ZMIENNOŚĆ MINIMALNEJ DOBOWEJ TEMPERATURY POWIETRZA W STREFIE POLSKIEGO WYBRZEśA BAŁTYKU. Czesław Koźmiński 1, BoŜena Michalska 2

Transkrypt

1 At Agrophysi, 2008, 12(3), ZMIENNOŚĆ MINIMALNEJ DOBOWEJ TEMPERATURY POWIETRZA W STREFIE POLSKIEGO WYBRZEśA BAŁTYKU Czesłw Koźmiński 1, BoŜen Mihlsk 2 1 Zkłd Klimtologii i Meteorologii Morskiej, Uniwersytet Szzeiński ul. Wąsk 13, Szzein 2 Ktedr Meteorologii i Klimtologii, Akdemi Rolniz w Szzeinie ul. PpieŜ Pwł VI/3, Szzein e-mil: mihlsk@gro.r.szzein.pl S t r e s z z e n i e. Wykorzystują wyniki pomirów njniŝszej minimlnej tempertury powietrz w dnym miesiąu z 9 stji meteorologiznyh IMGW z lt , oprowno zsową i przestrzenną zmienność tego elementu n polskim wyrzeŝu Błtyku. Asolutnie njniŝsze doowe minimlne tempertury powietrz wyniosły od około 2 o C w sierpniu do około 30 o C w lutym i w styzniu. Posługują się metodą regresji liniowej nlizowno kierunek i wielkość zmin minimlnej tempertury w łym 0- leiu, wykzują njwiększy wzrost tempertury w lutym i w styzniu od 2,3 o C do 6,7 o C n 0 lt. Klsyfikję termizną według poszzególnyh miesięy przeprowdzono metodą kwntylową, o dło podstwę do oprowni klendrz zmin minimlnej doowej tempertury powietrz. Poząwszy od 1988 roku zznz się n wyrzeŝu rdzo wyrźny wzrost tempertury, zwłszz zimą i wzesną wiosną, od 1997 roku tkŝe w miesiąh letnih. W pry nlizowno zleŝnośi minimlnej doowej tempertury ze średnią miesięzną temperturą powietrz uzyskują istotne sttystyznie związki, szzególnie zimą. DuŜą zleŝność ze średnią miesięzną temperturą wykzuje równieŝ mplitud tempertury (róŝni między njwyŝszą mksymlną i njniŝszą minimlną doową temperturą w dnym miesiąu) przyjmują istotny sttystyznie kierunek zmin zimą ujemny, ltem dodtni. S ł o w kluzowe: minimln tempertur, zmienność, trendy, klsyfikj termizn WSTĘP W klimtologii, przy oenie zkresu wrunków termiznyh dnego oszru lu miejsowośi, zęsto stosuje się skrjne (mksymlne i minimlne) doowe tempertury powietrz. W Polse, wielkość nomlnyh i ekstremlnyh tem- Pr wykonn w rmh projektu dwzego PBZ-KBN-086/PO4/2003

2 714 C. KOŹMIŃSKI, B. MICHALSKA pertur powietrz zleŝy w zimie, głównie od odległośi od Oenu Atlntykiego i Błtyku, w leie szerokośi geogrfiznej, w łym roku od yrkulji tmosferyznej i rodzju npływjąyh ms powietrz, tkŝe wrunków fizjogrfiznyh. W mirę postępująyh zmin klimtu, zmieni się równieŝ zęstość i zkres występowni minimlnej i mksymlnej tempertury powietrz, oddziłująyh n dynmikę proesów fizyznyh, hemiznyh i iologiznyh w środowisku przyrodnizym. U współzesnego złowiek próg poudliwośi meteorologiznej jest znznie oniŝony w stosunku do złowiek Ŝyjąego w uiegłyh wiekh. Szzególnie uiąŝliwe dl złowiek są tempertury powietrz rdzo wysokie (>2 o i >30 o C) i rdzo niskie (< 10 o C) orz duŝe mplitudy i międzydoowe zmiennośi tempertury powietrz (BłŜejzyk 2004). Litertur klimtologizn i ioklimtyzn dotyzą polskiego wyrzeŝ Błtyku jest oszern. Njrdziej kompleksowe informje o wrunkh termiznyh wyrzeŝ moŝn znleźć w rozprwie (Filipik 2004 orz w Atlsie zsoów i zgroŝeń klimtyznyh Pomorz 2004, w prh Miętus i in. 2004, tkŝe w monogrfii Kozłowskiej-Szzęsnej i in. 2002) dotyząej ioklimtu uzdrowisk polskih, w tym: Świnoujśi, Kołorzegu, Ustki i Sopotu. Widomośi n temt zmin doowyh ekstremlnyh tempertur powietrz znjdują się w prh: Ceulk i Limnówk (2007), Jędrys i Leśny (2007), Koźmiński i Mihlsk (2008), Owzrek (200) orz Pnfil (2007). O rozkłdzie tempertury n wyrzeŝu zimą w zleŝnośi od ksztłtowni się wrunków termiznyh półnonego Atlntyku pisł (Mrsz 2001). Ogólnej oeny wrunków termiznyh w Polse, z dłuŝsze okresy pomirów dokonły Kuziemsk (1983) i Trepińsk (200), w skli entrlnej Europy Brzdil i in. (199). MATERIAŁY I METODY W pry posłuŝono się wynikmi pomirów njniŝszej minimlnej doowej tempertury powietrz, jką notowno w dnym miesiąu n 9 stjh meteorologiznyh IMGW (Świnoujśie, Kołorzeg, Koszlin, Drłowo, Ustk, Łe, Hel, Gdńsk-Świno, Elląg) z lt (rys. 1). W odniesieniu do Drłow i Gdńsk-Świn rozptrywno okres krótszy: Anlizowno rozkłd zsowy i przestrzenny wzdłuŝ wyrzeŝ orz wrtośi średnie, njwyŝsze, njniŝsze i odhyleni stndrdowe minimlnej doowej tempertury powietrz w ukłdzie miesięy, sezonów i roku. Posługują się metodą regresji liniowej nlizowno równieŝ trendy zmin minimlnej tempertury, o umoŝliwiło oenę kierunku i wielkośi zmin tego elementu w dnym 0-leiu. Istotność sttystyzną współzynników korelji oszowno n poziomie: α = 0,0 i α = 0,01.

