NAUKI INŻYNIERSKIE I TECHNOLOGIE
|
|
- Jadwiga Szymczak
- 9 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 NAUKI INŻYNIERSKIE I TECHNOLOGIE ENGINEERING SCIENCES AND TECHNOLOGIES 1(16) 2015 Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu Wrocław 2015
2 Redaktor Wydawnictwa: Joanna Świrska-Korłub Redaktor techniczny: Barbara Łopusiewicz Korekta: Barbara Cibis Łamanie: Agata Wiszniowska Projekt okładki: Beata Dębska Informacje o naborze artykułów i zasadach recenzowania znajdują się na stronie internetowej Wydawnictwa Publikacja udostępniona na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-użycie niekomercyjne-bez utworów zależnych 3.0 Polska (CC BY-NC-ND 3.0 PL) Copyright by Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wrocław 2015 ISSN e-issn Wersja pierwotna: publikacja drukowana Zamówienia na opublikowane prace przyjmuje Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu tel./fax ; econbook@ue.wroc.pl Druk i oprawa: EXPOL
3 Spis treści Wstęp... 7 Elżbieta Kociołek-Balawejder: Profesor Romuald Bogoczek ( ) wspomnienie 30 lat pracy na Wydziale Inżynieryjno-Ekonomicznym... 9 Paweł Chwietczuk, Seweryn Lipiński, Zenon Syroka: System sterowania procesem mieszania w produkcji jogurtów smakowych oparty na sterowniku PLC Klaudia Dąbrowska, Alicja Mańka, Małgorzata Krzywonos: Możliwości wykorzystania owoców krajowych do produkcji win owocowych Kamil Kozłowski, Marta Cieślik, Anna Smurzyńska, Andrzej Lewicki, Mateusz Jas: Wykorzystanie odpadów z przetwórstwa mięsnego na cele energetyczne Agnieszka Orkusz: Czynniki kształtujące jakość mięsa drobiu grzebiącego. Praca przeglądowa Stanisław Popek, Jarosław Świda: The influence of security guarantee ing the sanctity of a packed food product on packaging perceiving by younger and older consumers Andrzej Tyburcy, Iwona Ścibisz, Anna Jabłońska: Wpływ dodatku śliwek na wybrane właściwości burgerów wieprzowych Summaries Paweł Chwietczuk, Seweryn Lipiński, Zenon Syroka: PLC-based system of controlling the mixing process in the production of flavored yogurt Klaudia Dąbrowska, Alicja Mańka, Małgorzata Krzywonos: National fruit valuable raw materials for the production of fruit wine Kamil Kozłowski, Marta Cieślik, Anna Smurzyńska, Andrzej Lewicki, Mateusz Jas: The usage of waste from meat processing for energetic purposes 36 Agnieszka Orkusz: Factors affecting the quality of gallinaceous poultry meat. A review Stanisław Popek, Jarosław Świda: Wpływ zabezpieczeń gwarantujących nienaruszalność zapakowanego produktu spożywczego na postrzeganie opakowań przez młodych i starszych konsumentów Andrzej Tyburcy, Iwona Ścibisz, Anna Jabłońska: Effects of addition of plums on selected properties of pork burgers... 72
4 NAUKI INŻYNIERSKIE I TECHNOLOGIE ENGINEERING SCIENCES AND TECHNOLOGIES 1(16) ISSN e-issn Agnieszka Orkusz Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu agnieszka.orkusz@ue.wroc.pl CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE JAKOŚĆ MIĘSA DROBIU GRZEBIĄCEGO. PRACA PRZEGLĄDOWA FACTORS AFFECTING THE QUALITY OF GALLINACEOUS POULTRY MEAT. A REVIEW DOI: /nit Streszczenie: W ostatnich latach obserwuje się tendencje do zmiany w sposobie odżywiania się ludności. Konsumenci w trosce o racjonalne i zdrowe odżywianie poszukują mięsa o wysokiej wartości odżywczej. Mięso drobiu jest istotnym źródłem energii i składników odżywczych, zapewniającym wysoką zawartość białka, kwasów tłuszczowych, witamin i składników mineralnych. Jakość mięsa zależy od wielu czynników: bezpieczeństwa zdrowotnego, wartości odżywczej, właściwości funkcjonalnych i jego cech sensorycznych. Dynamiczny rozwój handlu, sieci dystrybucyjnej, wzrastający popyt na mięso drobiu sprzedawane w postaci chłodzonej (a nie w stanie zamrożonym), w postaci elementów kulinarnych (np.: noga, pierś ze skórą i kością, filet z piersi ze skórą lub bez niej), jak i wyrobów gotowych skłania do poszukiwania metod poprawy jego jakości. Na podstawie przeglądu literatury omówiono czynniki kształtujące jakość mięsa drobiu grzebiącego. Słowa kluczowe: drób, bezpieczeństwo zdrowotne, wartość odżywcza, cechy sensoryczne. Summary: Recent years have witnessed a tendency to changes in people s dietary habits. Consumers concerned about rational and healthy eating search high nutritional value meat. Poultry meat is an important source of dietary energy and nutrients, providing high quality protein, essential fatty acids, vitamins and minerals. The meat quality is determined by many factors: health safety, nutritional value, functional and sensory properties. Dynamic development of trade, distribution network, rising demand for poultry meat sold in a refrigerated form (and not frozen), as cuts (such as leg, breast with skin and bone, breast fillet with skin or skinless) as well as in the form of ready-to use goods inspires a search for methods to improve its quality. In this paper based on literature overview factors affecting the quality of gallinaceous poultry meat were reported. Keywords: poultry, health safety, nutritional value, sensory properties.
5 48 Agnieszka Orkusz 1. Wstęp Popyt na mięso drobiu grzebiącego (kury i indyki) nieustannie wzrasta. Tendencja rozwojowa produkcji i spożycia mięsa drobiu grzebiącego ma dwie przyczyny. Pierwsza ma aspekt finansowy, ponieważ jest ono tańsze i w mniejszym stopniu obciąża budżet domowy konsumenta. Druga przyczyna ma aspekt żywieniowo-zdrowotny. Mięso to charakteryzuje się dużą wartością odżywczą, dietetyczną, kulinarną, technologiczną oraz wysokimi walorami sensorycznymi. Coraz częściej konsumenci kupują wyroby wygodne, które nie wymagają pracochłonnych czynności przed ich obróbką kulinarną. Dlatego też dużą popularność na rynku zdobyły elementy kulinarne z mięsa surowego (bez skóry i kości), sprzedawane w postaci filetów z piersi lub ud. Odkostnione i pozbawione skóry porcje łatwo ulegają zakażeniom mikrobiologicznym, gdyż odsłonięte, wilgotne powierzchnie, zawierające składniki odżywcze, przyczyniają się do bardzo szybkiego wzrostu mikroorganizmów. Oprócz niekorzystnych zmian spowodowanych przez drobnoustroje, następuje utlenianie barwników hemowych i lipidów, wysychanie powierzchni w wyniku odparowania wody, zmniejszenie wodochłonności tkanki mięśniowej i wzrost wycieku soku mięsnego, co prowadzi do pogorszenia wartości odżywczej oraz walorów sensorycznych, zmniejszając tym samym atrakcyjność wyrobu. Z tego powodu naukowcy i praktycy podejmują wysiłki w celu poprawy jakości mięsa przez ograniczenie lub wyeliminowanie wyżej wspomnianych zmian. Na jakość mięsa składają się bezpieczeństwo zdrowotne, wartość odżywcza, właściwości funkcjonalne oraz cechy sensoryczne. Celem pracy była prezentacja stanu wiedzy na temat czynników kształtujących jakość mięsa drobiu grzebiącego. 2. Bezpieczeństwo zdrowotne Bezpieczeństwo zdrowotne mięsa drobiowego skupia się przede wszystkim na mikroorganizmach patogennych. Ryzyko zatrucia pokarmowego związanego z konsumpcją produktów żywnościowych zależy od rodzaju i liczby mikroorganizmów chorobotwórczych, ilości produkowanych przez nie toksyn oraz podatności organizmu ludzkiego na zatrucia [Mead, Hinton (red.) 1996]. Dane epidemiologiczne wskazują, że drób jest często skażony następującymi patogenami: Salmonella, Listeria, Campylobacter jejuni, Staphylococcus, Yersinia enterocolitica, Escherichia coli, Clostridium perfringes, Shigella i innymi [Jay 1992; Wojtoń 1997; Krala 1999]. Ubój drobiu, prowadzony według zasad dobrej praktyki technologicznej, z zachowaniem wymogów higieniczno-sanitarnych, chroni przed zwiększeniem stopnia zanieczyszczenia drobiu mikroflorą patogenną w trakcie poszczególnych jego etapów. Ocena mikrobiologiczna mięsa drobiowego powinna polegać przede wszystkim na ustaleniu, czy nie zawiera ono mikroorganizmów
6 Czynniki kształtujące jakość mięsa drobiu grzebiącego 49 chorobotwórczych mogących powodować zatrucie konsumenta oraz na ustaleniu ilości bakterii odpowiedzialnych za psucie się mięsa. Dominującą grupą mikroorganizmów związaną z psuciem się chłodzonego mięsa są bakterie z rodzaju Pseudomonas, Lactobacillus i rodziny Enterobacteriaceae, dlatego też mogą być one dobrym wskaźnikiem stanu mikrobiologicznego mięsa drobiowego, ułatwiającym prognozowanie jego okresu trwałości [Zaleski 1985; Borch, Kant-Muermans, Blixt 1996; Krala 1999; Pikul 2000; Gram i in. 2002; Coles, McDowell 2003; Mead 2005]. Mięso drobiowe przechowywane w warunkach tlenowych jest zanieczyszczone głównie bakteriami z rodzaju Pseudomonas, którym towarzyszą Acinetobacter, Moraxella oraz Alteromonas putrefaciens [Krala 1999; Pikul 2000]. Bakterie z rodziny Pseudomonas mnożą się szybciej niż inne aeroby, takie jak: Bronchothrix thermosphacta i Enterobacteriacea [Dainty, Garcia de Fernando (red.) 1997]. W mięsie przechowywanym w opakowaniu próżniowym lub w atmosferze zawierającej CO 2, gram ujemne psychrotrofy tlenowe, do których zalicza się bakterie z rodzaju Pseudomonas, są w istotny sposób ograniczane przez zawartość CO 2 [Silliker, Wolf 1980; Thomas i in. 1984; Pikul 2000; 2001; Coles, McDowell (red.) 2003; Dhananjayan i in. 2006]. W przeciwieństwie do bakterii z rodziny Pseudomonas, bakterie kwasu mlekowego są odporne na działanie CO 2 i zastępują tlenowe bakterie powodujące psucie mięsa [Renerre 1988; Kołożyn-Krajewska 1995; Pikul 2000; 2001; Pexara, Metaxopoulos, Drosinos 2002], stając się dominującymi drobnoustrojami podczas przechowywania mięsa drobiu w modyfikowanej atmosferze [Baker, Qureshi, Hotchkiss 1986; Pikul 2002]. Powodują one m.in. zmiany barwy i smaku, tworzenie śluzu oraz obniżanie wartości ph przechowywanego mięsa [Borch, Kant-Muermans, Blixt 1996]. Jakościowe i ilościowe różnice w zawartości mikroorganizmów na powierzchni ćwiartek z kurcząt (nogi i piersi) przechowywanych w warunkach tlenowych oraz w modyfikowanej atmosferze (80% CO 2, 20% powietrze) zaobserwowali Hotchkiss i in. [Hotchkiss, Baker, Qureshi 1985]. Przed zapakowaniem tych produktów flora bakteryjna składała się z: Staphylococcus spp. (29%), Pseudomonas (71%) i Lactobacillus spp. (0%). Po przechowywaniu prób w modyfikowanej atmosferze (MA) przez 35 dni (temp. 2 o C) skład flory bakteryjnej był następujący: Pseudomonas (1%) i Lactobacillus spp. (99%). Nie stwierdzono obecności bakterii z rodziny Staphylococcus spp. W próbach przechowywanych w powietrzu przez 35 dni (temp. 2 o C) skład mikroflory był następujący: Staphylococcus spp. (11%), Pseudomonas (89%) i Lactobacillus spp. (0%). Różnice w składzie bakterii tłumaczy się różnymi wymaganiami tlenowymi i wrażliwością na CO 2. Czas do momentu wystąpienia oznak zepsucia chłodzonego mięsa drobiowego zależy od wielu czynników, m.in.: sposobu obróbki poubojowej ptaków, rodzaju i stopnia początkowego skażenia mikrobiologicznego, temperatury przechowywania, kwasowości środowiska, spo sobu pakowania i warunków przechowywania [Krala 1999]. Czynnikami krytycznymi, wpływającymi na okres przechowywania większości produktów mięsnych bez modyfikowanej atmosfery (MA) i z jej użyciem, są warunki
