Najczęstsze choroby owłosionej skóry głowy wieku dziecięcego

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Najczęstsze choroby owłosionej skóry głowy wieku dziecięcego"

Transkrypt

1 Artykuł poglądowy/review paper Najczęstsze choroby owłosionej skóry głowy wieku dziecięcego The most common diseases of scalp in childhood Ligia Brzezińska-Wcisło, Anna Lis-Święty, Dominika Wcisło-Dziadecka, Mariola Wyględowska-Kania Katedra i Klinika Dermatologii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, kierownik Katedry i Kliniki: prof. dr hab. n. med. Ligia Brzezińska-Wcisło Post Dermatol Alergol 2009; XXVI, 5: Streszczenie Całkowity i częściowy brak włosów pochodzenia rozwojowego występuje w postaci wielu form klinicznych zarówno jako izolowany defekt, jak i w związku z wieloma różnorodnymi anomaliami. Logiczna klasyfikacja powinna opierać się na dokładnych badaniach histopatologicznych i genetycznych, ale takie badania są, niestety, rzadko przeprowadzane. W przypadkach nieprawidłowych włosów, bez względu na liczbę, jaka została na głowie owłosionej, konieczne jest wykonanie badania mikroskopowego włosa oraz powinno się starannie poszukiwać innych defektów ektodermy oraz zbadać krewnych pacjenta. Łysienie wrodzone może być ograniczone lub całkowite. Włosy na głowie w momencie uszkodzenia są zwykle prawidłowe, ale wypadają między 1. a 6. mies. Później nie wyrastają w ogóle lub bardzo nieregularnie. Owłosienie typu meszkowego oraz brwi i rzęsy mogą być nieobecne. Zęby i paznokcie są prawidłowe, podobnie jak ogólny stan zdrowia. Całkowite łysienie spowodowane jest wrodzonym brakiem mieszków włosowych, a badanie mikroskopowe ujawnia brak mieszków włosowych. W pracy przedstawiono najczęstsze łysienia wrodzone oraz łysienia bliznowaciejące, niebliznowaciejące i łysienia wywołane czynnikami traumatyzującymi. W dalszej części pracy omówiono zaburzenia strukturalne włosów ze zwiększoną łamliwością oraz bez jej występowania. W przypadku labilności psychicznej każde zaostrzenie objawów łysienia może prowadzić do fazy depresyjnej. Bywają jednak pacjenci skarżący się na łysienie, którego nie można zdiagnozować ani wielokrotnymi badaniami klinicznymi, ani trichologicznymi. Uważa się, że w takich przypadkach lepiej zaproponować poradę u psychoterapeuty, niż podejmować długotrwałe i bezskuteczne leczenie specjalistyczne. Słowa kluczowe: dzieci, choroby włosów. Abstract The total and partial lack of hair growth occurs in the form of several clinical forms, either as an isolated defect or in connection with many kinds of abnormalities. Logical classification should be based on careful histopathological and genetic studies, but such studies are, unfortunately, rarely carried out. Hair microscopic examination is necessary in cases of abnormal hair, regardless of the quantitative which was on the scalp and it should be carefully sought for other ektodermal defects and examination of the patients relatives. Congenital alopecia may be partial or total. I the moment of the damage the condition of hair on the head is correct but tends to fall between the first and the sixth mouth after. Then it grows not at all or very irregularly. Lanugo type of hair, eyebrows and eyelashes may be absent. Teeth and nails are in order and the general state of health also. Total alopecia is caused by a congenital absence of hair follicle and microscopic examination reveals a lack of hair follicle. The paper presents the most common congenital alopecia, scaring and non scaring alopecia, and alopecia caused by mechanical factors. The rest of the work deals with structural hair disorders with increased breaking and without its presence. Key words: children, hair diseases. Adres do korespondencji: prof. dr hab. n. med. Ligia Brzezińska-Wcisło, Katedra i Klinika Dermatologii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, ul. Francuska 20/24, Katowice, tel./faks , kikderm@sum.edu.pl Postępy Dermatologii i Alergologii XXVI; 2009/5 257

2 Ligia Brzezińska-Wcisło, Anna Lis-Święty, Dominika Wcisło-Dziadecka, Mariola Wyględowska-Kania Wprowadzenie Ryc. 1. Hipotrichoza wrodzona zespół Marie Unny Całkowity i częściowy brak włosów pochodzenia rozwojowego występuje w postaci wielu form klinicznych zarówno jako izolowany defekt, jak i w związku z wieloma różnorodnymi anomaliami. Logiczna klasyfikacja powinna opierać się na dokładnych badaniach histopatologicznych i genetycznych, ale takie badania są, niestety, rzadko przeprowadzane [1]. Zdaniem Dawbera i wsp. [1] jedno na czworo dzieci rodzi się łyse i potrzeba co najmniej roku, aby wrodzone wady włosów stały się klinicznie oczywiste. Dawber i wsp. [1] uważają, że badanie mikroskopowe włosa jest konieczne w przypadkach nieprawidłowych włosów, bez względu na liczbę, jaka została na głowie owłosionej, oraz powinno się starannie poszukiwać innych defektów ektodermy i zbadać krewnych pacjenta. Łysienie wrodzone może być ograniczone lub całkowite. Włosy na głowie w momencie urodzenia są zwykle prawidłowe, ale wypadają między 1. a 6. mies. Później nie wyrastają w ogóle lub bardzo nieregularnie. W niektórych przypadkach skóra głowy jest zupełnie pozbawiona włosów już przy urodzeniu i taka pozostaje. Owłosienie typu meszkowego oraz brwi i rzęsy mogą być nieobecne, ale często spotyka się pojedyncze włosy łonowe i pachowe oraz skąpe brwi i rzęsy. Zęby i paznokcie są prawidłowe, podobnie jak ogólny stan zdrowia. Łysienie całkowite spowodowane jest wrodzonym brakiem mieszków włosowych. Choroba jest dziedziczona autosomalnie recesywnie. Badanie mikroskopowe ujawnia brak mieszków włosowych [2]. Łysienia wrodzone Hipotrichoza wrodzona zespół Marie Unny Braun-Falco i wsp. [2] uważają, że hipotrichoza wrodzona zespół Marie Unny (ryc. 1.) nie jest jednostką chorobową, lecz kilkoma odrębnymi schorzeniami, które są dziedziczone autosomalnie dominująco. Charakteryzuje się wrodzonym uszkodzeniem lub całkowitym brakiem włosów głowy, brwi i rzęs oraz zmniejszonym owłosieniem całego ciała. Pacjenci opisani przez Marie Unna mieli włosy szorstkie i kręcone, natomiast w opisach innych autorów włosy nie miały wad strukturalnych. W innej rodzinie były one bardzo jasne, a na twarzy występowały prosaki [2]. Histologicznie stwierdza się zanik mieszków, rozrost gruczołów łojowych i tworzenie ziarniniaków ciał obcych wokół mieszków. Zespół Marie Unny to ciężka, rozległa hipotrichoza, rodzinnie występująca w dzieciństwie lub wczesnym życiu dorosłym, charakteryzująca się obecnością małej liczby długich, szorstkich tzw. drucianych włosów głowy. Wrodzona hipotrichoza stanowi spektrum diagnostyczne przypadków ze zmniejszoną liczbą mieszków włosowych, małych mieszków włosowych czy łamliwych nieprawidłowych włosów oraz wszystkich tych objawów, które powinny być oceniane w każdym przypadku. Ryc. 2. Wrodzone łysienie trójkątne (congenital triangular alopecia) Wrodzone łysienie trójkątne (congenital triangular alopecia) Wrodzone łysienie trójkątne congenital triangular alopecia (ryc. 2.) charakteryzuje się trójkątnym trwałym 258 Postępy Dermatologii i Alergologii XXVI; 2009/5

3 Najczęstsze choroby owłosionej skóry głowy wieku dziecięcego łysieniem w okolicy czołowo-skroniowej [3]. Przyczyna jest nieznana. Występuje rodzinnie, częściej u dziewcząt. Wielkość ogniska może być różna, od ok. 3 do 6 cm, zwykle w kształcie trójkąta, którego podstawa znajduje się w linii brzegowej włosów nad czołem, a wierzchołek jest skierowany ku tyłowi [2]. Dostrzegane dopiero u kilkuletnich dzieci, mimo że występuje od urodzenia. Nie zmienia się w ciągu całego życia. Najczęściej jest jednostronne, chociaż może być i obustronne [4]. Stwierdza się znaczne zmniejszenie liczby mieszków włosowych lub ich całkowity brak oraz nie ma bliznowacenia [3]. Łysienie czołowe brzeżne (alopecia liminaris frontalis) Jest to pas poprzeczny wyłysienia o szerokości ok. 2 cm w okolicy skroniowo-czołowej. Występuje wyjątkowo i przeważnie u dziewcząt i młodych kobiet [5]. Wrodzony brak włosów z wykwitami grudkowymi (atrichia congenita with papular lesions) Dzieci rodzą się z włosami, ale łysieją do pierwszego roku życia. Atrichia congenita with papular lesions (ryc. 3.) jest dziedziczone autosomalnie recesywnie. Później u dzieci występują liczne prosaki i torbiele naskórkowe, które lokalizują się na owłosionej skórze głowy i szyi. Zaczopowane mogą być także mieszki włosowe, co doprowadza do zaniku robakowatego [2]. Zespół onychotrichodysplazji z neutropenią (onychotrichodysplasia and neutropenia syndrome) Chorzy w tym bardzo rzadkim zespole cierpią na neutropenię, zapadają na nawracające zakażenia bakteryjne oraz są lekko opóźnieni umysłowo. Włosy są rzadkie, rzęsy mają tendencję do wrastania, co wywołuje zapalenie rogówki, a paznokcie wykazują kruchość. Hipoplazja chrząstek i włosów (cartilage-hair hypoplasia) Włosy głowy są jedwabiste, cienkie, a rzęsy i brwi znacznie przerzedzone, natomiast paznokcie nie wykazują zmian. Chorzy mają trwale utrzymującą się limfopenię i są szczególnie wrażliwi na ciężkie zakażenia ospą wietrzną [2]. Zespół Coffina-Sirisa (Coffin-Siris syndrome) Jest to rzadkie schorzenie dziedziczone autosomalnie recesywnie [6, 7]. Występuje przerzedzenie włosów głowy, a brwi i rzęsy są nadmiernie rozwinięte, brak paznokci u piątych palców rąk, niedorozwój lub brak paznokci u piątych palców stóp i zmniejszenie wielkości pozostałych płytek paznokciowych. Do innych objawów tego zespołu zalicza się: szerokie usta, duże, wyraźne wargi, małe zęby, opóźnienie wieku kostnego, skrzywienie kręgosłupa, małogłowie, upośledzenie umysłowe, wrodzone wady serca oraz nawrotowe zakażenia układu oddechowego. Ryc. 3. Wrodzony brak włosów z wykwitami grudkowymi (atrichia congenita with papular lesions) Zespół włosowo-zębowo-kostny (tricho-dento-ossens syndrome) Jest on dziedziczony autosomalnie dominująco i charakteryzuje się sztywnymi oraz poskręcanymi włosami, które prostują się częściowo z wiekiem. Paznokcie są zwykle pogrubiałe i rozdwojone, zęby natomiast małe, wyżłobione, szeroko rozstawione, z przebarwieniami i często zmienione próchniczo. Występuje kwadratowa żuchwa, zgrubienie kości czołowej, długogłowie i średniego stopnia zwiększona gęstość kości [8]. Zespół Moynahana (Moynahan s syndrome) Zespół Moynahana jest dziedziczony autosomalnie recesywnie. Opisano go u rodzeństwa płci męskiej i wiąże się z opóźnieniem rozwoju umysłowego, padaczką i całkowitym brakiem włosów (rosną tylko między 2. a 4. rokiem życia) [1]. Zespół Baraitsera (Baraitser s syndrome) W tym recesywnym autosomalnym zespole prawie całkowite wyłysienie następuje w momencie urodzenia, towarzyszy mu opóźnienie rozwoju umysłowego i fizycznego [1]. Hipotrichoza w zaburzeniach metabolizmu aminokwasów W wielu zaburzeniach z aminoacydurią włosy są słabo pigmentowane oraz często także cienkie, kruche i rzadkie. Cienkie, rzadkie włosy mogą występować w fenyloketonurii, argininobursztynurii, hiperlizynemii i homocystynurii. W piśmiennictwie odnotowano wiele doniesień kazuistycznych kojarzących hipotrichozę z różnymi zaburzeniami ektodermy. Niektóre z tych przypadków mogą być niepełnymi formami już znanych zespołów, ale jest Postępy Dermatologii i Alergologii XXVI; 2009/5 259