3 ZMIENNOŚĆ MINIMALNEJ DOBOWEJ TEMPERATURY POWIETRZA 71 Rys. 1. Rozkłd stji meteorologiznyh IMGW w strefie polskiego wyrzeŝ Błtyku Fig. 1. Distriution of IMGW meteorologil sttions on the Polish Blti Cost Bdno tkŝe zęstość występowni minimlnej doowej tempertury w przedziłh -io stopniowyh. Mimo postępująego oiepleni klimtu stwierdzono nieregulrne występownie ohłodzeń, o wykzno dją tą temperturę w okresh 2-io letnih ( i ) orz w kolejnyh 10-io leih. W elu określeni zmiennośi tego elementu klimtu posłuŝono się metodą kwntyli, w której dokonno oeny pełnego zkresu zmiennośi minimlnej doowej tempertury n dnej stji według 11 przedziłów kwntylowyh od ekstremlnie niskiej (kwntyl %) do ekstremlnie wysokiej (kwntyl 9%): Rząd kwntyli (%) Chrkter termizny miesią Kls > , , , , , , ,01-20,01-10 < ekstremlnie wysok nomlnie wysok rdzo wysok wysok umirkownie wysok NORMALNA umirkownie nisk nisk rdzo nisk nomlnie nisk ekstremlnie nisk N podstwie wyŝej opisnej klsyfikji tempertury oprowno dl stji w Kołorzegu klendrz zmin minimlnej doowej tempertury według miesięy i lt z o- kresu Zmienność ekstremlnej tempertury powietrz dorze określ ih mplitud, którą w niniejszej pry olizono jko róŝnię pomiędzy njwyŝszą mk

4 716 C. KOŹMIŃSKI, B. MICHALSKA symlną i njniŝszą minimlną doową temperturą w dnym miesiąu. Wrtośi tempertury mksymlnej zzerpnięto z pry Koźmińskiego i Mihlskiej (2008). Bdno trendy zmin mplitudy w poszzególnyh miesiąh orz jej zleŝność od średniej miesięznej tempertury powietrz. ANALIZA WYNIKÓW W strefie wyrzeŝ występuje rdzo duŝe zsowe i przestrzenne zróŝniownie minimlnej doowej tempertury powietrz, szzególnie od grudni do mr, kiedy to wrtośi odhyleni stndrdowego ksztłtują się od 3,3 o C n Helu w grudniu do 6,9 o C w Ellągu w styzniu. Njmniejszą zmiennośią odznz się lipie od o C w Łeie, Świnie i Ellągu do o C w Koszlinie i n Helu (t. 1). W nlizownym 0-leiu ujemne doowe minimlne tempertury powietrz występowły od wrześni do mj, w Koszlinie i Łeie tkŝe w zerwu. Jedynie w lipu i sierpniu nie znotowno n wysokośi 200 m n.p.g. ujemnyh tempertur. Brdzo duŝe przestrzenne zróŝniownie wrtośi omwinej tempertury zznz się w grudniu i w styzniu, wynoszą w przypdku wrtośi średnih pond o C (Hel i Gdńsk-Świno), w odniesieniu do wrtośi solutnie njniŝszyh nwet 1 o C w styzniu między Helem i Ellągiem. W mirę przemieszzni się z zhodu n wshód, wzrst (poz Helem) ekstremlność minimlnej doowej tempertury powietrz od 22,0 o C w Świnoujśiu do 27,4 o C w Świnie i 30,1 o C w Ellągu, n o tkŝe wskzywł w swej pry Filipik (2004). W okresie od grudni do mr mogą występowć ujemne tempertury poniŝej 1,0 o C, w styzniu i lutym poniŝej 20,0 o C (t. 1). Stwierdz się równieŝ, iŝ zimą nstępuje wzrost wielkośi róŝniy pomiędzy njwyŝszymi i njniŝszymi wrtośimi minimlnej doowej tempertury powietrz w mirę przemieszzni się z zhodu n wshód (rys. 2). Wielkość róŝniy między omwinymi wrtośimi minimlnej tempertury jest od 3 do rzy większ zimą niŝ ltem w wyniku zmienijąej się yrkulji tmosferyznej i npływu róŝnyh ms powietrz. PowyŜsze stwierdzeni znjdują uzsdnienie w dnyh zwrtyh w teli 2 przedstwijąej zęstość (%) minimlnej doowej tempertury powietrz w przedziłh -stopniowyh. W miesiąh zimowyh proentowy rozkłd zęstośi minimlnej tempertury jest w mirę wyrównny i występuje w 4 lu przedziłh, w przeiwieństwie do miesięy letnih, w któryh tempertur występuje w 2-3 przedziłh ze zdeydowną przewgą zęstośi w jednym z nih. Przykłdowo w Uste zimą njwyŝsz zęstość w styzniu i lutym (36%) zznz się w przedzile od 10,0 o C do 14,9 o C, w lipu i sierpniu odpowiednio 82 i 88% w przedzile,1-10,0 o C. Podony rozkłd minimlnej tempertury w Krkowie, le w niŝszyh wrtośih zimą opisł Mihniewski (2007).