7 50 Agnieszka Orkusz sanitarne w ubojni drobiu i temperatura chłodniczego przechowywania [Brody 2002; Kreyenschmidt, Lohmeyer, Stahl 2002]. Ponieważ polskie normy nie określają wartości granicznej ogólnej liczby drobnoustrojów w 1 g chłodzonego mięsa, przyjmuje się normy amerykańskie, które za kryterium trwałości mięsa chłodzonego podają ogólną liczbę bakterii na poziomie 5 x 10 5 jtk/g [Shapton, Shapton 1993; Kołożyn-Kajewska 1995; Kosek i in. 1998]. 3. Wartość odżywcza Wartość odżywcza mięsa oceniana jest m.in. pod kątem zawartości białka i jego składu aminokwasowego, zawartości tłuszczu i rodzaju kwasów tłuszczowych, zawartości cholesterolu oraz strawności. Wysoka zawartość białka, w skład którego wchodzą wszystkie egzogenne aminokwasy, niski udział lipidów, w których nienasycone kwasy tłuszczowe stanowią ponad 60% ogólnej zawartości, mała wartość energii (od 450 do 640 kj /100g mięsa), niska zawartość cholesterolu oraz kolagenu sprawiają, że mięso drobiu grzebiącego (dotyczy to mięśni bez skóry) wykazuje wysoką wartość odżywczą i dietetyczną (tab. 1, 2, 3). Charakteryzuje się ono również wysoką strawnością, wynoszącą ponad 94%. Porównując skład chemiczny mięsa indyków i kurcząt, obserwuje się znaczne podobieństwo (tab. 1, 2, 3). Tabela 1. Podstawowy skład chemiczny oraz zawartość kolagenu w mięśniach indyków i kurcząt Table 1. Basic chemical composition and collagen content of turkey and chicken muscles Parametr INDYKI*/ TURKEY* KURCZĘTA / CHICKEN Parameter Białko (%) / Protein (%) Lipidy (%) / Lipids (%) Woda (%) / Moisture (%) Cholesterol (mg/100 g) / Cholesterol (mg/100 g) Kolagen (%) / Collagen (%) mięśnie piersiowe breast muscles mięśnie udowe thigh muscles mięśnie piersiowe breast muscles mięśnie udowe thigh muscles 23,41 20,89 24,0 c 20,10 c 1,52 2,06 0,60 c 3,90 c 73,60 75,62 75,0 c 75,0 c 58,06 64, a ; b a 1,78 2,22 e 3,82 5,01 e 2,5 4,0 d 6,5 8,5 d 0,80 1,90 f 1,7 3,6 f Źródło: opracowanie własne na podstawie danych niepublikowanych autorki oraz [Pikul 1996; Panasik, Świderska 1996; Ristic i in. 2006; Pikul (red.) 1993; Bojarska, Batura 1999; Słowiński, Mroczek 1981]. Source: the author`s own study based on [Pikul 1996; Panasik, Świderska 1996; Ristic i in. 2006; Pikul (red.) 1993; Bojarska, Batura 1999; Słowiński, Mroczek 1981].
8 Czynniki kształtujące jakość mięsa drobiu grzebiącego 51 Tabela 2. Zawartość aminokwasów w mięśniach indyków i kurcząt Table 2. Amino acids composition of turkey and chicken muscles Aminokwas / Amino acid Zawartość aminokwasów [g /16 g N] Amino acids content [g /16 g N] INDYKI* / TURKEY* KURCZĘTA** / CHICKEN** mięśnie piersiowe breast muscles mięśnie udowe thigh muscles Mięśnie piersiowe breast muscles mięśnie udowe thigh muscles Cystyna i cysteina / 1,10 1,47 1,15 1,53 Cystine and cysteine Kwas glutaminowy / 18,76 19,01 19,09 19,34 Glutamic acid Kwas asparaginowy/ 3,21 4,70 3,11 5,70 Aspartic acid Glicyna / Glycine 5,29 5,47 5,55 5,95 Seryna / Serine 4,69 5,19 4,79 5,26 Alanina / Alanine 5,23 4,95 5,58 5,06 Walina / Valine 5,37 5,29 5,51 4,96 Leucyna + izoleuucyna / 14,32 13,23 14,61 12,59 Leucine + Isoleucine Metionina / Methionine 2,31 2,08 2,09 2,28 Fenyloalanina / 3,27 3,55 3,33 4,30 Phenylalanine Treonina / Threonine 4,01 4,33 4,04 4,25 Prolina + 4,69 4,41 4,97 4,75 hydroksyprolina / Proline + Hydroxyproline Histydyna / Histidine 4,80 3,87 4,71 2,78 Arginina / Arginine 5,27 5,82 3,02 4,96 Tyrozyna / Tyrosine 4,57 4,22 6,52 5,60 Tryptofan / Tryptophan 0,97 0,92 0,88 0,84 Lizyna ogólna + Lizyna przyswajalna General lysine + available lysine 15,95 12,31 16,37 11,45 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych niepublikowanych autorki oraz [Skrabka-Błotnicka 1973]. Source: the author`s own study based on [Skrabka-Błotnicka 1973].
9 52 Agnieszka Orkusz Tabela 3. Skład lipidów w mięśniach indyków i kurcząt Table 3. Lipids composition in turkey and chicken muscles Kwasy tłuszczowe / Fatty acids (%) Nasycone / Saturated Jednonienasycone / Monounsaturated Wielonienasycone / Polyunsaturated INDYKI / TURKEY KURCZĘTA / CHICKEN mięśnie piersiowe breast muscles mięśnie udowe thigh muscles mięśnie piersiowe breast muscles mięśnie udowe thigh muscles 31,10 30,55 29,90; 33,70; 35,240,79; 31,80 34,35 32,65 34,31; 36,4; 44,70; 46,0; 38,8; 42,24 28,15 30,90 20,22; 21,0; 28,4 24,40; 29,2 Źródło: opracowanie własne na podstawie [Jahan, Paterson, Spickett 2004; Rhee, Anderson, Sams 1996; Stadelman i in. 1988; Lesiów, Xiong 2004; Alasnier i in. 2000]. Source: the author`s own study based on [Jahan, Paterson, Spickett 2004; Rhee, Anderson, Sams 1996; Stadelman i in. 1988; Lesiów, Xiong 2004; Alasnier i in. 2000]. 4. Właściwości funkcjonalne Podstawowe znaczenie w kształtowaniu funkcjonalnych cech mięsa i przetworów przypisuje się białkom mięśniowym, głównie białkom miofibrylarnym. Od ilości białek miofibrylarnych i ich stanu fizykochemicznego zależą m.in.: właściwości żelujące, emulgujące, rozpuszczalność, wodochłonność mięsa [Tyszkiewicz 1991; Wołoszyn 2002]. Znajomość właściwości żelujących i emulgujących białek mięśniowych jest bardzo ważna w technologii produktów teksturowanych oraz drobno rozdrobnionych i homogenizowanych. Żelowanie białek zapewnia wiązanie się ze sobą poszczególnych kawałków mięsa, fizyczną i chemiczną stabilność wody i tłuszczu w rozdrobnionych farszach oraz pożądane właściwości reologiczne przetworu [Bandman 1999; Ishioroshi, Kitagawa, Samejima 1999]. Właściwości emulgujące pozwalają na ocenę przydatności mięsa do tworzenia stabilnych farszów rozdrobnionych. Bardzo ważną cechą białek mięśniowych, a szczególnie białek miofibrylarnych rozpuszczalnych w roztworach soli, jest ich rozpuszczalność, ponieważ od niej zależy otrzymanie dobrze związanych restrukturyzowanych i rozdrobnionych produktów mięsnych. Gdy mięso drobiowe przeznaczane jest do bezpośredniej obróbki kulinarnej, szczególną uwagę zwraca się na wodochłonność mięsa, ponieważ wywiera ona bezpośredni lub pośredni wpływ na trwałość, barwę oraz teksturę mięsa [Honikel 1987; 2002; Pikul i in. 1988; Olszewski 1999; Lesiów 2001]. Mięso o wysokiej wodochłonności traci mniej soku mięsnego podczas gotowania i pieczenia, w związku z czym, poza wyższą wydajnością, zachowuje lepszą soczystość. Ma to niewątpliwie wpływ na ocenę jego smakowitości, która jest dla konsumenta jedną z najistotniejszych cech mięsa
10 Czynniki kształtujące jakość mięsa drobiu grzebiącego 53 poddanego obróbce cieplnej. Wodochłonność decyduje o ubytkach lub przyrostach masy podczas przetwarzania i przechowywania mięsa [Asghar, Samejima, Yasui 1985]. Wodochłonność mięsa jest rozumiana jako zdolność do utrzymywania wody własnej lub dodanej w trakcie procesu produkcyjnego, mimo działania sił zewnętrznych, takich jak: ciśnienie, siła grawitacyjna, odśrodkowa i kapilarna [Honikel 1987]. Za wodochłonność tkanki mięśniowej odpowiedzialne są głównie miozyna, aktyna i w pewnym stopniu tropomiozyna. Zdolność wiązania wody przez poszczególne grupy funkcyjne białek, mających charakter wysokocząsteczkowych koloidów hydrofilnych, jest następująca: -COO - < -NH 3 + < -NH 2 < -COOH [Asghar, Samejima, Yasui 1985]. Na wodochłonność mięsa ma wpływ m.in.: typ mięśnia, gatunek, wiek i płeć zwierzęcia, przebieg zmian pośmiertnych, odległości pomiędzy grubymi i cienkimi filamentami, obróbka termiczna mięsa, ph środowiska [Makała 1999]. Wodochłonność mięsa jest najniższa w punkcie izoelektrycznym białek mięśniowych (ph w przedziale ). W miarę oddalania się ph od punktu izoelektrycznego, rośnie wodochłonność białek mięśniowych, co prowadzi do wzrostu wycieku cieplnego oraz wycieku swobodnego. Z kolei większy wyciek soku mięsnego w opakowaniu zwiększa skażenie mikrobiologiczne, gdyż bakterie mogą rozwijać się lepiej w takim środowisku niż na powierzchni mięsa [Krala 1999; Anonim 1999]. Większy wyciek to również większa podatność na wysychanie [Krala, Kułagowska 2005]. 5. Cechy sensoryczne Do cech sensorycznych, określających jakość mięsa należą: wygląd zewnętrzny: barwa mięśni, tłuszczu i skóry, otłuszczenie, sińce, wylewy krwawe, tekstura, soczystość, smakowitość. Dla konsumenta istotnymi wyróżnikami jakości surowego mięsa są: wygląd zewnętrzny, zapach i straty podczas obróbki termicznej, natomiast dla przetworów tekstura, soczystość, smakowitość i barwa. Najbardziej krytycznym wyróżnikiem jakości mięsa surowego jest wygląd zewnętrzny, ponieważ konsumenci często kupują mięso, kierując się tym kryteruim. Główną składową wyglądu zewnętrznego surowego mięsa jest jego barwa, która uważana jest za wskaźnik świeżości mięsa. Często determinuje ona chęć nabycia produktu przez konsumenta. Lynch i in. [Lynch, Kastner, Kropf 1986] twierdzili, że 74%, a Sikora i Weber [1995], że 94,6% konsumentów wskazywało na barwę jako czynnik decydujący o zakupie mięsa, utożsamiając jego czerwony kolor ze świeżością. Barwa świeżego mięsa zależy w dużej mierze m.in. od koncentracji i formy chemicznej barwników mięśniowych oraz fizycznej struktury mięsa [Millar, Moss, Stevenson 1996; Renerre 1999; McMillin i in. 1999]. Podstawowym barwnikiem