4 Ligia Brzezińska-Wcisło, Anna Lis-Święty, Dominika Wcisło-Dziadecka, Mariola Wyględowska-Kania Keratosis pilaris spinulosa decalvans Siemens syndrome Rozpoczyna się w wieku niemowlęcym lub wczesnym dzieciństwie. Jest to zespół chorobowy o dziedziczeniu zarówno recesywnym, jak i dominującym. Chłopcy chorują częściej i ciężej niż dziewczynki [10, 11]. Przymieszkowe grudki rogowaciejące pojawiają się na nosie, policzkach, wargach i szyi. W końcowym etapie dochodzi do bliznowacenia zanikowego powodującego częściowe wyłysienie oraz utratę brwi i rzęs w związku ze stanem zapalnym i na skutek zaczopowania mieszków włosowych [3]. Niekiedy występuje wywinięcie powiek, wtórne zapalenie rogówki, a także zamknięcie czopami rogowymi przewodów łzowych. Ryc. 4. Niedorozwój wrodzony skóry (aplasia cutis congenita) możliwe, że istnieje wiele dodatkowych, odrębnych zespołów, które czekają na zidentyfikowanie i scharakteryzowanie. Łysienie bliznowaciejące Powoduje trwałą utratę włosów i jest nieodwracalne. Doprowadzają do niego procesy zapalne, takie jak przewlekłe zakażenia grzybicze lub bakteryjne, urazy mechaniczne i chemiczne, wady rozwojowe oraz niektóre choroby dermatologiczne związane z zajęciem owłosionej skóry głowy (np. lichen planus, lupus erythematosus). Niedorozwój wrodzony skóry (aplasia cutis congenita) Aplasia cutis congenita (ryc. 4.) jest wrodzonym zaburzeniem ektodermy i mezodermy, powstającym we wczesnym okresie życia płodowego [9]. Typ dziedziczenia jest dominujący lub recesywny. Są to zagojone ubytki bliznowate lub owrzodzenia. Zmiany umiejscowione są przede wszystkim na skórze głowy, głównie w okolicy ciemiączka. Pierwsze objawy stwierdza się niekiedy bezpośrednio po urodzeniu, ale nierzadko bliznowate zaniki w okolicy ciemiączka są dostrzegane dopiero u dzieci starszych. Niedorozwojowi skóry mogą towarzyszyć różnego typu zaburzenia rozwojowe: wodogłowie, rozszczep podniebienia, palce dodatkowe lub zrośnięte. Łysienie mucynowe mucynoza mieszkowa (alopecia mucinosa, follicular mucinosis) Charakteryzuje się dobrze odgraniczonymi ogniskami drobnych grudek przymieszkowych z zaznaczonym złuszczaniem powierzchni [12, 13]. Zmiany najczęściej umiejscawiają się na owłosionej skórze głowy, karku i ramionach. W obrębie skóry owłosionej występują lekko nacieczone i zapalne ogniska, powodujące przejściowe wyłysienie. Przy ucisku można stwierdzić wydobywającą się z ujść mieszków włosowych lepką substancję mucynową. Występuje u dzieci i dorosłych. Tradycyjny podział obejmuje mucynozę mieszkową idiopatyczną i towarzyszącą chłoniakom [2, 3]. Jeżeli schorzenie dotyczy dzieci i młodych dorosłych, to ma prawdopodobnie charakter odczynowy, podczas gdy u pacjentów powyżej 40. roku życia ryzyko rozwoju chłoniaków złośliwych jest duże. Przy pojedynczych ogniskach zmiany ustępują samoistnie w ciągu paru lat. Nie obserwuje się zaniku, a włosy odrastają. W postaci przewlekłej przebieg jest długotrwały jedne ogniska zanikają, a drugie pojawiają się w innych miejscach. Destrukcja mieszków włosowych prowadzi do trwałych ognisk wyłysienia. Zmiany przewlekłe dotyczą najczęściej ramion. U niektórych chorych schorzenie trwa latami, może mieć uogólniony charakter, bez towarzyszących objawów układowych. Niektóre przypadki poprzedzają jednak rozwój chłoniaka, a jednostkę tę uważa się za schorzenie paraneoplastyczne. Chorych powinno się cały czas obserwować [3, 9]. Łysienie niebliznowaciejące Wypadaniu włosów nie towarzyszy trwałe zniszczenie mieszków włosowych (nie wytwarza się blizna). Po leczeniu włosy odrastają. Łysienie plackowate (alopecia areata) Łysienie plackowate (ryc. 5.) dotyczy owłosionej skóry głowy i/lub innych okolic ciała. Rozwija się u 0,1 3,8% populacji ogólnej, a dzieci stanowią ok. 30% osób z tym schorzeniem. Przyczyny rozwoju, podobnie jak jego me- 260 Postępy Dermatologii i Alergologii XXVI; 2009/5

5 Najczęstsze choroby owłosionej skóry głowy wieku dziecięcego chanizm patogenetyczny, nie są do końca poznane. Na obraz choroby może mieć wpływ wiele czynników, takich jak genetyczne, autoimmunologiczne, psychiczne, atopia, stres, wewnątrzustrojowe ogniska zakażenia oraz hormonalne (np. zaburzenia czynności tarczycy). Wyróżnia się wiele odmian klinicznych łysienia ogniskowe, całkowite, uogólnione, wężykowate, pasmowate i rozlane. Łysienie plackowate uogólnione o długotrwałym przebiegu niepoddające się leczeniu nazywa się łysieniem złośliwym. Zmiany paznokciowe dotyczą ok. 7 60% chorych i mogą mieć różnorodny charakter, np. paznokcie naparstkowate, szorstkość paznokci, łamliwość czy scieńczenie lub pogrubienie płytek. Odrost włosów w ciągu roku występuje u 35 50% chorych, prawie wszyscy doświadczają więcej niż jednego epizodu choroby. Do czynników pogarszających rokowanie należą utrzymanie się ognisk wyłysienia powyżej roku, zaostrzenie lub początek przed okresem dojrzewania, obciążony wywiad rodzinny, obecność zmian typu ophiasis i zmian paznokciowych, atopia czy zespół Downa [3, 9]. W trichogramie stwierdza się włosy o zmniejszonej pigmentacji z wyraźnym przewężeniem zależnym od czynnika uszkadzającego. Włosy przybierają kształt wykrzyknika, dlatego określa się je mianem włosów wykrzyknikowych. Ponieważ etiologia łysienia plackowatego jest nieznana, leczenie ma charakter objawowy i nie zapobiega nawrotom choroby. Skuteczność wielu stosowanych terapii bywa kwestionowana przez autorytety naukowe ze względu na brak wiarygodnych badań klinicznych (możliwość samoistnego odrostu włosów, dostępne jedynie nieliczne badania typu podwójnie ślepej próby kontrolowanej placebo) [14 17]. Telogenowe wypadanie włosów (telogen effluvium) Telogenowe wypadanie włosów (ryc. 6.) to rozlana utrata włosów z powodu zaburzenia cyklu włosowego z nieproporcjonalną liczbą włosów telogenowych [2]. Występuje przede wszystkim u kobiet, ale może dotyczyć także mężczyzn i dzieci. Najczęstszymi czynnikami powodującymi to łysienie są choroby przebiegające z wysoką temperaturą, gdzie o łysieniu decyduje czas jej trwania i wysokość (np. dur plamisty czy zimnica). Poza tym do przyczyn zewnątrzpochodnych łysienia telogenowego należą leki i substancje chemiczne powodujące czasową utratę włosów, takie jak: leki przeciwzakrzepowe, β-adrenolityki, hormony, leki zmniejszające stężenie lipidów, leki przeciwdrgawkowe, cytostatyki, zatrucia metalami ciężkimi i witaminy (np. A). Utrata włosów telogenowych może towarzyszyć zarówno niedoczynności, jak i nadczynności tarczycy. Łysienie telogenowe mogą wywołać niemal wszystkie poważne choroby, m.in. nowotwory, choroby tkanki łącznej i zespół złego wchłaniania. Odpowiedzialne za to mogą być również niektóre choroby skóry, najczęściej erytrodemia. Uważa się, że wśród przyczyn tego łysienia należy wymienić niedobór żelaza oraz niedobory żywieniowe (cynku czy biotyny). Do łysienia telogenowego może doprowadzić nagły stres fizyczny (wypadek czy zabieg operacyjny) lub psychiczny (utrata ukochanej osoby). Telogenowe wypadanie włosów występuje fizjologicznie u noworodków po urodzeniu [18]. Okres wypadania włosów zwykle wynosi kilka miesięcy. W trichogramie stwierdza się zwiększony odsetek włosów telogenowych, a wiąże się to ze skróceniem czasu trwania fazy Ryc. 5. Łysienie plackowate (alopecia areata) Postępy Dermatologii i Alergologii XXVI; 2009/5 261

6 Ligia Brzezińska-Wcisło, Anna Lis-Święty, Dominika Wcisło-Dziadecka, Mariola Wyględowska-Kania wzrostu włosów, czyli anagenu. Nie ma skutecznego leczenia, natomiast dokładne wyjaśnienie przyczyn oraz poinformowanie o dobrym rokowaniu jest w pełni wystarczające [2, 3, 18]. Anagenowe wypadanie włosów (anagen effluvium) Anagenowe wypadanie włosów (ryc. 7.) jest bardzo rzadką nagłą formą utraty włosów dystroficznych, po ostrym zadziałaniu czynnika toksycznego na mieszki włosowe. Do czynników wywołujących zalicza się cytostatyki, a przede wszystkim antymetabolity i leki alkilujące. Przyczynami tego rodzaju wypadania włosów są zatrucia metalami ciężkimi (tal, ołów, rtęć, arsen, bizmut), witamina A, retinoidy, promieniowanie X, zatrucia roślinami tropikalnymi i toksynami zwierzęcymi. Utrata włosów zaczyna się nagle, jest szybka i może być bardzo rozległa. Trichogram potwierdza istnienie dużej liczby włosów dystroficznych. Nie ma leczenia skutecznego; najistotniejsze jest odstawienie czynnika prowokującego [19 21]. Jest ono zwykle odwracalne. Może dotyczyć wszystkich rodzajów włosów, ale najbardziej widoczne bywa na głowie owłosionej, ponieważ tam najwięcej włosów jest w fazie anagenu. Łysienie wywołane czynnikami traumatyzującymi Trichotillomania (trichotillomania) Trichotillomania (ryc. 8.) to nawykowe, przymusowe wyrywanie włosów. Łysienie spowodowane jest umyślnym, chociaż czasami nieświadomym działaniem pacjenta, który znajduje się pod wpływem stresu lub ma zaburzenia psychiczne [1]. Jest to rodzaj niekontrolowanego impulsu polegającego na przymusie wyrywania własnych włosów, co prowadzi w konsekwencji do depilacji owłosionego obszaru skóry. Zdaniem Dawbera i wsp. [1] chorzy nie lubią przyznawać się do kosmetycznego uszkadzania swoich włosów. Nawykowe wyrywanie włosów występuje 2 razy częściej u kobiet niż u mężczyzn, ale powyżej 6. roku życia chłopcy chorują częściej niż dziewczynki (stosunek 3 : 2) [1]. Szczyt występowania przypada na grupę wiekową 2 6 lat. Zaburzenie to spotyka się 7 razy częściej u dzieci niż u dorosłych. U dziecka powstaje nawyk okręcania włosów wokół palców i pociągania ich. Jest on tylko częściowo świadomy i może zastąpić nawyk ssania kciuka czy obgryzania paznokci. Najbardziej typowym objawem okazuje się występowanie obszaru pozbawienia włosów w okoli- Ryc. 6. Telogenowe wypadanie włosów (telogen effluvium) 262 Postępy Dermatologii i Alergologii XXVI; 2009/5