5 ZMIENNOŚĆ MINIMALNEJ DOBOWEJ TEMPERATURY POWIETRZA 717 Świnoujśie Kołorzeg 1 1 tempertur - temperture ( o C) I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII miesiąe - months tempertur - temperture ( o C) I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII miesiąe - months Łe Hel 1 20 tempertur - temperture ( o C) tempertur - temperture ( o C) I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII -2 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII miesiąe - months miesiąe - months Rys. 2. Średni wieloletni () orz zkres między njwyŝszą () i njniŝszą () minimlną doową temperturą powietrz. Lt Rys. 2. Averge long-term vlue () nd rnge etween highest () nd lowest () minimum dily ir temperture. Yers Anliz wieloletniego mteriłu dł podstwę do oeny trendów minimlnej tempertury powietrz, o orzują tel 3 i rys. 3. Spośród 12 miesięy njśiślejszy dodtni związek tej tempertury z ltmi dń występuje w lutym, kiedy to w 7 n 9 opisywnyh stji jest on istotny sttystyznie, zwłszz w Kołorzegu i Uste. Wnioskują z olizonyh wielkośi współzynników kierunkowyh trendu liniowego, njwiększy przyrost minimlnej tempertury n 0 lt m miejse w Drłowie (6,7 o C) i n Helu (4,7 o C), przy średniej wielkośi dl łego wyrzeŝ wynosząej w lutym 4,8 o C n 0 lt. Nieo mniejszy wzrost minimlnej doowej tempertury powietrz dl wyrzeŝ, le nieistotny sttystyznie występuje w styzniu i w mru, odpowiednio 3,9 o C, 2,8 o C n 0 lt. Z kolei w lipu i sierpniu wrtośi współzynników korelji minimlnej tempertury z ltmi dń są wysoe istotne i istotne dl wyrzeŝ, le przy stosunkowo młym wzrośie tej tempertury n 0 lt odpowiednio o C i o C. DuŜym wzrostem tempertury w tyh miesiąh wyróŝniją się stje Kołorzeg i Hel od 3,3 o C do

6 Tel 1. Minimln doow tempertur powietrz, średni (), njwyższ (), njniższ () i odhylenie stndrdowe (d). Lt Tle. 1. Minimum dily ir temperture, verge (), highest (), lowest () nd stndrd devitions (d). Yers Stj /miesią Sttion /month I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok Yer XII II III V VI VIII IX XI Świnoujśie d 10, 22,0,1 9, 0,7 23,,1 6,1 0,3 16,8 3,9 2,0,2 2,2,4 6,6 10,4 2,8 9,4 1 4,8 1,4 8,9 13, 6,4,4 9,2 2,2 0,8 6,4 4,7 2,2 3,2 10,3 2,6 8,3 17, 4,2 0, 3,7 9,4 3,8 18,6 3,7 2,0 0, 6, 8,3 1 6,7 0,9 4,1 2,6 Kołorzeg d 1 0,4 23,9,2 10,2 24,9,3 6,6 0,7 17,7 3,9 2,2 0,6,2 1,4,6 2,6,8 8,6 8,9 12,2, 8,0 12,4 2,4 4,3 6,9 0,7,9,0 2,2 4,4 0, 13,1 2,8 9,3 1,4 18,3 4, 4,4 10,4 3,6 20,0 3,9 0,6 8,0 7,6 10,,3 0,1 2,4 3, 1,4 Koszlin d 12,8 26,7,7 1 1,4 26,3, 7,6 0,8 16,4 3,7 3,0 3,0 10,1 0,,1 3,9 4,2 9,0 2,2 7,8 1 7,1 10,1 0,0 2,0 3,3 7,8 2,0 2,1 0, 6,1,4 2,2 4,6 14,0 3,3 10,2 2,1 19,7 4,6 2,2 0,3,0 11,4 3,9 20,9 4,0 3,4 0,4 6,8 6,4 9,0 2,0 0,6 3,3,7 Drłowo* d 12,2 0,9 2,7,9 10,9 0, 27,1,8 7,3 0,6 17,3 4,3 2,7 0,4 6,0 4,0 3,8,0 8,1 0,2 8,0 10,,8 7,4 9,9 3,4 3,7 6,3 0,1 0,3,8, 2,3 4,4 0,6 13,0 3,1 10,1 2,7 20,1 4, 0,9 4,9 1 4,0 20, 4,3 3,0 0,4 8,2 6,8 8,3 4,4 0,3 3,1 3,4 Ustk d 1 0,9 23,1,3 10,1 0,6 26,2 4,9 6,7 0,9 1,7 4,1 0,7,0, 2,8,6 9,0 8,7 12,0, 8,3 13,0 4,4 4, 7,4 0, 0,0 7,0 10,6 2,6 4,2 12,8 3,1 9,1 18,9 4,2 4,8 10,2 3,9 19,3 3,9 2, 0,4 6,9 7, 1 4,3 0,0 4,2,2