11 54 Agnieszka Orkusz świeżego mięsa, decydującym o jego charakterystycznej barwie, jest mioglobina, która może występować w trzech formach: jaskrawoczerwonej oksymioglobiny (MbFe(II)O 2 ), ciemnoczerwonej mioglobiny (MbFe(II)) i brunatnej metmioglobiny (MbFe(III)), w zależności od ciśnienia cząstkowego tlenu w atmosferze [Pikul i in. 1988; Zhao, Wells, McMillin 1994; Krala 2001; Faustman 2001]. Mioglobina przy swobodnym dostępie powietrza łatwo łączy się z tlenem cząsteczkowym, przechodząc w utlenowaną oksymioglobinę. Minimalne ciśnienie parcjalne tlenu wymagane do zachowania MbFe(II)O 2 wynosi 40 mm Hg, tj., 53 hpa [McMillin 1996]. Niskie ciśnienie parcjalne tlenu (6 mm Hg = 8 hpa) sprzyja utlenieniu MbFe(II) do metmioglobiny [Ledward 1970; Renerre 1988]. Oksymioglobina łatwo ulega autooksydacji do metmioglobiny. Produktem przejściowym w reakcjach utlenienia oksymioglobiny i metmioglobiny jest ferryl-mioglobina MbFe(IV) = O [Chan, Faustman, Decker 1997; Renerre 1999]. Bardzo reaktywna ferryl-mioglobina jest głównym sprawcą powstawania nadtlenków lipidów, a w konsekwencji jełczenia tłuszczu [Renerre 1999; Cheng, Wang, Ockerman 2007]. Z kolei wolne rodniki, powstałe w wyniku utleniania lipidów, przyspieszają autooksydację oksymioglobiny, a tym samym powstawanie ferryl-mioglobiny [Mikkelsen, Skibsted 1998; Cheng, Wang, Ockerman 2007]. Barwa mięsa zależna jest również od: genotypu, płci, wieku zwierząt, rodzaju mięśni, ph, temperatury, czasu i sposobu przechowywania, ilości i rodzaju drobnoustrojów obecnych na powierzchni i/lub w mięsie [Fletcher 2002; Bekhit, Faustman 2005]. Tekstura jest prawdopodobnie najważniejszym czynnikiem jakości związanym z konsumencką satysfakcją spożywania produktów mięsnych [Fletcher 2002]. Międzynarodowa Organizacja Normalizacji (ISO) definiuje teksturę następująco: Tekstura to wszystkie reologiczne i strukturalne właściwości produktu spożywczego, które mogą być odbierane przez człowieka za pomocą receptorów dotyku, mechanicznych oraz, jeżeli to możliwe, także wizualnych i słuchowych [Surówka 2002]. Podstawowym wyróżnikiem tekstury mięsa jest w ocenie konsumentów przede wszystkim kruchość [Wołoszyn 2002; Anonim 2004; Klimaczak, Irzyniec 2004]. Konsumenci poszukują bowiem mięsa delikatnego, o dużych walorach smakowych. Istotnymi czynnikami wpływającymi na kruchość mięsa są m.in.: gatunek, płeć i wiek, niektóre zabiegi technologiczne w czasie obróbki poubojowej drobiu, np. oparzanie i usuwanie piór (wysoka temperatura lub długi czas oparzania oraz intensywne usuwanie pierza powodują zmniejszenie kruchości mięsa drobiowego po ugotowaniu), warunki dojrzewania mięsa, czas, jaki upłynął od uboju do rozbioru tuszki lub odkostniania [Skrabka-Błotnicka 1997; Fletcher 2002]. Jednym z ważniejszych zabiegów technologicznych, w istotny sposób wpływających na kruchość mięsa, jest ogrzewanie. Z jednej strony denaturacja cieplna wywołuje skurcz włókna mięśniowego, co przejawia się zmniejszeniem kruchości mięsa. Z drugiej zaś kolagen po ogrzaniu traci strukturę fibrylarną, przechodząc w rozpuszczalną żelatynę, zwiększając kruchość mięsa [Wołoszyn 2002].
12 Czynniki kształtujące jakość mięsa drobiu grzebiącego 55 Kruchość mięsa subiektywnie oznacza się jako wysiłek włożony przez zęby w celu penetracji i żucia tkanki mięśniowej. Tę cechę można oznaczyć również obiektywnie, przez instrumentalny pomiar siły potrzebnej do przecięcia próby. Soczystość mięsa jest związana z satysfakcją spożywania mięsa i odgrywa ona istotną rolę dla konsumenta. Wiąże się z wodochłonnością mięsa. Im wyższa jest jego wodochłonność, tym niższe są ubytki masy mięsa podczas przetwarzania i przechowywania, a tym samym mięso zachowuje lepszą soczystość [Toscas, Shaw, Beilken 1999], a jak podkreślali Sörheim i in. [Sörheim, Ofstad, Lea 2004], konsumenci preferują mięso soczyste. Wpływ na soczystość mięsa ma również sposób obróbki cieplnej, a więc m.in.: czas, temperatura, rodzaj ogrzewania [Aaslyng i in. 2003]. Smakowitość mięsa jest kompletnym wrażeniem smakowo-zapachowym, na który istotny wpływ mają m.in. substancje powstające w trakcie utleniania lipidów. W warunkach przedłużonego okresu przechowywania, co ma miejsce w MA, zmiany oksydacyjne lipidów są jedną z podstawowych przyczyn pogorszenia barwy, tekstury, zmniejszenia wartości żywieniowej, powstawania obcego, niepożądanego przez konsumenta zapachu i smaku, powodując tym samym pogorszenie smakowitości mięsa [Kilic, Richards 2003; Ulu 2004; Veberg i in. 2006]. Utlenianie lipidów w wyniku działania tlenu atmosferycznego jest procesem bardzo trudnym do zahamowania. Lipidy podlegają bowiem wolnorodnikowej, wieloetapowej reakcji łańcuchowej; w jej wyniku z kwasów tłuszczowych powstają różne związki, takie jak: wolne rodniki, nadtlenki, wodoronadtlenki, aldehydy, ketony i inne, z których większość może być toksyczna [Sheehy, Morrissey, Buckley1995; Pikul 1997b]. Intensywność utleniania lipidów zależy od stopnia nienasycenia kwasów tłuszczowych oraz od zawartości prooksydantów i antyoksydantów [Pikul 1997a; Boselli i in. 2005; Barroeta 2006]. Mięso indyków, mające niską zawartość tokoferolu mięśnie piersiowe: 0,07-0,27 mg/100 g tkanki, mięśnie udowe: 0,23-0,70 mg/100 g tkanki [Sheldon 1984; Wen i in. 1997] i wysoką zawartość nienasyconych kwasów tłuszczowych (tab. 3), jest szczególnie podatne na ich utlenianie [Boselli 2005; Veberg i in. 2006]. Utlenianie lipidów mięsa katalizowane jest przez: rodnik ferrylowo-hemowy ( X-[Fe IV = O], który powstaje w reakcji białek hemowych z nadtlenkiem wodoru, oraz niehemowe żelazo i inne metale przenoszące elektrony, zwiększające reaktywność związków tlenu [Pikul 1997a; Kopeć 2000; Cheng, Wang, Ockerman 2007]. Klasycznym przykładem reakcji rodnikowej z udziałem białek hemowych jest generowanie anionów ponadtlenkowych w układzie liposomy-mioglobina, prowadzące do zmniejszenia udziału oksymioglobiny, oraz aktywacja metmioglobiny przez H 2 O 2, prowadząca do powstania wolnych rodników [Kopeć 2000]. Mięso i produkty z mięsa indyków i kurcząt charakteryzują się delikatnym smakiem i aromatem oraz pożądaną kruchością, co pozwala na dowolne profilowanie smakowitości przygotowywanych z nich potraw i przetworów, z wykorzystaniem różnorodnych przypraw, zgodnie z wymaganiami konsumentów [Kijowski, Richardson 1997; Grabowski 2002]. Zaletą mięsa kurcząt i indyków jest szybki przebieg poubojowych zmian glikolitycznych w wyniku, czego tuszki mogą być porcjowane
13 56 Agnieszka Orkusz już w 4 godz. po uboju, chociaż optymalną kruchość uzyskują po 24 godzinach chłodniczego przechowywania [Kijowski, Richardson 1997]. Dużym zainteresowaniem konsumentów cieszą się elementy kulinarne (mięśnie piersiowe i udowe) z surowego mięsa kurcząt i indyków z kością, skórą lub bez kości i skóry. Mięśnie piersiowe i udowe są surowcem o innej charakterystyce. Mięśnie piersiowe są chudsze, o wyższej zawartości białka i niższej zawartości kolagenu niż mięśnie udowe, co wskazuje na ich wysoką wartość dietetyczną (tab. 1). Jeśli chodzi o mięśnie piersiowe indyków, to charakteryzują się one jasną barwą, ph na poziomie 5,6-5,7 [Panasik, Świderska 1996; Hahn i in. 2001]. Mięśnie udowe indyków, w porównaniu z mięśniami piersiowymi, cechuje ok. 4-krotnie większa zawartość barwników hemowych [Niewiarowicz, Pikul, Czajka 1986] oraz większa zawartość lipidów w cząsteczkach, których większa jest zawartość nienasyconychych kwasów tłuszczowych (tab. 3). Wyższa wartość ph mięśni udowych, wynosząca 5,9-6,5, wiąże się z wyższą wodochłonnością i zdolnością do utrzymywania wody po obróbce termicznej [Panasik, Świderska 1996; Northcutt, Young, Buhr 2001]. Wpływa to korzystnie na kruchość i soczystość mięsa kulinarnego oraz przetworów wytworzonych z udziałem tych mięśni [Panasik, Świderska 1996]. Wyższe ph mięśni udowych niż piersiowych stwarza jednak korzystne warunki rozwoju bakterii, co wpływa na skrócenie dopuszczalnego czasu przechowywania. Mięśnie udowe, poza użytkowaniem kulinarnym, mogą być wykorzystane w przetwórstwie jako lepiszcze kiełbas lub surowiec, który korzystnie kontrastuje z jasnymi mięśniami piersiowymi [Panasik, Świderska 1996]. 6. Podsumowanie Do drobiu grzebiącego zalicza się kury i indyki. Drób ten charakteryzuje się dobrym umięśnieniem, dużą wydajnością rzeźną, dobrą efektywnością odchowu oraz korzystną relacją cen w stosunku do innych gatunków mięsa, co powoduje, że popularność mięsa kur i indyków wzrasta z roku na rok. To zachęca badaczy i producentów do podejmowania wysiłków w kierunku zapewnienia wysokiej jakości mięsa drobiu grzebiącego. W pracy omówiono jakość mięsa drobiu, która jest pojęciem złożonym i obejmuje takie składowe, jak: bezpieczeństwo zdrowotne, wartość odżywcza, właściwości funkcjonalne i cechy sensoryczne. Literatura Aaslyng M.D., Bejerholm C., Ertbjerg P., Bertram H.,C., Andersen H.J., 2003, Cooking loss and juiciness of pork in relation to raw meat quality and cooking procedure, Food Quality and Preference, 14, Anonim, 1999, Przechowywanie mięsa świeżego w warunkach chłodniczych. Opakowania ochronne, Mięso i Wędliny, 4, 28-29, 32, 34.
