PRODUKCJA) I WYMIANA MATEK, A ROZPOZNA WANIE POKREWIEŃSTWA U PSZCZOŁY MIODNEJ (API S MELLIFERA L.)*
|
|
- Michał Muszyński
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK XXXII 1988 PRODUKCJA) I WYMIANA MATEK, A ROZPOZNA WANIE POKREWIEŃSTWA U PSZCZOŁY MIODNEJ (API S MELLIFERA L.)* Michał Woyciechowski Zakład Zoologii Systematycznej i Doświadczalnej Polska Akademia Nauk Kraków, ul. Sławkowska 17 Jacek Radwan Zakład Zoopsychologii i Etologii Zwierząt Uniwersytet Jagielloński, Kraków, ul. Karasia 6 WSTĘP Jednym z podstawowych i wciąż aktualnych problemów socjobiologii, jest zagadnienie rozpoznawania pokrewieństwa. Rozpoznawanie takie jeśli wiąże się z preferencyjnym zachowaniem wobec krewniaków prowadzić może do wzrostu dostosowania (fitness), a zatem zwiększonej propagacji genów osobnika stosującego taką strategię. Rozpoznawanie krewniaków wraz z doborem krewniaczym odegrały istotną rolę w ewolucji społecznych błonkówek (H a m i l t o n 1964). Zgodnie bowiem z teorią doboru krewniaczego, aby zachowanie altruistyczne doprowadziło do powstania kasty robotnic i stało się strategią ewolucyjnie stabilną (Evolutionerily Stable Strategy - ESS, M a y n a r d S m i t h i P r i c e 1973), średnia wartość współczynnika pokrewieństwa (f) wśród sióstr, musi być większa od 0.5. Sytuacja taka ma miejsce u wszystkich haplodiploidów, ale tylko wśród sióstr pochodzących od tego samego ojca i tej samej matki. U pszczoły miodnej (Apis mellifera L.) poliandria, czyli wielokrotna kopulacja matki, jest regułą (W o y k e 1964, P a g e 1986, poeznawać się i współdziałać głównie w wychowywaniu dalszych pokoleń łączy średnia wartość współczynnika pokrewieństwa mniejsza od krytycznej wartości (1'<0.5). Jeśli jednak przyjąć, że w gnieździe pszczelim robotnice będące córkami jednego ojca (pełne siostry), są w stanie rozpoznać się i współdziałać głównie w wychowywaniu dalszych pokoleń pełnych sióstr, nie zaś sióstr przyrodnich, teoria doboru krewniaczego * Praca została wykonana w ramach CPBP /2, 3* 35
2 wyjaśniałaby altruistyczne zachowania robotnic bez dodatkowych, trudnych do weryfikacji założeń. Rozpoznawanie pokrewieństwa jest w istocie problemem szerszym. Od~rYWił6 ono możg istotna rol~ li wielu gatunków błonkówek m. in. przy powstawaniu pasożytnictwa społecznego, kiedy to adoptowana obca samica, eliminuje prawowitą królową prowadząc do zniszczenia rodziny gospodarza (W i l s o n 1971). Pokrewieństwo może być istotnym elementem w rozpoznawaniu współtowarzyszek gniazda, co zabezpiecza rodzinę przed potencjalnymi rabusiami zgromadzonych zapasów (P a g e i B r e e d 1987). W końcu pokrewieństwo może być ważnym czynnikiem doboru płciowego (8 m i t h 1983). Przy tym rozpoznawanie krewniaków nie musi być koniecznie bardzo precyzyjne. W konkurencji królowej i robotnic istotną wydaje się być już percepcja przez robotnice samej zmieności współtowarzyszek gniazda, wywołanej wielokrotną kopulacją ich matki (W o yci e c h ow sk i, 1985, Woyciechow.ski i Łom n i c ki 1987). Poza względami czysto teoretycznymi ustalenie możliwości rozpoznawania pokrewieństwa u pszczoły miodnej mieć może istotne znaczenie w prowadzeniu gospodarki pasiecznej, a szczególnie w stosowanych metodach hodowlanych. Zgromadzono bowiem wiele danych świadczących o tym, że zachowania robotnic są zależne od pokrewieństwa, które je łączy (B r e e d 1983, G e t z i S m i t h 1983, 1986, E v e r s i S e e- l e y 1986, Fr u m h o f f i S c h n e i d e r). Obserwacje takie prowadżono również w czasie oddzielania się rojów (G e t z i inn. 1982). Są też powody by przypuszczać że wychowywanie młodych matek jest zależne od ich,pokrewieństwa z opiekunkami (P a g e i E r i c k s o n 1984, N o o n a 1986 V i s s c h e r 1986). Również akceptacja matki w nowej rodzinie może być zależna od jej pokrewieństwa z robotnicami (B o c h i M o r s e 1979, 1981, 1982, B r e e d 1981). Wiele z przytoczonych obserwacji dokonywano w specyficznych warunkach eksperymentalnych, w których robotnice pochodziły od matki unasienionej jedynie spermą jednego trutnia, bądź dwóch trutni o wyraźnie różnym fenotypie. Inne eksperymenty prowadzono w labolatoriach na izolowanych niewielkich grupach robotnic. Można też przypuszczać, że znacznie częściej publikowane są te wyniki doświadczeń, których autorzy zaobserwowali różnice w zachowaniu się względem siebie osobników o różnym pokrewieństwie, niż te, w których nie wykryto takich zależności. Z drugiej strony należy sądzić, że rozpoznawanie pokrewieństwa, jeśli w ogóle istnieje, ma określoną wartość przystosowawczą, a w związku z tym jego efekty powinny być zauważane w populacjach zbliżonych do naturalnych. Przytoczone wyżej powody skłoniły autorów do przedstawienia wstępnych wyników dwóch doświadczeń. W pierwszym robotnicom pszczoły miodnej dano szansę wyboru spokrewnionych i niespokrewnio- 36
3 nych larw do wychowu zastępczej matki. W drugim, te same robotnice miały szanse pozostawienia w swym gnieździe dziewiczej matki, mając do wyboru dwie, z których tylko jedna była siostrą akceptujących ją robotnic. Doświadczenia te prowadzono metodami powszechnie stosowanymi w gospodarce pasiecznej. MATERIAŁY I METODY W dwóch kolejnych doświadczeniach użyto dwóch rodzin pszczoły miodnej (Apis mellifera L.) pochodzącej z lokalnej populacji okolic Krakowa. Matki tych rodzin były unasienione naturalnie, a rodziny znajdowały się w ulach typu wielkopołskiego. Przed rozpoczęciem doświadczeń pszczoły podkarmiano syropem dla osiągnięcia możliwie dużej liczebności rodzin. Doświadczenie pierwsze rozpoczęto 7 czerwca 1986 roku, podziałem rodzin na trzy części. Dwa bliźniacze pnie pozbawione matki, pozostawione w miejscu macierzystego gniazda, zawierały 3 lub 4 plastry z czerwiem oraz tyleż plastrów przeznaczonych na gromadzenie zapasów. W pniach tych pozostały także pszczoły lotne, które podzielono metodą na pół lotu. Po podziale bliżniacze pnie stopniowo rozsuwano na odległość około 2 m, by uniknąć, błądzenia robotnic. W pniach tych niszczono wszystkie pojawiające się na plastrach mateczniki ratunkowe. W pierwszym doświadczeniu użyto tylko po jednym z bliźniaczych odkładów, w drugim obydwa odkłady. Trzecią część podzielonych rodzin z matką i niewielką liczbą pszczół nielotnych przeniesiono w dalszą część pasieczyska. Odkłady te nie były zasilane obcymi pszczołami, a tylko podkarmiane, co pozwoliło zapewnić normalne funkcjonowanie rodziny. Służyły one wyłącznie jako źródło larw podawanych osieroconym odkładom i larw, z których wychowywano młode matki. Począwszy od piątego dnia po podziale do dwóch osieroconych rodzin pochodzących z bliźniaczych par, co 3 dni podawano 10 larw, w wieku poniżej jednego dnia, w sztucznych woskowych miseczkach matecznikowych. Każdorazowo 5 poddanych larw pochodziło od matki osieroconych robotnic, 5 zaś od obcej. Mateczniki z larwami obu matek umieszczano przemiennie na górnej beleczce ramki. W czasie całego doświadczenia do obu gniazd podano po 120 larw. Wymiana mateczników wiązała się z przeglądem gniazda, przy którym szczególną uwagę zwracano na pojawianie się jaj pochodzących od trutówek. Doświadczenie drugie rozpoczęto w 41 dniu po podziale rodzin. Użyto w nim wszystkie cztery osierocone odkłady, a więc odkłady, w których. były trutówki. Również co 3 dni do wszystkich tych odkładów poddawano jednocześnie po 2 dziewicze matki. Matki te umieszczano w oodzielnych klateczkach zatkanych ciastem miodowo-cukrowym, co umożliwiało 37