7 Najczęstsze choroby owłosionej skóry głowy wieku dziecięcego cy czołowo-skroniowej. U osób praworęcznych zmiana jest zwykle po stronie lewej i na odwrót. Powstające ogniska mają geometryczny kształt, co różni je od naturalnego procesu łysienia. W obrębie pola wyłysienia mogą być obecne włosy długie i ułamane. Nie stwierdza się bliznowacenia i cech stanu zapalnego [22 24]. W trichogramie prawie nie ma włosów telogenowych, natomiast często stwierdza się dużo włosów katagenowych [1, 2, 9]. W mieszkach włosowych często można zaobserwować świeże krwawienie. U dzieci 95% włosów może być w fazie anagenu. Rzadsza, źle rokująca i poważna forma to trichotillomania tonsurowa, gdzie pasmo włosów na obwodzie głowy otacza skórę całkowicie ich pozbawioną. Utrzymuje się przez dziesiątki lat. Występuje przede wszystkim u kobiet, począwszy od wczesnego okresu dojrzewania do 40. roku życia. U młodych osób tik wyrywania włosów rozwija się stopniowo i nieświadomie, zwykle pacjent nie zaprzecza, ale w ciężkich postaciach chorzy zwykle konsekwentnie negują jakoby dotykali włosów. Niekiedy u chorych pojawia się pragnienie wyrywania włosów innym osobom lub wyrywanie włosów z lalek, swetrów czy dywanów [3, 24]. Dużo rzadziej spotyka się nawyk wyrywania rzęs, brwi i brody. Wyjątkowo pacjent może wyrywać sobie włosy także lub tylko z innych okolic ciała, takich jak wzgórek łonowy lub okolica odbytu [22, 23]. Bardzo rzadko może dojść do trichofagii, czyli zjadania wyrywanych włosów. Może to prowadzić do wytwarzania kamienia włosowego w przewodzie pokarmowym, co może wywołać dysfagię, wymioty, zaparcia czy bóle brzucha [3]. Ten objaw obecny jest u ok. 10% dzieci z trichotillomanią. U chorego w każdym wieku trichotillomania może być przejawem zaburzeń emocjonalnych. Do pełnej ekspresji nawyku może dojść po zmianie sytuacji życiowej, zwykle niosącej ze sobą utratę kogoś ważnego dla pacjenta (np. przeprowadzka lub utrata kontaktu z nauczycielem lub przyjaciółmi). Rzadko choroba ta ustępuje samoistnie. Najczęściej wystarczy psychoterapia oraz wsparcie dermatologa. Problem dziecka powinien być przedyskutowany z nim samym i jego rodzicami. W pewnych przypadkach konieczne jest leczenie psychiatryczne. Leczenie trichotillomanii tonsurowej bywa bardzo trudne. W niektórych przypadkach udaje się wyleczyć pacjenta, jednak u wielu terapia kończy się niepowodzeniem, mimo fachowej pomocy psychiatrycznej obejmującej farmakoterapię oraz psychoterapię. Ryc. 7. Anagenowe wypadnie włosów (anagen effluvium) Ryc. 8. Trichotillomania (trichotillomania) Postępy Dermatologii i Alergologii XXVI; 2009/5 263

8 Ligia Brzezińska-Wcisło, Anna Lis-Święty, Dominika Wcisło-Dziadecka, Mariola Wyględowska-Kania Wypadanie włosów spowodowane uciskiem czy też naciąganiem (pressure traction alopecia) Pierwszy typ łysienia spowodowany jest uciskiem i wywieraniem ciśnienia na określone obszary skóry owłosionej. Obserwuje się je u osesków, zwykle zapoczątkowane w okolicy potylicznej (ucisk tej okolicy przy leżeniu) i w krótkim czasie dochodzi do wymiany włosów. Pierwszy cykl włosów długich na głowie w życiu osobniczym pojawia się po utracie włosów płodowych, które mają cechy włosów meszkowych. Do tej grupy zalicza się noworodki, które utraciły włosy po urazie w czasie porodu oraz wypadanie włosów spowodowane było długotrwałą narkozą. Łysienie to ustępuje po wyeliminowaniu czynników wywołujących i zalicza się do łysień odwracalnych. Wypadanie włosów spowodowane naciąganiem występuje u dzieci, a przede wszystkim u dziewczynek jako napinanie włosów w tzw. końskim ogonie. Jest to bardzo przewlekły czynnik mechaniczny o małym nasileniu [25]. Zmiany w strukturze włosów Zmiany w strukturze włosów można podzielić na zaburzenia strukturalne ze zwiększoną łamliwością prowadzące do ograniczonego lub rozlanego łysienia i takie, gdzie nie obserwuje się łamliwości. Zaburzenia strukturalne ze zwiększoną łamliwością Włosy paciorkowate (monilethrix) Jest to rzadkie schorzenie (ryc. 9.) o podłożu genetycznym, dziedziczące się w sposób autosomalny dominujący. Etiopatogeneza nie została poznana. Sugeruje się, że istotą zmian są zaburzenia czynnościowe procesów toczących się w brodawkach włosów [26]. Rzadko występuje rodzinnie, dotyczy w równym stopniu obojga płci. Włosy mogą wykazywać wyraźne nieprawidłowości przy urodzeniu, ale w większości przypadków są wtedy prawidłowe, a następnie stopniowo wymieniane na włosy zmienione chorobowo w pierwszych miesiącach życia. W innych przypadkach prawidłowe włosy są zastępowane zrogowaciałymi grudkami, z których szczytów sterczą łamliwe, paciorkowate włosy. Rogowacenie mieszkowe i zmienione włosy występują najczęściej na karku, skroniach i potylicy, ale schorzenie może obejmować cały skalp. W typowych przypadkach krótka szczecina łamliwych włosów i zrogowaciałych czopów daje charakterystyczny, prawie diagnostyczny wygląd. Brwi, rzęsy, włosy pachowe i łonowe oraz włosy na ciele mogą w niektórych przypadkach też być zmienione [1]. W badaniu trichologicznym stwierdza się duży odsetek włosów anagenowych, a oceniając łodygi włosów, zmiany polegają na naprzemiennym występowaniu w regularnych odstępach we włosach zwężeń i wrzecionowatych rozszerzeń [27]. Krótkie, suche, pozbawione połysku i łamliwe włosy w obrębie głowy owłosionej, z wyraźnym rogowaceniem mieszkowym prawie zawsze są związane z włosami paciorkowatymi. Może występować rozlane łysienie lub różnie nasilone przerzedzenie włosów współistniejące z rogowaceniem mieszkowym. Często współistnieje z innymi zaburzeniami, takimi jak zaburzenia neurologiczne, uzębienia czy oczne. Dotychczas nie ma skutecznej terapii. Niekiedy poprawia się z wiekiem, w ciąży, podczas przyjmowania doustnych środków antykoncepcyjnych, retinoidów, gryzeofulwiny czy naświetlaniu promieniowaniem X w dawce epilacyjnej [28]. Czasami schorzenie pozostaje w niezmienionej postaci przez całe życie. Włosy rzekomopaciorkowate (pseudomonilethrix) Schorzenie to (ryc. 10.) dziedziczy się w sposób autosomalny dominujący [29, 30]. Łysienie pojawia się w wieku 8 lat i później. Włosy są delikatne i łatwo się łamią pod wpływem urazów związanych z czesaniem, szczotkowaniem i innymi zabiegami fryzjerskimi. Nie obserwuje się rogowacenia mieszkowego. Są to okrągłe rozszerzenia włosa występujące w nieregularnych odstępach [28]. Większość autorytetów uważa, że zmiany mikroskopowe w pseudomonilethrix są artefaktami. Zmiany takie mogą być wywołane w prawidłowych włosach przez uraz wywierany kleszczykami lub przez ściskanie włosów między szkiełkami. Ząbkowate zwężenie w łodydze powodowane uciskiem przez inną nałożoną łodygę dokładnie przypomina obraz pseudomonilethrix. Jeśli mamy do czynienia z wrodzonymi delikatnymi i łamliwymi włosami, pseudomonilethrix może pojawić się bardzo wyraźnie jako znaczący artefakt związany ze schorzeniem [2, 29]. Obraz włosów pseudopaciorkowatych jest artefaktem mikroskopowym, który może być bardzo znaczący w różnych dystrofiach z włosami łamliwymi. Włosy skręcone (pili torti) Zmiany w tym schorzeniu (ryc. 11.) polegają na przypłaszczeniu włosów i występowaniu ich skręceń o 180 wzdłuż osi długiej w odstępach kilkumilimetrowych [28, 29]. Są zwykle dziedziczone autosomalnie dominująco i mogą towarzyszyć wielu schorzeniom [1, 3]. Włosy skręcone mogą być obecne od urodzenia, ale także niemowlę może do ok. 2. roku życia nie mieć włosów. Po tym czasie pojawiają się włosy ze skrętami. Czasami noworodek rodzi się z włosami prawidłowymi, a włosy skręcone zaczynają pojawiać się po 2 latach. Częściej chorują dziewczynki, a choroba może występować rodzinnie. Gdy klasyczne pili torti o wczesnym początku pojawia się jako izolowane zaburzenie w wieku pokwitania, może wystąpić poprawa długości włosów. Włosy te poprawiają się wraz z wiekiem. Poza unikaniem urazów (ta postać występuje bardzo rzadko) nie ma skutecznego leczenia. Dotyczy okolicy potylicy, a niekiedy brwi i rzęs. Skóra głowy jest sucha, ponieważ zanikają gruczoły łojowe. Ze względu na głuchotę, często towarzyszącą włosom skręconym, zaleca się badanie słuchu u wszystkich niemowląt z tym 264 Postępy Dermatologii i Alergologii XXVI; 2009/5

9 Najczęstsze choroby owłosionej skóry głowy wieku dziecięcego rodzajem włosów. Zdaniem Dawbera i Van Nestego [1] termin włosy skręcone powinien być ograniczony do zespołów wrodzonych, w których głównym objawem są liczne skręcenia (180 ) w obrębie włosów. Nieregularne skręcenia występują powszechnie w licznych zespołach z innymi zaburzeniami włosów [29]. Rozszczep węzłowaty włosa (trichorrhexis nodosa) Rozszczep węzłowaty włosa to włosy z makroskopowymi guzkami, które pod mikroskopem przypominają 2 pędzelki wbite jeden w drugi [28, 31]. Postać wrodzona występuje jednocześnie z innymi wadami strukturalnymi włosów. Większość jest nabyta, związana z urazem. Zda- Ryc. 9. Włosy paciorkowate (monilethrix) Postępy Dermatologii i Alergologii XXVI; 2009/5 265