14 Czynniki kształtujące jakość mięsa drobiu grzebiącego 57 Anonim, 2004, Anti fog masterbatches for food packaging, Plastics Additives and Compounding, Applications, November/December, 14. Alasnier C., Meynier A., Viau M., Gandemer G., 2000, Hydrolitic and oxidative changes in the lipids of chicken breast and thigh muscles during refrigerated storage, Journal of Food Sci., 65, 1, Asghar A., Samejima K., Yasui T., 1985, Funcionality of muscle proteins in gelation mechanisms of structured meat products, CRC Critical Review Food Science and Nutrition, vol. 22, Baker R.C., Qureshi R.A., Hotchkiss J.H., 1986, Effect of elevated level of carbon dioxide containing atmosphere on the growth of spoilage and pathogenic bacteria at 2 o, 7 o, and 13 o C, Poultry Sci., 65, Bandman E., 1999, Solubilitity of myosin and the binding quality of meat products, Procedings of the 45 th ICoMST, Yokohama, vol. 1, Barroeta A.C., 2006, Nutritive value of poultry meat: relationship between vitamin E and PUFA, XII Europ. Poultry Conf., September, Verona. Bekhit A.E.D., Faustman C. 2005, Metmyoglobin reducing activity, Meat Sci., 71, Bojarska U., Batura J., 1999, Właściwości fizykochemiczne mięśni indyków jako surowca do przetwórstwa, XXX Sesja Naukowa KTiCŻ PAN, streszczenia komunikatów, Kraków, września, II-219. Borch E., Kant-Muermans M.L., Blixt Y., 1996, Bacterial spoilage of meat and cured meat products, Int. Journal of Food Microbiology, 33, Boselli E., Caboni M.F., Rodriguez-Estrada M.T., Toschi T.G., Daniel M., Lercker G., 2005, Photoxidation of cholesterol and lipids of turkey meat during storage under commercial retail conditions, Food Chemistry, 91, Brody A.L., 2002, Meat packaging: past, prezent and future, In 55 th Ann. Recip. Meat Conf. East Lansing, MI, Julay, AMSA, Urbana. Chan W.K.M, Faustman C., Decker E.A., 1997, Lipid oxidation Induced by oxymyoglobin and metmyoglobin with involvement of H 2 O 2 and superoxide anion, Meat Sci., vol. 46, 2, Cheng J.H., Wang S.T., Ockerman H.W., 2007, Lipid oxidation and color change of salted pork patties, Meat Sci., 75, Coles R., McDowell D. (red.), 2003, Food Packaging Technology, Blackwell Publishing. Dainty R.H., Garcia de Fernando G.D. (red.), 1997, Meat spoilage and its control, [w:] Microbial Control in the Meat Industry, University of Bristol Press, Concerted Action CT , 4. Dhananjayan R., Han I.Y., Acton J.C., Dawson P.L., 2006, Growth depth effects of bacteria in ground turkey meat patties subjected to high carbon dioxide or high oxygen atmospheres, Poultry Sci., 85, Faustman C., 2001, Measurement of discoloration in fresh meat, Ch. F3 Unit F3.3. in Current Protocols in Food Analytical Chemistry, Wiley and Sons, Inc., New York. Fletcher D.L., 2002, Poultry meat quality, World`s Poultry Sci. Journal, 58, 2, Grabowski T., 2002, Wpływ czynników przeżyciowych na jakość mięsa drobiowego, cz. III, Polskie Drobiarstwo, 10, Gram,L., Ravn L., Rasch M., Bruhn J.B., Christensen A.B., Givskov M., 2002, Food spoilage-interactions between food spoilage bacteria, Int. J. of Food Microbiology, 78, Hahn G., Malenica M., Müller W.-D., Taubert E., Petrak T., 2001, Putenbrustfleisch: Postmortale Glykolyse und Technologische Eigenschaften, Fleischwirtschaft, 10, Honikel K.O., 2002, Biochemical and physical aspects of water holding capacity, Procedings of the 3 rd Pork Quality Improvement Symposium, AMSA, Honikel K.O., 1987, Wasserbindungsvermögen von Fleisch, Fleischwirtschaft, 67 (4), Hotchkiss J.H., Baker R.C., Qureshi R.A., 1985, Elevated carbon dioxide atmospheres for packaging poultry. II. Effects of chicken quarters and bulk packages, Poultry Sci., 64, Ishioroshi M., Kitagawa T., Samejima K., 1999, The role of insoluble fraction in meat on heat-induced gel strenght of porcine actomyosin, Procedings of the 45 th ICoMST, Yokohama, vol. 1,
15 58 Agnieszka Orkusz Jahan K., Paterson A., Spickett C.M., 2004, Fatty acid composition, antioxidants and lipid oxidation in chicken breasts from different production regimes, Int. J. of Food Sci. and Techn., 39, Jay J.M., 1992, Modern food microbiology, 4 th ed., New York, Chapman&Hall, 701. Kijowski J., Richardson I.R., 1997, Przetwórcze wykorzystanie mięsa drobiowego, Mięso i Wędliny, 5, Kilic B., Richards M.P., 2003, Lipid oxidation in poultry döner Kebab: pro-oxidative and anti-oxidative factors, J. of Food Sci., 68, 2, Klimaczak J., Irzyniec Z., 2004, Stabilność mrożonego mięsa indyków w funkcji temperatury przechowywania, Chłodnictwo, XXXIX, 11, Kołożyn-Krajewska D., 1995, Zasady i wymagania mikrobiologiczne niezbędne do kształtowania nowych produktów żywnościowych, [w:] Food product development-opracowywanie nowych produktów żywnościowych, AR, Poznań, Kopeć W., 2000, Procesy oksydacji a właściwości funkcjonalne białek miofibrylarnych, Konferencja naukowa Jakość i bezpieczeństwo żywności pochodzenia zwierzęcego, AR, Wrocław, Kosek K., Bystroń J., Przysiężna E., Wołoszyn J., 1998, Wpływ czasu przechowywania na mikroflorę i zapach mięśni kaczek pakowanych próżniowo, Chłodnictwo, 11, Krala L., 1999, Oddziaływanie atmosfery kontrolowanej i modyfikowanej na właściwości chłodzonego mięsa kurcząt, Zeszyty Naukowe Politechniki Łódzkiej, 814, Z Krala L., 2001, Stabilność barwy mięsa o niskim stopniu przetworzenia, Chłodnictwo, 36 (7), Krala, L., Kułagowska A., 2005, Pakowanie i przechowywanie wędlin w modyfikowanej atmosferze (MAP), Chłodnictwo, XL, 9, Kreyenschmidt J., Lohmeyer K., Stahl N., 2002, Charakterisung des Verderbs von Frischfleisch. Veränderung mikrobiologisher und biochemischer Parameter von Geflügelfleisch bei unterschiedlichen Lagertemperaturen, Fleischwirtschaft, 10, Ledward D.A., 1970, Metmyoglobin formation in beef stored in carbon dioxide enriched and oxygen depleted atmospheres, J. of Food Sci., vol. 35, 1, Lesiów T., 2001, Prognozowanie jakości wyrobów z mięsa kurcząt na podstawie reologicznych właściwości homogenatów, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu nr 889, Monografie i Opracowania nr139, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Wrocław, Lesiów T., Xiong Y.L., 2004, Up-to-date knowledge on the nutritional composition of poultry meat, 50 th ICoMST, Helsinki, Finland, Lynch N.M., Kastner C.L., Kropf D.H., 1986, Consumer acceptance of vacuum packaged ground beef as influenced by product color and educational materials, Journal of Food Sci., vol. 51, 2, , 272. Makała H., 1999, Rola wody w produktach spożywczych, Gospodarka Mięsna, 5, McMillin K.W., 1996, Initiation of oxidative processes in muscle foods, Proceed. Recip. Meat Conf. AMSA, 49, McMillin K.W., Huang N.Y., Ho C.P., Smith B.S., 1999, Quality and shelf-life of meat in case ready modified atmosphere packaging, ch. 6, [w:] Y.L. Xiong, F. Shahidi, C.T. Ho (eds.), Quality Abttriutes in Muscle Foods, Plenum Publishing Corp., New York, Mead G.C., Hinton M.H. (red.), 1996, Bacterial pathogenes on raw meat and their properties, [w:] Microbial Control in the Meat Industry, Concerted Action CT (7), University of Bristol Press. Mead G.C. (red.)., 2005, Food Safety Control in Poultry Industry, Woodhead Publishing. Mikkelsen A., Skibsted L.H., 1998, Oxidative damage to proteolityc enzymes: Inactivaction of papain and ficin by ferrylmyoglobin, Zeitschtift für Lebensm. Unters. Forsch. A, vol. 206, nr 3, Millar S.J., Moss B.W., Stevenson M.H., 1996, Some observation on the absorption spectra of various myoglobin derivatives found in meat, Meat Sci., 42, 3, Niewiarowicz A., Pikul J., Czajka P., 1986, Gehalt an Myoglobin und Hämoglobin in Fleisch verschiedener Geflügelarten, Fleischwwirtschaft, 66, 8,
