This copy is for personal use only - distribution prohibited.

Transkrypt

1 Stopień wdrożenia rachunku kosztów działań w przedsiębiorstwach województwa warmińsko-mazurskiego w świetle badania ankietowego Wprowadzenie Joanna Dynowska, Małgorzata Cygańska ** Podmiotowo-przedmiotowy układ kosztów, oparty na rachunku kosztów pełnych, umiejscowiony przez Kaplana i Coopera w II fazie czterofazowego modelu rozwoju pomiaru kosztów 2 charakteryzuje się istotnymi ograniczeniami. Do najważniejszych z nich należą (Kaplan, Cooper, 2002): możliwości gromadzenia kosztów jedynie w przekroju ośrodków odpowiedzialności, bez uwzględnienia działań i procesów gospodarczych; wysoki stopień uśrednienia kosztów produktów finalnych, dostarczanie danych zbyt ogólnych i za bardzo skoncentrowanych na aspektach finansowych. W literaturze przedmiotu (Kaplan, Cooper, 2002; Miller i in., 2000) coraz częściej podkreśla się konieczność odstąpienia od zarządzania funkcyjnego (koncentracja na pionach organizacyjnych) na rzecz zarządzania procesowego (koncentracja na procesach i działaniach), co jest uwarunkowane ciągłym dążeniem jednostek do podniesienia efektywności ich funkcjonowania. Decyzje podejmowane w tym zakresie coraz częściej są wspomagane przez system kalkulacji fazy III ewolucji rachunku kosztów, określany jako rachunek kosztów działań (ABC). Rachunek kosztów ABC mierzy zarówno wykonanie działań oraz ich koszty, jak też koszty zasobów i obiektów kosztowych. Zasoby są przyporządkowywane do działań, które następnie odnosi się na poszczególne obiekty kosztowe na podstawie stopnia wykorzystania Dr Joanna Dynowska, adiunkt, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Katedra Rachunkowości, joannan@uwm.edu.pl pl ** Dr Małgorzata Cygańska., adiunkt, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Katedra Rachunkowości, m.cyganska@uwm.edu. 2 Wyodrębniono cztery typy systemów w rozwoju systemów pomiaru kosztów (por. Kaplan, Cooper, 2002, s ): 1) systemy fazy I niepełne, 2) systemy fazy II ukierunkowane na sprawozdawczość finansową 3) systemy fazy III wyspecjalizowane, 4) systemy fazy IV zintegrowane. 1

2 działania w tworzeniu tego obiektu. Rachunek ten bierze pod uwagę głównie relacje między nośnikami kosztów i działaniami (Karmańska, 2003). Rachunek kosztów działań obejmuje dwustopniowy proces alokowania kosztów. W pierwszym etapie następuje przyporządkowanie kosztów do wyodrębnionych wcześniej działań, w drugiej fazie koszty poszczególnych działań są przyporządkowane do ostatecznego obiektu kosztowego. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie wyników badań dotyczących stopnia wdrożenia rachunku kosztów działań w przedsiębiorstwach województwa warmińskomazurskiego oraz wskazanie na uwarunkowania wdrożenia tego systemu w badanych podmiotach. 1. Metoda badania Przedmiotem badania było wykorzystanie wybranych narzędzi zarządzania kosztami w praktyce przedsiębiorstw. Badanie przeprowadzono w 2009 r. Za podstawę doboru próby badawczej posłużył wykaz 1286 podmiotów gospodarczych, sporządzony przez WUS w Olsztynie. Badaniem objęto przedsiębiorstwa województwa warmińsko mazurskiego, w których przeciętne zatrudnienie w roku w przeliczeniu na pełne etaty wynosiło 50 osób. Zastosowano nielosowy schemat doboru próby, tzw. próbę okolicznościową (Frankfort- Nachmias, Nachmias, 2001). Ostatecznie próbę utworzyło 159 jednostek (12,4% całej zbiorowości), które wyraziły zgodę na udział w badaniach. Kwestionariusze ankietowe wypełniali członkowie zarządu, dyrektorzy finansowi, główni księgowi, kierownicy lub pracownicy działów controllingu (gdzie działy tego typu zostały wyodrębnione). Do opracowania danych, uzyskanych z badań ankietowych, wykorzystano analizę statystyczną danych, która obejmuje analizę struktury zbiorowości według cech charakteryzujących badane przedsiębiorstwa oraz analizę współzależności cech niemierzalnych. Badanie i ocenę istotności związków między wybranymi cechami przeprowadzono za pomocą testu 2. W przypadku stwierdzenia istotnej zależności między badanymi cechami (p 0,05) w tabelach umieszczono dodatkowo wartości współczynnika V Cramera oraz przedstawiono rozkłady badanych cech w formie tabelarycznej. 2. Charakterystyka badanych przedsiębiorstw 2