7 Łe d 12, 23,2, 1 2,0 27,2,6 8,0 0,8 19,0 4,4 4,1 0,1 7, 1,4 4,4 4,8 2,0 3,8 7,9 2,0 7,1 9,3 4,2 6,6 9,7 2,9 6,4 0,6 3,3,9 2,0,2 0, 1,4 3,1 10,1 2,9 19,7 4,0 2,7 0,4,3 11,4 4,1 20,4 4,0 4,1 1,4 8,9,8 8,2 2, 3,8 Hel d 9,8 2,0 19,1 4,3 9,4 19,7 4, 6,8 17,0 3,6 3, 3,0 8,7 2,0 0,,0 3,3 4,6 9,6 0,2 2,1 8, 13,2,4 8,4 13,7,3,1 9,4 2,2 6,8 2,6 2,1 2,4 2,6 9,2 2,3 6,9 1,2 3,3 0,9 2,0 3,6 8,7 3,7 16,0 3,3 3,3 6,7 7,2 1 4,2 4,3 Gdńsk Świno* d 1,3 4,2 27,4 6,3 13,0 27,7 6,0 8, 2,2 22,8,1 3,0 0,,9,7 1,4,3 8,1 8,0 1,9 7,4 10,6 3,3 3,3 6,3 3,2 6,6 6,0 0,9 16,8 4,0 12,0 23,3,1 2,8 0,0 6,2 13,,3 22,2 4,1 3,3 8,8 2,0 6,9 9,3 4,6 0,9 2,3 4,3 Elląg d 1,2 3,1 30,1 6,9 13, 3,0 29,8,7 8,7 2,2 2 4,7 3,2,8,4,0 2,1 4,9 8,3 0,2 7,7 9,8 4,7 6,9 10,1 3,4 2,9 6,6 1,4 3, 8, 2,3 6,0 0, 1,3 3,7 1 3,6 23,3,1 3,0 6,6 13,,7 24,3 4, 3,6 0,4 8,2 6, 9,1 4,6 0,9,8 * Okres Period

8 Tel 2. Częstość (%) minimlnej doowej tempertury powietrz w przedziłh -stopniowyh wg miesięy dl trzeh wyrnyh stji. Lt Tle 2. Frequeny of minimum dily ir temperture in -degree intervls ording to months for 3 seleted sttions. Yers Świnoujśie o C I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 10,1-1, ,1-10, ,1-, ,9-0, ,9 -, ,9-10, ,9-1, ,9-20, ,9-2,0 Rzem Totl Ustk o C I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 10,1-1, ,1-10, ,1-, ,9-0, ,9-, ,9-10, ,9-1, ,9-20,0 8 29,9-2,0 2 Rzem Totl

9 Hel o C I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 10,1-1, ,1-10, ,1-, ,9-0, ,9 -, ,9-10, ,9-1, ,9-20,0 29,9-2,0 Rzem Totl