16 Czynniki kształtujące jakość mięsa drobiu grzebiącego 59 Northcutt J.K., Young L.L., Buhr R.J., 2001, Effects of turkey age and conditioning on meat ph, color and sarcomere length, 47 th ICoMST, vol. I, P22. Olszewski A., 1999, Pomiar ph jako miernik jakości mięsa i jego przetworów, Gospodarka Mięsna, 51, Panasik M., Świderska J., 1996, Mięso drobiowe zapiski technologa, Gospodarka Mięsna, 1, Pexara E.S., Metaxopoulos J., Drosinos E.H., 2002, Evaluation of shelf life of cured, cooked, sliced turkey fillets and cooked poork sausages piroski stored under vacuum and modified atmospheres at + 4 and + 10 o C, Meat Sci., 62, (Proszę usunąć, mnie się nie udało.)pikul J., 1996, Lipidy mięsa drobiu, Gospodarka Mięsna, 7, Pikul J., 1997a, Korzyści stosowania pasz dla drobiu wzbogaconych w tokoferole, Gospodarka Mięsna, 49, 3, Pikul J., 2000, Pakowanie i przechowywanie żywności w modyfikowanej atmosferze, Chłodnictwo, 35 (9), Pikul J., 2001, Przedłużanie okresu trwałości schłodzonego mięsa oraz produktów z mięsa drobiu przez pakowanie w modyfikowanej atmosferze, Chłodnictwo, XXXVI, 11, Pikul J., 2002, Pakowanie i przechowywanie schłodzonych produktów mięsnych w modyfikowanej atmosferze, Chłodnictwo, XXXVII, 1, Pikul J., 1997b, Zapobieganie utlenianiu lipidów mięsa drobiu przez wzbogacanie pasz związkami witaminowo E-aktywnymi, Gospodarka Mięsna, 49, 1, Pikul J., Niewiarowicz A., Góra A., Szczyrba E., 1988, Barwa mięsa kurcząt brojlerów podczas chłodniczego i zamrażalniczego przechowywania, Gospodarka Mięsna, 40 (3), Pikul J. (red.), 1993, Ocena technologiczna surowców i produktów przemysłu drobiarskiego, AR, Poznań. Renerre M., 1999, Biochemical basis of fresh meat colour, Proceeding of 45 th ICoMST, Yokohama, vol. 2, Renerre M., 1988, Retail storage and distribution of meats in modified atmospheres, Fleischwitrchaft, 68 (9), Rhee K.S., Anderson L.M., Sams A.R., 1996, Lipid oxidation potential of beef, chicken and pork, J. of Food Sci., 61, Ristic M., Freudenreich P., Werner R., Schüssler G., Köstner U., Ehrhardt S., 2006, The chemical composition of broiler meat, XII Europ. Poul. Con., September, Verona, Abstracts, 269. Shapton D., Shapton N., 1993, Principles and practices of the safe processing of foods, Ed. Butterworth-Heinemann, London. Sheehy P.J.A., Morrissey P.A., Buckley D.J., 1995, Advences in research and application of vitamin E as an antioxidant for poultry meat, Proc. of the XII European Symposiumon the Quality of Poultry Meat, September, Zaragoza, Sheldon B.W., 1984, Effect of dietary tocopherol on the oxidative stability of turkey meat, Poultry Sci., 63, Silliker J.H., Wolf S.K., 1980, Microbiological safety considerations in controlled atmsphere storage of meats, Food Technology, 34 (3), Sikora T., Weber P., 1995, Próba poznania konsumenckich preferencji dotyczących mięsa kulinarnego, Gospodarka Mięsna, 1, Skrabka-Blotnicka, T., 1973, Badania nad zmianami zachodzącymi w białkach i składzie aminokwasowym mięśni kurcząt brojlerów podczas zamrażania, przechowywania i rozmrażania, Instytut Zootechniki, Zeszyty Naukowe ZZD Czechnica, Seria A, 5, Skrabka-Błotnicka T., 1997, Wpływ czynników poubojowych na jakość mięsa i przetworów drobiowych, Drobiarstwo, vol. 2, nr 3, Słowiński M., Mroczek J., 1981, Skład chemiczny mięsa indyczego pozyskiwanego przy ręcznym i mechanicznym odmięśnianiu, Gospodarka Mięsna, 5-6,
17 60 Agnieszka Orkusz Sörheim O., Ofstad R., Lea P., 2004, Effect of carbon dioxide on yield, texture and microstructure of cooked ground beef, Meat Sci., 67, Stadelman W.J., Olson V.M., Shemwell G.A., Posch S., 1988, Egg and poultry-meat processing, Ellis Horwood Ltd., Chicester, 96. Surówka K., 2002, Tekstura żywności i metody jej badania, Przemysł Spożywczy, 10, Thomas Y.O., Kraft A.A., Rust R.R., Hotchkiss D.K., 1984, Effect of carbon dioxide and packaging methods on the microbiology of packaged chicken, J. of Food Sci., 49 (8), Toscas P.J., Shaw F.D., Beilken S.L., 1999, Partial least squares (PLS) regression for the analysis of instrument measurements and sensory meat quality data, Meat Science, vol. 52, 2, Tyszkiewicz I., 1991, Strukturotwórcze funkcje białek mięśniowych i niemięśniowych (elementy teorii i rady praktyczne), Gospodarka Mięsna, 2, 1-5. Ulu H., 2004, Evaluation of three 2-thiobarbituric acid methods for the measurement of lipid oxidation in various meats and meat products, Meat Sci., 67, Veberg A., Sorheim O., Moan J., Iani V., Juzenas P., Nilsen A.N., Wold J.P., 2006, Measurement of lipid oxidation and porphyrins in high oxygen modified atmosphere and vacuum-packed minced turkey and pork meat by fluorescence spectra and images, Meat Science, 73, Wen J., McCarthy S.N., Higgins F.M., Morrisey P.A., Buckley D.J., Sheehy P.J.A., 1997, Effect of dietary α-tocopheryl acetate on the uptake and distribution of α-tocopherol in turkey tissues and lipid stability, Irish Journal of Agricultural and Food Research, 36, Wojtoń B., 1997, Surowce żywnościowe pochodzenia zwierzęcego jako źródło zagrożeń mikrobiologicznych, materiały konferencji: Bezpieczeństwo mikrobiologiczne produkcji żywności, Warszawa, listopad, Wołoszyn J., 2002, Charakterystyka fizykochemiczna i technologiczna mięśni kaczek tuczonych przymusowo, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu nr 921, Monografie i Opracowania nr 145, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław, Zaleski S.J., 1985, Mikrobiologia żywności pochodzenia zwierzęcego, WNT, Warszawa. Zhao Y., Wells J., McMillin K., 1994, Applications of dynamic modified atmosphere packaging systems for fresh red meats: Review, J. of Muscle Foods, 5,
CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE JAKOŚĆ MIĘSA DROBIU GRZEBIĄCEGO. PRACA PRZEGLĄDOWA FACTORS AFFECTING THE QUALITY OF GALLINACEOUS POULTRY MEAT.
NAUKI INŻYNIERSKIE I TECHNOLOGIE ENGINEERING SCIENCES AND TECHNOLOGIES 1(16). 2015 ISSN 2080-5985 e-issn 2449-9773 Agnieszka Orkusz Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu e-mail: agnieszka.orkusz@ue.wroc.pl
skąd pochodzi Nasz Kurczak
Nasz Kurczak to mięso pochodzące od sprawdzonych dostawców. W większości to odbiorcy pasz marki Wipasz - znamy ich hodowle, wspieramy wiedzą, szkolimy. 1 Wiemy skąd pochodzi Nasz Kurczak Kontrolujemy jakość
Klasyfikacja i oznakowanie substancji chemicznych i ich mieszanin. Dominika Sowa
Klasyfikacja i oznakowanie substancji chemicznych i ich mieszanin Dominika Sowa Szczecin, 8 maj 2014 Program prezentacji: 1. Definicja substancji i mieszanin chemicznych wg Ustawy o substancjach chemicznych
Szybkoschładzarki SZYBKOSCHŁADZARKI. Szybkoschładzarki z funkcją 50 szybkozamrażania
SZYBKOSCHŁADZARKI Szybkoschładzarki z funkcją 50 szybkozamrażania SZYBKOSCHŁADZARKI DLACZEGO WARTO ICH UŻYWAĆ? Wszystkie świeże produkty zawierają naturalną florę bakteryjną, która w sprzyjających warunkach
Prezentacja dotycząca sytuacji kobiet w regionie Kalabria (Włochy)
Prezentacja dotycząca sytuacji kobiet w regionie Kalabria (Włochy) Położone w głębi lądu obszary Kalabrii znacznie się wyludniają. Zjawisko to dotyczy całego regionu. Do lat 50. XX wieku przyrost naturalny
Parafina ciekła - Avena
Oznakowanie opakowania bezpośredniego (butelka PE, 500 g) Opakowanie przeznaczone do stosowania w lecznictwie zamkniętym Parafina ciekła - Avena Paraffinum liquidum Płyn doustny i na skórę, 1g/ 1g Zawartość
DOPALACZE. - nowa kategoria substancji psychoaktywnych
DOPALACZE - nowa kategoria substancji psychoaktywnych CZYM SĄ DOPALACZE? Dopalacze stosowana w Polsce, potoczna nazwa różnego rodzaju produktów zawierających substancje psychoaktywne, które nie znajdują
KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH. Wniosek DECYZJA RADY
KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH Bruksela, dnia 13.12.2006 KOM(2006) 796 wersja ostateczna Wniosek DECYZJA RADY w sprawie przedłużenia okresu stosowania decyzji 2000/91/WE upoważniającej Królestwo Danii i
PROCEDURA OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO. w Urzędzie Gminy Mściwojów
I. Postanowienia ogólne 1.Cel PROCEDURA OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO w Urzędzie Gminy Mściwojów Przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego ma na celu: Załącznik A Zarządzenia oceny ryzyka zawodowego monitorowanie
POWIĄZANIA MIĘDZYSEKTOROWE W OBSZARZE PRODUKCJI LEŚNO-DRZEWNEJ
POWIĄZANIA MIĘDZYSEKTOROWE W OBSZARZE PRODUKCJI LEŚNO-DRZEWNEJ Dr inŝ. Stanisław Parzych Wydział Leśny SGGW w Warszawie Puszczykowo, 7 9 czerwca 2011 r. GOSPODARKA NARODOWA Całokształt działalności gospodarczej
Koszty jakości. Definiowanie kosztów jakości oraz ich modele strukturalne
1 Definiowanie kosztów jakości oraz ich modele strukturalne Koszty jakości to termin umowny. Pojęcie to nie występuje w teorii kosztów 1 oraz nie jest precyzyjnie zdefiniowane ani przez teoretyków, ani
Olej rzepakowy, jako paliwo do silników z zapłonem samoczynnym
Coraz częściej jako paliwo stosuje się biokomponenty powstałe z roślin oleistych. Nie mniej jednak właściwości fizykochemiczne oleju napędowego i oleju powstałego z roślin znacząco różnią się miedzy sobą.
