Ochrona litosfery 311[31].O2.04

Transkrypt

1 MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Honorata Życka Ochrona litosfery 311[31].O2.04 Poradnik dla nauczyciela Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2006

2 Recenzenci: mgr Daniela Adamska mgr inż. Grażyna Gonera Opracowanie redakcyjne: mgr inż. Małgorzata Urbanowicz Konsultacja: dr inż. Bożena Zając Korekta: Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[31].O2.04 Ochrona litosfery zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik technologii chemicznej. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom

3 SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 2. Wymagania wstępne 3. Cele kształcenia 4. Przykładowe scenariusze zajęć 5. Ćwiczenia 5.1. Litosfera: skład, struktura, znaczenie dla środowiska Ćwiczenia 5.2. Degradacja gleb, ich ochrona i rekultywacja Ćwiczenia 5.3. Ochrona środowiska przed odpadami Ćwiczenia 6. Ewaluacja osiągnięć uczniów 7. Literatura

4 1. WPROWADZENIE Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu zajęć dydaktycznych w jednostce modułowej Ochrona litosfery w szkole kształcącej w zawodzie technik technologii chemicznej. W poradniku zamieszczono: wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie uczeń opanuje podczas zajęć, przykładowe scenariusze zajęć, propozycje ćwiczeń, które mają na celu wykształcenie u uczniów umiejętności praktycznych, wykaz literatury, z jakiej uczniowie mogą korzystać podczas nauki. Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze szczególnym uwzględnieniem: tekstu przewodniego, metody projektów, metody metaplanu, ćwiczeń praktycznych. Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej. W celu przeprowadzenia sprawdzianu wiadomości i umiejętności ucznia, nauczyciel może posłużyć się zamieszczonym w rozdziale 6 zestawem zadań testowych. W tym rozdziale podano również: plan testu w formie tabelarycznej, propozycje norm wymagań, instrukcję dla nauczyciela, instrukcję dla ucznia, kartę odpowiedzi, zestaw zadań testowych. 3

5 311[31].O2 Podstawy ochrony środowiska 311[31].O2.01 Posługiwanie się pojęciami z zakresu ekologii i ochrony środowiska 311[31].O2.02 Ochrona atmosfery 311[31].O2.03 Ochrona hydrosfery 311[31].O2.04 Ochrona litosfery 311[31].O2.05 Ochrona środowiska pracy Schemat układu jednostek modułowych 4

6 2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej Ochrona litosfery, uczeń powinien umieć: korzystać z różnych źródeł informacji, stosować przepisy bhp obowiązujące w laboratorium chemicznym, zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii, nazywać związki chemiczne na podstawie ich wzoru sumarycznego, pisać równania reakcji chemicznych, posługiwać się terminologią z zakresu ochrony środowiska, posługiwać się podstawowym sprzętem laboratoryjnym, stosować typowe metody analityczne w procesach badawczych. 5

7 3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, uczeń powinien umieć: określić główne składniki litosfery, scharakteryzować zanieczyszczenia chemiczne środowiska gruntowo-wodnego: przemysłowe, rolnicze i komunalne, określić przyczyny i skutki degradacji gleby, ocenić jakość gleby, scharakteryzować metody zapobiegania niszczeniu litosfery, uzasadnić konieczność racjonalnej gospodarki surowcami naturalnymi, wskazać główne źródła zanieczyszczenia i zakwaszenia gleby, scharakteryzować metody ochrony i rekultywacji gleby, określić możliwości zagospodarowania odpadów komunalnych i ich utylizacji, zastosować przepisy prawne z zakresu ochrony litosfery. 6

8 4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ Scenariusz zajęć 1 Osoba prowadząca.. Modułowy program nauczania: Technik technologii chemicznej 311[31] Moduł: Podstawy ochrony środowiska 311[31].O2 Jednostka modułowa: Ochrona litosfery 311[31].O2.04 Temat: Oznaczenie pojemności wodnej gleby kompostowej i piaszczystej. Cel ogólny: kształtowanie umiejętności oceny właściwości fizycznych gleby. Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń potrafi: - pobierać próbki gleby, - przygotować próbkę gleby do analizy, - wykonać oznaczenie pojemności wodnej gleby, - obliczać wyniki i formułować wnioski. Metody nauczania uczenia się: pokaz z objaśnieniem, ćwiczenia praktyczne. Formy organizacyjne pracy uczniów: forma jednolita, grupowa. Czas: 90 minut. Środki dydaktyczne: - instrukcja wykonania oznaczenia [7] - sprzęt: zagłębnik do pobierania próbki gleby, łyżeczka, dwa cylindry miarowe 250 cm 3, dwa lejki, waga techniczna, wata, - przybory do sporządzenia sprawozdania: literatura, kartka formatu A4, przybory do pisania. Przebieg zajęć: 1. Czynności organizacyjne. 2. Zapoznanie z celami zajęć i przepisami bhp. 3. Zapoznanie uczniów z budową i obsługą zagłębnika do pobierania próbki gleby. 4. Pobranie próbki gleby do analizy. 7