10 Tel 3. Współzynniki korelji () i współzynniki kierunkowe trendu liniowego o C n rok (), orz zminy minimlnej doowej tempertury powietrz o C/0 lt (). Lt *Okres Tle 3. Correltion oeffiients () nd diretion oeffiients of the liner trend of o C per yer () nd hnges of minimum dily ir temperture in o C/0 yers (). Yers *Period Stj Sttion Świnoujśie Kołorzeg Koszlin Drłowo* Ustk Łe Hel Gdńsk Świno* Elląg Stref wyrzeŝ (9 stji) Costl re (9 sttions) 0,202 0,070 3, 0,283* 0,100,0 0,26 0,103,2 0,24 0,114,7 0,29 0,094 4,7 0,208 0,079 4,0 0,286* 0,08 4,2 0,229 0,109, 0,17 0,074 3,7 0,249 0,091 4,6 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 0,299* 0,104,2 0,336* 0,121 6,1 0,286* 0,108,4 0,303* 0,133 6,7 0,324* 0,120 6,0 0,298* 0,11,8 0,307* 0,094 4,7 0,208 0,09 4,8 0,119 0,047 2,3 0,291* 0,103,2 0,237 0,064 3,2 0,236 0,064 3,2 0,129 0,033 0,220 0,071 3,6 0,249 0,069 3, 0,16 0,047 2,4 0,21 0,062 3,1 0,306* 0,118,9 0,294* 0,096 4,8 0,239 0,06 3,3 0,017 0,002 0,1 0,292* 0,028 1,4 0,034 0,004 0,308* 0,03 0,178 0,016 0,8 0,116 0,012 0,6 0,42** 0,09 2,9 0,14 0,016 0,8 0,018 0,002 0,1 0,142 0,011 0,6 0,187 0,020 0,307* 0,037 0,1 0,019 0,9 0,221 0,032 0,172 0,022 0,037 0,00 0,3 0,332* 0,037 0,103 0,01 0,8 0,047 0,007 0,3 0,181 0,019 0,138 0,01 0,8 0,389** 0,047 2,4 0,132 0,020 0,310* 0,038 0,244 0,032 0,022 0,003 0,2 0,333* 0,049 2, 0,192 0,022 0,03 0,00 0,3 0,240 0,02 0,232 0,022 0,76** 0,060 3,0 0,309* 0,038 0,224 0,023 0,484** 0,049 2, 0,04 0,004 0,491** 0,061 3,1 0,2 0,024 0,223 0,018 0,9 0,473** 0,036 0,263 0,023 0,449** 0,00 2, 0,236 0,032 0,213 0,024 0,318* 0,036 0,093 0,011 0,6 0,47** 0,063 3,2 0,161 0,016 0,8 0,084 0,008 0,4 0,374** 0,033 0,120 0,014 0,7 0,220 0,026 0,130 0,019 0,132 0,017 0,9 0,19 0,023 0,010 0,001 0,1 0,274 0,042 2,1 0,283* 0,037 0,060 0,007 0,3 0,192 0,019 0,034 0,00 0,3 0,01 0,002 0,1 0,020 0,003 0,02 0,004 0,2 0,07 0,011 0,6 0,104 0,01 0,8 0,149 0,022 0,09 0,008 0,4 0,032 0,00 0,3 0,00 0,001 0,1 0,020 0,004 0,2 0,063 0,012 0,6 0,00 0,001 0,1 0,01 0,003 0,071 0,01 0,8 0,046 0,010 0, 0,037 0,006 0,3 0,062 0,019 0,9 0,036 0,009 0, 0,016 0,003 0,2 0,041 0,012 0,6 0,118 0,037 0,189 0,09 2,9 0,083 0,028 1,4 0,234 0,067 3,4 0,074 0,020 0,138 0,034 0,043 0,017 0,8 0,041 0,01 0,7 0,132 0,037 Rok Yer 0,374** 0,029 0,20** 0,046 2,3 0,42** 0,036 0,421** 0,043 2,2 0,14** 0,047 2,4 0,22 0,021 0,86** 0,01 2,6 0,340* 0,038 0,24 0,021 0,441** 0,038

11 ZMIENNOŚĆ MINIMALNEJ DOBOWEJ TEMPERATURY POWIETRZA 723 3,9 o C. Ntomist jesienią n większośi stji występuje tendenj ujemn, hoiŝ nieistotn sttystyznie, o wskzywłoy n niewielki spdek minimlnej doowej tempertury powietrz (t. 3, rys. 3). Oeniją zminy średniej roznej tempertury stwierdz się jej wzrost, wynosząy w zleŝnośi od stji od 0,7 o C w Łeie i Ellągu do 2,3 o C n 0 lt n Helu. RównieŜ (Filipik 2004) uzyskł dl minimlnej roznej tempertury n stjh n wyrzeŝu istotny sttystyznie dodtni trend, spośród sezonów głównie wiosną. W świetle dnyh zwrtyh w teli 3, wyrzeŝe hrkteryzuje się orz łgodniejszymi doowymi minimlnymi temperturmi powietrz w poszzególnyh miesiąh, z wyjątkiem pździernik i listopd, n niektóryh stjh tkŝe grudni i kwietni. Anliz odhyleń minimlnej doowej tempertury powietrz w kolejnyh 10- leih okresu od wielkośi przeiętnyh wskzuje, Ŝe njniŝsze wrtośi tej tempertury notowno w trzeh pierwszyh 10-leih, zwłszz w dekdzie , njwyŝsze w osttnih dwóh dekdh szzególnie w lth (t. 4). Brdzo duŝymi odhylenimi, zrówno ujemnymi jk i dodtnimi wyróŝniją się miesiąe styzeń i luty, njmniejszymi wrzesień i pździernik. W poszzególnyh lth odhyleni tempertury od wrtośi przeiętnej przyjmowły zrówno dodtnie, jk i ujemne znki i róŝne wielkośi w kolejnyh miesiąh lu porh roku. Postępująe zminy klimtu mją odzwieriedlenie we wzrośie zęstośi pojwini się minimlnej tempertury w 2-leiu , w porównniu z okresem , w przedziłh od,0 o C do 0 o C i od 0,1 do,0 o C orz zmniejszeniem zęstośi tej tempertury od 10,0 o C do 1,0 o C o ilustrują digrmy dl 3 stji n rysunku 4. Przy złoŝonej wrtośi kwntyl % (t. ) minimln doow tempertur powietrz w styzniu ksztłtuje się od 18,9 o C w Świnoujśiu do 26, o C w Ellągu, wykzują wyrźny spdek tempertury z zhodu n wshód orz w mirę oddlni się od wyrzeŝ w głą kontynentu, zego przykłdem są dne ze stji Kołorzeg i Koszlin (róŝni 2,0 o C). Nietypową jest stj n Helu, otozon z trzeh stron wodmi Błtyku i Ztoki Gdńskiej, w wyniku zego notowne tm tempertury wyrźnie odiegją od wrtośi tempertury rejestrownej n pozostłyh stjh wyrzeŝ. Przy nlizownej wielkośi kwntyl %, jedynie ltem (VI-VIII) minimln doow tempertur n dnyh stjh nie przyjmuje ujemnyh wrtośi. N stjh rzegowyh w okresie letnim wrtośi kwntyl 9% wynoszą od 8,1 o C n Helu do 1 o C w Świnoujśiu, w okresie zimowym (XII-II) od o C w Świnoujśiu do 3, o C w Łeie. Wiosną zznz się wyrźny wpływ wyhłodzonyh wód Błtyku n oniŝenie tempertury powietrz w strefie rzegowej n o wskzywł równieŝ (Owzrek 200) nlizują rozkłd kwntyli średniej doowej tempertury powietrz n WyrzeŜu i Pomorzu.