Techniczne nauki М.М.Zheplinska, A.S.Bessarab Narodowy uniwersytet spożywczych technologii, Кijow STOSOWANIE PARY WODNEJ SKRAPLANIA KAWITACJI
Techniczne nauki М.М.Zheplinska, A.S.Bessarab Narodowy uniwersytet spożywczych technologii, Кijow STOSOWANIE PARY WODNEJ SKRAPLANIA KAWITACJI SKLAROWANEGO SOKU JABŁKOWEGO Skutecznym sposobem leczenia soku
Warszawska Giełda Towarowa S.A.
KONTRAKT FUTURES Poprzez kontrakt futures rozumiemy umowę zawartą pomiędzy dwoma stronami transakcji. Jedna z nich zobowiązuje się do kupna, a przeciwna do sprzedaży, w ściśle określonym terminie w przyszłości
4.3. Warunki życia Katarzyna Gorczyca
4.3. Warunki życia Katarzyna Gorczyca [w] Małe i średnie w policentrycznym rozwoju Polski, G.Korzeniak (red), Instytut Rozwoju Miast, Kraków 2014, str. 88-96 W publikacji zostały zaprezentowane wyniki
Objaśnienia do Wieloletniej Prognozy Finansowej na lata 2011-2017
Załącznik Nr 2 do uchwały Nr V/33/11 Rady Gminy Wilczyn z dnia 21 lutego 2011 r. w sprawie uchwalenia Wieloletniej Prognozy Finansowej na lata 2011-2017 Objaśnienia do Wieloletniej Prognozy Finansowej
WPŁYW ZASTOSOWANEGO PODCIŚNIENIA W TRAKCIE PAKOWANIA NA PODSTAWOWE WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNE SERÓW TWAROGOWYCH KWASOWYCH
Inżynieria Rolnicza 5(130)/2011 WPŁYW ZASTOSOWANEGO PODCIŚNIENIA W TRAKCIE PAKOWANIA NA PODSTAWOWE WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNE SERÓW TWAROGOWYCH KWASOWYCH Jacek Mazur, Dariusz Andrejko Katedra Inżynierii i Maszyn
Podejmowanie decyzji. Piotr Wachowiak
Podejmowanie decyzji Co to jest sytuacja decyzyjna? Jest to sytuacja, kiedy następuje odchylenie stanu istniejącego od stanu pożądanego. Rozwiązanie problemu decyzyjnego polega na odpowiedzeniu na pytanie:
TEORETYCZNE PODSTAWY PROCESU ROZMRAŻANIA JAKOŚĆ I TRWAŁOŚĆ PRODUKTÓW ROZMROŻONYCH
TEORETYCZNE PODSTAWY PROCESU ROZMRAŻANIA JAKOŚĆ I TRWAŁOŚĆ PRODUKTÓW ROZMROŻONYCH Opracowała: Katarzyna Wyżykowska SiUChKl, Wydział Mechaniczny Politechniki Gdańskiej GDAŃSK, 2009 SPIS TREŚCI ROZMRAŻANIE....
Druk nr 1013 Warszawa, 9 lipca 2008 r.
Druk nr 1013 Warszawa, 9 lipca 2008 r. SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VI kadencja Komisja Nadzwyczajna "Przyjazne Państwo" do spraw związanych z ograniczaniem biurokracji NPP-020-51-2008 Pan Bronisław
Probiotyczne napoje fermentowane
Probiotyczne napoje fermentowane Waldemar Gustaw Katedra Technologii Owoców, Warzyw i Grzybów UP Lublin Probiotyki probiotyk pro bios - dla życia probiotyki to pojedyncze lub mieszane kultury żywych mikroorganizmów,
Lista standardów w układzie modułowym
Załącznik nr 1. Lista standardów w układzie modułowym Lista standardów w układzie modułowym Standardy są pogrupowane w sześć tematycznych modułów: 1. Identyfikacja i Analiza Potrzeb Szkoleniowych (IATN).
Ćwiczenie nr 2 Zbiory rozmyte logika rozmyta Rozmywanie, wnioskowanie, baza reguł, wyostrzanie
Ćwiczenie nr 2 Zbiory rozmyte logika rozmyta Rozmywanie, wnioskowanie, baza reguł, wyostrzanie 1. Wprowadzenie W wielu zagadnieniach dotyczących sterowania procesami technologicznymi niezbędne jest wyznaczenie
CZĘŚĆ A. urodzony(a) w... (miejsce zatrudnienia, stanowisko lub funkcja)
OŚWIADCZENIE MAJĄTKOWE wójta, zastępcy wójta, sekretarza gminy, skarbnika gminy, kierownika jednostki organizacyjnej gminy, osoby zarządzającej i członka organu zarządzającego gminną osobą prawną oraz
www.biznesplan.waw.pl
www.biznesplan.waw.pl A. WSKAŹNIKI PŁYNNOŚCI FINANSOWEJ A 1. Wskaźnik płynności bieżącej: WPB AB AB - aktywa bieżące, - zobowiązania bieżące. Wskaźnik ten informuje o tym, ile razy bieżące aktywa pokrywają
Zarządzanie projektami. wykład 1 dr inż. Agata Klaus-Rosińska
Zarządzanie projektami wykład 1 dr inż. Agata Klaus-Rosińska 1 DEFINICJA PROJEKTU Zbiór działań podejmowanych dla zrealizowania określonego celu i uzyskania konkretnego, wymiernego rezultatu produkt projektu
Kalkulator Kalorii by CTI. Instrukcja
Kalkulator Kalorii by CTI Instrukcja Spis treści 1. Opis programu... 3 2. Logowanie... 4 3. Okno główne programu... 4 4. Tworzenie receptury, generowanie etykiety wartości odżywczych... 5 5. Zarządzanie
Szczegółowe informacje na temat gumy, rodzajów gumy oraz jej produkcji można znaleźć w Wikipedii pod adresem:
GUMA. To rozciągliwy materiał, elastomer chemicznie zbudowany z alifatycznych łańcuchów polimerowych (np. poliolefin), które są w stosunkowo niewielkim stopniu usieciowane w procesie wulkanizacji kauczuku
KARTA CHARAKTERYSTYKI PREPARATU Pochłaniacz wilgoci, wkład uzupełniający
1 Identyfikacja preparatu oraz identyfikacja dystrybutora Nazwa handlowa: Zastosowanie preparatu: Zapewnienie wilgotności powietrza w pomieszczeniach na poziomie 50 % Kraj pochodzenia: Szwecja Pojemność
POSTĘP TECHNOLOGICZNY A STRUKTURA CZASU PRACY, KOSZTY I EFEKTYWNOŚĆ NAKŁADÓW W TRANSPORCIE WARZYW
InŜynieria Rolnicza 11/2006 Stanisław Kokoszka, Sylwester Tabor Katedra InŜynierii Rolniczej i Informatyki Akademia Rolnicza w Krakowie POSTĘP TECHNOLOGICZNY A STRUKTURA CZASU PRACY, KOSZTY I EFEKTYWNOŚĆ
profil ogólnoakademicki studia II stopnia
Opis efektów na kierunku TECHNOLOGIA ŻYWNOŚCI I ŻYWIENIE CZŁOWIEKA z odniesieniem do efektów oraz efektów prowadzących do specjalności: - technologia żywności - żywienie człowieka - zarządzanie jakością
Uchwała z dnia 20 października 2011 r., III CZP 53/11
Uchwała z dnia 20 października 2011 r., III CZP 53/11 Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący) Sędzia SN Anna Kozłowska (sprawozdawca) Sędzia SN Grzegorz Misiurek Sąd Najwyższy w sprawie ze skargi
OGŁOSZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia 25 lutego 2015 r.
OGŁOSZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia 25 lutego 2015 r. w sprawie wniosku o rejestrację nazwy kiełbasa krakowska sucha staropolska jako gwarantowana tradycyjna specjalność Na podstawie
Uchwała nr 1 Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia J.W. Construction Holding S.A. z siedzibą w Ząbkach z dnia 1 kwietnia 2008 roku
Uchwała nr 1 w sprawie wyboru Przewodniczącego Działając na podstawie art. 409 1 kodeksu spółek handlowych oraz 3 ust. 2 lit. c Regulaminu Walnego Zgromadzenia oraz dokonywania wyboru członków Rady Nadzorczej,
PLAN DZIAŁANIA KT 35 ds. Mleka i Przetworów Mlecznych
Strona 1 PLAN DZIAŁANIA KT 35 ds. Mleka i Przetworów Mlecznych STRESZCZENIE Przemysł mleczarski jest jednym z ważniejszych sektorów w przemyśle spożywczym, stale rozwijającym się zwłaszcza w segmentach
Infrastruktura krytyczna dużych aglomeracji miejskich wyznaczanie kierunków i diagnozowanie ograniczeńjako wynik szacowania ryzyka
Infrastruktura krytyczna dużych aglomeracji miejskich wyznaczanie kierunków i diagnozowanie ograniczeńjako wynik szacowania ryzyka mł. insp. dr hab. Agata Tyburska Zakład Zarządzania Kryzysowego Wyższa
Dr inż. Andrzej Tatarek. Siłownie cieplne
Dr inż. Andrzej Tatarek Siłownie cieplne 1 Wykład 3 Sposoby podwyższania sprawności elektrowni 2 Zwiększenie sprawności Metody zwiększenia sprawności elektrowni: 1. podnoszenie temperatury i ciśnienia
Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.eitplus.pl
1 z 5 2015-12-18 11:28 Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.eitplus.pl Wrocław: Przeglądy i serwisy systemu SAP i oddymiania, SMS,
Populacja małych dzieci w Polsce
6 Populacja małych dzieci w Polsce W Polsce żyje ponad półtora miliona dzieci w wieku 0 3 lat. Jest to duża grupa Polaków, stanowiąca 4,27% ogółu ludności naszego kraju 1. Dzieci do trzeciego roku życia
SPRAWOZDANIE MERYTORYCZNE. z wykonanego zadania na rzecz postępu biologicznego w produkcji zwierzęcej
SPRAWOZDANIE MERYTORYCZNE z wykonanego zadania na rzecz postępu biologicznego w produkcji zwierzęcej zrealizowanego na podstawie decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi nr 43/2015, znak: ŻWeoz/ek-8628-62/2015(3181),
2012-04-11. Zakres tematyczny. Politechnika Rzeszowska - Materiały lotnicze - I LD - 2011/2012 - dr inż. Maciej Motyka
STAL STOPOWA KONSTRUKCYJNA I NARZĘDZIOWA Zakres tematyczny 1 STAL KONSTRUKCYJNA STOPOWA 1 Stal konstrukcyjna Kryterium doboru stali konstrukcyjnych podstawowe właściwości mechaniczne: stanowią najczęściej
Ekonomia rozwoju. dr Piotr Białowolski Katedra Ekonomii I
Ekonomia rozwoju wykład 1 dr Piotr Białowolski Katedra Ekonomii I Plan wykładu Ustalenie celu naszych spotkań w semestrze Ustalenie technikaliów Literatura, zaliczenie Przedstawienie punktu startowego
Ogólna charakterystyka kontraktów terminowych
Jesteś tu: Bossa.pl Kurs giełdowy - Część 10 Ogólna charakterystyka kontraktów terminowych Kontrakt terminowy jest umową pomiędzy dwiema stronami, z których jedna zobowiązuje się do nabycia a druga do
I. Charakterystyka przedsiębiorstwa
I. Charakterystyka przedsiębiorstwa Firma odzieżowa jest spółką cywilną zajmującą się produkcją odzieży i prowadzeniem handlu hurtowego w całym kraju. Jej siedziba znajduje się w Chorzowie, a punkty sprzedaży
Jakie są te obowiązki wg MSR 41 i MSR 1, a jakie są w tym względzie wymagania ustawy o rachunkowości?