9 5. Przygotowanie próbki do analizy. 6. Wykonanie badań. 7. Zapisanie obserwacji. 8. Wykonanie obliczeń i sformułowanie wniosków 9. Sporządzenie sprawozdania. 10. Uporządkowanie stanowisk pracy. Zakończenie zajęć Praca domowa Oceń jakość badanych gleb na podstawie oznaczenia oraz określ ich przydatność do celów rolniczych. Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach: anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć, trudności podczas realizowania zadania i zdobytych umiejętności. 8

10 Scenariusz zajęć 2 Osoba prowadząca.. Modułowy program nauczania: Technik technologii chemicznej 311[31] Moduł: Podstawy ochrony środowiska 311[31].O2 Jednostka modułowa: Ochrona litosfery 311[31].O2.04 Temat: Przyczyny degradacji gleb wybranego obszaru Polski. Cel ogólny: kształtowanie umiejętności ustalania przyczyn degradacji gleb i proponowanie działań pozwalających na poprawę jakości gleb. Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń potrafi: - wyszukiwać informacje o rodzajach gleb wybranego obszaru Polski, - wyszukiwać informacje o stanie gleb wybranego obszaru Polski, - identyfikować procesy niszczące glebę, - określać potencjalne źródła degradacji, - planować działania pozwalające na poprawę jakości gleb, Metody nauczania uczenia się: metoda projektów, Formy organizacyjne pracy uczniów: forma grupowa, niejednolita Czas: 4 tygodnie. Środki dydaktyczne: komputer z dostępem do internetu, literatura. Przebieg zajęć: Lp. Fazy przygotowania Czynności projektu Nauczyciel Uczniowie 1. Wprowadzenie do tematu podaje informacje niezbędne do zapoznania uczniów z tematem, podaje literaturę 2. Sformułowanie tematów i ustalenie zakresu projektów wyjaśnia zasadę metody projektów, ustala formę projektów, czas prezentacji i kryteria oceniania, zapisuje tematy, przygotowuje kontrakty, ustala konsultacje tworzą zespoły, zadają pytania dotyczące tematyki poszczególnych projektów wybierają tematy, opracowują plan działania, podpisują kontrakty 3. Realizacja projektów czuwa nad studiują literaturę, 9

11 Lp. Fazy przygotowania Czynności projektu Nauczyciel Uczniowie zaplanowanym przebiegiem ich realizacji 4. Prezentacja projektów Zakończenie zajęć ustala kolejność prezentacji, prowadzi dyskusję po przedstawieniu projektu, ocenia projekty, uwzględniając opinie wypowiedziane w trakcie dyskusji, dokonuje podsumowania uczestniczą w konsultacjach, zbierają informacje w bibliotekach, internecie itd., przygotowują prezentacje prezentują projekty, odpowiadają na pytania kolegów, sporządzają notatki z prezentacji innych kolegów, oceniają projekty kolegów Praca domowa Na podstawie wysłuchanych prezentacji prac poszczególnych grup, zaznacz na mapie Polski obszary gleb najbardziej narażonych na degradację. Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach: anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć, trudności podczas realizowania zadania i zdobytych umiejętności. Załączniki do scenariusza: Informacje dotyczące kontraktu na wykonanie projektu: Kontrakt powinien być zawarty po ustaleniu zakresu projektu. Kontrakt na wykonanie projektu powinien zawierać: Temat projektu. Zakres prac objętych projektem. Nazwisko nauczyciela i nazwiska uczniów wykonujących projekt. Termin ukończenia projektu. Terminy i sposób konsultacji udzielanych przez nauczyciela. Sankcje, jakie grożą za nie dotrzymanie zapisów kontraktu. Datę podpisania kontraktu. Podpisy nauczyciela i uczniów zawierających kontrakt. 10

12 Kryteria oceny osiągnięć: Przy ocenie projektu uwzględniane będzie: umiejętność planowania projektu, poprawność zebranych wiadomości i ich interpretacja, umiejętność pracy w zespole, sposób prezentacji wyników, poprawność językowa, stosowanie właściwej terminologii, technika prezentacji, komunikatywność. Oceny w grupie mogą być zróżnicowane. Informacje dotyczące prezentacji prezentacji dokonuje cała grupa, sposób prezentacji jest dowolny, czas prezentacji maksymalnie 15 minut, prezentacja będzie oceniana przez nauczyciela i liderów pozostałych grup. 11

13 5. ĆWICZENIA 5.1. Litosfera: skład, struktura, znaczenie dla środowiska Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Dokonaj analizy składników mineralnych gleby. Wskazówki do realizacji: Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy. Powinien również szczegółowo omówić zasady sporządzenia sprawozdania. Tabela Cechy charakterystyczne składników mineralnych gleby [5] Składniki mineralne gleby kwarc skaleń mika łupek rogowiec składniki organiczne Cechy charakterystyczne jasnoszare, przezroczyste ziarenka białożółte lub czerwone, nieprzezroczyste ziarenka błyszczące małe blaszki ciemnoniebieskie, czarne lub ciemnobrązowe nieregularne ziarna o ostrych krawędziach, rzadko okrągłe czarne okruchy włókienka Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej 331[31].O2.04, 2) pobrać próbkę gleby i wysuszyć ją na powietrzu, 3) przenieść łyżeczką próbkę wysuszonej gleby na białą kartę, 4) dokonać obserwacji składników gleby za pomocą lupy, 5) wypisać zidentyfikowane składniki gleby (zgodnie z dołączoną tabelą), 6) zaprezentować wykonanie ćwiczenia. Zalecane metody nauczania uczenia się: pokaz z objaśnieniem, ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: materiał nauczania jednostki modułowej 311[31].O2.04, zagłębnik do pobierania próbki gleby, lupa pow. 5x do 10x, biała kartka, łyżeczka. 12