10 Ligia Brzezińska-Wcisło, Anna Lis-Święty, Dominika Wcisło-Dziadecka, Mariola Wyględowska-Kania niem Dawbera [1] rozszczep węzłowaty włosa jest zawsze nabyty, jednak wiele wad wrodzonych włosów może stanowić czynniki prowokujące do jego tworzenia, natomiast za część tych zaburzeń odpowiadają zaburzenia w metabolizmie argininy czy też w przemianie innych aminokwasów oraz zmiany strukturalne keratyny włosa [31]. Chorzy z trichorrhexis nodosa z towarzyszącą acydurią argininobursztynową i opóźnieniem rozwoju umysłowego klasyfikują się zależnie od początku występowania objawów do 3 grup początek w okresie noworodkowym, w związku z tym łodygi włosów stają się mniej oporne na działanie fizycznych i chemicznych czynników zewnętrznych oraz mogą dotyczyć włosów całego ciała. Ryc. 10. Włosy rzekomopaciorkowate (pseudomonilethrix) Ryc. 11. Włosy skręcone (pili torti) Ryc. 12. Trichotiodystrofia (trichothiodystrophy) Trichotiodystrofia (trichothiodystrophy) Jest to wrodzony defekt metabolizmu siarki, dziedziczony autosomalnie recesywnie (ryc. 12.) [32]. Stwierdza się bardzo suche i łamliwe włosy oraz patologicznie małą zawartość siarki. Włosy mają prawidłowe zabarwienie, występują w dzieciństwie i może wystąpić łysienie plackowate. W badaniach biochemicznych odnotowuje się zmniejszenie liczby aminokwasów siarkowych. Do najczęstszych zespołów związanych z trichodystrofią zalicza się: BIDS włosy kruche, niska inteligencja, obniżona płodność i niski wzrost, IBIDS rybia łuska i BIDS, oraz PIBIDS nadwrażliwość na światło i IBIDS [1, 28, 29, 32]. Rozszczep wgłębiony włosa zespół Nethertona (trichorrhexis invaginata) Wydaje się, że zespół Nethertona (ryc. 13.) jest determinowany przez autosomalny, recesywny gen o różnej ekspresji. U dziewczynek objawy są cięższe niż u chłopców [33]. Uogólnione złuszczanie i rumień mogą być obecne od urodzenia lub wczesnego dzieciństwa, ale stopień rozległości i uporczywości rumienia są bardzo różne. W niektórych przypadkach rumień może być nieznaczny i przemijający [1, 28, 29]. Na te objawy w dużej części przypadków nałożone są symptomy atopii. Wada budowy włosa może być wykryta tylko, gdy specjalnie się jej poszukuje, ale w większości przypadków jest łatwo zauważalna klinicznie. Może występować: zaburzenie wzrostu, aminoacyduria czy niedorozwój umysłowy. Włosy są krótkie, suche, bez połysku i łamliwe, a brwi i rzęsy rzadkie lub nieobecne. W zespole tym spotyka się włosy bambusowate określenie to ilustruje dokładnie charakter zniekształceń polegających na wgłębieniu odsiebnej części trzonu włosa do dosiebnej. Przypuszcza się, że przyczyną zniekształceń włosa mogą być zaburzenia we wbudowywaniu się pewnych aminokwasów i są następstwem genetycznie uwarunkowanej sekwencji aminokwasów we włóknach i bezpostaciowej macierzy kory włosa. Mogą występować zaburzenia w strukturze włosów, takie jak pili torti czy trichorrhexis nodosa [33]. Chorzy mogą mieć różne niedobory immunologiczne i często zapadać na nawracające zakażenia. Wielokrotnie próbowano stosować 266 Postępy Dermatologii i Alergologii XXVI; 2009/5

11 Najczęstsze choroby owłosionej skóry głowy wieku dziecięcego retinoidy, jednak tylko w części przypadków z poprawą. Prawdopodobnie komponenta atopowa zaostrza się pod wpływem retinoidów i niweczy korzystny efekt wywierany na zaburzenia rogowacenia. Początkowa dawka retinoidów powinna być mała, aby uniknąć wywołania erytrodermii. Donoszono również o pewnej odpowiedzi na fotochemioterapię [1, 28]. Zaburzenia strukturalne zwykle bez wzmożonej łamliwości Włosy obrączkowate (pili annulati) To zaburzenie (ryc. 14.) budowy charakteryzuje się naprzemiennymi jasnymi i cienkimi paskami położonymi wzdłuż włosów, długości kilku milimetrów, co jest porównywane do wyglądu piaskowego. Pod mikroskopem świetlnym odcinki, które w świetle naturalnym są jaśniejsze, okazują się ciemniejsze [34]. U podłoża schorzenia leży często rodzinny defekt syntezy keratyny obejmujący część korową włosa. Zmiany pojawiają się zaraz po urodzeniu. Nie ma obecnie żadnego skutecznego leczenia. Zajęte mogą być wszystkie włosy lub włosy pewnej okolicy [29]. Schorzenie nie nasila się z wiekiem. Ryc. 13. Rozszczep wgłębiony włosa zespół Nethertona (trichorrhexis invaginata) Włosy wełniaste (pili lanosi, woody hair) Włosy wełniaste (ryc. 15.) są nieprawidłowością wrodzoną o dziedziczeniu autosomalnym dominującym, często występują rodzinnie i znacznie się poprawiają wraz z wiekiem [35]. Włosy trudno się czesze i są elipsoidalne, rozszczepione, cienkie, łamliwe lub skręcone wzdłuż osi podłużnej. Wyróżnia się 4 typy włosów wełniastych, tj. Postępy Dermatologii i Alergologii XXVI; 2009/5 267

12 Ligia Brzezińska-Wcisło, Anna Lis-Święty, Dominika Wcisło-Dziadecka, Mariola Wyględowska-Kania wrodzone włosy wełniaste dziedziczone autosomalnie dominująco, włosy wełniaste prawdopodobnie dziedziczone autosomalnie recesywnie występujące rodzinnie, symetryczną ograniczoną allotrichię, którą stwierdza się w okresie pokwitania, oraz znamię z włosami wełniastymi, które pojawia się od urodzenia i nie występuje rodzinnie. Niektórzy chorzy mają ograniczoną kępkę włosów wełniastych. Włosy na ograniczonym obszarze skalpu są mocno skręcone od urodzenia lub wczesnego niemowlęctwa. W obrębie znamienia mogą być lekko jaśniejsze niż pozostałe włosy głowy. W ponad połowie przypadków stwierdzono obecność znamienia epidermalnego, ale nie w tym samym miejscu [1, 28, 29]. Zespół włosów niedających się uczesać (uncombable hair syndrome) Większość przypadków tego schorzenia (ryc. 16.) dziedziczona jest autosomalnie dominująco, czasami recesywnie. Defekt stanowiący podłoże choroby nie jest znany. Wzmożona łamliwość nie jest cechą stałą. Włosy mają kolor srebrzystoblond oraz są niesforne i suche. Dotyczą części lub całej owłosionej skóry głowy [36]. Za pomocą badania w mikroskopie świetlnym nie można postawić miarodajnej diagnozy, chyba że są widoczne włosy o przekroju trójkątnym. Czasami może dojść do łysienia rozlanego. Z wiekiem może nastąpić poprawa oraz donoszono o korzystnym wpływie biotyny [1]. Zespół luźnego anagenu (loose anagen hair syndrome) W tym schorzeniu włosy anagenowe dają się łatwo wyrwać [1, 28]. Chorują przede wszystkim dziewczynki w wieku 2 9 lat. Trichogram wykazuje % włosów anangenowych i brak włosów telogenowych. Ryc. 14. Włosy obrączkowate (pili annulati) Nabyte postępujące splątanie włosów (acquired progressive kinking of the hair) Jest to bardzo rzadkie schorzenie występujące nagle w okresie młodzieńczym. Dochodzi do skręcenia włosów Ryc. 15 Włosy wełniaste (pili lanosi, woody hair) Ryc. 16. Zespół włosów niedających się uczesać (uncombable hair syndrome) 268 Postępy Dermatologii i Alergologii XXVI; 2009/5

13 Najczęstsze choroby owłosionej skóry głowy wieku dziecięcego w okolicy czołowej i szczytu głowy [3], częściej u chłopców. Czasami następuje samoistna poprawa. Zauważono, że może pojawiać się w następstwie leczenia retinoidami. Niewykluczone, że zmiany hormonalne w okresie dojrzewania przyczyniają się do rozwoju choroby. W przypadku labilności psychicznej każde zaostrzenie objawów łysienia może prowadzić do fazy depresyjnej. U innych chorych ze stanami psychoneurotycznymi zwiększenie wypadania włosów jest tylko tłem psychopatycznej koncentracji. Bywają jednak chorzy skarżący się na łysienie, którego nie można zdiagnozować ani wielokrotnymi badaniami klinicznymi, ani trichologicznymi. Wtedy lepiej zaproponować poradę u psychoterapeuty, niż podejmować długotrwałe i bezskuteczne leczenie specjalistyczne. Piśmiennictwo 1. Dawber R, Van Neste D. Hair loss. In: Hair and Scalp Disorders. Dawber R, Van Neste D (eds). Martin Dunitz Ltd. London, 1995; Braun-Falco O, Plewig G, Wolff HH, Burgdorf WH. Choroby włosów. W: Dermatologia. Tom II. Braun-Falco O, Plewig G, Wolff HH, Burgdorf WH (eds). Wydawnictwo Czelej, Lublin 2004; Szepietowski J. Choroby włosów. W: Dermatologia pediatryczna. Tom II. Miklaszewska M, Wąsik F (red.). Volumed, Wrocław 2000; Tosti A. Congenital triangular alopecia. Report of fourteen cases. J Am Acad Dermatol 1987; 16: Kostanecki W. Hipotrichie i atrichie dziedziczne i wrodzone. W: Choroby włosów. Kostanecki W (red.). Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 1979; Carey JC, Hall BD. The Coffin Siris Syndrome. Five new cases including two siblings. Am J Dis Child 1978; 132: Coffin GS, Siris E. Mental retardation with absent fifth fingernail and terminal phalanx. Am J Dis Child 1970; 119: Robinson GC, Miller JR. Hereditary enamel hypoplasia its association with characteristic hair structure. Pediatrics 1996; 37: Kostanecki W. Choroby włosów. W: Choroby skóry. Tom II. Jabłońska S (red.). Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 1980; Hurwitz S. Clinical pediatric dermatology. WB Saunders Company, Philadelphia-Tokyo 1981; Rand R, Baden HP. Keratosis follicularis spinulosa decalvans. Report of two cases and literature review. Arch Dermatol 1983; 119: Binnik AN, Wax FD, Clendenning WE. Alopecia mucinosis of the face associated with mycosis fungoides. Arch Dermatol 1978; 114: Lancer HA, Bronstein BR, Nakagawa H, et al. Follicular mucinosis: a defailed morphologic and immunopathologic study. J Am Acad Dermatol 1984; 10: Perret CM, Stijlen PM, Happle R. Alopecia areata: Pathogenesis and topical immunotherapy. Int J Dermatol 1990; 29: Wasserman D, Guzman-Sanchez DA, Scott K, et al. Alopecia areata. Int J Dermatol 2007; 46: Sladden MJ, MacDonald Hull SP, Wood ML, et al. Alopecia areata: the need for quidelines and evidence-based dermatology. Br J Dermatol 2005; 152: Tosti A, Bellavista S, Iorizzo M. Alopecia areata a long term follow up study of 191 patents. J Am Acad Dermatol 2006; 55: Kligman AM. Pathologic dynamics of human hair loss. I. Telogen effluvium. Arch Dermatol 1961; 83: Grimalt R, Barbareschi M, Menni S, et al. Losse anagen hair of childhood report of a case and revier of the literature. Eur J Dermatol 1992; 2: O`Donnell BP, Sperling LC, James WD. Loose anagen hair syndrome. Int J Dermatol 1992; 31: Price VH, Gummer CL. Loose anagen syndrome. J Am Acad Dermatol 1989; 20: Hadman-Allen G. Trichotillomania in childhood. Acta Psychiatr Scana 1991; 83: Pacan P, Kantorska-Janiec M, Kiejna A. Trichotillomania. Psych Pol 1998; 32: Szepietowski J, Pacan P, Czekalska J i wsp. Trichotillomania aspekty dermatologiczne i psychiatryczno-psychologiczne. Przegl Dermatol 1997; 84: Wiles JC, Hansen RC. Postoperative (pressure) alopecia. J Am Acad Dermatol 1985; 12: De Berker DA, Ferguson DJ, Dawber RP. Monilethrix a clinicopathological illustration of a cortical defect. Br J Dermatol 1993; 128: Brzezińska-Wcisło L, Bogdanowski T, Szeremeta-Bazylewicz G, Pierzchała E. Moniletrix rzadki zespół zmian strukturalnych włosów. Pol Merk Lek 2000; 7: Dawber R. Diseases of the hair and scalp. Blackwell Science, London Brzezińska-Wcisło L, Lis-Święty A, Wcisło-Dziadecka D i wsp. Wrodzone i nabyte zmiany struktury włosów. Post Dermatol Alergol 2007; 6: Ferrando J, Fontarnau J, Rodriquez-Pickardo A. In pseudomoniletrix an artifact? Int J Dermatol 1993; 29: Camacho-Martinez F. Localized trichorrhexis nodosa. J Am Acad Dermatol 1989; 20: Itin PH, Pittelkow MR. Trichothiodystrophy: review of sulfur deficient brittle hair syndromes and association with the ectodermal dysplasias. J Am Acad Dermatol 1990; 22: Brzezińska-Wcisło L, Kamińska-Budzińska G, Macura-Gina M, et al. Netherton s syndrome. In 10th EADV Congress: Skin and Environment Perception and Protection, Munich (Germany) Ring J, Weidinger S, Darsow U (eds). Monduzzi Editore. Bologna 2001; Ito M, Hoshimato K, Sakamoto F, et al. Pathogenesis of pili annulati. Arch Dermatol Res 1988; 280: Reda AM, Rogers RS, Peters MS. Wooly hair naevus. J Am Acad Dermatol 1990; 22: Rest EB, Fretzin DF. Quantitative assessment of scanning electron microscope defects in uncombable hair syndrome. Pediatr Dermatol 1990; 7: Postępy Dermatologii i Alergologii XXVI; 2009/5 269

Jakie są przyczyny uszkodzenia słuchu?

