KONSPEKT WYKŁADU ROZWÓJ KONSTYTUCJONALIZMU NA ZIEMIACH POLSKICH IV. PORÓWNANIE ARTYKUŁÓW HENRYKOWSKICH I PRAW KARDYNALNYCH

Transkrypt

1 KONSPEKT WYKŁADU ROZWÓJ KONSTYTUCJONALIZMU NA ZIEMIACH POLSKICH I. POJĘCIE KONSTYTUCJI. II. PODZIAŁ KONSTYTUCJI. III. DZIEJE KONSTYTUCJI POLSKICH. IV. PORÓWNANIE ARTYKUŁÓW HENRYKOWSKICH I PRAW KARDYNALNYCH V. KONSTYTUTUCJA 3 MAJA VI. KONSTYTUCJA KSIĘSTWA WARSZAWSKIEGO I KRÓLESTWA POLSKIEGO (KONGRESOWEGO) VII. KONSTYTUCJA MARCOWA 1921 I KONSTYTUCJA KWIETNIOWA 1935 VIII. KONSTYTUCJA PRL A KONSTYTUCJA 1997 ŹRÓDŁA: ARTYKUŁY HENRYKOWSKIE 1573 PRAWA KARDYNALNE 1768, 1775 KONSTYTUCJA 3 MAJA 1791 KONSTYTUCJA KSIĘSTWA WARSZAWSKIEGO 1807 KONSTYTUCJA KRÓLESTWA POLSKIEGO 1815 KONSTYTUCJA MARCOWA 1921 NOWELA SIERPNIOWA 1926 KONSTYTUCJA KWIETNIOWA 1935 KONSTYTUCJA PRL 1952 KONSTYTUCJA RP

2 KONSPEKT WYKŁADU ROZWÓJ KONSTYTUCJONALIZMU NA ZIEMIACH POLSKICH I. POJĘCIE KONSTYTUCJI. Materialne (ustawa zasadnicza): Ustrój państwa i jego organów Prawa i obowiązku obywateli Formalne: Pierwszeństwo w hierarchii źródeł powszechnie obowiązującego prawa II. PODZIAŁ KONSTYTUCJI. KRYTERIUM PODZIAŁ CHARAKTERYSTYKA FORMA PISANE I NIEPISANE WIĘKSZOŚĆ W FORMIE PISANEJ NIEPISANE: Izrael, Wielka Brytania, Nowa Zelandia SPOSÓB ZAPISANIA AKT NORMATYWNY LUB FORMUŁA ROZPROSZONA WIĘKSZOŚĆ W FORMIE JEDNEGO AKTU NORMATYWNEGO ROZPROSZENIE: pojedyncze ustawy odnoszące się do materii konstytucyjnej TREŚĆ PEŁNE I NIEPEŁNE Obejmują całość materii konstytucyjnej lub tylko część (kwestie najważniejsze): małe konstytucje 1919, 1947, 1992 PROCEDURA POWSTAWANIA UCHWALANE OKTROJOWANE I UCHWALANE przez organ ustawodawczy OKTROJOWANE: nadane 2

3 przez władcę SPOSÓB ZMIANY SZTYWNE I ELASTYCZNE SZTYWNE: wymagają specjalnej procedury (np. kwalifikowana większość): Austria, Belgia, Grecja, Hiszpania, Holandia ELASTYCZNE: zmiana nie wymaga szczególnych procedur, zmiana w trybie zwykłej nowelizacji: Wielka Brytania OKRES OBOWIĄZYWANIA STAŁE I CZASOWE WIĘKSZOŚĆ JEST STAŁYCH CZASOWE: okres obowiązywania ograniczony (Sudan, Jemen) III. DZIEJE KONSTYTUCJI POLSKICH. A. KONSTYTUCJE W ZNACZENIU MATERIALNYM: a) Artykuły henrykowskie 1573 b) Prawa kardynalne 1768, 1775 c) Konstytucja 3 Maja 1791 W sensie formalnym były równorzędne z ustawami zwykłymi (konstytucje). Rzeczywista nazwa Konstytucji 3 maja Ustawa Rządowa. B. POCZĄTKI KSZTAŁTOWANIA SIĘ PRZEWAGI W/W AKTÓW W SYSTEMIE ŹRÓDEŁ PRAWA a) formuła lex specialis derogat legi generali i jej krytyka Pkt. 7 Artykułów henrykowskich: 7. Seym Walny Koronny, we dwie lecie nadaley ma bydź składan, a gdzieby tego była pilna a gwałtowna potrzeba Rzeczyposp: tedy za radą Panow Rad oboyga Państwa, iako czas y potrzeba Rzeczyposp: przynosić będzie, powinni go składać będziemy. A dłużey go dzierżeć nie mamy, nadaley do sześci niedziel: a przed takowemi Seymy w Polszcze wedle zwyczaiu, a w Litwie wedle Statutu Wielkiego Xięstwa Litewskiego, Seymiki Powiatowe bydź maią, iako w Kole, y w Korczynie, Seymik Głowny bywa, także w Litwie w Wołkowisku Głowny 3