4 robotnicom ich uwolnienie. W tym doświadczeniu każdy kolejny przegląd wiązał się z zabraniem pozostałej w odkładzie matki, poddanej 3 dni wcześniej, i poddaniem kolejnej pary dziewiczych matek. Poddawane matki, indywidualnie oznaczone, były zawsze w tym samym wieku i pochodziły z dwóch pni z tym, że jedna pochodziła od matki osieroconych robotnic, druga zaś od obcej matki. Wychowywano je w niezależnych, niespokrewnionych z doświadczalnymi pniach. Łącznie osieroconym odkładom podano 24 matki. W obu doświadczeniach wynikiem były liczby przyjętych larw i matek z zaznaczeniem ich pochodzenia. Wszelkie obliczenia mające na celu ocenę czy larwy i matki o różnym pochodzeniu były przyjmowane z jednakową częstością wykonywano stosując test chi - kwadrat, podając jego. wartość x 2 ) przy liczbie stopni swobody df = 1, oraz prawdopodobieństwo odrzucenia hipotezy zerowej (P). W przypadku niewielkich liczebności prób uwzględniano poprawkę Yatesa. WYNIKI Doświadczenie pierwsze. Ze 120 poddanych larw, liczby przyjętych larw spokrewnionych i niespokrewnionych nie różnią się istotnie w obu testowanych pniach (Tab. 1). Z danych tych wynika również, że jeden z pni przyjął dwukrotnie więcej larw pochodzących od obu matek niż drugi. Różnica ta je.st wysoce statystycznie istotna (X~ , P>O.OOl). Nie stwierdzono by w obu pniach łącznie, larwy pochodzące od jednej z matek były chętniej przyjmowane niż larwy od drugiej z nich x 2 = 0.833, 0.40<P<0.40). Prowadząc dokładne przeglądy badanych gniazd stwierdzono pojawienie się pierwszych jaj pochodzących od trutówek w jednym z gniazd w 29 dniu eksperymentu, w drugim zaś gnieździe w dniu 32 (Tab. 1). Tabela Liczba siostrzanych i obcych larw przyjętych przez osierocone rodziny, na trzeci dzień po ich podaniu w sztucznych miseczkach matecznikowych. (Linią przerywaną zaznaczono czas pojawienia się trutówek). Kolejny dzień doświadczenia Suma larw Nr I nie I pnia ~rzy- przy- X2 p Jęte jęte siostrzane ,307 0,60<P<0,50 obce l 2 O siostrzane 2 l 4 2 obce l l l ,657 O,50<P<O, I l
5 Tabela 2 Liczba larw przyjętych i nie przyjętych przed (a) i po (b) pojawieniu się trutówek. Nr pnia I a b ;(2 P l 2 przyjęte nie przyjęte przyjęte 28 6 nie przyjęte ,807 P<O.OOl 5, <P<0.01 Można zatem stwierdzić, że w obu gniazdach udział przyjmowanych larw spadł istotnie z chwilą pojawienia się pierwszych trutówek (Tab. 2). Doświadczenie drugie. Z 24 dziewiczych królowych podanych do czterech osieroconych odkładów zaakceptowanych zostało 9, w tym 5 było siostrami przyjmujących je robotnic, 4 zaś były niespokrewione. Przy uwzględnieniu poprawki na niewielkie próby nie stwierdzono by liczby te wskazywały na jakąkclwiek zależność pokrewieństwa matek, a szansą ich akceptacji w osieroconych 'Odkładach. Z młodych matek pochodzących z dwóch pni zaakceptowanych zostało odpowiednio 5 i 4 dziewicze matki. Tak więc przy wyborze zastępczej matki nie stwierdzono również preferencji zależnej od jej pochodzenia. Testując dziewicze matki 1JrzyIkrotnie warzyło się, że w trzy dni po ich poddaniu, w gnieździe nie znaleziono żadnej z nich. Liczby te są jedral'{ zbyt małe by na ich podstawie można było wyciągać jakiekolwiek wnioski. W czasie przeglądów nie stwierdzono ani razu dwóch żywych matek. DYSKUSJA W przeprowadzonym doświadczeniu, w którym starano się używać metod powszechnie stosowanych przy produkcji matek pszczelich, nie stwierdzono by liczba larw przyjętych w osieroconych pniach była zależna od ich pokrewieństwa z akceptującymi je robotnicami. Podobny wynik uzyskał Breed i inn. (1984) testując osierocone rodziny, które nie tylko nie preferowały larw pochodzących od własnej matki, podawanych w sztucznych matecznikach, ale też nie preferowały plastrów z siostrzanymi larwami, przy zakładaniu mateczników ratunkowych. Również w innym doświadczeniu, w którym testowano osierocone rodziny pochodzące od jednej matki i dwóch trutni, przewaga robotnic jednego z ojców nie miała wpływu na wybór ich pełnych sióstr jako larw przeznaczonych na matkę (P a g e i E r i c k s o n 1986a). P a g e i E r i c k s o n (1984) stwierdzili natomiast, że w obecności matki, larwy pełnych sióstr są istotnie częściej akceptowane, niż larwy 39
6 sióstr przyrodnich. W przytoczonym eksperymencie robotnice wychowujące matki pochodziły od samicy unasienionej spermą tylko jednego trutnia. Zmienność genetyczna robotnic była więc w tych rodzinach niewit'lkd, l)11aktyczni~ ni8gpotyk~ma W komerejalnyeh pasiekach, gdzie samice są unasieniane naturalnie, bądź sztucznie. W podobnych eksperymentach N o o n a n' a (1986) testowane rodziny pochodziły od matki unasienionej spermą dwóch trutni. Dodatkowo oba trutnie pochodziły z wyraźnie różniących się fenotypem linii (ccrdovan i ciemnej). Tak więc preferencja jaką wykazywały robotnice w wychowywaniu larw należących do tej samej co one linii, stwierdzona była przy nienaturalnie małej zmienności robotnic. Dodatkowo oba fenotypy różnią się istotnie zachowaniem co mogło mieć również istotny wpływ na wyniki obserwacji (Noonan 1986). W sytuacji zbliżonej do opisanej w niniejszej pracy V i s s c h er (1986) nie stwierdził by robotnice częściej wychowywały matki z poddawanych spokrewnionych larw niż z niespokrewnionych. Preferencja w wyborze larw bliżj spokrewnionych była natomiast obserwowana w sytuacji gdy testowanym rodzinom poddawano w sztucznych miseczkach matecznikowych jaja (V i s s c h e r 1986). Należy więc przypuszczać, że tak jak sugeruje V i s s c h e r (1986) pokrewieństwo larw może być rozpoznawane jedynie w pare godzin po ich wylęgnięciu, podobnie jak to się dzieje z rozpoznawaniem przez robotnice larw diploidalnych trutni o homologicznych