3 Badaniem objęto przedsiębiorstwa pochodzące z różnych działów i sektorów gospodarki narodowej. Przedsiębiorstwa te są zróżnicowane pod względem formy stosunków własnościowych, form organizacyjno-prawnych, rodzaju prowadzonej działalności oraz wyników finansowych. Charakterystykę badanych jednostek według branż przedstawiono w tabeli 1. Tabela 1. Przynależność branżowa badanych przedsiębiorstw Udział Branża Liczba procentowy podmiotów (N) podmiotów (%) Mięsna i drobiarska 5 3,2 Mleczarska 3 1,9 Budownictwo 19 11,9 Cukiernicza 2 1,2 Media i reklama 2 1,2 Hotele i gastronomia 2 1,2 Sieci super- i hipermarketów 2 1,2 Banki i instytucje ubezpieczeniowe 6 3,8 Transport i łączność 8 5,0 Chemia gospodarcza i kosmetyczna 5 3,2 Edukacja 2 1,2 Ochrona zdrowia i opieka społeczna 3 1,9 Szklarska 4 2,5 Infrastruktura komunalna 6 3,8 Produkcja mebli 18 11,3 Rolnictwo, leśnictwo 8 5,0 Pozostałe 64 14,0 Razem ,0 Przedsiębiorstwa biorące udział w badaniach reprezentowały różne branże.najliczniejszą grupę stanowiły firmy z branży budowlanej (19 jednostek). Podobną liczebność (18 przedsiębiorstw) miała branża meblarska. Branżę telekomunikacyjną i transportową oraz rolnictwo i leśnictwo reprezentowało po 8 jednostek. Kolejnymi branżami pod względem liczby przebadanych jednostek były banki i instytucje ubezpieczeniowe (6 podmiotów), branża mięsna i drobiarska oraz branża chemiczna (po 5 firm). Pozostałe branże nie przekraczały 3% ogółu badanych przedsiębiorstw. 3

4 Wśród 159 badanych przedsiębiorstw, ponad połowa zajmowała się produkcją, 27,7% stanowiły firmy usługowe i co piąte ankietowane przedsiębiorstwo było handlowe (rysunek 1). Rysunek 1. Badane przedsiębiorstwa według sektorów Usługi 28% Handel 20% Produkcja 52% Biorąc pod uwagę formę własności, wśród badanych przedsiębiorstw dominowały podmioty prywatne bez udziału kapitału zagranicznego (109 przedsiębiorstw), 27 podmiotów było jednostkami państwowymi, udział pozostałych jednostek nie przekraczał 9% (tabela 2). Tabela 2. Stosunki własnościowe ankietowanych przedsiębiorstw a Formy własności przedsiębiorstw N % Państwowa 27 17,0 Prywatna bez udziału kapitału zagranicznego ,5 Prywatna z udziałem kapitału zagranicznego poniżej 50% 4 2,5 Prywatna z udziałem kapitału zagranicznego powyżej 50% 5 3,2 Prywatna z całkowitym udziałem kapitału zagranicznego 14 8,8 Razem ,0 a W tabelach 2 5 symbole N i % oznaczają to samo, co w tabeli 1. Biorąc pod uwagę liczbę zatrudnionych osób, największą grupę badanych jednostek stanowiły przedsiębiorstwa zatrudniające (w przeliczeniu na pełne etaty) pracowników. Prawie 20,1% przedsiębiorstw zatrudniało osób. Przedsiębiorstwa największe, zatrudniające powyżej 250 osób, stanowiły ponad 21% ogółu badanych jednostek (tabela 3). Tabela 3. Badane przedsiębiorstwa według liczby zatrudnionych Liczba zatrudnionych N % 4