4 Seymik bydż ma. Na ktore Seymiki przez Posły swe, potrzeby przypadłe zwykłym obyczaiem oznaymiać mamy. Konstytucja 1595: Postanowiony iest także Seym drugi w Warszawie, według konstytucji o miejscach Seymowych, który z uchwały Seymu tego ma bydź bez wysyłania litera rum deliberatoriarum, za publikowaniem na Urzędziech Sądowych przez uniwersały nasze, y rozesłaniem ich do Starostów y Urzędów. Po którey publikacyi, Seymiki we trzy niedziele bydź maią, Seym po Seymikach także we trzy niedziele, który dłużey trwać nie ma, tylko niedziel dwie [ ]. Takowe jednak złozenie Seymu dla potrzeby Rzpltey pro hac una vice iest pozwolone, a napotym według zwyczaiow y praw w składaniu Seymow zachować się mamy. b) prawa kardynalne (zasadnicze, naczelne, niezmienne) c) Konstytucja 3 maja ustawą zasadniczą, uzupełnioną szeregiem ustaw zwykłych, niekiedy z nią sprzecznych C. KONSTYTUCJE OKTROJOWANE. a) Konstytucja Księstwa Warszawskiego 1807 b) Konstytucja Królestwa Polskiego 1815 PORÓWNANIE USTROJÓW KONSTYTUCYJNYCH NA PRZESTRZENI DZIEJÓW AKT KONSTYTUCYJNY FORMA PAŃSTWA USTRÓJ POLITYCZNY Artykuły henrykowskie/ Prawa kardynalne Monarchia elekcyjna /republika Ustrój mieszany/ demokracja szlachecka Ustawa Rządowa Monarchia dziedziczna Demokracja Konstytucja KW Monarchia dziedziczna Rządy autorytarne 4

5 Konstytucja KP Monarchia dziedziczna Rządy autorytarne Konstytucja 1921 Republika Demokracja przedstawicielska Konstytucja 1935 Republika Rządy autorytarne Konstytucja 1952 Republika Demokracja ludowa/reżim totalitarny Konstytucja 1997 Republika Demokracja przedstawicielska D. STOSOWANIE KONSTYTUCJI. a) początkowo nie stosowana bezpośrednio, nie były samoistną podstawą prawną podejmowanych rozstrzygnięć b) II RP: pogląd w doktrynie o ukształtowaniu dwóch kategorii norm konstytucyjnych: - przepisów ramowych ich realizacja była uzależniona od uchwalenia odpowiednich ustaw - przepisów ściśle prawnych do ich realizacji nie jest konieczne uchwalenie ustaw c) konstytucja staje się samodzielną podstawą prawną rozstrzygnięć (decyzji) w II połowie XX wieku: por. art. 8 ust. 2 Konstytucji RP 1997: przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba, że sama Konstytucja stanowi inaczej. 5