14 Ćwiczenie 2 Oznacz pojemność wodną gleby kompostowej i piaszczystej. [8] Wskazówki do realizacji: Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy. Powinien również szczegółowo omówić zasady sporządzenia sprawozdania. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) pobrać próbki gleby piaszczystej i kompostowej, 2) wysuszyć próbki gleb na powietrzu, 3) odważyć na wadze technicznej po 100 g gleby kompostowej i piaszczystej, 4) wstawić do dwóch cylindrów lejki i umieścić w nich po kawałku waty, 5) wsypać do tak przygotowanych lejków odważone próbki wysuszonej gleby, 6) przesączyć przez glebę równe ilości wody, np.: 300 cm 3, 7) odczytać po godzinie ilość wody, która wypłynęła z badanej gleby do cylindra miarowego, 8) obliczyć pojemność wodną obu gleb, według wzoru: pp = (V 1 V 2 )/m 100 [8] pp procentowa pojemność wodna gleby [%], V 1 objętość wody jaką zalano glebę [cm 3 ], V 2 objętość wody grawitacyjnej, która przeszła przez glebę [cm 3 ], M masa suchej próbki [g], 9) sporządzić sprawozdanie, 10) zapisać wnioski. Zalecane metody nauczania uczenia się: pokaz z objaśnieniem, ćwiczenie praktyczne. Środki dydaktyczne: materiał nauczania jednostki modułowej 311[31].O2.04, przyrządy i sprzęt: zagłębnik do pobierania próbki gleby, łyżeczka, dwa cylindry miarowe, dwa lejki, waga techniczna, wata. 13

15 5.2 Degradacja gleb, ich ochrona i rekultywacja Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Zbadaj odczyn (ph) gleby. Wskazówki do realizacji: Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy. Powinien również szczegółowo omówić zasady sporządzenia sprawozdania. Arkusz danych roboczych ph gleby Data zebrania prób... Miejsce... Metoda badania ph (zaznacz jedną):...papierkiem lakmusowym...ph penem...ph metrem Numer poziomu...głębokość poziomu: górna granica poziomu...cm dolna granica poziomu...cm Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej 331[31].O2.04, 2) ustalić, jakie zanieczyszczenia wpływają na odczyn gleby, 3) pobrać próbkę gleby i uzupełnić arkusz danych roboczych ph gleby, 4) wysuszyć próbkę na powietrzu, 5) odważyć 10g wysuszonej gleby na wadze technicznej i przenieść do zlewki, 6) dodać około 30 cm 3 wody destylowanej w celu wytworzenia szlamu, 7) mieszać zawartość zlewki przy użyciu bagietki kilka minut, 8) przesączyć, 9) zbadać odczyn uzyskanego przesączu glebowego przy użyciu ph-metru (lub papierka lakmusowego), 10) sporządzić sprawozdanie, 11) zapisać wnioski. Zalecane metody nauczania uczenia się: pokaz z objaśnieniem, ćwiczenie laboratoryjne. Środki dydaktyczne: materiał nauczania jednostki modułowej 311[31].O2.04, przyrządy i sprzęt: zagłębnik do pobierania próbki gleby, ph-metr z instrukcją obsługi, zlewka, bagietka, łyżeczka, cylinder miarowy, waga techniczna, zestaw do sączenia. 14

16 Ćwiczenie 2 Narysuj schemat ideowy typowego procesu rekultywacji gleb na podstawie dołączonego opisu. Wskazówki do realizacji: Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i techniki wykonania oraz sposób prezentacji wyników pracy. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy. Załącznik Rekultywacja to szereg zabiegów, które mają przywrócić glebie zdegradowanej jej dawną wartość przyrodniczą. Podstawowe zabiegi rekultywacji to: 1. Zabiegi techniczne: kształtowanie terenu zasypywanie wyrobisk, wyrównanie hałd, doprowadzenie do takiego stanu, w którym ilość wody i powietrza w glebie wystarczy aby mogły rosnąć na niej rośliny, czasem gleba jest tak zniszczona, że konieczne jest pokrycie jej warstwą gleby żyznej o takiej grubości aby mogły rosnąć na niej jakiekolwiek rośliny; neutralizacja szkodliwych środków doprowadzenie do stanu, w którym bardzo szkodliwe substancje nie są już groźne dla życia roślin i organizmów glebowych; dekoncentracji (rozrzedzenia) polega to na wymieszaniu gleby skażonej przez bardzo trujące substancje z glebą nieskażoną na dużej powierzchni. 2. Zabiegi biologiczne polegają na uzupełnieniu zabiegów mechanicznych prostymi zabiegami rolniczymi, które przyspieszają wzbogacenie gleby w składniki pokarmowe niezbędne do życia roślinom. Zabiegi biologiczne to: nawożenie organiczne, mineralne, nawozy zielone, zabiegi agrotechniczne, wprowadzenie roślinności pionierskiej, czyli takiej która może rosnąć w bardzo złych warunkach i powoli przygotowywać odpowiednie warunki dla roślin bardziej wymagających. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej 331[31].O2.04, 2) zapoznać się z dołączonym opisem, 3) narysować schemat ideowy procesów rekultywacji, 4) zaprezentować wykonanie ćwiczenia. Zalecane metody nauczania uczenia się: metoda tekstu przewodniego. Środki dydaktyczne: materiał nauczania jednostki modułowej 311[31].O2.04, załącznik. Ćwiczenie 3 Zapoznaj się z przebiegiem procesu rekultywacji zniszczonego terenu. 15