5 , , , , , , ,4 Powyżej ,7 Razem ,0 Wśród badanych przedsiębiorstw przeważały spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (75 przedsiębiorstw) i osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (24 przedsiębiorstwa). Spółki akcyjne reprezentowane były przez 16 jednostek. Badano również pozostałe spółki (cywilne, jawne i partnerskie), spółdzielnie i przedsiębiorstwa państwowe i państwowe jednostki organizacyjne (tabela 4). Tabela 4. Formy organizacyjno-prawne występujące w badanych firmach Forma prawna podmiotu N % Osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą 24 15,1 Spółka jawna 14 8,8 Przedsiębiorstwo Państwowe 6 3,8 Spółdzielnia 8 5,0 Spółka z o.o ,2 Spółka akcyjna 16 10,0 Inna forma prawna 16 10,1 Razem ,0 Analiza danych finansowych badanych firm wykazała ich zróżnicowanie pod względem rentowności, wartości uzyskanych przychodów oraz wartości posiadanych aktywów. Najliczniejszą grupę stanowiły przedsiębiorstwa o rentowności mieszczącej się w przedziale 0%-5% (tabela 5). Rentowność sprzedaży powyżej 20% osiągnęło 19 badanych jednostek, natomiast prawie 4,4% firm było deficytowych. Biorąc pod uwagę wielkość obrotów, najliczniejszą grupę (32,1%) stanowiły przedsiębiorstwa o wartości przychodów powyżej 5 mln euro. Prawie co piąta badana firma uzyskała przychody z przedziału 2,5 5 mln euro. Wśród badanych firm przeważały 5

6 przedsiębiorstwa o wartości aktywów powyżej 5 mln euro (30,8%). Liczną grupę (20,1%) stanowiły również firmy o wartości majątku nieprzekraczającej 800 tys. euro. Tabela 5. Uzyskana rentowność oraz wartość przychodów i posiadanych aktywów w badanych firmach Rentowność [%] N % Przychody [euro] N % Aktywa [euro] N % deficytowa 7 4,4 do 400 tys ,0 do 800 tys , ,8 400 tys. 800 tys ,3 800 tys. 1,5 mln 28 17,6 5, ,2 800 tys. 2,5 mln 23 14,4 1,5 mln 2,5 mln 18 11,3 10, ,8 2,5 mln 5 mln 34 21,4 2,5 mln 5 mln 23 14,5 powyżej ,9 powyżej 5 mln 51 32,1 powyżej 5 mln 49 30,8 Brak odpowiedzi 14 8,9 brak odpowiedzi 6 3,8 brak odpowiedzi 9 5,7 Razem ,0 Razem ,0 Razem ,0 4. Wykorzystanie rachunku kosztów działań - wyniki badań Wykorzystanie rachunku kosztów działań deklaruje jedynie 12 badanych przedsiębiorstw, co stanowi 8% analizowanej zbiorowości. Nieznacznie więcej, bo 20 podmiotów rozważa wdrożenie tej odmiany rachunku kosztów w przyszłości. Zdecydowana większość badanych przedsiębiorstw, bo aż 117 jednostek, stanowiących 78% badanej zbiorowości, nigdy nie rozważała wdrożenia tego systemu rozliczania kosztów (rysunek 2). Rysunek 2. Zastosowanie rachunku kosztów przez badane podmioty 6

7 nie rozważała 78% wykorzystuje ABC 8% rozważa wdrożenie ABC 13% zrezygnowała z wdrożenia ABC 1% Badania dotyczące zakresu wykorzystania rachunku kosztów działań przez polskie przedsiębiorstwa prowadziła m.in. A. Szychta (2002). Z badań ankietowych przeprowadzonych w latach wynika, że zaledwie 3 spośród 60 badanych jednostek wdrożyło pewne elementy z systemu ABC, a tylko 1 duża firma, w której dominował kapitał zagraniczny, zadeklarowała rozpoczęcie przygotowań do wdrożenia tego systemu w przyszłości. Inne badania ankietowe przeprowadzone w latach oraz analizy bezpośrednie przeprowadzone przez I. Sobańską (2003) w latach na próbie 92 przedsiębiorstw wykazały, iż rachunek ABC był wykorzystywany przez zaledwie 2 rozpatrywane podmioty. Tymczasem badania, które przeprowadził w latach T. Wnuk-Pel (2009), pozwoliły na zidentyfikowanie aż 71 przedsiębiorstw funkcjonujących na terenie Polski i stosujących rachunek kosztów działań. Zakres wykorzystania rachunku ABC przez przedsiębiorstwa z innych krajów jest mocno zróżnicowany, w zależności od liczebności próby badawczej, rodzaju badanych przedsiębiorstw lub miejsca ich realizacji. Badania przeprowadzone w roku 1994 przez J. Innesa, F. Mitchella (1995) na przedsiębiorstwach funkcjonujących w Wielkiej Brytanii wskazują, iż odsetek firm stosujących rachunek ABC to 19,5%, przy czym podobne badania przeprowadzone przez J. Innesa, F. Mitchella (1997) wśród dużych instytucji finansowych (banków, firm ubezpieczeniowych) wskazują, że odsetek ten sięga nawet 54%. Zakres wykorzystania rachunku ABC przez australijskie przedsiębiorstwa w 1997 r. kształtował się na poziomie 14% badanych jednostek, natomiast w 2002 r. było to już 28% analizowanych podmiotów (Askarany, 2007). W Czechach i Słowacji odsetek firm 7