allelach seksualnych (W o y k e 1962, 1969). Na podstawie wyników przeprowadzonego doświadczenia trudno przypuszczać, by larwy jednej z testowanych matek, podawane osieroconym rodzinom w miseczkach matecznikowych, były szczególnie chętnie przyjmowane. Preferencję taką, obserwowaną również w praktyce pszczelarskiej, stwierdzili P a g e i E r i c k s o n (1986a). Autorzy ci sugerują, że larwy pochodzące od różnych matek, są akceptowane z różną częstością bez względu na ich pokrewieństwo z wychowującymi je robotnicami. Obserwowanie takiej "genotypowej hierarchii stosowności" jest bardziej prawdopodobne przy testowaniu larw pochodzących od wielu matek i być może dlatego nie stwierdzono jej, 'w opisanym w tej pracy doświadczeniu. Przedstawione w pracy wyniki są zgodne z praktyką pszczelarską, w której często rodziny, znajdujące się w takich samych warunkach wychowują różną liczbę matek. Jak wykazano liczba przyjętych larw do wychowu na matki zmniejsza się z chwilą pojawienia się trutówek. Można przypuszczać, że wzmożona agresja robotnic prowadząca do częściowej dezorganizacji gniazda, którą obserwuje się w obecności trutówek (8 a k a g a m i 1954, Vel t h u i s 1976) jest tego główną przyczyną. Według P a g e' a i E r i c k s o n' a (1986b) robotnice są w stanie rozróżnić bliżej spokrewnioną dziewiczą matkę, w zależności od tego czy 40
7 jest ona ich pełną siostrą czy siostrą przyrodnią. Autorzy ci sugerują także, że przy wymianie matki, robotnice wykazują mniejszą agresję względem pełnej siostry poprzedniej matki, niż względem jej siostry przyrodniej. Wyniki te uzyskano jednak w warunkach laboratoryjnych, na niewielkich grupach izolowanych robotnic będących pełnymi siostrami. Trudno więc rozstrzygnąć, czy przy zmianie matki robotnice kierują się w większym stopniu pokrewieństwem względem nowej matki, czy podobieństwem obu kolejnych matek. Trudności na jakie napotyka się przy wymianie matek pszczelich są bowiem nie tylko genetycznego pochodzenia (Bo c h, M o r s e 1979). Robotnice, które straciły składającą jaja matkę, akceptują chętniej unasienioną matkę, podobnie jak rój, który pozbawiono młodej królowej przyjmie łatwiej dziewiczą matkę (A m b r o s e i inn. 1979). Testując, na bardzo niewielkim materiale, wpływ pokrewieństwa na adopcję dziewiczych matek nie stwierdzono, by osierocone rodziny wykazywały choćby tendencję do wyboru spokrewnionej samicy. Wynik taki otrzymano w sytuacji gdy wśród robotnic były aktywne trutówki. W takiej zatem sytuacji można przypuszczać, że z dwóch poddawanych matek pozostawała ta, która w bezpośredniej konfrontacji z rywalką okazała się silniejsza. Sytuacja taka wydaje się być typową u pszczoły miodnej (M i c h n e r 1974). WNIOSKI Podsumowując można przypuszczać, że w wychowie matek ich pokrewioństwo z wychowującymi robotnicami nie jest czynnikiem istotnym. Dobór odpowiedniej rodziny, jej stan wynikający z obecności lub braku własnej matki czy obecności trutówek są ważniejsze. Nie znaleziono też podstaw do twierdzenia. że pokrewieństwo ma znaczenie przy akceptacji w rodzinie nowej matki. Jak wynika z innych prac w sytuacji gdy jaja składane są przez matkę do komórek matecznikowych, a decyzję o produkcji nowych matek podejmują robotnice w obecności własnej matki, robotnice jak się wydaje mają pewne możliwości rozpoznawania pokrewieństwa larw. Możliwości te mają zatem szanse ujawnienia się przy cichej wymianie matki, czy w czasie tworzenia mateczników rojowych. Są też podstawy by sądzić, że rozpoznawaniu pokrewieństwa w rodzinie sprzyja jej niewielka zmienność genetyczna. Do chwili obecnej ewolucyjne znaczenie wartościowania pokrewieństwa, tak larw jak i dojrzałych osobników przez robotnice pszczoły miodnej nie zostało jednak ostatecznie wyjaśnione, ani w praktyce pszczelarskiej, ani w teoretycznych rozważaniach. -tl
8 LITERATURA.A.d a m s J., R o t h m a n E., D., Ker r W., E., P a u l i n o Z., L. (1977) - Est i- mation of num ber of sex alleles and queen matings from diploid male frequencies in populatlon of Apis mellifera. Geneiics. 86: A m b r o s e J., T., M o r s e R, A., B o c h R (1979) - Queen discr imination by honey bee swarms. Ann. ent. Soc. Am. 72 : B o c h R, M o r s e R, A. (1974) - Discrimination of familiar and foreign queens by honey bee swarm. Ann. Entomo!. Soc. Am. 67: B o c h R, M o r s e R, A. (1979) - Individual recognition of queen by honey bee swarms. Ann. ent. Soc. Am. 72: B o c h R, M o r s e R, A. (1981) - Effects of artificial odors and pheromones on queen discrimination by honey bees. Ann. ent. Soc. Am. 74: B o c h R, M o r s e R, A. (1982) - Genetic factor in queen recognition odors of honney bees. Ann. ent!. 75: B r e e d M., D. (1981) - Indlvidual recognition and learning of queen odors by worker honeybees. Proc. natn. Acad. Sci. USA. 78: B r e e d M., D. (1983) - Nestmate recognition in honey bees. Anim. Behav. 31: B r e e d M., D., Vel t h u i s H., H., W., R o b i n s o n G., E. (1984) - Do worker honey bee discriminate among unrelated and related larval phenotypes? Ann. ent. Soc. Am. 77 : E v e r s C., A., S e e l e y T., D., (1986) - Kin discrimination and aggression in honey bee colonies with laying workers. Anim. Benav, 34: F r u m h o f f P., C., S c h n e i d er S. (1987) - The social consequences of bee polyandry: the effects of kinship on worker interactions within colonies. Anim. Behav. 35 : G e t z W., M., B r li c k n e r D., P a r i s i a n T., R (1982) - Kin structure and the swarming behaviour of the honey bee Apis meilifera. Behav. Ecol, Sociabial. 10 : G e t z W., M. S m i t h K., B. (1983) - Genetic kin recognition: honey bees discriminate between fuh and half sisers. Nature 302: G e t z W., M., S m i t h K., B. (1986) - Honey bee kin recognition: leming self and nestmate phenotypes. Anim Behav. 34: H a m i l t o n W., D. (1964) - The genetical evalution of social behaviour. I and II. J. tearet. Biol. 7 : M a y n a r d S m i t h J., P r i c e G., R (1973) - The logic animai conflict Nature 246 : N o o n a n K., C. (1986) - Recognition of queen larvae by worker honey bees (Apis mellifera). Ethalogy 73 : P a g e R, E. (1986) - Sperm utilization in social insects. A. Aev. Ent. 31 : P a g e R, B r e e d R, E. (1~87) - Kin recognition in social bees Trends Eco1. Evol. 2 : P a g e R, E., E r i c k s o n E., H. (1984) - Selectiv rear ing of queens by worker honey bees: kin or nestmate recognition, Ann. ent. Soc, Am. 77: P a g e R, E., E r i c k s o n E., H. (1986a) - Kin recognition during emergency queen rearing by worker honey bees (Humenoptera : Apidae). Ann. ent. Soc. Am. 79: P a g e R, E., E r i c k s o n E., H. (1986b) - Kin recognltion and virgin queen acceptance by worker honey bees (Api s mellifera L.). 34 : S a k a g a m i.s., F. (1954) - Occurrence of an aggressive response in queenless hives with considerations on the social organization of honeybee. Insectes sac. 1 :