6 KONSTYTUCJA A USTAWA BRAK REGULACJI USTAWOWEJ BEZPOŚREDNIE KONSTYTUCJI STOSOWANIE ISTNIENIE REGULACJI USTAWOWEJ PRAWO SĄDÓW DO BADANIA KONSTYTUCJYJNOŚCI USTAWY ORAZ PRZEDSTAWIANIA PYTANIA PRAWNEGO DO TK WSPÓŁSTOSOWANIE KONSTYTUCJI (RÓWNOCZESNE STOSOWANIE JEJ NORM I NORM USTAWOWYCH) Przykład bezpośredniego stosowania Konstytucji wobec braku regulacji ustawowej: sprawa możliwości nagrywania obrad sesji rady gminy (opinia Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka z dnia ). d) znaczenie konstytucji w państwach demokratycznych jest przeważające (zasada nadrzędności konstytucji w systemie źródeł prawa) - przeciwnie niż w państwach totalitarnych minimalizowanie znaczenia Por.. M. Jaśkowska, Dylematy stosowania konstytucji przez organy administracji publicznej, por. B. Banaszak, Bezpośrednie stosowanie konstytucji w Polsce. BEZPOŚREDNIE STOSOWANIE KONSTYTUCJI PRZEZ SĄDY I ORGANY ADMINISTRACYJNE Art. 8 Konstytucji RP: 1. Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej. 6

7 2. Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej Art. 178 ust. 1 Konstytucji RP: Sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. Art. 7 Konstytucji RP: Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. LP ZAGADNIENIE SĄDY ORGANY ADMINISTRACJI PUBL. 1. Różnice w regulacjach konstytucyjnych 2. Możliwość kwestionowania aktów niższych z powodu niezgodności z Konstytucją Sędziowie podlegają Konstytucji i ustawom art. 178 ust. 1 Rozbieżność orzecznictwa i doktryny: 1. Brak możliwości wiążącego kwestionowania ustawy (domniemanie zgodności ustawy z Konstytucją obalenie tylko wyrokiem TK) 2. Dopuszczalność uznania aktu za niezgodny z Konstytucja w określonej sprawie ( w przypadku wątpliwości pytanie prawne do TK) Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa art. 7 Pogląd doktryny w zasadzie jednolity: niedopuszczalna odmowa zastosowania aktu normatywnego z powodu jego niekonstytucyjności Odmienny pogląd M. Jaśkowska (sędzia NSA): każdy organ stosujący prawo może odmówić stosowania każdego aktu niższego ( w tym także ustawy sprzecznej z Konstytucją) 7

8 3. Problem stosowania reguły lex superior derogat legi inferiori Odróżnienie obowiązywania aktu prawnego od jego stosowania (kompetencja odmowy stosowania aktu prawnego) Kompetencja odmowy stosowania aktu prawnego z powodu jego niekonstytucyjności nie przysługuje organom administracyjnym (brak upoważnienia) 4. Przesłanki bezpośredniego stosowania Konstytucji Bez ograniczeń I. Gdy brak regulacji ustawowej stosowanie Konstytucji (rozbieżność w doktrynie: praktycznie nie istnieją takie sytuacje -P. Tuleja, charakter sprawy administracyjnej na to nie pozwala W. Jakimowicz II. Możliwe współstosowanie Konstytucji i ustaw. SKARGA KONSTYTUCYJNA Art Konstytucji RP: Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Art. 1. USTAWY o Trybunale Konstytucyjnym z dnia 1 sierpnia 1997 r. 1. Trybunał Konstytucyjny, zwany dalej "Trybunałem", jest organem władzy sądowniczej, powołanym do badania zgodności z Konstytucją aktów normatywnych i umów międzynarodowych oraz wykonywania innych zadań określonych w Konstytucji. 2. Siedzibą Trybunału jest Warszawa. 8