8 wykorzystujących system ABC kształtuje się na znacznie niższym poziomie. W 2007 r. było to 5% badanych jednostek, a dwa lata później zaledwie 6% (Novak, 2009). Badania przeprowadzone przez J. Hollister i in. (2004) na 159 przedsiębiorstwach z różnych krajów wskazują, iż największy odsetek firm wykorzystujących ABC stanowią kraje Wielkiej Brytanii (80% badanych podmiotów), natomiast w najmniejszym zakresie system ten został wdrożony w krajach europejskich 3 i Japonii (47% badanych jednostek). Globalnie odsetek firm stosujących ABC w badaniu tym kształtuje się na wysokim poziomie 64%, co może wynikać z metodologii organizacji tych badań. Na tym tle można stwierdzić, że polskie przedsiębiorstwa wykorzystują rachunek ABC w bardzo ograniczonym zakresie. Przesłanki wdrożenia rachunku kosztów działań mogą być bardzo różne w zależności od rodzaju przedsiębiorstwa, kadry kierowniczej i sytuacji finansowej podmiotu. Analizując czynniki, jakimi kierowały się badane podmioty decydując się na wdrożenie rachunku kosztów działań, poproszono respondentów o wskazanie siły wpływu poszczególnych czynników na ową decyzję. Zaproponowano 5-stopniową skalę odpowiedzi, gdzie 1 oznaczono brak wpływu, natomiast 5 - wpływ decydujący. Przeprowadzone badania wykazały, że jednostki, które zadeklarowały wykorzystanie rachunku kosztów działań, jako główne przyczyny wdrożenia tego systemu wskazały dążenie do redukcji kosztów działalności podmiotu i poprawy wyników finansowych (50% jednostek wykorzystujących ABC średnia odpowiedzi 3,60), do zmiany potrzeb informacyjnych kadry kierowniczej oraz do poprawy skuteczności obowiązującego systemu kontroli, jak również do zmiany dotychczasowej strategii firmy (tabela 6). Tabela 6. Przesłanki wdrożenia rachunku ABC przez badane podmioty Przyczyny wdrożenia rachunku kosztów działań Średnia 1. Wymagania centrali (np. spółki matki) 2,55 2. Wzrost konkurencji 2,00 3. Niezadowolenie z obecnego rachunku kosztów 2,43 4. Brak informacji umożliwiających podejmowanie skutecznych decyzji 3,17 5. Zmiana potrzeb informacyjnych kierownictwa 3,57 6. Zmiana struktury organizacyjnej 2,00 7. Zmiana kierownictwa 2,17 8. Zmiana strategii 3,29 9. Wdrożenie nowych technologii 2, Dążenie do redukcji kosztów i poprawy wyników 3, Dążenie do zdobycia nowych rynków zbytu 3, Dążenie do poprawy kontroli 3, Sprzyjająca zmianom atmosfera wśród pracowników 1, Dostępność zasobów finansowych 3,00 3 W badaniu wzięły udział przedsiębiorstwa z Niemiec, Portugalii, Francji, Włoch, Szwajcarii i Finlandii. 8