12 Tel 4. Odhyleni minimlnej doowej tempertury powietrz w kolejnyh 10-leih od wrtosi przeietnej z lt Tle 4. Devitions of minimum dily ir temperture in onseutive dedes from verge vlues of the yers Stje Sttion Swinoujsie Kolorzeg Koszlin Ustk 10-lei Dedes I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 6-6 2,8 2,0 0,3 0,1 0, 0, 0,4 0, 0,3 0, ,8 0,4 0,4 0,4 0,0 0,3 0,1 0,1 0, 0, ,7 0,1 0,6 0,6 0, 0,1 0,2 0,8 0, ,0 0, 0,4 0,4 0,1 0, 0,2 0,1 0,8 0, ,7 0,9 0, 0,6 0,8 0, 0,2 0,4 0,3 0, ,7 2,9 0,7 1,4 0,6 0,7 0, ,9 0,8 0, 0,1 0,1 0,1 0,1 0, ,4 0,1 0,7 0,0 0,6 0,4 0, 0,0 0,1 0, 1, ,9 3,1 0,9 0,7 0,9 0,7 0,2 0, 0, ,2 0,4 0,8 0,1 0,6 0, 0,2 0, 0, 0, ,3 2,4 0,2 0,4 0,0 0,1 0,3 0, ,1 0,8 0,4 0,1 0,0 0,4 0,2 0,7 0,3 0, ,4 0,3 0,8 0, 0,6 0,6 0, 0, 0,2 0, ,6 3,2 0,3 0,3 0, 0,2 0, 0,4 0,0 0,8 0,1 2, ,4 0,3 0,1 0,3 0,4 0,8 0,7 0,4 0,2 0, ,4 2,4 0,6 0,1 0,8 0,3 0,1 0, 0, ,9 0,7 0,4 0,4 0,7 0,3 0,8 0,4 0,2 0,9 0, ,4 0,4 0,1 0,7 0,4 0,4 0,3 0,1 0, , 3,2 0,2 0,0 0,1 0,1 0,2 0, ,4 0,8 0,9 0,3 0, 0,9 0,4 0,8

13 Le Hel Ellg 6-6 2,0 1,4 0, 0,1 0,8 0,0 0, 0,1 0,6 0,6 0, ,6 0,3 0,4 0,4 0,6 0,7 0,3 0, 0,2 0,1 0, ,2 0,4 0,8 0,9 0,7 0, ,2 3,7 0,0 0,4 0,2 0,2 0,3 0,8 0, ,3 0, 0,2 0,1 0,6 0, 0,1 0,6 0,4 0,2 0,2 0, 6-6 2,0 0,8 0,7 0,7 0,1 0,3 0, , 0,3 0,3 0,3 0,1 0,7 0,1 0,7 0,0 0, 0, ,1 0,9 0,3 0, 0,7 0,1 0,7 0,9 0,1 0,8 0, ,1 0,1 0, 0,3 0,2 0,0 0,1 0,2 0,6 0,1 0, , 0,9 1,4 2,1 0,9 0,1 0, ,2 3,7 0,2 0,1 0,2 0,1 0,4 0,3 0, ,0 0,6 0,2 0,9 0,0 0,1 0,2 0, ,4 0,7 0,1 0,6 0,4 0, 0,6 0,7 0,7 0, ,7 0, 1,4 0,1 0,6 0,2 0,1 0,6 0,7 0, ,6 1,4 0,8 0,1 0,1 0,6 0,6 0, 0,7 0,2

14 726 C. KOŹMIŃSKI, B. MICHALSKA R 2 =0,061 R 2 =0,06 R 2 =0,12 R 2 =0,0009 R 2 =0,122 Rys. 3. Przeieg minimlnej doowej tempertury powietrz wrz z trendem wg sezonów i roku w okresie Wrtośi uśrednione dl 9 stji Fig. 3. Course of dily mximum ir temperture nd the trend ording to sesons nd yer in Averged vlues from 9 sttions Rys. 4. Częstość występowni minimlnej doowej tempertury powietrz według -io stopniowyh przedziłów w okresh () i () Fig. 4. Frequeny of ourrene of dily minimum ir temperture ording to step intervls in the periods of () nd ()