9 Art. 194 Konstytucji RP: Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. Ponowny wybór do składu Trybunału jest niedopuszczalny. 1. Prawo do wystąpienia ze skargą konstytucyjną, zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r., przysługuje każdemu, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone. Przepis ten określa równocześnie podstawowe warunki rozpoznania takiej skargi przez Trybunał Konstytucyjny. Szczegółowe uregulowania odnoszące się do skargi konstytucyjnej zawiera ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym 2. Skargę konstytucyjną może dla skarżącego sporządzić wyłącznie adwokat lub radca prawny. (Skargę konstytucyjną samodzielnie we własnej sprawie może sporządzić sędzia, prokurator, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych). 3. Jeżeli skarżący, ze względu na sytuację majątkową, nie jest w stanie opłacić kosztów sporządzenia skargi konstytucyjnej przez adwokata lub radcę prawnego, ma prawo zwrócić się do sądu o ustanowienie dla niego adwokata lub radcy prawnego z urzędu. Wniosek w sprawie o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu należy złożyć do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania skarżącego. W przypadku uwzględnienia tego wniosku, skarżący nie będzie ponosił kosztów sporządzenia skargi konstytucyjnej. 4. Skarga konstytucyjna jest wolna od opłaty sądowej. 5. Przedmiotem skargi konstytucyjnej może być wyłącznie akt normatywny (ustawa, rozporządzenie, zarządzenie itd.). Trybunał Konstytucyjny odmawia nadania biegu skargom konstytucyjnym kierowanym wyłącznie na określone orzeczenie sądu czy organu administracji. W skardze konstytucyjnej można kwestionować wyłącznie regulację prawną, która była podstawą takiego orzeczenia. 6. W przypadku, gdy zakwestionowany akt normatywny utracił moc obowiązującą przed złożeniem skargi konstytucyjnej należy wykazać, że wydanie przez Trybunał Konstytucyjny orzeczenia o tym akcie jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw. 7. Trybunał Konstytucyjny rozpoznaje tylko takie skargi konstytucyjne, które związane są z naruszeniem praw lub wolności określonych w Konstytucji RP, z wyłączeniem spraw określonych w art. 56 Konstytucji (uzyskanie przez cudzoziemców prawa azylu lub statusu uchodźcy). 8. Trybunał Konstytucyjny może rozpoznawać skargę konstytucyjną wyłącznie wówczas, gdy skarżący wykorzystał już wszystkie, przysługujące mu w ramach postępowania sądowego lub administracyjnego, środki zaskarżenia lub środki odwoławcze. 9

10 9. Skargę konstytucyjną należy złożyć do Trybunału Konstytucyjnego, po wyczerpaniu drogi prawnej, w ciągu 3 miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia (nie wlicza się do tego okresu czasu trwania postępowania o ustanowienie pełnomocnika z urzędu celem sporządzenia skargi konstytucyjnej. Trybunał Konstytucyjny nie rozpoznaje skarg wniesionych po upływie wymienionego wyżej terminu. 10. Do skargi konstytucyjnej należy dołączyć: pełnomocnictwo do sporządzenia skargi konstytucyjnej (w przypadku skargi sporządzonej przez pełnomocnika z urzędu należy dołączyć kopię postanowienia sądu rejonowego o ustanowieniu takiego pełnomocnika oraz decyzji organu samorządu adwokackiego lub radcowskiego wyznaczającą konkretnego adwokata lub radcę prawnego pełnomocnikiem z urzędu); ponadto - w przypadku osób prawnych - aktualny wyciąg ze stosownego rejestru; kopię orzeczenia organu władzy publicznej, z którego wydaniem skarżący łączy naruszenie przysługujących mu praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym; kopię orzeczeń wydanych w związku z wyczerpaniem przez skarżącego przysługujących mu środków odwoławczych lub środków zaskarżenia, łącznie z orzeczeniem wydanym przez organ pierwszej instancji. 11. Skargę konstytucyjną wraz z załącznikami należy składać w 5 egzemplarzach. Informacje ogólne: 1) miejsce i data sporządzenia skargi konstytucyjnej; 2) imię i nazwisko skarżącego, a w przypadku skarżącego nie będącego osobą fizyczną należy podać nazwę, osobę (osoby) upoważnioną do reprezentacji danego podmiotu oraz określenie podstawy reprezentacji; 3) adres skarżącego; 4) imię i nazwisko pełnomocnika skarżącego; 5) adres kancelarii oraz nr wpisu na listę adwokatów lub radców prawnych. Określenie przedmiotu skargi konstytucyjnej: 1) dokładne określenie zaskarżonego aktu normatywnego ze wskazaniem konkretnego przepisu (lub przepisów), nazwy aktu, daty wydania oraz miejsca publikacji; 2) dokładne wskazanie przepisów Konstytucji RP, których naruszenie zarzuca się w skardze konstytucyjnej. Określenie podstaw skargi konstytucyjnej: 1) wskazanie orzeczenia organu władzy publicznej, z którym skarżący łączy naruszenie przysługujących mu praw lub wolności konstytucyjnych (należy podać organ wydający orzeczenie, datę wydania, sygnaturę sprawy); 2) wskazanie podmiotowych praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym, których 10