9 S m i t h B., H. (1983) - Recognition of female kin by male bees through olfactory signal. Proc. natn. Acad. Sci. USA. 80: Vel t h u i s H., H. (1976) - Egg lay ing, aggression and dominance in bees. Proc. XV Int. Congr. Entomol. Washington: V i s s c h e rp., K. (1986) - Kinship discrimination in queen rearing by honey bees (Apis mellifera). Behav. Ecol, SociobioL 18: W i l s o n E., O. (1971) - The insect societies. Belknap Press of Harvard Univ. Press, Harvard, Massachussetts. 543pp. W o y c i e c h o w s kim. (1985) - Socjobiologia, ewolucja altruizmu czy pszczelarstwo. Przeq. zool 3 : Woyciechowski M., Łomnicki A. (1987) - Multiple mat ing of queen and the sterility of workers arnong eusocial Hymenoptera. J. theoret. Bio!. 128 : W o y k e J. (1962) - The hatchability of "lethal" eggs in two sex a lle le fraternity of honeybees. J. apic. Res. 1 : W o y k e J. (1964) - Causes of repeated mating flights in queen honeybees. J. apic. Res. 3: W o y k e J. (1969) - A method of rearing diploid drones in a honeybee colony. J. apic. Res. 8 : IIPO}J.YKQltlH, OBMEH MATKAMltl ltl PA3JIltlQEHltlE PO}J.CTBA y ME}J.OBOYl:IP-IEJIbI (APIS MELLIFERA L.) M. R o M Lje x o B CK U, H. P a ~ B a H Pe3IOMe ltlccjle~obajli1, 3aBI1Cl1T JII1 akl\eiitalji1r JlW-II1HOK,nO~KJIa~bIBaeMbIX B uc- KyccTMeHHblX MaTO'lIlI1KOBbIXMI1CO'lKaXc L\eJlbIO Bblpal..L\I1BaHI1R113 HI1X MaToK, OT I1X po~ctba c pa50'li1mi1 n'lejlami1 B cexn.ax BOCnI1TaTeJIbHI1L\aX(Ta5JI. 1). IIpoBepl1JII1 TaK:lKe, 3a'BI1CI1TJlI1 axuerrrauaa HOBoMMaTKI1 OT ee po~ctba c ocepoti1blili1mi1cjl: pa50'li1mi1 n'lejiami1, KKOTOpblM OHa 5blJIa IIO~JIO:IKeHa.KOHcTaTI1- pobajii1, '1TO B o~uhakobbix orrsrrnsrx ycjlobi1jl:xpaansre II'Ienxnsie CeMhl1 axuerr- Tl1pyIOT cyl..l\ectbehhopa3jii1'1aiol..l\eecrkojii1'1ectbojii1'1i1hok.qi1cjionpl1hrtblx JII1- '1I1HOK CYl..L\eCTBeHHOyMeHbWaeTCJl: c MOMeHTOMnOJl:BJIeHI1Jl:B BOCIII1TaTeJlbHblX CeMbJl:Xrpyrneasrx Jl:11L\.(Ta5JJ. II). KIN RECOGNITION IN PRODUCTION AND EXCHANGE OF THE HONEYBEE (API S MELLIFERA L.) QUEEN M. W o y c i e c h o w s k i, J. R a d wa n The present study investigated whether worker honeybees can recognize related larvae and favor them when rearing queens (Tab. I). It also checked if the acceptance of a new queen depends on its relatedness to orphaned worker bees rearing it. In bot h cases, no such dependences have been found. It has been determined, however, that various hives accept significantly different numbers of larvae. The num ber of accepted larvae significantly decreases on the appearance of laying workers in a given rear ing celony (Tab. II).
WSTRZYMYWANIE SIĘ 'ROBOTNIC OD ZNOSZENIA JAJ TRUTOWYCH U PSZCZOŁY MIODNEJ APIS MELLIFERA L. *
PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXXIII 1989 WSTRZYMYWANIE SIĘ 'ROBOTNIC OD ZNOSZENIA JAJ TRUTOWYCH U PSZCZOŁY MIODNEJ APIS MELLIFERA L. * J a c e kra d w a n, M i c h a ł W o y c i e c h o w s k i Zakład
ALMA MATER MIESIĘCZNIK UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO. czerwiec-wrzesień /2012
ALMA MATER MIESIĘCZNIK UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO czerwiec-wrzesień 148-149/2012 REBELIANTKI WŚRÓD ROBOTNIC PSZCZOŁY MIODNEJ Powszechnie wiadomo, że pszczoła miodna jest głównym zapylaczem naszych upraw.
Spis treści. I. Typy pasiek i gospodarki pasiecznej Typy pasiek 13. Pasieki amatorskie 13. Pasieki jako dodatkowe źródło dochodu 14
Spis treści I. Typy pasiek i gospodarki pasiecznej 13 1. Typy pasiek 13 Pasieki amatorskie 13 Pasieki jako dodatkowe źródło dochodu 14 Pasieki prowadzone przez pszczelarzy zawodowych 14 Pasieki o szczególnym
Powiększenie pasieki
Powiększenie pasieki Powiększenie pasieki Pasieki powiększają pszczelarze, którzy zamierzają zwiększyć liczbę rodzin w pasiece(pasiekach). Najpowszechniej stosowanym i naturalnym sposobem powiększenia
Gospodarka pasieczna - W. Ostrowska
Gospodarka pasieczna - W. Ostrowska Spis treści Przedmowa I. Typy pasiek i gospodarki pasiecznej 1. Typy pasiek Pasieki amatorskie Pasieki jako dodatkowe źródło dochodu Pasieki prowadzone przez pszczelarzy
Regionalny Związek Pszczelarzy w Toruniu
Regionalny Związek Pszczelarzy w Toruniu Temat szkolenia : Wychów matek pszczelich na własne potrzeby Termin szkolenia teoretycznego 19-20 lutego 2011 w Wąbrzeźnie ul. Wolności 47 - Dom Kultury Szczegółowy
Tom 62 2013 Numer 1 (298) Strony 37 46
Tom 62 2013 Numer 1 (298) Strony 37 46 Karolina Kuszewska Uniwersytet Jagielloński Instytut Nauk o Środowisku, Gronostajowa 7, 30-387 Kraków E-mail: k.kuszewska@uj.edu.pl STRATEGIE ROZRODCZE ROBOTNIC PSZCZOŁY
WPL YW STOSOWANIA MATECZNIKÓW I KLATECZEK RÓŻNYCH TYPÓW NA PRZYJĘCIE MATEK W RODZINACH PSZCZELICH PODCZAS WYMIANY
PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XLIV 2000 WPL YW STOSOWANIA MATECZNIKÓW I KLATECZEK RÓŻNYCH TYPÓW NA PRZYJĘCIE MATEK W RODZINACH PSZCZELICH PODCZAS WYMIANY Piotr Skubida, Krystyna Pohorecka Instytut Sadownictwa
Matka decyduje o jakości rodziny pszczelej
Matka decyduje o jakości rodziny pszczelej I. Matka pszczela jest jedyną w pełni rozwiniętą samicą zdolną w naturalnych warunkach do kopulacji z trutniami oraz w warunkach laboratoryjnych może być poddawana
Michał Woyciechowski. Tom Numer 3 4 ( ) Strony
Tom 58 2009 Numer 3 4 (284 285) Strony 347 355 Michał Woyciechowski Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytet Jagielloński Gronostajowa 7, 30-387 Kraków E-mail: michal.woyciechowski@uj.edu.pl DOBÓR KREWNIACZY
DOROBEK NAUKOWY - CEZARY KRUK
DOROBEK NAUKOWY - CEZARY KRUK PRACA MAGISTERSKA Wpływ odymiania preparatami warrozobójczymi na efekty naturalnego unasieniania się matek pszczelich - Akademia Rolniczo - Techniczna w Olsztynie - 1987 ROZPRAWA
Powiększenie pasieki
Powiększenie pasieki Powiększenie pasieki Pasieki powiększają pszczelarze, którzy zamierzają zwiększyć liczbę rodzin w pasiece(pasiekach). Najpowszechniej stosowanym i naturalnym sposobem powiększenia
Przykład 1. (A. Łomnicki)
Plan wykładu: 1. Wariancje wewnątrz grup i między grupami do czego prowadzi ich ocena 2. Rozkład F 3. Analiza wariancji jako metoda badań założenia, etapy postępowania 4. Dwie klasyfikacje a dwa modele
P: Czy studiujący i niestudiujący preferują inne sklepy internetowe?