15 ZMIENNOŚĆ MINIMALNEJ DOBOWEJ TEMPERATURY POWIETRZA 727 Posługują się klsyfikją minimlnej doowej tempertury powietrz według 11 przedziłów kwntylowyh oprownyh dl stji w Kołorzegu (rys. ) wykzno, iŝ poząwszy od 1988 roku nstępuje wyrźny wzrost tej tempertury od styzni do mr, od roku 1997 tkŝe od zerw do sierpni. We wześniejszyh lth nomlnie i ekstremlnie wysok minimln doow tempertur powietrz występowł spordyznie, znznie zęśiej notowno nomlnie i ekstremlnie niską temperturę - niezleŝnie od pory roku. Jk wynik z teli 6, wielkość minimlnej doowej tempertury powietrz jest istotnie dodtnio skorelown ze średnią miesięzną temperturą powietrz, zwłszz w okresie zimy. Jedynie w lipu i sierpniu n niektóryh stjh: Drłowo, Łe, Hel opisywne związki są nieistotne sttystyznie, gdyŝ przy stosunkowo niewysokiej średniej miesięznej temperturze mogą wystąpić zrówno wysokie, jk i niskie doowe tempertury minimlne. Kolejnym etpem pry yło określenie wielkośi mplitudy tempertury powietrz olizonej z róŝniy pomiędzy njwyŝszą doową mksymlną, njniŝszą doową minimlną w miesiąu, nstępnie olizenie wielkośi mplitudy n 0 lt w kolejnyh miesiąh i roku (t. 7). Poząwszy od grudni wielkość doowej mplitudy wzrst Ŝ do mj wynoszą, w zleŝnośi od stji od 14,9 o do 22,4 o C n Helu i od 18,3 o do 2, o C w Łeie. Wysokie mplitudy w kwietniu i w mju są uwrunkowne niską minimlną i wysoką mksymlną temperturą. Od zerw, w wyniku znznego wzrostu tempertury minimlnej i niewielkiego mksymlnej zznz się juŝ zmniejszenie wielkośi średniej mplitudy powietrz, które trw Ŝ do listopd (t. 7). Spośród opisywnyh miesięy njwiększy n wyrzeŝu, poz Helem, przyrost mplitudy występuje w kwietniu wynoszą n 0 lt od o w Ellągu do,6 o w Łeie. Tk duŝy wzrost mplitudy powodowny jest głównie rdzo wysokim wzrostem mksymlnej doowej tempertury powietrz w tym miesiąu (Koźmiński i Mihlsk 2008). Od wrześni do mr n większośi stji występuje ujemny trend średniej mplitudy tempertury, szzególnie wyrźny we wrześniu spowodowny zmniejszeniem tempertury mksymlnej orz w lutym większym wzrostem minimlnej niŝ mksymlnej doowej tempertury powietrz. Amplitud tempertury powietrz (t mx -t min ) jest istotnie ujemnie skorelown ze średnią miesięzną temperturą ujemnie skorelown ze średnią miesięzną temperturą od listopd do mr, dodtnio od kwietni do pździernik. Sttystyznie istotną zleŝność tyh zmiennyh stwierdzono w większośi miesięy roku, poz mrem, zerwem, i pździernikiem, o przykłdowo przedstwiono dl wyrnyh miesięy n stji w Łeie (rys. 6).

16 Tel. Wrtośi kwntyli: i 9% minimlnej doowej tempertury powietrz. Lt Tle. Vlues of nd 9% quntiles of minimum dily ir temperture. Yers Stj Sttion % I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok Yer Świnoujśie 9 2,1 18,9 17,9 0,3 12, 0, 4, 4,8 0,4 9,2 4,0 1 7,1 1 6,8 8,2 2,6 4,4 2,8 7, 1,4 1,2 Kołorzeg 9 3,0 20,2 1,4 18,9 13,0 0,1 4, 4,9 8,6 3,0 11,4 6,4 10,6,4 7,3 3,4 3,8 0,2 9,0 16,7 0,8 3,4 Koszlin 9 3,4 22,2 2,2 20,2 13,7 0,1 6,1 3,3 7,8 0,6 9,4 6,2 10,4 3,8 6,8 3,1 4,1 0,8 10,0 2,6 17,7 4,2 Ustk 9 2,8 20,2 2,0 18,2 0,04 13,4 4,4 4,7 8,7 2, 1 6,2 10,9,7 7,3 4,2 4,3 0,9 9,3 2,2 16,0 0,7 3,3 Łe 9 3, 2 20,7 0,7 1,3 6,4 3,1 3, 7,1 0, 9,1,1 9,4 3,8,7 0,1 2,1 4, 0,1 10,3 3, 16,7 0,7 4,7 Hel 9 2,7 16,9 2,0 16,8 0,9 12,7 6,8 3,3 8,1 1, 1,6 8,7 4,7 2,2 1,4 6,2 12,3 3,0 Elląg 9 3,9 26, 4,1 22,9 16,4 0,7,7 4, 2, 8,0 9,7,7 9,0 4,8,9 0,1 2,4,2 0,1 12,1 3,4 20,2 0,9,1