11 naruszenie skarżący łączy z wydaniem orzeczenia określonego w pkt 1 wraz z podaniem przepisów Konstytucji RP, z których prawa te lub wolności są wywodzone; 3) dokładne określenie tego, w jaki sposób orzeczenie, o którym mowa w pkt 1, prowadzi do naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności skarżącego; 4) przedstawienie argumentów wskazujących na ostateczny charakter orzeczenia, o którym mowa w pkt 1, a w szczególności, uzasadniających przekonanie, iż skarżący wyczerpał przysługujące mu środki zaskarżenia lub inne środki odwoławcze; 5) podanie daty doręczenia skarżącemu orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie będącej podstawą skargi konstytucyjnej; 6) w przypadku sporządzenia skargi przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu: podanie daty złożenia przez skarżącego wniosku do sądu rejonowego o ustanowienie pełnomocnika z urzędu celem sporządzenia skargi konstytucyjnej; podanie daty doręczenia skarżącemu pisma informującego o tym, który adwokat lub radca prawny został wyznaczony do sporządzenia skargi konstytucyjnej; 7) podanie argumentów przemawiających za tym, iż zakwestionowane w skardze konstytucyjnej regulacje prawne stanowiły podstawę wydania orzeczenia, o którym mowa w pkt 1. Uzasadnienie Uzasadnienie zarzutu niezgodności z Konstytucją, w tym dokładne określenie na czym, zdaniem skarżącego, polega niezgodność zakwestionowanych regulacji prawnych z będącymi przedmiotem skargi przepisami konstytucyjnymi. MATERIAŁY DODATKOWE PIERWSZE POLSKIE PISANE KONSTYTUCJE I. Artykuły henrykowskie: - data: uchwalenia przez sejm elekcyjny , zatwierdzenia przez Stefana Batorego geneza powstania - charakter: konstytucja w znaczeniu materialnym, pisana, o charakterze niepełnym, uchwalona przez sejm i zaprzysiężona, elastyczna, a następnie sztywna, stała, forma aktu normatywnego 11

12 II. Prawa kardynalne: - data: pierwsze prawa kardynalne z , drugie prawa kardynalne z geneza powstania - charakter: konstytucja w znaczeniu materialnym, pisana, o charakterze niepełnym, uchwalona przez sejm, sztywna (możliwe tylko rozszerzenie praw kardynalnych: determinowanie praw kardynalnych [...] nigdy odmienić się nie mogących-i prawa kardynalne; potwierdzając wszystkie prawa kardynalne [...], które nie są odmienione na sejmie teraźniejszym i uznając potrzebę do przydania nowych, których położenie Rzpltej i okoliczności wyciągają koniecznie-ii prawa kardynalne), stała, forma aktu normatywnego z załącznikiem i nowelizacją PORÓWNANIE ARTYKUŁÓW HENRYKOWSKICH I PRAW KARDYNALNYCH Zasady ustrojowe Artykuły henrykowskie Prawa kardynalne (I) i (II) Unia polsko-litewska... Pkt. IX (I) Sprawy religijne Tolerancja religijna pkt. 2 Panująca religia rzymsko katolicka pkt. II (I) Tolerancja religijna - pkt. XII (I) Organ Artykuły henrykowskie Prawa kardynalne (I) i (II) Król Wolna elekcja pkt 1 Wolna elekcja pkt. V (I), pkt. 1,2 (II) Kompetencje króla Nadawanie urzędów pkt. 11 Nadawanie urzędów pkt VII (I) Obowiązki króla Obrona granic RP pkt Odpowiedzialność króla prawna Pkt. 21 Pkt. XXI (I) 12