Jakie są te obowiązki wg MSR 41 i MSR 1, a jakie są w tym względzie wymagania ustawy o rachunkowości? Obowiązki sprawozdawcze według ustawy o rachunkowości i MSR 41 Przepisy ustawy o rachunkowości w zakresie
Koszty obciążenia społeczeństwa. Ewa Oćwieja Marta Ryczko Koło Naukowe Ekonomiki Zdrowia IZP UJ CM 2012
Koszty obciążenia społeczeństwa chorobami układu krążenia. Ewa Oćwieja Marta Ryczko Koło Naukowe Ekonomiki Zdrowia IZP UJ CM 2012 Badania kosztów chorób (COI Costof illnessstudies) Ekonomiczny ciężar choroby;
ZASADY ZDROWEGO ŻYWIENIA - UROZMAICONA DIETA GWARANCJĄ NIEZBĘDNYCH SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH, MINERALNYCH ORAZ WITAMIN.
ZASADY ZDROWEGO ŻYWIENIA - UROZMAICONA DIETA GWARANCJĄ NIEZBĘDNYCH SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH, MINERALNYCH ORAZ WITAMIN. 1 Urozmaicenie jest jednym z podstawowych warunków prawidłowej diety, która zapewnia
SEKCJA I: ZAMAWIAJĄCY SEKCJA II: PRZEDMIOT ZAMÓWIENIA. file://d:\rckik-przetargi\103\ogłoszenie o zamówieniu - etykiety.htm
Page 1 of 5 Lublin: Zadanie I. Dostawa etykiet samoprzylepnych (w rolkach) na pojemniki z wytwarzanymi składnikami krwi oraz na próbki pilotujące wraz z taśmą barwiącą - do drukarek termotransferowych
STANDARD 1.3.1. Standard 1.3.4 określa zasady jednorodności i czystości dodatków do Ŝywności. Spis treści
STANDARD 1.3.1 DODATKI DO śywności Cel Dodatki do Ŝywności to wszelkie substancje, które w normalnych warunkach nie są spoŝywane, ani dodawane jako składnik pokarmu, a które w sposób świadomy i celowy
PODSTAWY OBLICZEŃ CHEMICZNYCH DLA MECHANIKÓW
PODSTAWY OBLICZEŃ CHEMICZNYCH DLA MECHANIKÓW Opracowanie: dr inż. Krystyna Moskwa, dr Wojciech Solarski 1. Termochemia. Każda reakcja chemiczna związana jest z wydzieleniem lub pochłonięciem energii, najczęściej
Od redakcji. Symbolem oznaczono zadania wykraczające poza zakres materiału omówionego w podręczniku Fizyka z plusem cz. 2.
Od redakcji Niniejszy zbiór zadań powstał z myślą o tych wszystkich, dla których rozwiązanie zadania z fizyki nie polega wyłącznie na mechanicznym przekształceniu wzorów i podstawieniu do nich danych.
Na podstawie art.4 ust.1 i art.20 lit. l) Statutu Walne Zebranie Stowarzyszenia uchwala niniejszy Regulamin Zarządu.
Na podstawie art.4 ust.1 i art.20 lit. l) Statutu Walne Zebranie Stowarzyszenia uchwala niniejszy Regulamin Zarządu Regulamin Zarządu Stowarzyszenia Przyjazna Dolina Raby Art.1. 1. Zarząd Stowarzyszenia
Załącznik nr 10. 1. Wytyczne do punktów wydawania/spożywania posiłków w miejscach zakwaterowania
Załącznik nr 10 1. Wytyczne do punktów wydawania/spożywania posiłków w miejscach zakwaterowania Przedstawione tematy są bardzo ogólne warunki sanitarnohigieniczne są różne w zależności od sposobu wydawania
Implant ślimakowy wszczepiany jest w ślimak ucha wewnętrznego (przeczytaj artykuł Budowa ucha
Co to jest implant ślimakowy Implant ślimakowy to bardzo nowoczesne, uznane, bezpieczne i szeroko stosowane urządzenie, które pozwala dzieciom z bardzo głębokimi ubytkami słuchu odbierać (słyszeć) dźwięki.
STA T T A YSTYKA Korelacja
STATYSTYKA Korelacja Pojęcie korelacji Korelacja (współzależność cech) określa wzajemne powiązania pomiędzy wybranymi zmiennymi. Charakteryzując korelację dwóch cech podajemy dwa czynniki: kierunek oraz
Nie racjonalnych powodów dla dopuszczenia GMO w Polsce
JANUSZ WOJCIECHOWSKI POSEŁ DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO WICEPRZEWODNICZĄCY KOMISJI ROLNICTWA I ROZWOJU WSI Tekst wystąpienia na Konferencji: "TRADYCYJNE NASIONA - NASZE DZIEDZICTWO I SKARB NARODOWY. Tradycyjne
Role grupowe i zasady efektywnej współpracy w zespole projektowym. Maria Anna Łukasiewicz IN VIVO
Role grupowe i zasady efektywnej współpracy w zespole projektowym Maria Anna Łukasiewicz IN VIVO PRACA GRUPOWA PRACA GRUPOWA POZWALA WYKORZYSTAĆ WIELE WŁAŚCIWOŚCI GRUPY SPOŁECZNEJ I ZWIĘKSZYĆ EFEKTYWNOŚĆ
art. 488 i n. ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.),
Istota umów wzajemnych Podstawa prawna: Księga trzecia. Zobowiązania. Dział III Wykonanie i skutki niewykonania zobowiązań z umów wzajemnych. art. 488 i n. ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny
Przykłady wybranych fragmentów prac egzaminacyjnych z komentarzami Technik ochrony fizycznej osób i mienia 515[01]
Przykłady wybranych fragmentów prac egzaminacyjnych z komentarzami Technik ochrony fizycznej osób i mienia 515[01] 1 2 3 4 5 6 Efektem rozwiązania zadania egzaminacyjnego przez zdającego była praca 7 egzaminacyjna,
OSZACOWANIE WARTOŚCI ZAMÓWIENIA z dnia... 2004 roku Dz. U. z dnia 12 marca 2004 r. Nr 40 poz.356
OSZACOWANIE WARTOŚCI ZAMÓWIENIA z dnia... 2004 roku Dz. U. z dnia 12 marca 2004 r. Nr 40 poz.356 w celu wszczęcia postępowania i zawarcia umowy opłacanej ze środków publicznych 1. Przedmiot zamówienia:
Rozwój małych elektrowni wodnych w kontekście sytemu wsparcia OZE
Rozwój małych elektrowni wodnych w kontekście sytemu wsparcia OZE Radosław Koropis Poznań 28.05.2013 r. DOTYCHCZASOWE WARUNKI SYSTEMU WSPARCIA ANALIZA RENTOWNOŚCI MEW ILE KOSZTUJE ZANIECHANIE SYSTEMU WSPARCIA?
Zapisz wzory form kwasu asparaginowego i lizyny występujących w roztworze: a) silnie kwasowym b) silnie zasadowym
Zadanie: 1 (4pkt) Podane są wzory dwóch aminokwasów: lizyny i kwasu asparaginowego Zapisz wzory form kwasu asparaginowego i lizyny występujących w roztworze: a) silnie kwasowym b) silnie zasadowym Zadanie:
oraz nowego średniego samochodu ratowniczo-gaśniczego ze sprzętem ratowniczogaśniczym
Samorządowy Program dotyczący pomocy finansowej dla gmin/miast na zakup nowych samochodów ratowniczo - gaśniczych ze sprzętem ratowniczogaśniczym zamontowanym na stałe oraz zakup sprzętu ratowniczo-gaśniczego
WYJASNIENIA I MODYFIKACJA SPECYFIKACJI ISTOTNYCH WARUNKÓW ZAMÓWIENIA
Szczecin dnia 28.07.2015r. Akademia Sztuki w Szczecinie Pl. Orła Białego 2 70-562 Szczecin Dotyczy: Przetarg nieograniczony na dostawę urządzeń i sprzętu stanowiącego wyposażenie studia nagrań na potrzeby
Wynagrodzenia i świadczenia pozapłacowe specjalistów
Wynagrodzenia i świadczenia pozapłacowe specjalistów Wynagrodzenia i podwyżki w poszczególnych województwach Średnie podwyżki dla specjalistów zrealizowane w 2010 roku ukształtowały się na poziomie 4,63%.