Jakie są przyczyny uszkodzenia słuchu? Jakie są przyczyny uszkodzenia słuchu? Pruszewicz według kryterium etiologicznego podzielił zaburzenia słuchu u dzieci na trzy grupy: 1. głuchota dziedziczna i wady rozwojowe, 2. głuchota wrodzona, 3.

Bardziej szczegółowo

Wrodzone i nabyte zmiany struktury włosów

Wrodzone i nabyte zmiany struktury włosów Artykuł poglądowy/review paper Wrodzone i nabyte zmiany struktury włosów Congenital and acquired changes of hair structure Ligia Brzezińska-Wcisło, Anna Lis-Święty, Dominika Wcisło-Dziadecka, Iwona Rogala-Poborska,

Bardziej szczegółowo

PROFILAKTYKA WAD NARZĄDU ŻUCIA. Zakład Ortodoncji IS Warszawski Uniwersytet Medyczny

PROFILAKTYKA WAD NARZĄDU ŻUCIA. Zakład Ortodoncji IS Warszawski Uniwersytet Medyczny PROFILAKTYKA WAD NARZĄDU ŻUCIA Zakład Ortodoncji IS Warszawski Uniwersytet Medyczny PROFILAKTYKA WAD NARZĄDU ŻUCIA kierowanie wzrostem i rozwojem narządu żucia w każdym okresie rozwojowym dziecka poprzez:

Bardziej szczegółowo

Jakie są objawy zespołu policystycznych jajników?

Jakie są objawy zespołu policystycznych jajników? 3 Jakie są objawy zespołu policystycznych jajników? Najważniejsze punkty zu kobiet występuje różne nasilenie objawów; u niektórych objawy mogą być ciężkie, u innych nieznaczne. zobjawami zespołu PCOS mogą

Bardziej szczegółowo

Depilacja laserowa laserowe usuwanie owłosienia

Depilacja laserowa laserowe usuwanie owłosienia Depilacja laserowa laserowe usuwanie owłosienia USTUPSKA-KUBECZEK Katarzyna Mechanizm działania światła lasera na mieszek włosowy i włos Laser stosowany do zabiegów depilacji działa powierzchownie, nie

Bardziej szczegółowo

Biologia medyczna. materiały dla studentów Kobieta (XX)

Biologia medyczna. materiały dla studentów Kobieta (XX) 1. Kobieta (XX) 1 2. Mężczyzna (XY) 3. Monosomia X0, zespół Turnera Kobieta Niski wzrost widoczny od 5 roku życia. Komórki jajowe degenerują przed urodzeniem, bezpłodność. Nieprawidłowości szkieletowe,

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Wlosy04.qxd 4/7/07 1:33 PM Page 5

Spis treści. Wlosy04.qxd 4/7/07 1:33 PM Page 5 Wlosy04.qxd 4/7/07 1:33 PM Page 5 Spis treści Włosy nie muszą wypadać.............................. 7 Biologia włosów...................................... 10 Skóra i w³osy.....................................

Bardziej szczegółowo

Dz. U. z 2013 poz. 1347 Brzmienie od 5 grudnia 2013. I. Osoby dorosłe

Dz. U. z 2013 poz. 1347 Brzmienie od 5 grudnia 2013. I. Osoby dorosłe Dz. U. z 2013 poz. 1347 Brzmienie od 5 grudnia 2013 Załącznik nr 1 WYKAZ NIEULECZALNYCH, POSTĘPUJĄCYCH, OGRANICZAJĄCYCH ŻYCIE CHORÓB NOWOTWOROWYCH INIENOWOTWOROWYCH, W KTÓRYCH SĄ UDZIELANE ŚWIADCZENIA

Bardziej szczegółowo

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE. Bartłomiej Gmaj Andrzej Wakarow

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE. Bartłomiej Gmaj Andrzej Wakarow UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE Bartłomiej Gmaj Andrzej Wakarow Upośledzenie umysłowe Obniżenie sprawności umysłowej powstałe w okresie rozwojowym. Stan charakteryzujący się istotnie niższą od przeciętnej ogólną

Bardziej szczegółowo

Podsumowanie danych o bezpieczeństwie stosowania produktu leczniczego Demezon

Podsumowanie danych o bezpieczeństwie stosowania produktu leczniczego Demezon VI.2 VI.2.1 Podsumowanie danych o bezpieczeństwie stosowania produktu leczniczego Demezon Omówienie rozpowszechnienia choroby Deksametazonu sodu fosforan w postaci roztworu do wstrzykiwań stosowany jest

Bardziej szczegółowo

Wzór sylabusa przedmiotu

Wzór sylabusa przedmiotu Wzór sylabusa przedmiotu 1. Metryczka Nazwa Wydziału: Program kształcenia (Kierunek studiów, poziom i profil kształcenia, forma studiów np.: Zdrowie publiczne I stopnia profil praktyczny, studia stacjonarne):

Bardziej szczegółowo

SAMODZIELNY PUBLICZNY SZPITAL KLINICZNY NR 1 AKADEMI MEDYCZNEJ W GDAŃSKU PRZYCHODNIA PRZYKLINICZNA PORADNIA GENETYCZNA 80-211 Gdańsk ul.

SAMODZIELNY PUBLICZNY SZPITAL KLINICZNY NR 1 AKADEMI MEDYCZNEJ W GDAŃSKU PRZYCHODNIA PRZYKLINICZNA PORADNIA GENETYCZNA 80-211 Gdańsk ul. SAMODZIELNY PUBLICZNY SZPITAL KLINICZNY NR 1 AKADEMI MEDYCZNEJ W GDAŃSKU PRZYCHODNIA PRZYKLINICZNA PORADNIA GENETYCZNA 80-211 Gdańsk ul. Dębinki 7 tel./fax (58) 349-26-31-rejestracja, 349-28-75 KATARZYNA

Bardziej szczegółowo

Pacjent z odsiebnym niedowładem

Pacjent z odsiebnym niedowładem Pacjent z odsiebnym niedowładem Beata Szyluk Klinika Neurologii WUM III Warszawskie Dni Chorób Nerwowo-Mięśniowych, 25-26 maja 2018 Pacjent z odsiebnym niedowładem Wypadanie przedmiotów z rąk Trudności

Bardziej szczegółowo

PORADNIK DLA PACJENTKI

PORADNIK DLA PACJENTKI PORADNIK DLA PACJENTKI Walproinian Antykoncepcja i ciąża: Co powinna Pani wiedzieć Niniejsza broszura jest skierowana do kobiet i dziewcząt, które przyjmują jakikolwiek lek zawierający walproinian, lub

Bardziej szczegółowo

Badanie podatności na łysienie androgenowe u mężczyzn

Badanie podatności na łysienie androgenowe u mężczyzn Badanie podatności na łysienie androgenowe u mężczyzn RAPORT GENETYCZNY Wyniki testu dla Pacjent Testowy Pacjent Pacjent Testowy ID pacjenta 0999900004136 Imię i nazwisko pacjenta Pacjent testowy Rok urodzenia

Bardziej szczegółowo

Kręgozmyk, choroba Bechterowa, reumatyzm stawów, osteoporoza

Kręgozmyk, choroba Bechterowa, reumatyzm stawów, osteoporoza Kręgozmyk, choroba Bechterowa, reumatyzm stawów, osteoporoza Kręgozmyk (spondylolisteza) - jest to zsunięcie się kręgu do przodu (w kierunku brzucha) w stosunku do kręgu położonego poniżej. Dotyczy to

Bardziej szczegółowo

Zapalenie ucha środkowego

Zapalenie ucha środkowego Zapalenie ucha środkowego Poradnik dla pacjenta Dr Maciej Starachowski Ostre zapalenie ucha środkowego. Co to jest? Ostre zapalenie ucha środkowego jest rozpoznawane w przypadku zmian zapalnych w uchu

Bardziej szczegółowo

JAKIEGO LEKARZA POWINNAM WYBRAĆ?

JAKIEGO LEKARZA POWINNAM WYBRAĆ? JAKIEGO LEKARZA POWINNAM WYBRAĆ? Warto wybrać lekarza dermatologa, który specjalizuje się w leczeniu łuszczycy. Nie jest to oczywiste, dlatego trzeba o to zapytać. Jeżeli nie jesteś zadowolony z poziomu

Bardziej szczegółowo

www.printo.it/pediatric-rheumatology/pl/intro Choroba behceta Wersja 2016 1. CO TO JEST CHOROBA BEHCETA 1.1 Co to jest? Zespół Behçeta lub choroba Behçeta (ang. Behçet's Disease, BD) to układowe zapalenie

Bardziej szczegółowo

u Czynniki ryzyka wystąpienia zakrzepicy? - przykłady cech osobniczych i stanów klinicznych - przykłady interwencji diagnostycznych i leczniczych

u Czynniki ryzyka wystąpienia zakrzepicy? - przykłady cech osobniczych i stanów klinicznych - przykłady interwencji diagnostycznych i leczniczych 1 TROMBOFILIA 2 Trombofilia = nadkrzepliwość u Genetycznie uwarunkowana lub nabyta skłonność do występowania zakrzepicy żylnej, rzadko tętniczej, spowodowana nieprawidłowościami hematologicznymi 3 4 5

Bardziej szczegółowo

Rysunek 1: Pochewka ścięgnista pierwszego przedziału prostowników

Rysunek 1: Pochewka ścięgnista pierwszego przedziału prostowników ZESPÓŁ DE QUERVAINA Zespół do Quervaina jest jednostką chorobową z grupy entezopatii, opisaną po raz pierwszy w 1895 roku. Obejmuje zapalenie pochewki ścięgnistej pierwszego przedziału prostowników ścięgna

Bardziej szczegółowo

Młodzieńcze Idiopatyczne Zapalenie Stawów

Młodzieńcze Idiopatyczne Zapalenie Stawów www.printo.it/pediatric-rheumatology/pl/intro Młodzieńcze Idiopatyczne Zapalenie Stawów Wersja 2016 2. RÓŻNE POSTACI MIZS 2.1 Czy istnieją różne postaci tej choroby? Istnieje kilka postaci MIZS. Różnią

Bardziej szczegółowo

Astma oskrzelowa. Zapalenie powoduje nadreaktywność oskrzeli ( cecha nabyta ) na różne bodźce.