17 Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres i technikę wykonania oraz sposób prezentacji wyników pracy. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) odszukać w internecie opis przebiegu procesu rekultywacji zniszczonego terenu przez przemysł, np. wyrobiska pożwirowego, zniszczonego terenu górniczego, 2) ustalić, na kim spoczywa obowiązek rekultywacji tego terenu, 3) opisać kolejne etapy procesu rekultywacji, 4) wypisać wykonane zabiegi techniczne, 5) opisać sposób rekultywacji biologicznej, 6) znaleźć informacje na temat zagospodarowania terenu, 7) narysować uproszczony schemat przeprowadzonego procesu rekultywacji na podstawie zebranych informacji, 8) zaprezentować wykonane ćwiczenie. Zalecane metody nauczania uczenia się: metoda tekstu przewodniego. Środki dydaktyczne: komputer z dostępem do internetu, kartka A4, przybory do pisania. Ćwiczenie 4 Ustal rodzaje i rozmiar zanieczyszczeń wytwarzanych przez wybrany typ zakładów należących do tzw. wielkiej chemii i określ, w jaki sposób wpływa on na degradację środowiska. Wśród działów przemysłu chemicznego wyróżnia się tzw. wielką chemię wytwarzającą produkty tanie i masowo stosowane w wielkich ilościach. Zalicza się do niej: przemysł petrochemiczny oparty na przetwórstwie ropy naftowej, przemysł sodowy opiera się na soli kamiennej i wapieniach, przemysł kwasu siarkowego(vi) wytwórnie kwasu siarkowego zwykle kooperują z zakładami przemysłu nawozów fosforowych, w których jest największe zużycie tego związku, przemysł nawozów sztucznych zakłady nawozów fosforowych i nawozów azotowych, przemysł tworzyw sztucznych skoncentrowany głównie wokół zakładów petrochemicznych, przemysł włókien sztucznych włókna sztuczne syntetyczne, jak elana, anilana, stilon. Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres i technikę wykonania oraz sposób prezentacji wyników pracy. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy. 16

18 Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) wybrać sobie określony zakład należący do tzw. wielkiej chemii, 2) zapoznać się z rodzajami zanieczyszczeń emitowanych przez wybrany zakład, 3) odszukać w internecie stronę www wojewódzkiego inspektoratu ochrony środowiska, 4) odszukać na odnalezionej stronie www raport dotyczący stanu środowiska w regionie, 5) odszukać w raporcie informacji na temat zanieczyszczeń środowiska w regionie, 6) sprawdzić w raporcie, jak wpływa wybrany zakład na rozmiar zanieczyszczeń regionu, 7) ustalić, w jaki sposób zanieczyszczenia emitowane z rozpatrywanego zakładu wpływają na degradację środowiska, 8) ustalić sposoby zmniejszania degradacji środowiska stosowane przez wybrany zakład, 9) zaprezentować wyniki pracy na forum klasy. Zalecane metody nauczania uczenia się: metoda projektu. Środki dydaktyczne: komputer z dostępem do internetu. 17

19 5.3. Ochrona środowiska przed odpadami Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Zaprojektuj sposoby ograniczania ilości odpadów stałych w najbliższym otoczeniu. Wskazówki do realizacji: Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) wypisać na małych karteczkach znane źródła odpadów stałych w najbliższym otoczeniu, 2) ustalić, kto je wytwarza, 3) zaproponować ich sposób ograniczenia, 4) utworzyć plakat według wzoru, Jakie odpady stałe są w moim otoczeniu? Kto wytwarza odpady stałe? Jak ograniczyć ich ilość? 5) zaprezentować wykonane ćwiczenie. Zalecane metody nauczania uczenia się: metoda metaplanu. Środki dydaktyczne: duży arkusz papieru, małe przylepne karteczki, przybory do pisania. Ćwiczenie 2 Dokonaj analizy informacji zamieszczonych na etykietach. Załącznik A B C D E... 18