13 Rodzaje sejmu Zwyczajny pkt. 9 Zwyczajny i nadzwyczajny pkt. XXIV (I) Czas trwania sejmu Do 6 tygodni pkt. 9 Wykładnia pojęcia konstytucja z tygodni lub 2 tygodnie pkt. XXIV (I) Zwołanie sejmu Co dwa lata lub w razie pilnej potrzeby pkt Struktura sejmu... Trzy stany sejmujące pkt. I (I) Tryb podejmowania uchwał... Materiae status jednomyślność W sprawach ekonomicznych większość pkt. I (I), pkt. XVII (I) Kompetencje sejmu Wojna i pospolite ruszenie pkt. 4 Podatki, cła pkt. 17 Powoływanie senatorów rezydentów pkt. 8 Materiae status załącznik do (I) W sprawach ekonomicznych Wybór członków Rady Nieustającej pkt. 4 (II) Prawa i wolności Artykuły henrykowskie Prawa kardynalne Potwierdzenie Ogólne potwierdzenie wszystkich dotychczasowych praw i wolności - pkt. 20 Równość, nabywanie dóbr ziemskich, dostęp do urzędów i godności pkt. XI (I) Ograniczenie... Prawo życia i śmierci wobec chłopów (ius vitae et necis) pkt. XIX (I) A. Tło historyczne. I. Geneza Konstytucji. KONSTYTUTUCJA 3 MAJA 13

14 Kalendarium wydarzeń: Lp. Rok Wydarzenie Zwołanie sejmu zwyczajnego na 6 tygodni 1789 Aukcja wojska do 100 tyś, likwidacja Rady Nieustającej, powołanie deputacji (komisji) do ułożenia projektów nowej formy rządu pod przew. Biskupa kamienieckiego Adama Krasińskiego: Zasady do poprawy formy rządu 1790 Projekt prawa o sejmikach, projekt do formy rządu, prace nad prawami kardynalnymi W grudniu nowe wybory posłów sejmu na sejmikach przedsejmowych, decyzja o dokooptowaniu nowowybranych do istniejącego składu: Sejm Czteroletni obradował w podwójnym składzie 1791 Uchwalenie ustawy Miasta Nasze Królewskie wolne w państwach Rzeczypospolitej Uchwalenie Prawa o sejmikach Projekty Konstytucji i jej uchwalenie: 1) projekt Stanisława Augusta Poniatowskiego (24 art.) 2) projekt H. Kołłątaja Prawa konstytucyjne 3) uchwalenie Konstytucji na przyśpieszonej sesji, bez liczenia głosów, przy 182 posłach obecnych kilkudziesięciu przeciwnych (formalne protesty z wpisem do akt grodzkich warszawskich 28 posłów) 4) podpisanie i oblata tekstu Konstytucji w urzędzie grodzkim warszawskim przez marszałka Stanisława Małachowskiego Inne ustawy: Prawo o sejmie, Prawo o sądach sejmowych, Prawo o sejmie konstytucyjnym ekstraordynaryjnym i inne 1792 Zawieszenie obrad Sejmu Czteroletniego B. Ogólna charakterystyka Konstytucji 3 Maja. 14

15 - oficjalna nazwa Ustawa Rządowa (ustawa zasadnicza określająca instytucje, władze i zasady rządzenia państwem) - ustrój regulowano nie tylko postanowieniami Konstytucji, ale również innymi aktami (nie była zupełna) - systematyka: wstęp (preambuła inwokacja) + 11 rozdziałów: I. Religia panująca, II. Szlachta ziemianie, III. Miasta i mieszczanie, IV. Chłopi włościanie, V. Rząd czyli oznaczenie władz publicznych, VI. Sejm czyli władza prawodawcza, VII. Król, władza wykonawcza. VII. Władza sądownicza, IX. Regencja, X. Edukacja dzieci królewskich, XI. Siła zbrojna narodowa. - Część I. Ustrój społeczny, część II. Ustrój polityczny USTRÓJ SPOŁECZNY Lp. stan charakterystyka 1. szlachta - potwierdzenie wszystkich dotychczasowych przywilejów, zasada równości formalnej, nienaruszalność własności, nietykalność osobista - czynne prawo wyborcze: właściciele dziedzicznej własności ziemskiej, opłacający jakikolwiek podatek do skarbu RP (także spadkobiercy męscy niewydzieleni majątkowo, użytkownicy nieruchomości tytułem zastawu, płacący podatek 10-grosza od 100 zł wzwyż, szlachta posiadająca nieruchomość dożywotnio, podatek jak wyżej) - bierne prawo wyborcze: szlachta mająca dziedziczne posesje, jeśli opłaca jakikolwiek podatek, cenzus 23 lata 2. mieszczanie 24 plenipotentów w sejmie z głosem stanowczym w sprawach miejskich, a doradczym w innych nietykalność osobista prawo nabywania dóbr ziemskich, uzyskiwania stopni wojskowych, obejmowania urzędów i nobilitacji z wymienionych powodów 3. chłopi Ogólnikowo o opiece państwa i rządu krajowego Popieranie umów wiążących wzajemnie chłopów i ziemian oraz ich następców prawnych 15