2 Test niezależności chi-kwadrat stosuje się (między innymi) w celu sprawdzenia czy pomiędzy zmiennymi istnieje związek/zależność. Stosujemy go w sytuacji, kiedy zmienna zależna mierzona jest na skali
Zapobieganie stratom rodzin pszczelich w Polsce
K P Zapobieganie stratom rodzin pszczelich w Polsce wyniki projektu Nr 520/N-COST/2009/0 Zdrowie pszczół w Europie WARSZAWA 19.02.2013, 8.45 13.00 Zdrowie pszczół w Europie jest projektem, mającym na celu
Jednym z bardzo ważnych elementów gospodarki pasiecznej jest regularna wymiana matek, w rodzinach pszczelich. Poprzez wprowadzanie młodych,
Jednym z bardzo ważnych elementów gospodarki pasiecznej jest regularna wymiana matek, w rodzinach pszczelich. Poprzez wprowadzanie młodych, hodowlanych matek poprawiamy wartość użytkową pszczół oraz wprowadzamy
Matki pszczele w gospodarce pasiecznej
Matki pszczele w gospodarce pasiecznej Matka pszczela W pełni rozwinięta, zdolna do rozrodu samica pszczoły miodnej. Długość ciała m.p. wynosi 20-25 mm, masa 200-280 mg. Rozwija się ona z zapłodnionego
PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE
PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK XIX GRUD~IEŃ 1975 NASTRÓJ ROJOWY W RODZINIE PSZCZELEJ A ZAWARTOSC DWUTLENKU WĘGLA I TLENU W GNIEZDZIE Janina Muszyńska Oddział Pszczelnictwa IS WSTĘP Badani~ nad zawartością
WPŁYW RASY 2YWICIELEK I RASY PODDANYCH LARW NA EFEKTYWNOŚĆ WYCHOWU MATEK PSZCZELICH. Pszczelniczy Zakład Doświadczalny Górna Niwa Puławy WSTĘP
PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK XVIII GRUDZIEŃ 1974 WPŁYW RASY 2YWICIELEK I RASY PODDANYCH LARW NA EFEKTYWNOŚĆ WYCHOWU MATEK PSZCZELICH Anna Król Pszczelniczy Zakład Doświadczalny Górna Niwa Puławy WSTĘP
PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXXIX, Nr
PSZCZELNCZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXXX, Nr 2 1995 USZKODZENA MATEK PSZCZELCH PRZECHOWYWANYCH W OSEROCONYCH RODZNACH W KLATECZKACH Z PSZCZOŁAM BEZ NCH Z Y g m u n t J a s i ń s k i, C e z a r y F l i s z
STATYSTYKA MATEMATYCZNA
STATYSTYKA MATEMATYCZNA 1. Wykład wstępny. Teoria prawdopodobieństwa i elementy kombinatoryki 2. Zmienne losowe i ich rozkłady 3. Populacje i próby danych, estymacja parametrów 4. Testowanie hipotez 5.
dr hab. Dariusz Piwczyński, prof. nadzw. UTP
dr hab. Dariusz Piwczyński, prof. nadzw. UTP Cechy jakościowe są to cechy, których jednoznaczne i oczywiste scharakteryzowanie za pomocą liczb jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. nominalna porządek
Ewolucjonizm NEODARWINIZM. Dr Jacek Francikowski Uniwersyteckie Towarzystwo Naukowe Uniwersytet Śląski w Katowicach
Ewolucjonizm NEODARWINIZM Dr Jacek Francikowski Uniwersyteckie Towarzystwo Naukowe Uniwersytet Śląski w Katowicach Główne paradygmaty biologii Wspólne początki życia Komórka jako podstawowo jednostka funkcjonalna
Teoria ewolucji. Dobór płciowy i krewniaczy. Altruizm. Adaptacjonizm i jego granice.
Teoria ewolucji Dobór płciowy i krewniaczy. Altruizm. Adaptacjonizm i jego granice. Szczególne rodzaje doboru } Dobór płciowy } Dobór krewniaczy } Dobór grupowy? 2 Dobór i złożone zachowania } Nie istnieje
Pokrewieństwo, rodowód, chów wsobny
Pokrewieństwo, rodowód, chów wsobny Pokrewieństwo Pokrewieństwo, z punktu widzenia genetyki, jest podobieństwem genetycznym. Im osobniki są bliżej spokrewnione, tym bardziej są podobne pod względem genetycznym.
Fizjologiczne i etologiczne aspekty życia społecznego owadów
Fizjologiczne i etologiczne aspekty życia społecznego owadów Kilka słów o prowadzącym oraz o tym, czym będziemy się zajmować? Dlaczego warto zajmować się fizjologią owadów? 2 Charakteryzują się ogromnym
tel JAROSŁAW CICHOCKI Dobór rasy i linii pszczół do pasieki, warunki właściwego poddawania matek pszczelich
tel. 797-010-602 j.cichocki@podr.pl JAROSŁAW CICHOCKI Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego Dobór rasy i linii pszczół do pasieki, warunki właściwego poddawania matek pszczelich Systematyka Nadrodzina:
Szacowanie wartości hodowlanej. Zarządzanie populacjami
Szacowanie wartości hodowlanej Zarządzanie populacjami wartość hodowlana = wartość cechy? Tak! Przy h 2 =1 ? wybitny ojciec = wybitne dzieci Tak, gdy cecha wysokoodziedziczalna. Wartość hodowlana genetycznie
METODY STATYSTYCZNE W BIOLOGII
METODY STATYSTYCZNE W BIOLOGII 1. Wykład wstępny 2. Populacje i próby danych 3. Testowanie hipotez i estymacja parametrów 4. Planowanie eksperymentów biologicznych 5. Najczęściej wykorzystywane testy statystyczne
Wykład 11: Dane jakościowe. Rozkład χ 2. Test zgodności chi-kwadrat
Wykład 11: Dane jakościowe Obserwacje klasyfikujemy do klas Zliczamy liczbę obserwacji w każdej klasie Jeżeli są tylko dwie klasy, to jedną z nich możemy nazwać sukcesem, a drugą porażką. Generalnie, liczba
POSZUKIW ANIE SPOSOBU UZYSKIWANIA WARTOŚCIOWYCH MATEK PSZCZELICH Z MATECZNIKÓW RATUNKOWYCH WSTĘP
PSZCZELNCZE ROK XV, NR 1-2 ZESZYTY NAUKOWE WRZESEŃ 1971 POSZUKW ANE SPOSOBU UZYSKWANA WARTOŚCOWYCH MATEK PSZCZELCH Z MATECZNKÓW RATUNKOWYCH Zofia Soczek.j nstytut Sadownictwa WSTĘP Od dawna utarł się pogląd,
Teoria ewolucji. Podstawowe pojęcia. Wspólne pochodzenie.
Teoria ewolucji Podstawowe pojęcia. Wspólne pochodzenie. Informacje Kontakt: Paweł Golik Instytut Genetyki i Biotechnologii, Pawińskiego 5A pgolik@igib.uw.edu.pl Informacje, materiały: http://www.igib.uw.edu.pl/
Wydział Matematyki. Testy zgodności. Wykład 03
Wydział Matematyki Testy zgodności Wykład 03 Testy zgodności W testach zgodności badamy postać rozkładu teoretycznego zmiennej losowej skokowej lub ciągłej. Weryfikują one stawiane przez badaczy hipotezy
METODY STATYSTYCZNE W BIOLOGII
METODY STATYSTYCZNE W BIOLOGII 1. Wykład wstępny 2. Populacje i próby danych 3. Testowanie hipotez i estymacja parametrów 4. Planowanie eksperymentów biologicznych 5. Najczęściej wykorzystywane testy statystyczne
Tom Numer 1 (306) Strony 83 87
Tom 64 2015 Numer 1 (306) Strony 83 87 Krzysztof Bartosz Kozyra Zakład Zoologii Systematycznej Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu Umultowska 89, 61-614 Poznań E-mail: kozyra_k@amu.edu.pl KANIBALIZM
Rachunek prawdopodobieństwa i statystyka - W 9 Testy statystyczne testy zgodności. Dr Anna ADRIAN Paw B5, pok407
Rachunek prawdopodobieństwa i statystyka - W 9 Testy statystyczne testy zgodności Dr Anna ADRIAN Paw B5, pok407 adan@agh.edu.pl Weryfikacja hipotez dotyczących postaci nieznanego rozkładu -Testy zgodności.
