BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY Profilaktyka ochrony zdrowia pracujących współpraca ze służbą medycyny pracy

Transkrypt

1 Krzysztof Zamajtys BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY Profilaktyka ochrony zdrowia pracujących współpraca ze służbą medycyny pracy Zadania, obowiązki, zakres świadczeń oraz sposób finansowania służby medycyny pracy są uregulowane w ustawie z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (Dz. U. Nr 125, poz z 2004 r. z późn. zm.) Służba medycyny pracy została utworzona w celu ochrony zdrowia pracujących przed wpływem niekorzystnych warunków związanych ze środowiskiem pracy i sposobem jej wykonywania, a także w celu sprawowania profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi. Zadania służby medycyny pracy wykonują: lekarze, pielęgniarki, psycholodzy i inne osoby o kwalifikacjach zawodowych niezbędnych do wykonywania wielodyscyplinarnych zadań tej służby. Jednostkami organizacyjnymi służby medycyny pracy są: 1) jednostki podstawowe: a) zakłady opieki zdrowotnej tworzone i utrzymywane w celu sprawowania profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi, b) jednostki organizacyjne zakładów opieki zdrowotnej wydzielone w celu realizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi, c) lekarze wykonujący indywidualną praktykę lekarską, indywidualną specjalistyczną praktykę lekarską lub wykonujący zawód w formie grupowej praktyki lekarskiej - zwane dalej "podstawowymi jednostkami służby medycyny pracy"; 2) wojewódzkie ośrodki medycyny pracy. Zadania służby medycyny pracy realizują, w zakresie i na zasadach określonych w ustawie: 1) pielęgniarki wykonujące indywidualną praktykę pielęgniarską, indywidualną specjalistyczną praktykę pielęgniarską, grupową praktykę pielęgniarską, 2) psycholodzy oraz osoby o odpowiednich kwalifikacjach w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Zadania służby medycyny pracy realizują, w zakresie i na zasadach określonych w ustawie, także jednostki badawczo-rozwojowe i jednostki organizacyjne uczelni medycznych, prowadzące działalność w dziedzinie medycyny pracy. Służba medycyny zgodnie z art. 6. ust. 1 ww. ustawy jest właściwa do realizowania zadań z zakresu: ograniczania szkodliwego wpływu pracy na zdrowie, sprawowania profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi, prowadzenia ambulatoryjnej rehabilitacji leczniczej, uzasadnionej stwierdzoną patologią zawodową, organizowania i udzielania pierwszej pomocy medycznej w nagłych zachorowaniach i wypadkach, które wystąpiły w miejscu służby lub pobierania nauki, inicjowania i realizowania promocji zdrowia, a zwłaszcza profilaktycznych programów prozdrowotnych, wynikających z oceny stanu zdrowia pracujących, inicjowania działań pracodawców na rzecz ochrony zdrowia pracowników i udzielania pomocy w ich realizacji, prowadzenia analiz stanu zdrowia pracowników, a zwłaszcza występowania chorób zawodowych i ich przyczyn oraz przyczyn wypadków przy gromadzenia, przechowywania i przetwarzania informacji o narażeniu zawodowym, ryzyku zawodowym i stanie zdrowia osób objętych profilaktyczną opieką zdrowotną, Służba medycyny pracy realizuje zadania określone w art.5, ust.1 ww. ustawy w odniesieniu do: ze środków budżetu samorządu województwa finansuje się m.in.: 28