20 F F G H I J Wskazówki do realizacji: Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) zapoznać się z załącznikiem, 2) ustalić, które znaki oznaczają przydatność opakowania, produktu do recyklingu, 3) ustalić oznaczenie produktu, który jest w pełni biodegradowalny i podczas kompostowania nie uwalnia żadnych szkodliwych substancji (tzn. może być kompostowany ze zwykłymi odpadkami organicznymi w miejskich kompostowniach), 4) ustalić oznakowanie, informujące, że surowiec jest przyjazny dla środowiska (jest to surowiec naturalny), 5) ustalić, który znak informuje nas, że druk na opakowaniu jest przyjazny dla środowiska (degradowalny), czy oznacza on, że całe opakowanie jest ekologiczne. Uzasadnij, podając przykład, 6) ustalić, który ze znaków nie jest eko-znakiem, a zamieszczany na towarach jedynie zachęcają konsumenta swą zieloną etykietą, 7) ustalić, który ze znaków nie jest znakiem ekologicznym (często mylony z recyklingiem). Taki znak informuje nas, jakiego tworzywa użyto do produkcji naszego opakowania, 8) zaprezentować wykonane ćwiczenie. Zalecane metody nauczania uczenia się: tekstu przewodniego. Środki dydaktyczne: komputer z dostępem do internetu ( Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 czerwca 2003 r. w sprawie oznaczania opakowań (DzU 2003 Nr 105, poz.994 z dnia 17 czerwca 2003 r.). 19

21 6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego Test dwustopniowy do jednostki modułowej Ochrona litosfery Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których: zadania 1, 2, 3, 4, 5, 7, 8, 10, 11, 12, 14, 15, 16, 17, 19 są z poziomu podstawowego, zadania 6, 9, 13, 18, 20 są z poziomu ponadpodstawowego. Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak uczeń otrzymuje 0 punktów. Proponuje się następujące normy wymagań uczeń otrzyma następujące oceny szkolne: dopuszczający za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego, dostateczny za rozwiązanie co najmniej 13 zadań w tym 10 z poziomu podstawowego, dobry za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego, bardzo dobry za rozwiązanie 19 zadań, w tym co najmniej 5 z poziomu ponadpodstawowego. Klucz odpowiedzi: 1. d, 2. a, 3. b, 4. d, 5. a, 6. b, 7. a, 8. d, 9. c, 10. a, 11. b, 12. d, 13. d, 14. b, 15. c, 16. c, 17. c, 18. c, 19. d, 20. b Plan testu Nr zad. Cel operacyjny (mierzone osiągnięcia ucznia) Kategoria celu Poziom wymagań Poprawna odpowiedź 1. Zdefiniować pojecie litosfery A P d 2. Określić skład geologiczny litosfery B P a 3. Wskazać główne procesy powstawania gleby B P b 4. Znać skład chemiczny gleby A P d 5. Wymienić typy gleb w Polsce A P a 6. Określać funkcje gleby w środowisku C PP b 7. Wskazać procesy degradacji gleb B P a 20

22 Nr zad Cel operacyjny (mierzone osiągnięcia ucznia) Określić wpływ zanieczyszczeń chemicznych na gleby Wskazać sposób pomiaru zasolenia gleby Wskazywać gleby kwaśne na podstawie podanych wartości ph Określić źródła zakwaszenia środowiska gruntowo-wodnego Kategoria celu Poziom wymagań Poprawna odpowiedź B P d C PP c B P a B P b 12. Podać czynniki degradujące glebę A P d Scharakteryzować przebieg procesu rekultywacji Rozróżniać odpady od innych substancji C PP d B P b 15. Wskazać źródła odpadów A P c 16. Zdefiniować pojęcie recyklingu A P c Analizować przepisy prawne z zakresu ochrony środowiska Wskazać odpady przeznaczone do kompostowania Dobierać sposoby utylizacji odpadów w zależności od ich składu Zastosować przepisy prawne z zakresu gospodarki odpadami C P c B P c C PP d C PP b 21

23 Przebieg testowania INSTRUKCJA DLA NAUCZYCIELA 1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej jednotygodniowym. 1. Omów cel stosowania pomiaru dydaktycznego. 2. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania. 3. Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi). 4. Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy. 5. Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, podaj czas przeznaczony na udzielanie odpowiedzi. 6. Postaraj się stworzyć odpowiednią atmosferę podczas przeprowadzania pomiaru dydaktycznego (rozładuj niepokój, zachęć do sprawdzenia swoich możliwości). 7. Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie zakończenia udzielania odpowiedzi. 8. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych. 9. Sprawdź wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego. 10. Przeprowadź analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które sprawiły uczniom największe trudności. 11. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności. 12. Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu uniknięcie niepowodzeń dydaktycznych niskie wyniki przeprowadzonego sprawdzianu. INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uważnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 20 zadań wielokrotnego wyboru o różnym stopniu trudności. W każdym pytaniu tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa. 5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową. 6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny. 8. W czasie pracy możesz korzystać z kalkulatora do wykonywania niezbędnych obliczeń. 9. Na rozwiązanie testu masz 45 minut. Powodzenia Materiały dla ucznia: instrukcja, zestaw zadań testowych, karta odpowiedzi. 22