Astma oskrzelowa. Zapalenie powoduje nadreaktywność oskrzeli ( cecha nabyta ) na różne bodźce. Astma oskrzelowa Astma jest przewlekłym procesem zapalnym dróg oddechowych, w którym biorą udział liczne komórki, a przede wszystkim : mastocyty ( komórki tuczne ), eozynofile i limfocyty T. U osób podatnych

Bardziej szczegółowo

Wirus HPV przyczyny, objawy i leczenie

Wirus HPV przyczyny, objawy i leczenie Wirus HPV przyczyny, objawy i leczenie Spis treści: 1. 2. 3. 4. 5. Informacje ogólne Przyczyny Objawy Leczenie Rodzaje HPV Informacje ogólne Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV Human Papilloma Virus) stanowi

Bardziej szczegółowo

Zaburzenia psychiczne w dzieciństwie. Iwona A. Trzebiatowska

Zaburzenia psychiczne w dzieciństwie. Iwona A. Trzebiatowska Zaburzenia psychiczne w dzieciństwie co będzie b w życiu dorosłym Iwona A. Trzebiatowska Schizofrenia Brak możliwości rozpoznanie poniżej 6 rż Wcześniejsze zachorowania u chłopców Udział czynnika organicznego

Bardziej szczegółowo

LX najlepsze usuwanie owłosienia laserem

LX najlepsze usuwanie owłosienia laserem Wszystkie klasyczne metody depilacji, golenie, usuwanie mechaniczne, depilacja woskiem nie dają trwałych efektów. Różnią się jedynie czasem po którym włosy odrastają oraz tym, jak bardzo sam zabieg będzie

Bardziej szczegółowo

Diagnostyka ogólna chorób wewnętrznych. Klinika Hipertensjologii i Chorób Wewnętrznych

Diagnostyka ogólna chorób wewnętrznych. Klinika Hipertensjologii i Chorób Wewnętrznych Diagnostyka ogólna chorób wewnętrznych Klinika Hipertensjologii i Chorób Wewnętrznych Piśmiennictwo: Szczeklik E. Diagnostyka ogólna chorób wewnętrznych. PZWL 1979 Bolechowski F. Podstawy ogólnej diagnostyki

Bardziej szczegółowo

Laserowa epilacja twarzy. Warianty usługi: estetyka.luxmed.pl

Laserowa epilacja twarzy. Warianty usługi: estetyka.luxmed.pl Laserowa epilacja twarzy Włosy na kobiecej twarzy stanowią krępujący problem, z którym trudno sobie poradzić w sposób efektywny, bezbolesny i niewidoczny. Epilacja laserowa pozwala pozbyć się niechcianego

Bardziej szczegółowo

WCZESNE OBJAWY CHOROBY NOWOTWOROWEJ U DZIECI

WCZESNE OBJAWY CHOROBY NOWOTWOROWEJ U DZIECI WCZESNE OBJAWY CHOROBY NOWOTWOROWEJ U DZIECI Elżbieta Adamkiewicz-Drożyńska Katedra i Klinika Pediatrii, Hematologii i Onkologii Początki choroby nowotworowej u dzieci Kumulacja wielu zmian genetycznych

Bardziej szczegółowo

Noworodek z wrodzoną wadą metabolizmu - analiza przypadku klinicznego

Noworodek z wrodzoną wadą metabolizmu - analiza przypadku klinicznego Noworodek z wrodzoną wadą metabolizmu - analiza przypadku klinicznego Marcin Kalisiak Klinika Neonatologii i Intensywnej Terapii Noworodka Kierownik Kliniki: prof. Ewa Helwich 1 Plan prezentacji co to

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOTY PODSTAWOWE

PRZEDMIOTY PODSTAWOWE PRZEDMIOTY PODSTAWOWE Anatomia człowieka 1. Które z białek występujących w organizmie człowieka odpowiedzialne są za kurczliwość mięśni? 2. Co to są neurony i w jaki sposób stykają się między sobą i efektorami?

Bardziej szczegółowo

KARTA BADANIA LEKARSKIEGO

KARTA BADANIA LEKARSKIEGO .. Oznaczenie podmiotu przeprowadzającego badanie lekarskie KARTA BADANIA LEKARSKIEGO Zgodnie art. 15f ust. 4 ustawy z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amunicji (Dz. U. z 2012 r. poz. 576, z późn. zm.) wyniki

Bardziej szczegółowo

ZASTOSOWANIE MD-TISSUE W TERAPII ANTI-AGING

ZASTOSOWANIE MD-TISSUE W TERAPII ANTI-AGING Starzenie się skóry jest rezultatem wpływu wielu czynników biologicznych, biochemicznych i genetycznych na indywidualne jednostki. Jednocześnie wpływ czynników zewnętrznych chemicznych i fizycznych determinują

Bardziej szczegółowo

AD/HD ( Attention Deficit Hyperactivity Disorder) Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Zaburzeniami Koncentracji Uwagi

AD/HD ( Attention Deficit Hyperactivity Disorder) Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Zaburzeniami Koncentracji Uwagi AD/HD ( Attention Deficit Hyperactivity Disorder) Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Zaburzeniami Koncentracji Uwagi GENETYCZNIE UWARUNKOWANA, NEUROLOGICZNA DYSFUNKCJA, CHARAKTERYZUJĄCA SIĘ NIEADEKWATNYMI

Bardziej szczegółowo

STAN PADACZKOWY. postępowanie

STAN PADACZKOWY. postępowanie STAN PADACZKOWY postępowanie O Wytyczne EFNS dotyczące leczenia stanu padaczkowego u dorosłych 2010; Meierkord H., Boon P., Engelsen B., Shorvon S., Tinuper P., Holtkamp M. O Stany nagłe wydanie 2, red.:

Bardziej szczegółowo

Tyreologia opis przypadku 2

Tyreologia opis przypadku 2 Kurs Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego Tyreologia opis przypadku 2 partner kursu: (firma nie ma wpływu na zawartość merytoryczną) Opis przypadku 28-letni mężczyzna zgłosił się do Poradni Endokrynologicznej.

Bardziej szczegółowo

I. STRESZCZENIE Cele pracy:

I. STRESZCZENIE Cele pracy: I. STRESZCZENIE Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) jest przewlekłym procesem zapalnym, powodującym postępujące i nieodwracalne włóknienie trzustki. Choroba przebiega z okresami remisji i zaostrzeń, prowadząc

Bardziej szczegółowo

Rozdział 7. Nieprawidłowy zapis EEG: EEG w padaczce

Rozdział 7. Nieprawidłowy zapis EEG: EEG w padaczce Rozdział 7. Nieprawidłowy zapis EEG: EEG w padaczce Znaczenie zapisu EEG w rozpoznaniu i leczeniu EEG wspiera kliniczne rozpoznanie padaczki, ale na ogół nie powinno stanowić podstawy rozpoznania wobec

Bardziej szczegółowo

Gdańsk 10.10.2015 r.

Gdańsk 10.10.2015 r. Celiakia- czy nadążamy za zmieniającymi się rekomendacjami Gdańsk 10.10.2015 r. prof. dr hab. n. med. Barbara Kamińska Katedra i Klinika Pediatrii, Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci Gdański

Bardziej szczegółowo

Czy to nawracające zakażenia układu oddechowego, czy może nierozpoznana astma oskrzelowa? Zbigniew Doniec

Czy to nawracające zakażenia układu oddechowego, czy może nierozpoznana astma oskrzelowa? Zbigniew Doniec Czy to nawracające zakażenia układu oddechowego, czy może nierozpoznana astma oskrzelowa? Zbigniew Doniec Klinika Pneumonologii, Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc OT w Rabce-Zdroju Epidemiologia Zakażenia

Bardziej szczegółowo

Diagnostyka nowotworów i innych chorób skóry owłosionej - podstawy trichoskopii"

Diagnostyka nowotworów i innych chorób skóry owłosionej - podstawy trichoskopii Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Społecznego pn. Rozwój kompetencji i kwalifikacji lekarzy poprzez udział w bezpłatnych, nowoczesnych kursach doskonalących, nr projektu:

Bardziej szczegółowo

Michał Brzewski, Andrzej Marciński, Agnieszka Biejat Zakład Radiologii Pediatrycznej Akademii Medycznej w Warszawie

Michał Brzewski, Andrzej Marciński, Agnieszka Biejat Zakład Radiologii Pediatrycznej Akademii Medycznej w Warszawie DIAGNOSTYKA CHORÓB NARZĄDÓW MIEDNICY MNIEJSZEJ U DZIEWCZĄT Michał Brzewski, Andrzej Marciński, Agnieszka Biejat Zakład Radiologii Pediatrycznej Akademii Medycznej w Warszawie 1 2 2 Cele wykładu Zaprezentowanie

Bardziej szczegółowo

Choroby układu oddechowego wśród mieszkańców powiatu ostrołęckiego

Choroby układu oddechowego wśród mieszkańców powiatu ostrołęckiego Choroby układu oddechowego wśród mieszkańców powiatu ostrołęckiego Podczas akcji przebadano 4400 osób. Na badania rozszerzone skierowano ok. 950 osób. Do tej pory przebadano prawie 600 osób. W wyniku pogłębionych

Bardziej szczegółowo

Rehabilitacja protetyczna dzieci i młodzieży z zaburzeniami rozwojowymi w

Rehabilitacja protetyczna dzieci i młodzieży z zaburzeniami rozwojowymi w Lek. stom. Elżbieta Wojtyńska Tytuł pracy: Rehabilitacja protetyczna oraz ocena jakości życia pacjentów w wieku rozwojowym i młodych dorosłych z zaburzeniami w obrębie części twarzowej czaszki Promotor:

Bardziej szczegółowo

CHOROBY WŁOSÓW. i skóry owłosionej. pod redakcją Ligii Brzezińskiej-Wcisło

CHOROBY WŁOSÓW. i skóry owłosionej. pod redakcją Ligii Brzezińskiej-Wcisło Prof. zw. dr hab. n. med. Ligia Brzezińska-Wcisło absolwentka Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach, specjalista w zakresie dermatologii i wenerologii. Od 1999 r. pełni funkcję kierownika Katedry i

Bardziej szczegółowo

Wysokie CK. Anna Kostera-Pruszczyk Klinika Neurologii Warszawski Uniwersytet Medyczny

Wysokie CK. Anna Kostera-Pruszczyk Klinika Neurologii Warszawski Uniwersytet Medyczny Wysokie CK Anna Kostera-Pruszczyk Klinika Neurologii Warszawski Uniwersytet Medyczny Podwyższona CK czyli jaka Podwyższona CK czyli jaka AST, ALT CK w/n CK podwyższone Choroba wątroby Choroba mięśni (?)

Bardziej szczegółowo

Infantylny autyzm. prof. MUDr. Ivo Paclt, CSc.

Infantylny autyzm. prof. MUDr. Ivo Paclt, CSc. Infantylny autyzm prof. MUDr. Ivo Paclt, CSc. Infantilny autyzm Podstawowy symptom: niezdolność do ukazywania przyjacielskiej mimiki, unikanie kontaktu wzrokowego, zaburzenia komunikacji społecznej, dziwne

Bardziej szczegółowo

Czynniki ryzyka przerwania ciągłości torebki

Czynniki ryzyka przerwania ciągłości torebki GDAŃSKI UNIWERSYTET MEDYCZNY Praca na stopień doktora nauk medycznych wykonana w Katedrze i Klinice Otolaryngologii Kierownik: prof. dr hab. med. Czesław Stankiewicz Krzysztof Kiciński Czynniki ryzyka

Bardziej szczegółowo

POTRZEBY DZIECKA Z PROBLEMAMI -DYSTROFIA MIĘŚNIOWA DUCHENNE A NEUROLOGICZNYMI W SZKOLE

POTRZEBY DZIECKA Z PROBLEMAMI -DYSTROFIA MIĘŚNIOWA DUCHENNE A NEUROLOGICZNYMI W SZKOLE POTRZEBY DZIECKA Z PROBLEMAMI NEUROLOGICZNYMI W SZKOLE -DYSTROFIA MIĘŚNIOWA DUCHENNE A Klinika Neurologii Rozwojowej Gdański Uniwersytet Medyczny Ewa Pilarska Dystrofie mięśniowe to grupa przewlekłych

Bardziej szczegółowo

niedostatecznego rozwój części kręgu (półkręg, kręg klinowy, kręg motyli) nieprawidłowego zrostu między kręgami (płytka lub blok kręgowy)

niedostatecznego rozwój części kręgu (półkręg, kręg klinowy, kręg motyli) nieprawidłowego zrostu między kręgami (płytka lub blok kręgowy) Kifozy wrodzone Błędy w rozwoju kręgosłupa w okresie wewnątrzmacicznym prowadzą do powstawania wad wrodzonych kręgosłupa. Istnienie wady w obrębie kręgosłupa nie jest równoznaczne z powstaniem deformacji