2 - prowadzenie działalności konsultacyjnej, diagnostycznej i orzeczniczej w zakresie patologii zawodowej, - prowadzenie czynnego poradnictwa w stosunku do chorych na choroby zawodowe lub inne choroby związane z wykonywaną pracą, - prowadzenia ambulatoryjnej rehabilitacji leczniczej, uzasadnionej stwierdzoną patologią zawodową, - organizowanie i udzielanie pierwszej pomocy medycznej w nagłych zachorowaniach i wypadkach, które wystąpiły w miejscu służby lub pobierania nauki - profilaktyczną opiekę zdrowotną sprawowaną w odniesieniu do osób świadczących pracę w czasie odbywania kary pozbawienia wolności w zakładach karnych, przebywania w aresztach śledczych lub wykonujących pracę w ramach kary ograniczenia wolności, jeżeli obowiązek objęcia profilaktyką nie spoczywa na pracodawcy - działalność wojewódzkich ośrodków medycyny - działalność profilaktyczną, wynikającą z programów zapobiegania i zwalczania określonych chorób, - działalność programów promocji zdrowia ustalanych przez samorząd województwa, - okresowe badania lekarskie realizowane w trybie art Kodeksu pracy w przypadku, kiedy podmiot, który zatrudniał pracownika, uległ likwidacji (art. 21, ust. 1 ustawy o służbie medycyny pracy); pracodawcy ponoszą koszty: - badań wstępnych, - badań okresowych, - badań kontrolnych, - profilaktycznej opieki zdrowotnej, niezbędnej ze względu na warunki na zasadach określonych w Kodeksie pracy oraz przepisach wydanych na jego podstawie, - wybranych przez siebie świadczeń zdrowotnych z zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej (art. 22 ustawy o służbie medycyny pracy). Niektóre świadczenia dla wybranych kategorii osób finansowane są ze środków własnych tych osób (art. 23 ustawy o służbie medycyny pracy). Mierniki oceny stanu bezpieczeństwa i higieny pracy Cele i kluczowe mierniki zrównoważonej karty wyników dla obszaru bezpieczeństwa i higieny pracy (na podstawie wyniku badań prowadzonych w polskich przedsiębiorstwach) źródło CIOP PIB. Cel Mierniki Perspektywa finansowa Optymalizacja kosztów w obszarze BHP Poziom kosztów ponoszonych z tytułu niewłaściwych warunków pracy Poziom przychodów wynikających z właściwej realizacji procesów zarządzania BHP Perspektywa klientów wewnętrznych bezpiecznych i higienicznych warunków pracy Liczba chorób zawodowych/1000 zatrudnionych/ liczba osób zatrudnionych w warunkach zagrożenia/1000 zatrudnionych Liczba wypadków przy pracy/1000 zatrudnionych Liczba zdarzeń potencjalnie wypadkowych/1000 zatrudnionych 29

3 Liczba dni absencji wypadkowej/1000 zatrudnionych dobrostanu Liczba dni absencji chorobowej/1000 zatrudnionych Perspektywa procesów wewnętrznych Identyfikacja zagrożeń i określenie dopuszczalności ryzyka zawodowego na wszystkich stanowiskach pracy Wykrywanie na bieżąco istniejących i potencjalnych niezgodności odpowiedniej wiedzy z zakresu BHP Zapewnienie przepływu informacji z zakresu BHP z dołu do góry i z góry na dół Zmniejszenie negatywnych skutków związanych z niezgodnościami Identyfikacja przepisów prawnych dot. BHP i innych i ich wdrożenie Liczba stanowisk pracy poddanych ocenie ryzyka zawodowego (mających aktualną ocenę) w stosunku do całkowitej liczby stanowisk pracy Liczba usuwanych nieprawidłowości w stosunku do wykrytych w trakcie procesu oceny ryzyka zawodowego Liczba usuwanych niezgodności dot. stanu technicznego maszyn i urządzeń w stosunku wykrytych w trakcie procesu monitorowania Liczba usuwanych niezgodności dot. nieprzestrzegania przez pracowników zasad BHP w stosunku do wykrytych w trakcie procesu monitorowania Liczba przeszkolonych osób z zakresu BHP Stopień znajomości przez pracowników zasad BHP obowiązujących w przedsiębiorstwie Stopień znajomości przez pracowników zagrożeń występujących na ich stanowiskach pracy Liczba zgłaszanych przez pracowników wniosków i uwag dot. warunków pracy Liczba interwencji podjętych w odpowiedzi na zgłoszenia pracowników Stopień znajomości problemów BHP przez pracowników Częstość i zakres omawiania problemów BHP na zebraniach kierownictwa Częstość omawiania problemów BHP przez bezpośredni nadzór ze swoimi pracownikami Zakres problemów BHP omawianych na posiedzeniu komisji BHP Liczba stanowisk na których obniżono poziom ryzyka zawodowego Liczba pozostałych podjętych działań korygujących i/lub zapobiegawczych w stosunku do wykrytych niezgodności Stopień stosowania przepisów prawnych w przedsiębiorstwie Perspektywa rozwoju Zapewnienie pracownikom właściwego wykształcenia Zapewnienie motywacji finansowej komórce ds. BHP Zapewnienie zaangażowania najwyższego kierownictwa Zapewnienie współudziału pracowników Poziom wykształcenia osób odpowiedzialnych za realizację procesów Poziom zarobków pracowników komórki ds. BHP Poziom zaangażowania najwyższego kierownictwa w realizację procesów BHP Poziom współudziału pracowników w realizacji procesu oceny ryzyka zawodowego 30