24 ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 1. Litosfera jest to zewnętrzna powłoka Ziemi obejmująca: a) skorupę ziemską kontynentalną i oceaniczną, b) dolną i górną część płaszcza ziemskiego, c) skorupę ziemską i dolną część płaszcza ziemskiego, d) skorupę ziemską i górną część płaszcza ziemskiego. 2. W budowie skorupy ziemskiej największy udział mają: a) skały magmowe, b) skały okruchowe, c) łupki krystaliczne, d) gnejsy. 3. Pierwszym etapem powstawania gleby w górnej warstwie litosfery jest proces: a) bielicowania, b) wietrzenia skał, c) akumulacji próchnicy, d) oglejenia. 4. Głównym pierwiastkiem chemicznym wchodzącym w skład gleby jest: a) glin, b) potas, c) wapń, d) krzem. 5. W Polsce zdecydowaną większość stanowią gleby: a) brunatne, b) bielicowe, c) czarnoziemy, d) mady. 6. Funkcja sanitarna gleb wpływa na: a) gromadzenie zasobów wodnych w glebie, b) obieg pierwiastków w przyrodzie, c) pojemność wodną gleby, d) obecność złóż minerałów. 7. Nadmierna eksploatacja rolna gleb prowadzi do: a) wyczerpania składników troficznych, b) erozji wodnej i wietrznej, c) denudacji, d) zakwaszenia. 8. Przemysł chemiczny ma bezpośredni wpływ na: a) erozję wietrzną, b) erozję wodną, c) zmęczenie gleb, d) chemiczne zanieczyszczenia gleb. 23

25 9. Na terenach poprzemysłowych i pokopalnianych często występuje zjawisko zasolenia gleb. Stopień zasolenia gleby określa się na podstawie pomiaru: a) zawartości wapna w glebie, b) ph wyciągu glebowego, c) przewodnictwa elektrycznego przesączu, d) gęstości gleby. 10. Gleby kwaśne to gleby o ph: a) od 4,6 do 5,5, b) od 5,6 do 6,5, c) od 6,6 do 7,2, d) powyżej 7, Największy wpływ na zakwaszenie środowiska gruntowo-wodnego mają: a) hydroliza soli, b) kwaśne opady, c) rozkład substancji organicznych, d) nitryfikacja. 12. Największą degradację gleb powoduje: a) rolnictwo, b) działalność bytowa człowieka, c) działanie sił przyrody, d) przemysł. 13. Do zabiegów biologicznych procesu rekultywacji zaliczamy: a) kształtowanie terenu, b) neutralizację szkodliwych środków, c) dekoncentrację, d) wzbogacanie w składniki pokarmowe. 14. Odpadem nie są: a) substancje ciekłe z wyjątkiem ścieków, b) ścieki, c) substancje stałe, d) przedmioty. 15. Największym producentem odpadów jest: a) hutnictwo, b) energetyka, c) przemysł górniczy, d) przemysł nawozów sztucznych. 16. Recykling jest to: a) składowanie odpadów, b) spalanie odpadów, c) przetwórstwo odpadów, d) mineralizacja odpadów. 24

26 17. Na podstawie dołączonego fragmentu Rozporządzenia Ministra Gospodarki ustal: odpady niebezpieczne o kodzie klasyfikacyjnym mogą być gromadzone w: ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI z dnia 5 marca 2001 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad usuwania, wykorzystywania i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych. (Dz. U. z dnia 24 marca 2001 r.) Odpady niebezpieczne pochodzenia medycznego i weterynaryjnego o kodach klasyfikacyjnych i podlegają unieszkodliwianiu. 2. Do gromadzenia odpadów, o których mowa w ust. 1, należy stosować opakowania wykonane z materiału ulegającego rozkładowi termicznemu w procesie unieszkodliwiania. 4. Nie dopuszcza się do sortowania odpadów, o których mowa w ust. 1, oraz otwierania opakowań po napełnieniu. Opakowanie po napełnieniu powinno być zamknięte w sposób uniemożliwiający jego otwarcie. W przypadku uszkodzenia napełnionego opakowania należy je umieścić w całości w innym większym opakowaniu. a) pojemnikach jednorazowego użytku bez pokrywy, b) workach z tworzywa sztucznego jednowarstwowych, c) pojemnikach nie ulegających rozkładowi termicznemu, d) pojemnikach ulegających rozkładowi termicznemu. 18. Jednym ze sposobów unieszkodliwiania odpadów jest kompostowanie. Kompostować nie wolno: a) resztek kuchennych, b) słomy, c) opakowań z tworzyw sztucznych, d) węgla brunatnego. 19. W spalarniach można utylizować odpady przemysłowe o: a) zawartości substancji mineralnych powyżej 70%, b) wilgotności powyżej 50%, c) zawartości substancji mineralnych poniżej 20%, d) zawartości substancji palnych powyżej 25%. 20. Na wysypiskach uporządkowanych można składować: a) odpady o właściwościach utleniających, b) gruz budowlany, c) opony, d) odpady ropopochodne. 25

27 KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko... Ochrona litosfery Zakreśl poprawną odpowiedź, wpisz brakujące części zdania lub wykonaj rysunek. Nr Odpowiedź zadania 1. a b c d 2. a b c d 3. a b c d 4. a b c d 5. a b c d 6. a b c d 7. a b c d 8. a b c d 9. a b c d 10. a b c d 11. a b c d 12. a b c d 13. a b c d 14. a b c d 15. a b c d 16. a b c d 17. a b c d 18. a b c d 19. a b c d 20. a b c d Razem: Punkty 26