Ekologia wyk. 1. wiedza z zakresu zarówno matematyki, biologii, fizyki, chemii, rozumienia modeli matematycznych
Ekologia wyk. 1 wiedza z zakresu zarówno matematyki, biologii, fizyki, chemii, rozumienia modeli matematycznych Ochrona środowiska Ekologia jako dziedzina nauki jest nauką o zależnościach decydujących
Masowe ginięcie rodzin pszczelich; Nosema ceranae - nowy groźny patogen pszczoły; Wpływ zmian klimatycznych na pszczoły i gospodarkę pasieczną
Poradnik ten wychodzi naprzeciw oczekiwaniom tych wszystkich, którym nieobojętne jest efektywne wykorzystanie pomocy, ku pożytkowi całego polskiego pszczelarstwa. Pragnęlibyśmy, aby lektura tej książki
Hodowla matek na własny użytek
Hodowla matek na własny użytek Matka pszczela W pełni rozwinięta, zdolna do rozrodu samica pszczoły miodnej. Długość ciała m.p. wynosi 20-25 mm, masa 200-280 mg. Rozwija się ona z zapłodnionego jaja w
Wpływ spokrewnienia na strukturę przestrzenną i socjalną populacji dzika Sus scrofa w Puszczy Białowieskiej
Uniwersytet Warszawski Wydział Biologii Tomasz Podgórski Wpływ spokrewnienia na strukturę przestrzenną i socjalną populacji dzika Sus scrofa w Puszczy Białowieskiej Autoreferat rozprawy doktorskiej wykonanej
WIELKA SGH-OWA POWTÓRKA ZE STATYSTYKI. Test zgodności i analiza wariancji Analiza wariancji
WIELKA SGH-OWA POWTÓRKA ZE STATYSTYKI Test zgodności i analiza wariancji Analiza wariancji Test zgodności Chi-kwadrat Sprawdza się za jego pomocą ZGODNOŚĆ ROZKŁADU EMPIRYCZNEGO Z PRÓBY Z ROZKŁADEM HIPOTETYCZNYM
GRUPY NIEZALEŻNE Chi kwadrat Pearsona GRUPY ZALEŻNE (zmienne dwuwartościowe) McNemara Q Cochrana
GRUPY NIEZALEŻNE Chi kwadrat Pearsona Testy stosujemy w sytuacji, kiedy zmienna zależna mierzona jest na skali nominalnej Liczba porównywanych grup (czyli liczba kategorii zmiennej niezależnej) nie ma
WNIOSKOWANIE STATYSTYCZNE
STATYSTYKA WNIOSKOWANIE STATYSTYCZNE ESTYMACJA oszacowanie z pewną dokładnością wartości opisującej rozkład badanej cechy statystycznej. WERYFIKACJA HIPOTEZ sprawdzanie słuszności przypuszczeń dotyczących
METODOLOGIA I METODYKA NAUK PRZYRODNICZYCH. Aleksandra Jakubowska
METODOLOGIA I METODYKA NAUK PRZYRODNICZYCH Aleksandra Jakubowska Źródła błędów Źródło Zmiana w czasie Efekt procedury Efekt obserwatora Błąd losowy (zmienność generowana przez eksperymentatora) Co redukuje
weryfikacja hipotez dotyczących parametrów populacji (średnia, wariancja)
PODSTAWY STATYSTYKI. Teoria prawdopodobieństwa i elementy kombinatoryki. Zmienne losowe i ich rozkłady 3. Populacje i próby danych, estymacja parametrów 4. Testowanie hipotez 5. Testy parametryczne (na
PRODUKCJA MLECZKA PSZCZELEGO BEZ PRZEKŁADANIA LARW
BIULETYN NAUKOWY Skrót: Biul. Nauk., Nr 18, 2002 PRODUKCJA MLECZKA PSZCZELEGO BEZ PRZEKŁADANIA LARW Katedra Pszczelnictwa UWM, Olsztyn S ł o w a k l u c z o w e: mleczko pszczele, ekonomika, pszczelarstwo,
weryfikacja hipotez dotyczących parametrów populacji (średnia, wariancja) założenie: znany rozkład populacji (wykorzystuje się dystrybuantę)
PODSTAWY STATYSTYKI 1. Teoria prawdopodobieństwa i elementy kombinatoryki. Zmienne losowe i ich rozkłady 3. Populacje i próby danych, estymacja parametrów 4. Testowanie hipotez 5. Testy parametryczne (na
( użytkownikowi i poprawia sytuację woskową" w naszym kraju. Opis ramki pracy. Jest to zwykła ramka, bez naciągniętych
Zastosowanie ramki pracy w różnych typach uli Ramka pracy Augustyn Polaczek Ramka pracy, ramka budowlana, ramka kontrolna to trzy nazwy używane przez pszczelarzy, a dotyczące jednego i tego samego przedmiotu.
Teoria ewolucji. Dobór naturalny. Dobór p ciowy i krewniaczy. Adaptacje.
Teoria ewolucji. Dobór naturalny. Dobór p ciowy i krewniaczy. Adaptacje. Dzia anie doboru Dobór kierunkowy Przesuwa rozkład cechy Dobór stabilizujący Utrzymuje średni fenotyp, odrzuca skrajne Dobór równoważący
POZYSKIWANIE MLECZKA PSZCZELEGO METODĄ INTENSYFIKACJI PRODUKCJI PASIECZNEJ
BIULETYN NAUKOWY Skrót: Biul. Nauk., Nr 18, 2002 POZYSKIWANIE MLECZKA PSZCZELEGO METODĄ INTENSYFIKACJI PRODUKCJI PASIECZNEJ Katedra Pszczelnictwa UWM, Olsztyn S ł o w a k l u c z o w e: mleczko pszczele,
TESTOWANIE HIPOTEZ STATYSTYCZNYCH
TETOWANIE HIPOTEZ TATYTYCZNYCH HIPOTEZA TATYTYCZNA przypuszczenie co do rozkładu populacji generalnej (jego postaci funkcyjnej lub wartości parametrów). Prawdziwość tego przypuszczenia jest oceniana na
Wykład 8 Dane kategoryczne
Wykład 8 Dane kategoryczne Wrocław, 19.04.2017r Zmienne kategoryczne 1 Przykłady zmiennych kategorycznych 2 Zmienne nominalne, zmienne ordynalne (porządkowe) 3 Zmienne dychotomiczne kodowanie zmiennych
TESTY NIEPARAMETRYCZNE. 1. Testy równości średnich bez założenia normalności rozkładu zmiennych: Manna-Whitney a i Kruskala-Wallisa.