4 Zapewnienie motywacji niefinansowej Kształtowanie kultury bezpieczeństwa Poziom motywacji osób odpowiedzialnych za realizację procesów Poziom motywacji pracowników Poziom kultury bezpieczeństwa osób odpowiedzialnych za realizację procesów Poziom kultury bezpieczeństwa bezpośredniego nadzoru Poziom kultury bezpieczeństwa pracowników Poziom kultury bezpieczeństwa komórki ds. BHP Rozwijanie wiedzy z zakresu BHP Poziom wiedzy osób odpowiedzialnych za realizację procesów Poziom wiedzy pracowników Poziom wiedzy komórki ds. BHP Poziom wiedzy kadry kierowniczej Wdrożenie systemu zarządzania BHP Stopień zgodności systemu zarządzania BHP z wymaganiami normy PN-N Realizacja procesu monitorowania w ramach zintegrowanego systemu zarządzania Realizacja procesu działań korygujących i zapobiegawczych w ramach zintegrowanego systemu zarządzania Realizacja procesu identyfikacji wymagań prawnych w ramach zintegrowanego systemu zarządzania Skutki nieprzestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy Obowiązki pracownicze mają charakter powszechny, odnoszą się do wszystkich pracowników, niezależnie od podstaw nawiązania stosunku pracy i rodzaju wykonywanej pracy. Przestrzeganie przez pracownika przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy zostało jednoznacznie określone mianem obowiązku podstawowego. Obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy określa Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz. U. Nr 21, poz. 94 z z 1998 r. z późn. zm.). Jednym z podstawowych obowiązków pracownika wynikającym z art pkt. 3 k.p. jest przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny a także przepisów przeciwpożarowych. Powyższy przepis rozwija art. 211 k.p., zgodnie z którym pracownik w szczególności jest zobowiązany: znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym, wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych, dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem, poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich, niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie, współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy. 31

5 Wskazany wyżej katalog nie jest katalogiem zamkniętym. Powyższe obowiązki pracodawca może rozwijać i konkretyzować np. w regulaminie pracy nakładając na pracowników obowiązki dodatkowe, których przestrzeganie również jest obowiązkowe. Pracownikami, na których spoczywają szczególnego rodzaju obowiązki są osoby kierujące pracownikami, ponieważ odpowiadają oni za bezpieczeństwo podległych pracowników. W myśl art. 212 k.p., osoba kierująca pracownikami jest zobowiązana: organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem, organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem, egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami. Osoby kierujące pracownikami są obowiązane przestrzegać przepisów określonych zarówno w art. 212 jak i 211 k.p. Lekceważenie i łamanie przepisów regulujących bezpieczeństwo i higienę pracy może skutkować wymierzeniem pracownikowi przez pracodawcę kary porządkowej. Zgodnie z art. 108 k.p., za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonej organizacji i porządku w procesie przepisów bezpieczeństwa i higieny przepisów przeciwpożarowych, a także przyjętego sposobu potwierdzenia przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwienia nieobecności w pracodawca może zastosować wobec pracownika karę upomnienia lub nagany. Natomiast za nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się w pracy w stanie nietrzeźwym lub spożywanie alkoholu w czasie pracy - pracodawca może również stosować karę pieniężną. Na podstawie art. 52 k.p. - w razie ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych wynikających z art. 100 k.p. - pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika. Naruszenie przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy może skutkować także pociągnięciem pracownika do odpowiedzialności karno-administracyjnej lub karnej. 32