28 Test próba pracy Proponowany test sumujący jest przeznaczony do przeprowadzenia po zakończonym procesie kształcenia w jednostce modułowej Ochrona litosfery. Test ma charakter próby pracy i pozwala na ocenę umiejętności uczniów w zakresie: pobierania próbek do analiz, zorganizowania stanowiska do pracy analitycznej, wykonania analizy według instrukcji, określenia rodzaju gleby, badania składu chemicznego gleby, oceny jakości gleby. Test ma charakter sprawdzający, tzn. ukierunkowany jest na porównanie wyników z założonymi w programie celami kształcenia. INSTRUKCJA DLA NAUCZYCIELA 1) Czas trwania testu 90 minut. 2) Przed przystąpieniem do testu próba pracy należy pobrać próbki gruntu do badań. 3) Należy przygotować indywidualne stanowisko pracy dla każdego ucznia. 4) Zapewnić dostęp do literatury potrzebnej do wykonania zadania. 5) Omówić z uczniami przebieg testu praktycznego. 6) Podczas testu nauczyciel pełni rolę obserwatora. Uczeń może maksymalnie otrzymać 23 punkty. Punktacja dla testu test uczeń zaliczy jeśli, uzyska 11 punktów ocena dostateczna punktów ocena dobra punktów ocena bardzo dobra punktów INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1) Przeczytaj uważnie instrukcję. 2) Możesz korzystać z: dołączonych instrukcji do oznaczeń, Normy PN-88/B Grunty budowlane. Badanie próbek gruntów, literatury do jednostki modułowej 311[31].O ) Zanim przystąpisz do zadania, pobierz próbkę gleby do analizy. 4) Zaplanuj pracę. Pomoże Ci w tym KARTA PRACY. 5) Odpowiedzi wpisuj w wyznaczonych miejscach KARTY. 6) Pracuj samodzielnie. 7) Po zakończeniu zadania oddaj nauczycielowi KARTĘ PRACY. 8) Powodzenia. Na wykonanie zadania masz 90 min. 27

29 Treść zadania Za pomocą próbnika do gruntu pobierz próbkę gruntu do analizy, określ rodzaj gruntu, zorganizuj stanowisko do pracy analitycznej, celem ustalenia: rodzaju gleb, struktury gleby, składu chemicznego. Badania przeprowadź zgodnie z dołączonymi instrukcjami. Działanie Twoje powinno przebiegać w trzech etapach: Etap I faza przygotowawcza: zapoznaj się z dołączoną dokumentacją do zadania, pobierz próbkę gleby, przygotuj średnią próbkę laboratoryjną, dobierz sprzęt i odczynniki do wykonania analiz. Etap II faza realizacyjna: zorganizuj stanowisko do pracy analitycznej, wykonaj analizy wg instrukcji: rodzaj gleby określanie przy pomocy tzw. próby palcowej, struktura gleby obserwacje mikroskopowe, skład chemiczny oznaczanie zawartości węglanów, ph, azotu, fosforu, potasu, i wypełnij kartę pracy, napisz sprawozdanie z przebiegu oznaczenia, zinterpretuj wyniki analizy i na ich podstawie oceń jakość gleby, pamiętaj o stosowaniu zasad bhp. Etap III faza oceniająca: zapisz wnioski z przeprowadzonego oznaczenia, wykaż zależności pomiędzy właściwościami gleby, a produkcją rolniczą (jakością plonów). Jakie są skutki niedoboru dla roślin wykrywanych makroelementów (N, P, K, Ca)? Jakie znaczenie ma odczyn ph? Pierwiastek: Znaczenie: Skutki niedoboru dla roślin: Wapń Azot Fosfor Potas określ, co zrobiłbyś inaczej, gdybyś wykonanie zadania mógł powtórzyć. 28

30 Załączniki: Ćwiczenie 1. Oznaczenie barwy gruntu barwę określamy na przełomie bryły gruntu o naturalnej wilgotności, kolor dominujący określa się na końcu (np. szary), natężenie barwy określamy jako jasny, ciemny; podajemy na początku (np. jasny), podajemy odcień (np. żółty), otrzymamy pełną nazwę barwy gruntu (np. jasnożółtoszary). Ćwiczenie 2. Oznaczanie rodzaju gleby (próba palcowa) 1. Grudkę gleby ugnieć w dłoniach do formy kiełbaski i grubości ołówka a) nie da się ukształtować formy kiełbaski b) można utworzyć formę kiełbaski a) dobrze czuć pojedyncze ziarna 2. Ucieraj próbkę pomiędzy kciukiem a palcem wskazującym b) pojedyncze ziarna czuć nieznacznie lub w ogóle 3. Rozetrzyj próbę w dłoni 4. Rozwałkuj próbę i rozetrzyj między dłońmi a) w liniach papilarnych nie ma żadnego drobnego materiału, b) można dostrzec drobny materiał w liniach papilarnych a) nie daje się formować lub formuje się bardzo słabo, brudzi i nie lepi się b) formuje się słabo lub średnio, lekko się lepi 29 przejdź do punktu 2 przejdź do punktu 5 przejdź do punktu 3 przejdź do punktu 4 piasek piasek drobnoziarnisty piaszczysto-ilasta piaszczysto-gliniasta 5. Zgnieć próbę między a) mocno chrzęści, glina piaszczysta kciukiem a palcem wskazującym w pobliżu ucha b) nie chrzęści w ogóle lub słabo przejdź do punktu 6 6. Oceń wygładzoną powierzchnię tarcia 7. Sprawdź próbkę pomiędzy dwoma szkiełkami podstawowymi a) powierzchnia po wygładzeniu matowa, b) powierzchnia po wygładzeniu błyszcząca a) chrzęści w trakcie tarcia szkiełkiem o szkiełko, b) w trakcie tarcia szkiełkiem o szkiełko rozmazuje się jak masło ił przejdź do punktu 7 glina ilasta glina Ćwiczenie 3. Obserwacja mikroskopowa struktury gleby. Sporządź wodny preparat mikroskopowy badanej gleby. Zaobserwuj kształt jej cząstek i wykonaj rysunek w karcie pracy.