9 dostępność zasobów ludzkich 2,00 Analizując bariery wdrożenia rachunku ABC, należy wskazać, że podmioty które rozważają wdrożenie rachunku kosztów działań w przyszłości najbardziej obawiają się dużych nakładów pracy związanych z wdrożeniem i utrzymaniem systemu ABC w przedsiębiorstwie (średnia odpowiedzi 3,65), wysokich kosztów wdrożenia i utrzymania systemu w przedsiębiorstwie (średnia 3,19), niedostatecznej znajomości systemu zasad funkcjonowania systemu ABC w przedsiębiorstwie (średnia 3,23) oraz trudności w opracowaniu modelu systemu ABC dostosowanego do potrzeb i możliwości przedsiębiorstwa (średnia 3,21). Prawie połowa z badanych podmiotów wskazuje również na istnienie innych, ważniejszych priorytetów w przedsiębiorstwie, np. wdrożenie systemu ISO (tabela 7). Tabela 7. Bariery wdrożenia rachunku ABC w opinii badanych przedsiębiorstw Bariery wdrażania rachunku kosztów ABC Średnia 1. brak poparcia kierownictwa (zarządu, centrali itd.) 1,85 2. duże koszty wdrożenia i utrzymania ABC 3,19 3. duże nakłady pracy przy wdrożeniu i utrzymaniu ABC 3,65 4. inne priorytety (np. wdrożenie ISO, ERP itd.) 2,96 5. niedostateczna znajomość ABC wśród pracowników 3,23 6. trudności z konstrukcją modelu (np. wybór działań) 3,21 7. stan wyposażenia firmy w sprzęt komputerowy 1,88 8. brak rozwiązań informatycznych 2,00 Powyższe obawy potwierdzają badania przeprowadzone przez T. Wnuk Pel (2009), z których wynika, iż do podstawowych problemów związanych z wdrożeniem ABC należy zaliczyć duże nakłady pracy przy wdrożeniu i utrzymaniu systemu, niedostateczną znajomość ABC przez pracowników oraz trudności z opracowaniem modelu ABC. Przedsiębiorstwa, które w ogóle nie rozważały wdrożenia systemu ABC lub z niego zrezygnowały, wśród głównych przyczyn takiego stanu rzeczy upatrują zadowolenie z dotychczas stosowanego systemu rachunku kosztów w ich jednostkach (38% przedsiębiorstw 4, niedostateczną znajomość systemu ABC wśród pracowników (17%), niski udział kosztów pośrednich w strukturze kosztów całkowitych (15%) (tabela. 8). Jako przyczyny rezygnacji z wdrożenia systemu ABC podmioty nie wskazują na ograniczenia leżące po stronie braku wystarczających zasobów w firmie. Potwierdza to fakt, że ponad 4 Potwierdzają to badania przeprowadzone przez A. Januszewskiego i J. Gierusza (2004, s ), które wskazują, iż 37% badanych przedsiębiorstw ocenia rachunek kosztów pełnych jako system o wysokiej przydatności w podejmowaniu decyzji w przedsiębiorstwie, natomiast rachunek kosztów zmiennych za wysoce przydatny uznało 33% badanych przedsiębiorstw (Por. Januszewski, Gierusz, 2004, s ). 9

10 Zdecydowanie nie Nie Trudno powiedzieć Tak Zdecydowanie tak % badanych podmiotów wskazało, że zbyt słabe wyposażenie firmy w sprzęt komputerowy, czy też brak rozwiązań informatycznych, nie jest przyczyną rezygnacji z wdrożenia ABC w firmie. Tabela 8. Przyczyny rezygnacji z wdrożenia systemu ABC w badanych podmiotach Przyczyny rezygnacji z wdrożenia ABC Liczba wskazań 1) zadowolenie z dotychczasowego rachunku kosztów ) niewielki poziom kosztów pośrednich ) brak poparcia kierownictwa (zarządu, centrali itd.) ) duże koszty wdrożenia i utrzymania ABC ) duże nakłady pracy przy wdrożeniu i utrzymaniu ABC ) inne priorytety (np. wdrożenie ISO, ERP itd.) ) niedostateczna znajomość ABC wśród pracowników ) trudności z konstrukcją modelu (np. wybór działań itd.) ) stan wyposażenia firmy w sprzęt komputerowy ) brak rozwiązań informatycznych W celu sprawdzenia, czy wdrożenie rachunku kosztów działań zależy od cech charakteryzujących badane firmy, postawiono odpowiednie hipotezy, które zweryfikowano testem chi-kwadrat ( 2 ), służącym do oceny niezależności stochastycznej cech niemierzalnych. Tam, gdzie wyniki analizy statystycznej wykazały zależność między badanymi cechami wyliczono dodatkowo współczynnik V-Cramera, którego wartość mierzy siłę badanej zależności (tabela 9). Tabela 9. Zastosowanie rachunku kosztów działań w zależności od wybranych cech charakteryzujących badane firmy Wyszczególnienie Wykorzystanie rachunku ABC 2 P V Forma organizacyjna 31,574 0,137 - Liczba pracowników 41,402 0,005 0,303 Forma własności 50,421 0,026 0,335 10