Bardziej szczegółowo

Masowe występowanie koguciego ogona na plantacji Objawy koguciego ogona niedługo po posadzeniu Objawy koguciego ogona niedługo po posadzeniu

Masowe występowanie koguciego ogona na plantacji Objawy koguciego ogona niedługo po posadzeniu Objawy koguciego ogona niedługo po posadzeniu Koguci ogon Jedną z chorób tytoniu, z którą niekiedy spotykają się plantatorzy tytoniu, a często nie potrafią powiązać obserwowanych objawów z konkretną przyczyną jest koguci ogon. Koguci ogon można czasem

Bardziej szczegółowo

Powikłania w trakcie farmakoterapii propranololem naczyniaków wczesnodziecięcych

Powikłania w trakcie farmakoterapii propranololem naczyniaków wczesnodziecięcych Powikłania w trakcie farmakoterapii propranololem naczyniaków wczesnodziecięcych S.Szymik-Kantorowicz, A.Taczanowska-Niemczuk, P.Łabuz, I.Honkisz, K.Górniak, A.Prokurat Klinika Chirurgii Dziecięcej CM

Bardziej szczegółowo

Dagmara Samselska. Przewodnicząca Unii Stowarzyszeń Chorych na Łuszczycę. Warszawa 20 kwietnia 2016

Dagmara Samselska. Przewodnicząca Unii Stowarzyszeń Chorych na Łuszczycę. Warszawa 20 kwietnia 2016 Dagmara Samselska Przewodnicząca Unii Stowarzyszeń Chorych na Łuszczycę Warszawa 20 kwietnia 2016 przewlekła, autoagresywnie uwarunkowana, nawrotowa choroba zapalna o podłożu genetycznym nie zaraża!!!

Bardziej szczegółowo

Skóra ludzka skóry suchej

Skóra ludzka skóry suchej Od bardzo wielu lat istnieje już podział typów skóry na: tłustą, suchą, mieszaną oraz na skórę normalną. Klasyfikacja ta obecnie jest podważana, pod uwagę bierze się również płeć, wiek, zabarwienie. W

Bardziej szczegółowo

Działania niepożądane radioterapii

Działania niepożądane radioterapii Działania niepożądane radioterapii Powikłania po radioterapii dzielimy na wczesne i późne. Powikłania wczesne ostre występują w trakcie leczenia i do 3 miesięcy po jego zakończeniu. Ostry odczyn popromienny

Bardziej szczegółowo

Dermokosmetyki Emoleum czwartek, 11 kwietnia :13. Skóra atopowa

Dermokosmetyki Emoleum czwartek, 11 kwietnia :13. Skóra atopowa Skóra atopowa To skóra sucha, bardzo sucha i skłonna do podrażnień. Występuje aż u 20% populacji. Czynnikiem mającym wpływ na powstanie AZS jest nieprawidłowa odnowa warstwy lipidowej naskórka oraz nadmierna

Bardziej szczegółowo

Wady postawy. Podział i przyczyna powstawania wad postawy u dziecka. Najczęściej spotykamy podział wad postawy i budowy ciała na dwie grupy:

Wady postawy. Podział i przyczyna powstawania wad postawy u dziecka. Najczęściej spotykamy podział wad postawy i budowy ciała na dwie grupy: Wady postawy Wada postawy jest pojęciem zbiorczym i niedostatecznie sprecyzowanym. Obejmuje szereg osobniczych odchyleń postawy ciała od wzorców uznawanych za normę stosowną do wieku, płci, typów budowy,

Bardziej szczegółowo

LECZENIE CHOROBY GAUCHERA ICD-10 E

LECZENIE CHOROBY GAUCHERA ICD-10 E załącznik nr 19 do zarządzenia Nr 36/2008/DGL Prezesa NFZ z dnia 19 czerwca 2008 r. Nazwa programu: LECZENIE CHOROBY GAUCHERA ICD-10 E 75 Zaburzenia przemian sfingolipidów i inne zaburzenia spichrzania

Bardziej szczegółowo

Medycyna estetyczna i kosmetologia / Kamila Padlewska. Wyd. 1-2 dodr. Warszawa, Spis treści

Medycyna estetyczna i kosmetologia / Kamila Padlewska. Wyd. 1-2 dodr. Warszawa, Spis treści Medycyna estetyczna i kosmetologia / Kamila Padlewska. Wyd. 1-2 dodr. Warszawa, 2016 Spis treści Rozdział 1. Anatomia i fizjologia skóry. Wpływ czynników wewnętrznych i zewnętrznych na skórę 1 Budowa skóry

Bardziej szczegółowo

EDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT.

EDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT. EDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT. Prowadząca edukację: piel. Anna Otremba CELE: -Kształtowanie

Bardziej szczegółowo

KARTA BADANIA LEKARSKIEGO OSOBY UBIEGAJĄCEJ SIĘ LUB POSIADAJĄCEJ POZWOLENIE NA BROŃ

KARTA BADANIA LEKARSKIEGO OSOBY UBIEGAJĄCEJ SIĘ LUB POSIADAJĄCEJ POZWOLENIE NA BROŃ Pieczęć zakładu opieki zdrowotnej albo pieczęć lekarza uprawnionego wykonującego indywidualną praktykę lekarską lub indywidualną specjalistyczną praktykę lekarską albo pieczęć grupowej praktyki lekarskiej,

Bardziej szczegółowo

"Jedz aby żyd, a nie żyj aby jeśd

Jedz aby żyd, a nie żyj aby jeśd "Jedz aby żyd, a nie żyj aby jeśd Przyjmowanie pokarmów to potrzeba biologiczna, której istotne znaczenie uznaje się za oczywiste W przypadku zaburzeo odżywiania wskaźniki chorobowości i śmiertelności

Bardziej szczegółowo

WYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH STACJONARNYCH PSYCHIATRYCZNYCH ORAZ WARUNKI ICH REALIZACJI

WYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH STACJONARNYCH PSYCHIATRYCZNYCH ORAZ WARUNKI ICH REALIZACJI Załączniki do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 2014 r. (poz. ) Załącznik nr 1 WYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH STACJONARNYCH PSYCHIATRYCZNYCH ORAZ WARUNKI ICH REALIZACJI Lp.

Bardziej szczegółowo

Zadanie pytania klinicznego (PICO) Wyszukanie i selekcja wiarygodnej informacji. Ocena informacji o metodzie leczenia

Zadanie pytania klinicznego (PICO) Wyszukanie i selekcja wiarygodnej informacji. Ocena informacji o metodzie leczenia Praktykowanie EBM Krok 1 Krok 2 Krok 3 Krok 4 Zadanie pytania klinicznego (PICO) Wyszukanie i selekcja wiarygodnej informacji Ocena informacji o metodzie leczenia Podjęcie decyzji klinicznej na podstawie

Bardziej szczegółowo

Uwarunkowania genetyczne. w cukrzycy

Uwarunkowania genetyczne. w cukrzycy Uwarunkowania genetyczne Kliknij, aby edytować styl wzorca podtytułu w cukrzycy Lek. Sylwia Wenclewska Klinika Chorób Wewnętrznych, Diabetologii i Farmakologii Klincznej Kliknij, aby edytować format tekstu

Bardziej szczegółowo

NON-HODGKIN S LYMPHOMA

NON-HODGKIN S LYMPHOMA NON-HODGKIN S LYMPHOMA Klinika Hematologii, Nowotworów Krwi i Transplantacji Szpiku We Wrocławiu Aleksandra Bogucka-Fedorczuk DEFINICJA Chłoniaki Non-Hodgkin (NHL) to heterogeniczna grupa nowotworów charakteryzująca

Bardziej szczegółowo

CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA NAJCZĘSTSZE NOWOTWORY OBJAWY, ROZPOZNAWANIE I LECZENIE

CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA NAJCZĘSTSZE NOWOTWORY OBJAWY, ROZPOZNAWANIE I LECZENIE CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA ROZDZIA 4 NAJCZĘSTSZE NOWOTWORY OBJAWY, ROZPOZNAWANIE I LECZENIE Arkadiusz Jeziorski W Polsce do lekarzy onkologów zgłasza się rocznie ponad 130 tysięcy nowych pacjentów; około 80 tysięcy

Bardziej szczegółowo

TRĄDZIK POSPOLITY PATOGENEZA, LECZENIE, PIELĘGNACJA

TRĄDZIK POSPOLITY PATOGENEZA, LECZENIE, PIELĘGNACJA TRĄDZIK POSPOLITY PATOGENEZA, LECZENIE, PIELĘGNACJA Kogo dotyczy? Trądzik jest bardzo rozpowszechnioną chorobą skóry Dotyczy niemal 100% osób b w wieku 12 20 lat. Z obserwacji lekarzy dermatologów w wynika,

Bardziej szczegółowo

Częstotliwość występowania tej choroby to 1: żywych urodzeń w Polsce ok. 5-6 przypadków rocznie.

Częstotliwość występowania tej choroby to 1: żywych urodzeń w Polsce ok. 5-6 przypadków rocznie. GALAKTOZEMIA Częstotliwość występowania tej choroby to 1:60 000 żywych urodzeń w Polsce ok. 5-6 przypadków rocznie. galaktoza - cukier prosty (razem z glukozą i fruktozą wchłaniany w przewodzie pokarmowym),

Bardziej szczegółowo

Płodność jako element zdrowia. Problemy z płodnością- przyczyny, diagnostyka, terapia.

Płodność jako element zdrowia. Problemy z płodnością- przyczyny, diagnostyka, terapia. Zadanie finansowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016-2020 Płodność jako element zdrowia. Problemy z płodnością- przyczyny, diagnostyka, terapia. Ewa Ślizień Kuczapska Lekarz położnik

Bardziej szczegółowo

DZIECKO Z DEPRESJĄ W SZKOLE I PRZEDSZKOLU INFORMACJE DLA RODZICÓW I OPIEKUNÓW

DZIECKO Z DEPRESJĄ W SZKOLE I PRZEDSZKOLU INFORMACJE DLA RODZICÓW I OPIEKUNÓW DZIECKO Z DEPRESJĄ W SZKOLE I PRZEDSZKOLU INFORMACJE DLA RODZICÓW I OPIEKUNÓW CO TO JEST DEPRESJA? Depresja jako choroba czyli klinicznie rozpoznany zespół depresyjny to długotrwały, szkodliwy i poważny

Bardziej szczegółowo

Podsumowanie u zarządzania rzyzkiem dla produktu leczniczego Cartexan przeznaczone do publicznej wiadomości

Podsumowanie u zarządzania rzyzkiem dla produktu leczniczego Cartexan przeznaczone do publicznej wiadomości Podsumowanie u zarządzania rzyzkiem dla produktu leczniczego Cartexan przeznaczone do publicznej wiadomości Omówienie rozpowszechnienia choroby Rosnąca oczekiwana długość życia i starzejące się społeczeństwo

Bardziej szczegółowo

S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Dermatologia i wenerologia

S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Dermatologia i wenerologia S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne Kod modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Nazwa modułu Dermatologia i wenerologia Obowiązkowy Lekarsko-Stomatologiczny

Bardziej szczegółowo

FIZJOTERAPII NEURO OGICZ

FIZJOTERAPII NEURO OGICZ FIZJOTERAPII NEURO OGICZ K M i l l J l EDWAI TSGHiitCO TERAPEUTYCZNE W FIZJOTERAPII NEUROLOGICZNEJ SUZANNE TBNIC MARTIN MARY KESSLER Redakcja wydania I polskiego Edward Sauiicz E L S E V IE R URBAN&PARTNER

Bardziej szczegółowo

Wytyczne a codzienna praktyka przegląd przypadków

Wytyczne a codzienna praktyka przegląd przypadków Wytyczne a codzienna praktyka przegląd przypadków 11.30 Otwarcie PIĄTEK, 24 LUTEGO 2017 ROKU 11.4 5 13.00 Sesja I. Dermatolog ia Przewodniczący: prof. dr hab. n. med. Roman J. Nowicki Wykład (20 minut)