16 USTRÓJ POLITYCZNY Zasady: - zwierzchnictwa (suwerenności Narodu) -trójpodziału władzy -religia rzymsko-katolicka religią panującą -tolerancja religijna Lp. Władza Charakterystyka 1. ustawodawcza Sejm: izba poselska i izba senatorska, kadencja sejmu 2 lata sejm zawsze gotowy : sesje zwyczajne i nadzwyczajne, Izba poselska: 204 posłów (mandat wolny, reprezentatywny) +24 plenipotentów miast, na czele marszałek, uchwalanie ustaw zwykłą większością głosów Izba senatorska: 102 wojewodów i kasztelanów + 14 arcybiskupów i biskupów + 16 ministrów =132, pod przew. Króla (prawo drugiego głosu): prawo weta zawieszającego Kompetencje Sejmu: ustrojowe, ustawodawcze, zaw. Umów międzynarodowych, stanowienie o wojnie i pokoju, stanowienie o dochodach i wydatkach, wybór i kontrola władz wykonawczych, rozstrzyganie sporów kompetencyjnych 2. wykonawcza Król: dziedziczność tronu (elekcja dynastii), tron dla Wettinów (elektorów saskich), brak odpowiedzialności prawnej (kontrasygnata ministra właściwego) 3. sądownicza Sądy stanowe Straż Praw: król, 5 ministrów (policji, sprawiedliwości, wojny, skarbu, spraw zagranicznych + prymas (prezes KEN) + sekretarze + marszałek poselski + następca tronu Odpowiedzialność ministrów: polityczna i prawna Komisje rządowe: kolegialne ministerstwa (policji, skarbu, wojska etc.) 16

17 Sprawa unii polsko-litewskiej: poza Konstytucją akt Zaręczenia Wzajemnego Obojga Narodów z dnia KONSTYTUCJA KSIĘSTWA WARSZAWSKIEGO I KRÓLESTWA POLSKIEGO (KONGRESOWEGO) I. Tło historyczne. II. Porównanie konstytucji KW i KP Lp. Konstytucja Charakterystyka 1. Księstwa Warszawskiego Pisana, akt normatywny, pełna, oktrojowana, sztywna, stała 2. Królestwa Polskiego Pisana, akt normatywny, pełna, oktrojowana, sztywna (( dodatkowy art. O niejawności obrad sejmu), stała III. Treść konstytucji KW i KP Zasady / organ Konstytucja KW Konstytucja KP Sprawy religijne Religia katolicka religią państwową (tolerancja religijna) art. 1-2 Opieka rządu nad religia katolicką (tolerancja religijna) art. 11 Równość wobec prawa Art. 4 Art. 17 Wolność osobista Art. 4 Art Inne wolności i prawa Wolność druku art. 16 Ochrona własności art. 26 Obejmowanie urzędów cywilnych i wojskowych przez Polaków art. 29 Król Dziedziczność tronu - art. 5 Unia personalna z Rosją art. 17

18 Kompetencje króla Władza wykonawcza art. 6 zd. 1 i 2 Inicjatywa ustawodawcza art. 6 zd. 3, zwoływanie sejmików i sejmu art. 9 1 Dziedziczność tronu art. 3 Polityka zagraniczna, prowadzenie wojen art. 9-10, art. 38, art. 40 Władza wykonawcza art. 35 (kontrasygnata art. 47 Prawo łaski art. 43 Udział w ustawodawstwie art. 86 Zastępca króla Przewidziany wicekról art. 7 (niepowołany) Przewidziany namiestnik art. 5 (J. Zajączek do 1826) Nieprzewidziany, ale aktywny komisarz (M. Nowosilcow) Rada Stanu Ministrowie pod przew. Króla, referendarze art. 14 Ministrowie, radcy stanu, referendarze i inne osoby wyznaczone przez króla art. 63 Podział RS na Zgromadzenie Ogólne i Radę Administracyjną Kompetencje Rady Stanu Przygotowywanie projektów ustaw i dekretów księcia art. 15 Sąd kasacyjny - art. 16 Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych art. 17 Przygotowywanie projektów ustaw i dekretów księcia, Sąd kasacyjny Rozstrzyganie kompetencyjnych Kontrola rządu sporów Pociąganie do odpowiedzialności prawnej - art. 73 Struktura i skład sejmu (art. 19) Izba poselska 60 posłów i 40 deputatów gminnych art. 35 Król i dwie izby sejmowe art. 31 Izba poselska 77 posłów i 18