11 Branża 116,46 0,000 0,512 Rentowność sprzedaży 12,319 0,420 - Przychody 7,5577 0,818 - Aktywa 8,6281 0,734 - Rodzaj działalności 10,180 0,117 - Analiza statystyczna wykazała, że czynnikami warunkującymi zastosowanie ABC w przedsiębiorstwach są: wielkość przedsiębiorstwa mierzona liczbą pracowników, forma własności i branża (p<0,05) 5. Pozostałe cechy charakteryzujące badane przedsiębiorstwa nie wykazują istotnej zależności od badanych cech (p>0,05). Obliczone wskaźniki V - Cramera w dwóch pierwszych przypadkach (odpowiednio V=0,303, V=0,336) wskazują na słabą siłę powyższych zależności, natomiast zależność wykorzystania rachunku ABC od branży, w której działa badane przedsiębiorstwo (V = 0, 512), wskazuje na związek umiarkowany. Biorąc pod uwagę formę własności oraz wykorzystanie rachunku ABC, można stwierdzić, iż im wyższy jest udział kapitału zagranicznego w badanych spółkach, tym odsetek firm stosujących rachunek kosztów działań jest wyższy (Sobańska, Wnuk, 2000). W spółkach państwowych i prywatnych bez udziału kapitału zagranicznego odsetek firm wykorzystujących badany system kształtuje się poniżej 20 %, natomiast w przypadku spółek, w których kapitał zagraniczny stanowi ponad 50 %, jest to połowa tych podmiotów. W przypadku wielkości przedsiębiorstwa mierzonej liczbą zatrudnionych, można zdecydowanie stwierdzić, że im większe przedsiębiorstwo, tym wyższy jest odsetek podmiotów już wykorzystujących lub rozważających wdrożenie systemu ABC. Kształtuje się on na poziomie 0% w podmiotach najmniejszych (zatrudniających do 20 osób) i sięga 50 % w przypadku firm zatrudniających powyżej 1000 osób. Rozpatrując zakres zastosowania rachunku ABC w zależności od poziomu udziału kapitału zagranicznego w firmie oraz od liczby zatrudnionych osób w tych podmiotach należy przypuszczać, że jest on uwarunkowany większymi zasobami ludzkimi, finansowymi i rzeczowymi w tych spółkach, jak również większą świadomością kadry kierowniczej dużych podmiotów w zakresie możliwości wykorzystania nowoczesnych systemów rachunku kosztów. 5 Powyższe obserwacje częściowo potwierdzają badania przeprowadzone przez K. Lukkę i M. Granlunda (1996), w których również jest potwierdzona statystyczna zależność między liczbą zatrudnionych osób w przedsiębiorstwie a chęcią wdrożenia systemu ABC. 11