31 Ćwiczenie 4. Wykrywanie i określanie zawartości węglanów w glebie. Niewielką ilość gleby nasyp na szkiełko zegarkowe i dodaj kroplami na glebę 10% roztwór HCl. Oceń ilość węglanów na podstawie poniższej tabeli. Reakcja gleby na kontakt z 10% HCl Brak burzenia 0 1% Słabe burzenie 1 3% Silne, ale krótkotrwałe burzenie 3 5% Zawartość % CaCO 3 Silne i długotrwałe burzenie Powyżej 5% Ćwiczenie 5. Określanie ph i składu chemicznego gleby. Przeprowadzanie testów na ph, azot, fosfor, potas, korzystając z walizkowego zestawu do badania i określania składników odżywczych gleby. Wykonuj testy dokładnie według instrukcji dołączonej do zestawu. Pamiętaj o przestrzeganiu zasad bhp - pracujesz z odczynnikami chemicznymi! Pobieranie próbek gleby do analizy (PN-88/B-04481) 30

32 Karta pracy Nazwisko i imię ucznia Data Uzyskana liczba punktów Lp Zadanie Odpowiedź Narysuj schemat miejsc pobierania próbek do Pobieranie próbek do analizy Zorganizowanie stanowiska pracy 3. Wyniki analiz analizy Opisz przygotowanie średniej próbki laboratoryjnej Etykietowanie próbki Określ odczynniki potrzebne do analizy Dobierz odpowiedni sprzęt laboratoryjny Dobierz środki ochrony osobistej Barwa Struktura Rodzaj gleby Odczyn ph Zawartość (wartość i jednostka) węglanów azotu fosforu potasu 5. Ocena jakości gleby: wykazanie zależności pomiędzy właściwościami gleby a produkcją rolniczą (jakością plonów), Pierwiastek: Znaczenie: Skutki niedoboru dla roślin: Wapń Azot Fosfor Potas wpływ odczynu ph na jakość gleby 31

33 Karta obserwacji Lp. Czynność Maksymalna liczba punktów Pobranie próbek 1 1. Pobieranie próbek do analiz Przygotowanie średniej 1 próbki laboratoryjnej Etykietowanie próbek 1 Dobór odczynników 2* potrzebnych do analizy 2. Zorganizowanie stanowiska Dobór odpowiedniego 2* pracy sprzętu laboratoryjnego Dobór środków ochrony 1 osobistej Poprawność techniki 1 3. laboratoryjnej Wykonanie analizy wg instrukcji Stosowanie przepisów 1 bhp 4. Poprzenoszenie wyników analiz 8 Wykazanie zależności 4 pomiędzy właściwościami gleby 5. Ocena jakości gleby a produkcją rolniczą Określenie wpływu 1 odczynu ph na jakość gleby Uzyskana liczba punktów * - w przypadku nieprecyzyjnego opisania sprzętu i odczynników (brak pojemności lub stężeń roztworów) uczeń uzyskuje połowę punktów 32

34 7. LITERATURA 1. Grochowicz E., Korytkowski J.: Ochrona gleb. WSiP, Warszawa Häfner M.: Ochrona środowiska. Księga eko-testów do pracy w szkole i w domu. Polski Klub Ekologiczny, Kraków Koszmider M., Kazanecka G.: Zielone zadania. Ochrona środowiska w zadaniach chemicznych. WSiP, Warszawa Łopatka K.: Rudnik E., Nowak E.: Tajemnice gleby. WSiP, Warszawa Łopata K.: Chemia a środowisko zbiór ciekawych doświadczeń. WSiP, Warszawa Myślińska E.: Laboratoryjne badania gruntów. PWN, Warszawa Pyłka Gutowska E.: Ekologia z ochroną środowiska. Wydawnictwo Oświata, Warszawa Skinder N.: Chemia a ochrona środowiska. WSiP, Warszawa Trząski L.: Edukacja ekologiczna. Podręcznik do ścieżki edukacyjnej dla liceów ogólnokształcących, liceów profilowanych i techników. Videograf Edukacja, Katowice Główny Urząd Statystyczny