzielność nie znała granic. Zdobywając najwyższe szczyty unosiłeś się nad przepaściami swej słabości i lęku. Przez ostatnie dwadzieścia lat walczyłeś z lawiną chorób wznosząc się na szczyty męstwa... Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 22 stycznia / 16

14 Wadliwości niestarannego używania języka Przesunięcie kategorialne / pomyłka kategorialna Przesunięcie kategorialne / pomyłka kategorialna Polega na błędnym zakwalifikowaniu jakiegoś przedmiotu czy zjawiska do niewłaściwej kategorii przedmiotów. Przykłady: lęk jest zjawiskiem psychologicznym powinno być: psychicznym ; skrócona metoda sprawdzania powinno być: metoda skróconego sprawdzania ; metoda nie może być skrócona!. Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 22 stycznia / 16

15 Ćwiczenia Ćwiczenie Jaki rodzaj błędu popełniono w następujących wypowiedziach: a) Ks. Andrzej w ostatnich dwóch latach życia miał kontakt z Orianą Fallaci. (ze wstępu do telewizyjnej rozmowy z ks. Andrzejem przeprowadzonej po śmierci Oriany Fallaci). b) Sprzedam stare biurko dla kobiety z grubymi rzeybionymi nogami. c) Pracownicy administracyjni są leniwi. d) Spotkanie kobiet oczekujących potomstwa z Panem Ministrem odbędzie się w sali nr 12. e) Wybór sukienki dla nastolatki bywa wielkim problemem. f) Spółka WP w Mysimborze wyraża ubolewanie i oświadcza, że zobowiązała się do zaprzestania naruszania powyższych znaków towarowych oraz umieszczania ich na produkowanych przez WP towarach i materiałach reklamowych. g) Wznoszenie budynku nad brzegiem rzeki wymaga uzyskania specjalnego zezwolenia. h) Zawisza Bydgoszcz to klub, który już nie istnieje, występujący obecnie w IV lidze. i) Zaraz wracam. j) Zarówno policjanci, jak i duszpasterze powinni zająć się nielegalnym handlem alkoholem. ( ) Marek Lechniak, Elementy logiki dla prawników, Wydawnictwo KUL, 2006, s. 50. Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 22 stycznia / 16

16 Źródła Źródła Marek Lechniak, Elementy logiki dla prawników, Wydawnictwo KUL, 2006, s Robert Trypuz (Katedra Logiki) Semiotyka 22 stycznia / 16