19 Izba senatorska po 6 biskupów, wojewodów i kasztelanów art deputatów gminnych - art. 118 Izba senatorska: książęta krwi cesarsko królewskiej, biskupi, wojewodowie, kasztelanowie art. 108 Kadencja sejmu 2 lata z odnowieniem składu art. 20, art lata z odnowieniem składu art. 120 Kompetencje sejmu Podatki, prawodawstwo cywilne i karne, sprawy monetarne art. 21 Podatki, prawodawstwo cywilne i karne, sprawy monetarne, budżet art Rada Ministrów Ministrowie art. 11 Ministrowie art. 41 Podział terytorialny Departamenty, powiaty i gminy (municypalności) art Wydziały rządowe art. 76 KONSTYTUCJA MARCOWA 1921 I KONSTYTUCJA KWIETNIOWA 1935 Lp. Kryterium Konstytucja marcowa 1921 Konstytucja kwietniowa Zasady ustrojowe: preambuła, art ciągłość państwa polskiego -republikańska forma ustroju -zwierzchnictwo narodu -demokracja reprezentacyjna -podział władzy -rządy parlamentarne Art republikańska forma ustroju -koncentracja władzy w urzędzie prezydenta -nadrzędnym dobrem dobro państwa -prymat interesów zbiorowych nad jednostkowymi -jednolitość państwa 19

20 -państwo liberalne -jednolitość państwa 2. Prezydent Art , Kadencja 7 lat Wybierany przez Zgromadzenie Narodowe Art Kadencja 7 lat 1.Wybierany przez Zgromadzenie Elektorów Kompetencje: brak uprawnień ustawodawczych (od noweli sierpniowej: rozporządzenia z mocą ustawy) 2.Wskazywany przez ustępującego prezydenta W sytuacji zgłoszenia dwóch kandydatów: WYBORY Odpowiedzialność: brak POWSZECHNE odpowiedzialności parlamentarnej, Kompetencje: uprawnienia odpowiedzialność konstytucyjna ustawodawcze: wydawanie dekretów przez Trybunałem Stanu z mocą ustawy 3. Sejm i Senat Art. 11 Kadencja 5 lat Sejm: 444 posłów (głosowanie powszechne) Senat: 111 posłów (głosowanie powszechne) Art Kadencja 5 lat Sejm: 208 posłów (głosowanie powszechne) Senat (96 senatorów (1/3 powoływana przez prezydenta, 2/3 wybory powszechne) 4. Rada Ministrów Art Skład: Prezes RM i ministrowie mianowani przez prezydenta Art. 25, Skład: Prezes RM i ministrowie mianowani przez Prezydenta Odpowiedzialność: parlamentarna (polityczna) i konstytucyjna (przed Trybunałem Stanu) Odpowiedzialność: parlamentarna, polityczna (przed Prezydentem) i konstytucyjna (przed Trybunałem Stanu) 5. Prawa polityczne i Odpowiedzialność solidarna i indywidualna Art. 87 i n. Czynne i bierne prawa wyborcze, Odpowiedzialność solidarna i indywidualna Zmniejszenie zakresu praw obywatelskich i politycznych, brak jednolitego wykazu, przepisy w tej 20

21 obywatelskie prawo przynależności do samorządów, piastowanie urzędów, równość wobec prawa, ochrona życia, wolność i ochrona mienia, prawo do ochrony pracy, prawo do bezpłatnej nauki, wolność prasy i słowa, wolność sumienia i wyznania, wolność nauki nietykalność mieszkania tajemnica korespondencji kwestii rozproszone; prawo własności, wolność sumienia i wyznania, wolność nauki 21