TESTY NIEPARAMETRYCZNE 1. Testy równości średnich bez założenia normalności rozkładu zmiennych: Manna-Whitney a i Kruskala-Wallisa. Standardowe testy równości średnich wymagają aby badane zmienne losowe
ŁATWE I SKUTECZNE SPOSOBY WYMIANY MATEK PSZCZELICH
BIULETYN NAUKOWY Skrót: Biul. Nauk., Nr 18, 2002 ŁATWE I SKUTECZNE SPOSOBY WYMIANY MATEK PSZCZELICH Jerzy Wilde 1, Maria Wilde 2, Elżbieta Gogolewska 1 1 Katedra Pszczelnictwa UWM, Olsztyn 2 Pasieka Hodowlana,
Statystyka matematyczna dla leśników
Statystyka matematyczna dla leśników Wydział Leśny Kierunek leśnictwo Studia Stacjonarne I Stopnia Rok akademicki 03/04 Wykład 5 Testy statystyczne Ogólne zasady testowania hipotez statystycznych, rodzaje
Regulamin Projektu Fort Knox
Regulamin Projektu Fort Knox Postanowienia ogólne 1 Projekt Fort Knox, zwany dalej Projektem, jest programem wymiany pszczół i wzajemnych gwarancji udzielanych przez pszczelarzy podejmujących selekcję
( x) Równanie regresji liniowej ma postać. By obliczyć współczynniki a i b należy posłużyć się następującymi wzorami 1 : Gdzie:
ma postać y = ax + b Równanie regresji liniowej By obliczyć współczynniki a i b należy posłużyć się następującymi wzorami 1 : xy b = a = b lub x Gdzie: xy = też a = x = ( b ) i to dane empiryczne, a ilość
Dr hab. Beata Madras-Majewska, prof. SGGW
Dr hab. Beata Madras-Majewska, prof. SGGW KONTAKT SGGW w Warszawie Wydział Nauk o Zwierzętach Pracownia Pszczelnictwa ul. Nowoursynowska 166 02-787 Warszawa Tel: + 48 225936652 E-mail: beata_madras_majewska@sggw.pl
Test niezależności chi-kwadrat stosuje się (między innymi) w celu sprawdzenia związku pomiędzy dwiema zmiennymi nominalnymi (lub porządkowymi)
Test niezależności chi-kwadrat stosuje się (między innymi) w celu sprawdzenia związku pomiędzy dwiema zmiennymi nominalnymi (lub porządkowymi) Czy miejsce zamieszkania różnicuje uprawianie sportu? Mieszkańcy
Statystyka w analizie i planowaniu eksperymentu
4 kwietnia 2012 Testy nieparametryczne Dotychczas zajmowaliśmy si e praktycznym zastosowaniem testów istotności nasze zadanie sprowadza lo si e do testowania hipotez o parametrach rozk ladu. Teraz b edziemy
Teoria ewolucji. Dobór płciowy i krewniaczy. Adaptacje. Dryf genetyczny.
Teoria ewolucji. Dobór płciowy i krewniaczy. Adaptacje. Dryf genetyczny. Dobór i złożone zachowania Nie istnieje dobór grupowy ( dobro gatunku ) Istnieje dobór krewniaczy Istnieją złożone strategie sygnałów
Statystyka matematyczna Test χ 2. Wrocław, 18.03.2016r
Statystyka matematyczna Test χ 2 Wrocław, 18.03.2016r Zakres stosowalności Testowanie zgodności Testowanie niezależności Test McNemara Test ilorazu szans Copyright 2014, Joanna Szyda ZAKRES STOSOWALNOŚCI
Statystyka w pracy badawczej nauczyciela Wykład 4: Analiza współzależności. dr inż. Walery Susłow walery.suslow@ie.tu.koszalin.pl
Statystyka w pracy badawczej nauczyciela Wykład 4: Analiza współzależności dr inż. Walery Susłow walery.suslow@ie.tu.koszalin.pl Statystyczna teoria korelacji i regresji (1) Jest to dział statystyki zajmujący
Statystyczna analiza danych w programie STATISTICA (wykład 2) Dariusz Gozdowski
Statystyczna analiza danych w programie STATISTICA (wykład ) Dariusz Gozdowski Katedra Doświadczalnictwa i Bioinformatyki Wydział Rolnictwa i Biologii SGGW Weryfikacja (testowanie) hipotez statystycznych
Testowanie hipotez statystycznych.
Bioinformatyka Wykład 9 Wrocław, 5 grudnia 2011 Temat. Test zgodności χ 2 Pearsona. Statystyka χ 2 Pearsona Rozpatrzmy ciąg niezależnych zmiennych losowych X 1,..., X n o jednakowym dyskretnym rozkładzie
Ocena wartości hodowlanej. Dr Agnieszka Suchecka
Ocena wartości hodowlanej Dr Agnieszka Suchecka Wartość hodowlana genetycznie uwarunkowane możliwości zwierzęcia do ujawnienia określonej produkcyjności oraz zdolność przekazywania ich potomstwu (wartość
LABORATORIUM 8 WERYFIKACJA HIPOTEZ STATYSTYCZNYCH PARAMETRYCZNE TESTY ISTOTNOŚCI
LABORATORIUM 8 WERYFIKACJA HIPOTEZ STATYSTYCZNYCH PARAMETRYCZNE TESTY ISTOTNOŚCI WERYFIKACJA HIPOTEZ Hipoteza statystyczna jakiekolwiek przypuszczenie dotyczące populacji generalnej- jej poszczególnych
Metodologia badań psychologicznych. Wykład 12. Korelacje
Metodologia badań psychologicznych Lucyna Golińska SPOŁECZNA AKADEMIA NAUK Wykład 12. Korelacje Korelacja Korelacja występuje wtedy gdy dwie różne miary dotyczące tych samych osób, zdarzeń lub obiektów
Testowanie hipotez statystycznych.
Statystyka Wykład 10 Wrocław, 22 grudnia 2011 Testowanie hipotez statystycznych Definicja. Hipotezą statystyczną nazywamy stwierdzenie dotyczące parametrów populacji. Definicja. Dwie komplementarne w problemie
WYDAJNOŚĆ MIODU PSZCZÓŁ LINII KORTÓWKA W OCENIE TERENOWEJ
BIULETYN NAUKOWY Skrót: Biul. Nauk., Nr 18, 2002 WYDAJNOŚĆ MIODU PSZCZÓŁ LINII KORTÓWKA W OCENIE TERENOWEJ Jerzy Wilde 1, Maria Wilde 2, Andrzej Kobyliński 3 1 Katedra Pszczelnictwa UWM, Olsztyn 2 Pasieka
Zadania ze statystyki cz. 8 I rok socjologii. Zadanie 1.
Zadania ze statystyki cz. 8 I rok socjologii Zadanie 1. W potocznej opinii pokutuje przekonanie, że lepsi z matematyki są chłopcy niż dziewczęta. Chcąc zweryfikować tę opinię, przeprowadzono badanie w
Testowanie hipotez statystycznych. Wnioskowanie statystyczne
Testowanie hipotez statystycznych Wnioskowanie statystyczne Hipoteza statystyczna to dowolne przypuszczenie co do rozkładu populacji generalnej (jego postaci funkcyjnej lub wartości parametrów). Hipotezy
Jak powstają nowe gatunki. Katarzyna Gontek
Jak powstają nowe gatunki Katarzyna Gontek Powstawanie gatunków (specjacja) to proces biologiczny, w wyniku którego powstają nowe gatunki organizmów. Zachodzi na skutek wytworzenia się bariery rozrodczej
Zadania ze statystyki, cz.7 - hipotezy statystyczne, błąd standardowy, testowanie hipotez statystycznych
Zadania ze statystyki, cz.7 - hipotezy statystyczne, błąd standardowy, testowanie hipotez statystycznych Zad. 1 Średnia ocen z semestru letniego w populacji studentów socjologii w roku akademickim 2011/2012
dr hab. Dariusz Piwczyński, prof. nadzw. UTP
dr hab. Dariusz Piwczyński, prof. nadzw. UTP NIEZBĘDNE DO ZROZUMIENIA WYKŁADU POJĘCIA Doświadczenie jednogrupowe (jednopróbkowe), dwugrupowe (dwupróbkowe) Doświadczenie niezależne i wiązane (zależne, sparowane)
Zadania ze statystyki cz.8. Zadanie 1.