12 Analiza zakresu zastosowania rachunku ABC przez badane przedsiębiorstwa, przy uwzględnieniu branży wskazuje, iż nie są zainteresowane wdrożeniem tego systemu spółki z branży mięsnej i drobiarskiej, mleczarskiej, hotelarskiej i gastronomicznej, edukacyjnej oraz infrastruktury komunalnej. Wydaje się, że może to być związane z faktem, iż branże te funkcjonują lub do niedawna w większości funkcjonowały jako podmioty państwowe, gdzie nie kładziono tak dużego nacisku na efektywność finansową, jak ma to miejsce w spółkach prywatnych. Zakończenie Potrzeba i zakres stosowania systemu ABC powinny być uwarunkowane potencjalnymi korzyściami płynącymi z wykorzystania nowego rachunku kosztów. Przeprowadzone studia literaturowe oraz badania własne wykazały, że coraz więcej przedsiębiorstw w Polsce decyduje się na wdrożenie rachunku kosztów działań. Są to głównie przedsiębiorstwa prywatne z wysokim udziałem kapitału zagranicznego, zatrudniające powyżej 1000 osób. Jako główne przyczyny wdrożenia rachunku ABC podmioty wskazały dążenie do redukcji kosztów działalności podmiotu i poprawy wyników finansowych, zmianę potrzeb informacyjnych kadry kierowniczej, poprawę skuteczności obowiązującego systemu kontroli, oraz dotychczasowej strategii firmy. Wśród głównych barier ograniczający możliwości wdrożenia tego systemu w podmiotach wskazano na duże nakłady pracy związane z wdrożeniem i utrzymaniem systemu ABC w przedsiębiorstwie, wysokie koszty wdrożenia i utrzymania systemu w przedsiębiorstwie, niedostateczną znajomość zasad funkcjonowania rachunku ABC oraz trudności w opracowaniu modelu ABC dostosowanego do potrzeb i możliwości przedsiębiorstwa. Literatura Askarany D. (2007), Why ABC is not widely implemented?, International Journal of Business Research, Volume VII, Number 1, Frankfort-Nachmias Ch., Nachmias D. (2001), Metody badawcze w naukach społecznych, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań. Hollister J. i in. (2004), An international comparison of the use of cost management and financial tools, Journal of Accounting and Finance Research, Fall II. Innes J., Mitchell F. (1995), A survey of Activity-Based Costing in the U.K. s largest companies, Management Accounting Research, Nr 6. 12

13 Innes J., Mitchell F. (1997), The Application of Activity-Based Costing in the United Kingdom s Largest Financial Institutions, The Service Industries Journal, Vol. 17, No. 1. Januszewski A., Gierusz J. (2004), Ocena przydatności rachunku kosztów pełnych i rachunku kosztów zmiennych w zarządzaniu wyniki badań empirycznych, Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości, t. 19 (75), Warszawa. Kaplan R. S., Cooper R. (2002), Zarządzania kosztami i efektywnością, Oficyna Ekonomiczna, Kraków. Karmańska A. (2003), Rachunkowość zarządcza ubezpieczyciela. Modelowanie na podstawie rachunku kosztów działań, PWN, Warszawa. Lukka K., Granlund M. (1996), Cost accounting in Finland: current practice and trends of development, The European Accounting Review, 5:1. Miller J. A., Pniewski K., Polakowski M. (2000), Zarządzanie kosztami działań, Arthur Andersen, Warszawa. Novak P. (2009), Cost Management Changes in the Economic Resort of Czech and Slovak Republic, Global Business and Management Research: An International Journal, Vol. 1, No. 2. Sobańska I. (red.) (2003), Rachunek kosztów i rachunkowość zarządcza. Najnowsze tendencje, procedury i ich zastosowanie w przedsiębiorstwach, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa. Sobańska I., Wnuk T. (2000), Zmiany w praktyce rachunkowości zarządczej na przełomie XX i XXI wieku, Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej, t. 56, Warszawa. Szychta A. (2002), The scope of application of management accounting methods in Polish enterprises, Management Accounting Research, Vol. 13, No 4. Wnuk Pel T. (2009), Analiza funkcjonowania systemów ABC w przedsiębiorstwach działających w Polsce, Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości, t. 50, Warszawa. Streszczenie Rachunek kosztów ABC jest coraz powszechniej stosowany na świecie, co potwierdzają przeprowadzone liczne badania tym zakresie. Celem niniejszego artykułu było przedstawienie wyników badań dotyczących zakresu zastosowania tego rachunku przez polskie przedsiębiorstwa województwa warmińsko mazurskiego. Badania wykazały, że coraz więcej przedsiębiorstw decyduje się na wdrożenie rachunku kosztów działań. Są to głównie przedsiębiorstwa prywatne z wysokim udziałem kapitału zagranicznego, zatrudniające powyżej 1000 osób. Summary The range of application of Activity-Based Costing by companies in the region of Warmia and Mazury Activity Based Costing is becoming increasingly widely used all over the world as confirmed by numerous research studies. The main aim of this paper is to present the results of research concerning the use of cost accounting within Polish companies in Warmia and Mazury. Research findings show that many enterprises have decided to 13

14 implement Activity Based Costing. Most of these enterprises are private companies with a high percentage of foreign capital and over employees. 14