Bardziej szczegółowo

GIMNAZJUM SPRAWDZIANY SUKCES W NAUCE

GIMNAZJUM SPRAWDZIANY SUKCES W NAUCE GIMNAZJUM SPRAWDZIANY BIOLOGIA klasa III SUKCES W NAUCE II GENETYKA CZŁOWIEKA Zadanie 1. Cechy organizmu są warunkowane przez allele dominujące i recesywne. Uzupełnij tabelę, wykorzystując poniższe określenia,

Bardziej szczegółowo

Wrodzone wady wewnątrzkanałowe

Wrodzone wady wewnątrzkanałowe Wrodzone wady wewnątrzkanałowe Występują one w przebiegu wad tworzenia się tzw. struny grzbietowej ( rozwoju kręgosłupa i rdzenia). Określane są inaczej terminem dysrafii. Wady te przyjmują postać: rozszczepu

Bardziej szczegółowo

ŚLĄSKIE CENTRUM ZDROWIA PUBLICZNEGO Ośrodek Analiz i Statystyki Medycznej Dział Chorobowości Hospitalizowanej APETYT NA ŻYCIE

ŚLĄSKIE CENTRUM ZDROWIA PUBLICZNEGO Ośrodek Analiz i Statystyki Medycznej Dział Chorobowości Hospitalizowanej APETYT NA ŻYCIE ŚLĄSKIE CENTRUM ZDROWIA PUBLICZNEGO Ośrodek Analiz i Statystyki Medycznej Dział Chorobowości Hospitalizowanej APETYT NA ŻYCIE Katowice 2007 Śl.C.Z.P Dział Chorobowości Hospitalizowanej 23 luty Ogólnopolski

Bardziej szczegółowo

Lek. med. Aleksandra Szczepańska: Statystycznie, najczęściej trądzik zaczyna się w

Lek. med. Aleksandra Szczepańska: Statystycznie, najczęściej trądzik zaczyna się w Trądzik to nie fanaberia estetów, ale poważna choroba przewlekła Z lek. med. Aleksandrą Szczepańską, dermatologiem i wenerologiem, rozmawia Aneta Gieroń Aneta Gieroń: Trądzik, zdawać by się mogło, jest

Bardziej szczegółowo

FIZJOLOGIA I PATOLOGIA SUTKÓW U DZIECI I MŁODZIEŻY W DIAGNOSTYCE ULTRASONOGRAFICZNEJ

FIZJOLOGIA I PATOLOGIA SUTKÓW U DZIECI I MŁODZIEŻY W DIAGNOSTYCE ULTRASONOGRAFICZNEJ FIZJOLOGIA I PATOLOGIA SUTKÓW U DZIECI I MŁODZIEŻY W DIAGNOSTYCE ULTRASONOGRAFICZNEJ A.JAKUBOWSKA, M.BRZEWSKI, M.GRAJEWSKA-FERENS, A.MARCIŃSKI, J.MĄDZIK ZAKŁAD RADIOLOGII PEDIATRYCZNEJ I KLINIKA ENDOKRYNOLOGII

Bardziej szczegółowo

Wiedzy jak na lekarstwo! Czyli Polacy o chorobach autoimmunologicznych.

Wiedzy jak na lekarstwo! Czyli Polacy o chorobach autoimmunologicznych. Warszawa, dn. 26.08.2013 Informacja prasowa Wiedzy jak na lekarstwo! Czyli Polacy o chorobach autoimmunologicznych. Aż 75% Polaków nie wie, czym są choroby autoimmunologiczne. Tylko niewielki odsetek badanych

Bardziej szczegółowo

POSTĘPOWANIE W CUKRZYCY I OPIEKA NAD DZIECKIEM W PLACÓWKACH OŚWIATOWYCH

POSTĘPOWANIE W CUKRZYCY I OPIEKA NAD DZIECKIEM W PLACÓWKACH OŚWIATOWYCH POSTĘPOWANIE W CUKRZYCY I OPIEKA NAD DZIECKIEM W PLACÓWKACH OŚWIATOWYCH CUKRZYCA.? cukrzyca to grupa chorób metabolicznych charakteryzujących się hiperglikemią (podwyższonym poziomem cukru we krwi) wynika

Bardziej szczegółowo

Tyreologia opis przypadku 3

Tyreologia opis przypadku 3 Kurs Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego Tyreologia opis przypadku 3 partner kursu: (firma nie ma wpływu na zawartość merytoryczną) Opis przypadku 25-letnia kobieta zgłosiła się do Poradni Endokrynologicznej

Bardziej szczegółowo

Aneks III. Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotkach dla pacjenta

Aneks III. Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotkach dla pacjenta Aneks III Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotkach dla pacjenta Uwaga: Konieczna może być późniejsza aktualizacja zmian w charakterystyce produktu leczniczego i ulotce

Bardziej szczegółowo

28 Choroby infekcyjne

28 Choroby infekcyjne 28 Choroby infekcyjne Ludzki wirus upośledzenia odporności (HIV)/zespół nabytego upośledzenia odporności (AIDS) Retinopatia związana z ludzkim wirusem upośledzenia odporności Retinopatia HIV to rodzaj

Bardziej szczegółowo

uszkodzenie tkanek spowodowane rozszerzeniem lub zwężeniem zamkniętych przestrzeni gazowych, wskutek zmian objętości gazu w nich zawartego.

uszkodzenie tkanek spowodowane rozszerzeniem lub zwężeniem zamkniętych przestrzeni gazowych, wskutek zmian objętości gazu w nich zawartego. Barotrauma uszkodzenie tkanek spowodowane rozszerzeniem lub zwężeniem zamkniętych przestrzeni gazowych, wskutek zmian objętości gazu w nich zawartego. Podział urazów ciœnieniowych płuc zatok obocznych

Bardziej szczegółowo

PLECY OKRĄGŁE choroba kręgosłupa

PLECY OKRĄGŁE choroba kręgosłupa PLECY OKRĄGŁE To choroba kręgosłupa, której cechą charakterystyczną jest nadmierne wygięcie kręgosłupa ku tyłowi w odcinku piersiowym i krzyżowym. Nieleczona kifoza może nie tylko się pogłębić i doprowadzić

Bardziej szczegółowo

Spis Treści. Przedmowa... 11

Spis Treści. Przedmowa... 11 Spis Treści Przedmowa................................................ 11 Rozdział 1 Wybrane zagadnienia z anatomii i fizjologii jamy ustnej Maria Anna Nowakowska.................................. 13 1.1.

Bardziej szczegółowo

KARTA BADANIA LEKARSKIEGO Data badania. Data urodzenia. Płeć 1) Rok uzyskania uprawnienia do. kierowania pojazdami kod pocztowy.

KARTA BADANIA LEKARSKIEGO Data badania. Data urodzenia. Płeć 1) Rok uzyskania uprawnienia do. kierowania pojazdami kod pocztowy. (oznaczenie jednostki przeprowadzającej badanie) KARTA BADANIA LEKARSKIEGO Data badania Dzień Miesiąc Rok 1. DANE IDENTYFIKACYJNE OSOBY BADANEJ Imię i nazwisko Data urodzenia Dzień Miesiąc Rok Numer PESEL

Bardziej szczegółowo

Ulotka dołączona do opakowania: informacja dla pacjenta. Kuterid, 0,64 mg/g, maść Betamethasoni dipropionas

Ulotka dołączona do opakowania: informacja dla pacjenta. Kuterid, 0,64 mg/g, maść Betamethasoni dipropionas Ulotka dołączona do opakowania: informacja dla pacjenta Kuterid, 0,64 mg/g, maść Betamethasoni dipropionas Należy uważnie zapoznać się z treścią ulotki przed zastosowaniem leku, ponieważ zawiera ona informacje

Bardziej szczegółowo

Przebarwienia skóry problem medyczny czy kosmetyczny?

Przebarwienia skóry problem medyczny czy kosmetyczny? Przebarwienia Przebarwienia skóry problem medyczny czy kosmetyczny? Przebarwienia skóry mogą stanowić istotny defekt kosmetyczny. Pod względem obrazu histologicznego przebarwienia można podzielić na :

Bardziej szczegółowo

Przedmiot: GENETYKA. I. Informacje ogólne Jednostka organizacyjna

Przedmiot: GENETYKA. I. Informacje ogólne Jednostka organizacyjna Przedmiot: GENETYKA I. Informacje ogólne Jednostka organizacyjna Nazwa przedmiotu Kod przedmiotu Język wykładowy Rodzaj przedmiotu kształcenia (obowiązkowy/fakultatywny) Poziom (np. pierwszego lub drugiego

Bardziej szczegółowo

SYLABUS MODUŁU (PRZEDMIOTU)

SYLABUS MODUŁU (PRZEDMIOTU) SYLABUS MODUŁU (PRZEDMIOTU) Informacje ogólne Kod KL modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Forma studiów Rok studiów Nazwa modułu Kosmetologia lecznicza Obowiązkowy

Bardziej szczegółowo

www.prototo.pl MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO

www.prototo.pl MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO Wszystkie materiały tworzone i przekazywane przez Wykładowców NPDN PROTOTO są chronione prawem autorskim i przeznaczone wyłącznie do użytku prywatnego. MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO www.prototo.pl

Bardziej szczegółowo

Stany nadkrzepliwości (trombofilie)

Stany nadkrzepliwości (trombofilie) Stany nadkrzepliwości (trombofilie) DEFINICJA I ETIOPATOGENEZA Genetycznie uwarunkowana lub nabyta skłonność do zakrzepicy żylnej lub (rzadko) tętniczej, związana z nieprawidłowościami hematologicznymi.

Bardziej szczegółowo

CENTRUM KSZTAŁCENIA PRAKTYCZNEGO W CHEŁMIE. z Chełma ZESPÓŁ FILII NR 2

CENTRUM KSZTAŁCENIA PRAKTYCZNEGO W CHEŁMIE. z Chełma ZESPÓŁ FILII NR 2 CENTRUM KSZTAŁCENIA PRAKTYCZNEGO W CHEŁMIE Magda i Małgosia Puk z Chełma czekają na Twoją pomoc ZESPÓŁ FILII NR 2 1 Chore na rybią łuskę pięcioletnia Magda i jej o dziesięd lat starsza siostra Małgosia

Bardziej szczegółowo

KARTA BADANIA LEKARSKIEGO. 1. DANE IDENTYFIKACYJNE OSOBY BADANEJ Imię i nazwisko Data urodzenia Dzień Miesiąc Rok. Płeć 1)

KARTA BADANIA LEKARSKIEGO. 1. DANE IDENTYFIKACYJNE OSOBY BADANEJ Imię i nazwisko Data urodzenia Dzień Miesiąc Rok. Płeć 1) ... (oznaczenie jednostki przeprowadzającej badanie) KARTA BADANIA LEKARSKIEGO Data badania rok miesiąc rok 1. DANE IDENTYFIKACYJNE OSOBY BADANEJ Imię i nazwisko Data urodzenia Dzień Miesiąc Rok Płeć 1)

Bardziej szczegółowo

KARTA BADANIA LEKARSKIEGO

KARTA BADANIA LEKARSKIEGO ... (oznaczenie jednostki przeprowadzającej badanie) KARTA BADANIA LEKARSKIEGO Data badania dzień Miesiąc rok 1. DANE IDENTYFIKACYJNE OSOBY BADANEJ Imiona i nazwisko Data urodzenia Płeć 1) dzień miesiąc

Bardziej szczegółowo

Niedociśnienie tętnicze. IKARD r dr Radosław Sierpiński

Niedociśnienie tętnicze. IKARD r dr Radosław Sierpiński Niedociśnienie tętnicze IKARD 15.12.2015r dr Radosław Sierpiński Definicja Przez niedociśnienie tętnicze, czyli hipotonię, rozumiemy trwale utrzymujące się niskie ciśnienie tętnicze, zazwyczaj skurczowe

Bardziej szczegółowo