Zadania ze statystyki cz.8. Zadanie 1. Wykonano pewien eksperyment skuteczności działania pewnej reklamy na zmianę postawy. Wylosowano 10 osobową próbę studentów, których poproszono o ocenę pewnego produktu,
Nazwa przedsięwzięcia inwestycyjnego
Lista rankingowa wniosków zakwalifikowanych do dofinansowania w roku 2016 Ochrona Przyrody - działania na rzecz ochrony pszczół Powiat wiodący Numer wniosku Data wpływu Inwestor Powiat chodzieski 400/747/2016
ULE OBSERWACYJNE ZE SZKŁA ORGANICZNEGO JAKO POMOC DYDAKTYCZNA
BIULETYN NAUKOWY Skrót: Biul. Nauk., Nr 19, 2002 ULE OBSERWACYJNE ZE SZKŁA ORGANICZNEGO JAKO POMOC DYDAKTYCZNA Katedra Pszczelnictwa UWM, Olsztyn S ł o w a k l u c z o w e: pszczoła miodna, rodzina pszczela,
Populacja generalna (zbiorowość generalna) zbiór obejmujący wszystkie elementy będące przedmiotem badań Próba (podzbiór zbiorowości generalnej) część
Populacja generalna (zbiorowość generalna) zbiór obejmujący wszystkie elementy będące przedmiotem badań Próba (podzbiór zbiorowości generalnej) część populacji, którą podaje się badaniu statystycznemu
Statystyka i Analiza Danych
Warsztaty Statystyka i Analiza Danych Gdańsk, 20-22 lutego 2014 Zastosowania analizy wariancji w opracowywaniu wyników badań empirycznych Janusz Wątroba StatSoft Polska Centrum Zastosowań Matematyki -
S t a t y s t y k a, część 3. Michał Żmihorski
S t a t y s t y k a, część 3 Michał Żmihorski Porównanie średnich -test T Założenia: Zmienne ciągłe (masa, temperatura) Dwie grupy (populacje) Rozkład normalny* Równe wariancje (homoscedasticity) w grupach
Przygotowanie rodzin do zimowli
Przygotowanie rodzin do zimowli Przygotowanie rodzin do zimowli Po wykonaniu niezbędnych przeglądów można zająć się przygotowaniem gniada do zimowli. Chodzi tu głównie o dopasowanie przestrzeni mieszkalnej
CECHY ILOŚCIOWE PARAMETRY GENETYCZNE
CECHY ILOŚCIOWE PARAMETRY GENETYCZNE Zarządzanie populacjami zwierząt, ćwiczenia V Dr Wioleta Drobik Rodzaje cech Jakościowe o prostym dziedziczeniu uwarunkowane zwykle przez kilka genów Słaba podatność
Rozkład Gaussa i test χ2
Rozkład Gaussa jest scharakteryzowany dwoma parametramiwartością oczekiwaną rozkładu μ oraz dyspersją σ: METODA 2 (dokładna) polega na zmianie zmiennych i na obliczeniu pk jako różnicy całek ze standaryzowanego
STATYSTYKA MATEMATYCZNA
STATYSTYKA MATEMATYCZNA 1. Wykład wstępny. Teoria prawdopodobieństwa i elementy kombinatoryki 3. Zmienne losowe 4. Populacje i próby danych 5. Testowanie hipotez i estymacja parametrów 6. Test t 7. Test
STATYSTYKA MATEMATYCZNA
STATYSTYKA MATEMATYCZNA 1. Wykład wstępny. Teoria prawdopodobieństwa i elementy kombinatoryki. Zmienne losowe i ich rozkłady 3. Populacje i próby danych, estymacja parametrów 4. Testowanie hipotez statystycznych
Pobieranie prób i rozkład z próby
Pobieranie prób i rozkład z próby Marcin Zajenkowski Marcin Zajenkowski () Pobieranie prób i rozkład z próby 1 / 15 Populacja i próba Populacja dowolnie określony zespół przedmiotów, obserwacji, osób itp.
Zadania ze statystyki, cz.6
Zadania ze statystyki, cz.6 Zad.1 Proszę wskazać, jaką część pola pod krzywą normalną wyznaczają wartości Z rozkładu dystrybuanty rozkładu normalnego: - Z > 1,25 - Z > 2,23 - Z < -1,23 - Z > -1,16 - Z
EGZAMIN POTWIERDZAJĄCY KWALIFIKACJE W ZAWODZIE Rok 2018 CZĘŚĆ PRAKTYCZNA
Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu Układ graficzny CKE 2018 Nazwa kwalifikacji: Organizacja i nadzorowanie produkcji rolniczej i pszczelarskiej Oznaczenie kwalifikacji:
Autor: Dariusz Piwczyński 1 Ćwiczenie: Doświadczenia 2-grupowe w układzie niezależnym i zależnym.
Autor: Dariusz Piwczyński 1 Ćwiczenie: Doświadczenia 2-grupowe w układzie niezależnym i zależnym. Zadania: Arkusz kalkulacyjny Excel Do weryfikacji różnic między dwiema grupami obiektów w Excelu wykorzystujemy
Tablica Wzorów Rachunek Prawdopodobieństwa i Statystyki
Tablica Wzorów Rachunek Prawdopodobieństwa i Statystyki Spis treści I. Wzory ogólne... 2 1. Średnia arytmetyczna:... 2 2. Rozstęp:... 2 3. Kwantyle:... 2 4. Wariancja:... 2 5. Odchylenie standardowe:...
Rozkłady dwuwymiarowe. Tablice dwudzielcze. Przykład (wstępny):
Rozkłady dwuwymiarowe Rozkłady brzegowe Rozkłady warunkowe Niezależność Kowariancja Współczynnik korelacji (Przykłady na tablicy) Tablice dwudzielcze Najprostsze tablice 2x2 : dwa rzędy i dwie kolumny
nosiciel choroby chora. mężczyzna kobieta. pleć nieokreślona. małżeństwo rozwiedzione. małżeństwo. potomstworodzeństwo
mężczyzna kobieta nosiciel choroby chora pleć nieokreślona małżeństwo małżeństwo rozwiedzione potomstworodzeństwo potomstworodzeństwo P ciążapleć dziecka nieokreślona 9 poronienie w 9 tygodniu adopcja
WERYFIKACJA HIPOTEZ STATYSTYCZNYCH
WERYFIKACJA HIPOTEZ STATYSTYCZNYCH I. TESTY PARAMETRYCZNE II. III. WERYFIKACJA HIPOTEZ O WARTOŚCIACH ŚREDNICH DWÓCH POPULACJI TESTY ZGODNOŚCI Rozwiązania zadań wykonywanych w Statistice przedstaw w pliku
Testowanie hipotez statystycznych
9 października 2008 ...czyli definicje na rozgrzewkę n-elementowa próba losowa - wektor n zmiennych losowych (X 1,..., X n ); intuicyjnie: wynik n eksperymentów realizacja próby (X 1,..., X n ) w ω Ω :
Porównanie modeli statystycznych. Monika Wawrzyniak Katarzyna Kociałkowska
Porównanie modeli statystycznych Monika Wawrzyniak Katarzyna Kociałkowska Jaka jest miara podobieństwa? Aby porównywać rozkłady prawdopodobieństwa dwóch modeli statystycznych możemy użyć: metryki dywergencji
Pytanie: Kiedy do testowania hipotezy stosujemy rozkład normalny?
Pytanie: Kiedy do testowania hipotezy stosujemy rozkład normalny? Gdy: badana cecha jest mierzalna (tzn. posiada rozkład ciągły); badana cecha posiada rozkład normalny; dysponujemy pojedynczym wynikiem;
PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE
PSZCZELNCZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XL. Nr l 1996 EFEKTY STOSOWANA RÓŻNYCH METOD KEROWANA ROZWOJEM RODZN PSZCZELCH Jer z y M a r c i n k o w s k i, P i o t r S k u b i d a nstytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa,
METODY STATYSTYCZNE W BIOLOGII
METODY STATYSTYCZE W BIOLOGII 1. Wykład wstępny. Populacje i próby danych 3. Testowanie hipotez i estymacja parametrów 4. Planowanie eksperymentów biologicznych 5. ajczęściej wykorzystywane testy statystyczne
Spokrewnienie prawdopodobieństwo, że dwa losowe geny od dwóch osobników są genami IBD. IBD = identical by descent, geny identycznego pochodzenia
prawdopodobieństwo, że dwa losowe geny od dwóch osobników są genami ID. Relationship Relatedness Kinship Fraternity ID = identical by descent, geny identycznego pochodzenia jest miarą względną. Przyjmuje