UCHWAŁA. SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący) SSN Anna Kozłowska (sprawozdawca) SSN Grzegorz Misiurek
Sygn. akt III CZP 53/11 UCHWAŁA Sąd Najwyższy w składzie : Dnia 20 października 2011 r. SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący) SSN Anna Kozłowska (sprawozdawca) SSN Grzegorz Misiurek w sprawie ze skargi
Wolontariat nie ma granic
Wolontariat nie ma granic Scenariusz lekcji wychowawczej Autorka: Małgorzata Wojnarowska Etap edukacyjny: szkoła podstawowa II etap edukacyjny (kl. IV VI) Czas: 45 min Cele lekcji: Uczeń: wyjaśnia, czym
KONKURSY MATEMATYCZNE. Treść zadań
KONKURSY MATEMATYCZNE Treść zadań Wskazówka: w każdym zadaniu należy wskazać JEDNĄ dobrą odpowiedź. Zadanie 1 Wlewamy 1000 litrów wody do rurki w najwyższym punkcie systemu rurek jak na rysunku. Zakładamy,
Fot. Sebastian Nowaczewski Fot. 1. Gęsi podkarpackie (Pd) cechują się stosunkowo długim grzebieniem mostka i tułowiem i przeważnie białym upierzeniem
INFORMACJA z wykonanego zadania na rzecz postępu biologicznego w produkcji zwierzęcej Tytuł zadania: Analiza zmienności cech użytkowych i reprodukcyjnych oraz jakości jaj wylęgowych hodowlanych populacji
. Wiceprzewodniczący
Uchwała Nr 542/LVI/2014 Rady Miasta Ostrołęki z dnia 30 stycznia 2014 r. w sprawie przyjęcia Wieloletniego Programu Osłonowego w zakresie pomocy społecznej Pomoc w zakresie dożywiania w mieście Ostrołęka
Regulamin studenckich praktyk zawodowych w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Nowym Sączu
Regulamin studenckich praktyk zawodowych w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Nowym Sączu 1 1. Uczelnia organizuje studenckie praktyki zawodowe, zwane dalej "praktykami", przewidziane w planach studiów
Gruntowy wymiennik ciepła PROVENT- GEO
Gruntowy wymiennik ciepła PROVENT- GEO Bezprzeponowy Płytowy Gruntowy Wymiennik Ciepła PROVENT-GEO to unikatowe, oryginalne rozwiązanie umożliwiające pozyskanie zawartego gruncie chłodu latem oraz ciepła
NOWOŚCI Z ZAKRESU SYSTEMU SWR
System rur i kształtek wentylacyjnych SYSTEM KOMINUS SYSTEM RUR I KSZTAŁTEK WENTYLACYJNYCH SYSTEM KOMINUS SYSTEM RUR I KSZTAŁTEK WENTYLACYJNYCH IZOLOWANYCH IZOLACJA 30 MM SYSTEM KOMINUS CHARAKTERYSTYKA
Stechiometria równań reakcji chemicznych, objętość gazów w warunkach odmiennych od warunków normalnych (0 o C 273K, 273hPa)
Karta pracy I/2a Stechiometria równań reakcji chemicznych, objętość gazów w warunkach odmiennych od warunków normalnych (0 o C 273K, 273hPa) I. Stechiometria równań reakcji chemicznych interpretacja równań
DE-WZP.261.11.2015.JJ.3 Warszawa, 2015-06-15
DE-WZP.261.11.2015.JJ.3 Warszawa, 2015-06-15 Wykonawcy ubiegający się o udzielenie zamówienia Dotyczy: postępowania prowadzonego w trybie przetargu nieograniczonego na Usługę druku książek, nr postępowania
ENETOSH Standard kompetencji dla instruktorów i trenerów ds. bezpieczeństwa i ochrony zdrowia
ENETOSH Standard kompetencji dla instruktorów i trenerów ds. bezpieczeństwa i ochrony zdrowia Pole kompetencji Bezpieczeństwo i higiena pracy Level: 6 Credit: Umiejętności Wiedza 1 Stawia pytania odnośnie
Podstawowe oddziaływania w Naturze
Podstawowe oddziaływania w Naturze Wszystkie w zjawiska w Naturze są określone przez cztery podstawowe oddziaływania Silne Grawitacja Newton Elektromagnetyczne Słabe n = p + e - + ν neutron = proton +
Harmonogramowanie projektów Zarządzanie czasem
Harmonogramowanie projektów Zarządzanie czasem Zarządzanie czasem TOMASZ ŁUKASZEWSKI INSTYTUT INFORMATYKI W ZARZĄDZANIU Zarządzanie czasem w projekcie /49 Czas w zarządzaniu projektami 1. Pojęcie zarządzania
INSTRUKCJA OBSŁUGI WD2250A. WATOMIERZ 0.3W-2250W firmy MCP
INSTRUKCJA OBSŁUGI WD2250A WATOMIERZ 0.3W-2250W firmy MCP 1. CHARAKTERYSTYKA TECHNICZNA Zakresy prądowe: 0,1A, 0,5A, 1A, 5A. Zakresy napięciowe: 3V, 15V, 30V, 240V, 450V. Pomiar mocy: nominalnie od 0.3
SEKCJA I: ZAMAWIAJĄCY SEKCJA II: PRZEDMIOT ZAMÓWIENIA. http://bzp0.portal.uzp.gov.pl/index.php?ogloszenie=show&pozycja=70594&rok=2015-03-30
1 z 6 2015-03-30 14:03 Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.oss.wroc.pl Wrocław: Druk karty pracy dotyczącej barkowych malowideł w
Zadania powtórzeniowe I. Ile wynosi eksport netto w gospodarce, w której oszczędności równają się inwestycjom, a deficyt budżetowy wynosi 300?
Zadania powtórzeniowe I Adam Narkiewicz Makroekonomia I Zadanie 1 (5 punktów) Ile wynosi eksport netto w gospodarce, w której oszczędności równają się inwestycjom, a deficyt budżetowy wynosi 300? Przypominamy
Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.mcs-przychodnia.pl
Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.mcs-przychodnia.pl Warszawa: Dostawa materiałów i wypełnień stomatologicznych dla Mazowieckiego
biuro@cloudtechnologies.pl www.cloudtechnologies.pl Projekty uchwał dla Zwyczajnego Walnego Zgromadzenia
Warszawa, 11 kwietnia 2016 roku Projekty uchwał dla Zwyczajnego Walnego Zgromadzenia w sprawie przyjęcia porządku obrad Zwyczajne Walne Zgromadzenie przyjmuje następujący porządek obrad: 1. Otwarcie Zgromadzenia,
R E G U L A M I N P R Z E T A R G U
R E G U L A M I N P R Z E T A R G U na sprzedaż wartości niematerialnych Hotel System Management Sp. z o.o. w upadłości likwidacyjnej w Krakowie, ul. Gabrieli Zapolskiej 38, 30-126 Kraków sygn.akt VIII
PREPARAT DYSPERGUJĄCO - MYJĄCY AN-01
1/5 KARTA CHARAKTERYSTYKI SUBSTANCJI CHEMICZNEJ (podstawa: Rozporządzenie MZ. Dz. U. Nr 140 poz. 1171 z dnia 3 lipca 2002) Dystrybutor: Andel Polska Sp. z o.o., ul. Lublańska 34, 31-476 Kraków Tel. 12
Projekt MES. Wykonali: Lidia Orkowska Mateusz Wróbel Adam Wysocki WBMIZ, MIBM, IMe
Projekt MES Wykonali: Lidia Orkowska Mateusz Wróbel Adam Wysocki WBMIZ, MIBM, IMe 1. Ugięcie wieszaka pod wpływem przyłożonego obciążenia 1.1. Wstęp Analizie poddane zostało ugięcie wieszaka na ubrania
RAPORT Z EWALUACJI WEWNĘTRZNEJ. Młodzieżowego Domu Kultury w Puławach W ROKU SZKOLNYM 2014/2015. Zarządzanie placówką służy jej rozwojowi.
RAPORT Z EWALUACJI WEWNĘTRZNEJ Młodzieżowego Domu Kultury w Puławach W ROKU SZKOLNYM 2014/2015 Zarządzanie placówką służy jej rozwojowi. CEL EWALUACJI: PRZEDMIOT EWALUACJI: Skład zespołu: Anna Bachanek
OK Tigrod 1070 (OK Tigrod 18.01)*
OK Tigrod 1070 (OK Tigrod 18.01)* EN ISO 18273: S Al 1070 (Al99,7) Spoiwo do spawania czystego aluminium, odporne na działanie czynników chemicznych i korozję atmosferyczną. Posiada dobre właściwości spawalnicze.
PL-LS.054.24.2015 Pani Małgorzata Kidawa Błońska Marszałek Sejmu RP
Warszawa, dnia 04 września 2015 r. RZECZPOSPOLITA POLSKA MINISTER FINANSÓW PL-LS.054.24.2015 Pani Małgorzata Kidawa Błońska Marszałek Sejmu RP W związku z interpelacją nr 34158 posła Jana Warzechy i posła
RAPORT Z 1 BADANIA POZIOMU SATYSFAKCJI KLIENTÓW URZĘDU MIEJSKIEGO W KOLUSZKACH
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego RAPORT Z 1 BADANIA POZIOMU SATYSFAKCJI KLIENTÓW URZĘDU MIEJSKIEGO W KOLUSZKACH Opracował: Bohdan Turowski,
Objaśnienia wartości, przyjętych do Projektu Wieloletniej Prognozy Finansowej Gminy Golina na lata 2012-2015
Załącznik Nr 2 do Uchwały Nr XIX/75/2011 Rady Miejskiej w Golinie z dnia 29 grudnia 2011 r. Objaśnienia wartości, przyjętych do Projektu Wieloletniej Prognozy Finansowej Gminy Golina na lata 2012-2015
Regulamin Zarządu Pogórzańskiego Stowarzyszenia Rozwoju
Regulamin Zarządu Pogórzańskiego Stowarzyszenia Rozwoju Art.1. 1. Zarząd Pogórzańskiego Stowarzyszenia Rozwoju, zwanego dalej Stowarzyszeniem, składa się z Prezesa, dwóch Wiceprezesów, Skarbnika, Sekretarza
Terminowe umowy o pracę na nowych zasadach
PORADNIKI KADROWE Terminowe umowy o pracę na nowych zasadach Najważniejsze pytania i odpowiedzi Zamów książkę w księgarni internetowej Warszawa 2016 Tekst pochodzi z Serwisu Prawa Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: zrd.poznan.pl; bip.poznan.
Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: zrd.poznan.pl; bip.poznan.pl Poznań: Dostawa w formie leasingu operacyjnego fabrycznie nowej frezarki
FUNDUSZE EUROPEJSKIE DLA ROZWOJU REGIONU ŁÓDZKIEGO
Dotyczy projektu: Wzrost konkurencyjności firmy poprzez wdrożenie innowacyjnej technologii nestingu oraz Województwa Łódzkiego na lata 2007-2013. Numer umowy o dofinansowanie: UDA-RPLD.03.02.00-00-173/12-00
Urządzenie do odprowadzania spalin
Urządzenie do odprowadzania spalin Nr. Art. 158930 INSTRUKCJA OBSŁUGI Informacje wstępne: Po otrzymaniu urządzenia należy sprawdzić czy opakowanie jest w stanie nienaruszonym. Jeśli po dostarczeniu produktu
Karta charakterystyki Zgodnie z 1907/2006/WE, Artykuł 31 Data druku: 29.08.2008 Data aktualizacji: 29.08.2008. Smarowanie. jak wyżej.
1. Identyfikacja preparatu i nazwa firmy Informacje o produkcie: Nazwa handlowa: Zastosowanie preparatu: Dostawca: Infolinia: Informacja o nagłych przypadkach: Smar litowy uniwersalny 7022 Smarowanie Siebert
Audyt SEO. Elementy oraz proces przygotowania audytu. strona
Audyt SEO Elementy oraz proces przygotowania audytu 1 Spis treści Kim jesteśmy? 3 Czym jest audyt SEO 4 Główne elementy audytu 5 Kwestie techniczne 6 Słowa kluczowe 7 Optymalizacja kodu strony 8 Optymalizacja
Waldemar Szuchta Naczelnik Urzędu Skarbowego Wrocław Fabryczna we Wrocławiu
1 P/08/139 LWR 41022-1/2008 Pan Wrocław, dnia 5 5 września 2008r. Waldemar Szuchta Naczelnik Urzędu Skarbowego Wrocław Fabryczna we Wrocławiu WYSTĄPIENIE POKONTROLNE Na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z