17 Tel 6. Wrtosi wspólzynników korelji (r) pomiedzy sredni miesiezn minimln doow tempertur powietrz. Lt Tle 6. Vlues of orreltion oeffiients (r) etween the verge monthly nd minimum dily ir temperture. Yers Stj Sttion I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Swinoujsie 0,772 0,871 0,698 0,383 0,441 0,479 0,201 0,428 0,467 0,433 0,797 0,797 Kolorzeg 0,731 0,811 0,672 0,370 0,281 0,328 0,13 0,329 0,38 0,320 0,748 0,817 Koszlin 0,69 0,820 0,676 0,224 0,22 0,348 0,276 0,37 0,10 0,488 0,760 0,726 Drlowo* 0,83 0,877 0,781 0,488 0,306 0,490 0,237 0,200 0,9 0,44 0,836 0,863 Ustk 0,807 0,896 0,778 0,373 0,379 0,484 0,37 0,43 0,68 0,481 0,813 0,89 Le 0,71 0,838 0,736 0,340 0,409 0,433 0,133 0,172 0,7 0,429 0,706 0,82 Hel 0,748 0,844 0,760 0,490 0,429 0,344 0,194 0,244 0, 0,401 0,769 0,831 Gdnsk-Swino* 0,816 0,904 0,791 0,79 0,46 0,24 0,394 0,4 0,627 0,24 0,80 0,840 Ellg 0,70 0,867 0,808 0,232 0,382 0,318 0,349 0,313 0,488 0,494 0,760 0,844 * Okres Period

18 Kołorzeg Lt Yer I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII kls - lss ekstremlnie wysok - extremely high nomlnie wysok - normlly high rdzo wysok - very high wysok - high umirkownie wysok - modertely high NORMALNA - NORMAL

19 1981 umirkownie nisk - modertely low nisk - low rdzo nisk - very low nomlnie nisk - normlly low ekstremlnie nisk - extremely low Rys.. Klsyfikj minimlnej doowejj tempertury powietrz n podstwie przedziłów kwntylowyh. Lt Fig.. Clssifition of dily minimum ir temperture ording to quntile intervls. Yers

20 Le Styzen - Jnury mpl Liniowy (mpl) Luty - Ferury 3 3 mplitud o C 2 1 R 2 = 0, mplitud o C 2 1 R 2 = 0, tp sredni miesiezn tp sredni miesiezn Mrze - Mrh Kwieien - April 3 3 mplitud o C R 2 = 0, mplitud o C R 2 = 0, tp sredni miesiezn tp sredni miesiezn Mj - My Czerwie - June mplitud o C R 2 = 0, mplitud o C R 2 = 0, tp sredni miesiezn tp sredni miesiezn

21 Lipie - July Sierpien - August mplitud o C R 2 = 0,324 mplitud o C R 2 = 0, tp sredni miesiezn tp sredni miesiezn Wrzesien - Septemer Pzdziernik - Otoer mplitud o C R 2 0,096= mplitud o C R 2 = 0, tp sredni miesiezn tp sredni miesiezn Listopd - Novemer Grudzien - Deemer mplitud o C R 2 = 0,140 mplitud o C R 2 = 0, tp sredni miesiezn tp sredni miesiezn Rys. 6. Zleznos doowej mplitudy tempertury powietrz (t mx i t min ) od sredniej miesieznej tempertury powietrz. Lt Fig. 6. Reltion etween dily ir temperture mplitude (t mx nd t min ) nd men monthly ir temperture. Yers

22 Tel 7. Średni mplitud tempertury powietrz (), orz zminy wrtośi mplitudy w o C n 0 lt (). Tle 7. Averge ir temperture mplitude () nd hnges in the vlues of the mplitude in o C per 0 yers () Stj Stton I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok Yer Świnoujśie 18,3 0,7 18,7 20,9 0,01 22,8 4,4* 23,7 2,6 22,1 19,8 20,6 2,1 19,2 18,9 0,3 1,6 17,9 0,3 44,6 0,32 Kołorzeg 19,3 19,1 2,9 2 0, 22,7 4,4* 24,2 1,4 22,4 0,1 20,6 2 0,7 20,2 2,8 20,1 0, 16,9 0,4 18,6 4,8 1,40 Koszlin 20,1 19,8 2,0 22,3 24,0 3,6 2,8 0,9 24,8 0,7 2 2,2 22,1 2 3,2 20,4 17,0 0,7 19,2 2,1 47,4 2 Drłowo* 18,8 2,1 18, 20,6 22,4,4** 24,4 3 23,2 0,3 20,9 21,4 20, 3,1* 19,8 0,6 16, 0,9 18,7 0,4 46,3 0,97 Ustk 18,7 18, 2,6 20,7 0,6 22,9 4,4* 24,1 0,8 22,9 2,0 2 3,0* 20,9 0,6 20,4 3,6* 19,8 0,4 16,6 18,0 3,3 4,9 2,23 Łe 19,2 19,1 2,6 2 0,3 24,3,6** 2, 2,6 24,4 0,2 22,2 0,3 2 0,6 2 2,6 20,6 0,0 17,4 2,0 18,3 46, 6 Hel Gdńsk Świno* Elląg 1, ,3 1,6 2,9 20,1 2,2 20,9 0,9 18,3 22,4 0,2 22,9 0,8 2 0,1 23,6 3,1* 24,6 22,4 1,4 23,7 2, 2,3 2,2 2 22,7 0,7 24,0 0,7 19,2 3,4* 2 22,0 0, 18,8 3,3* 2 2,4 22,4 2,7* 17,8 3,9** 2,1** 22,0 16, 20,7 2 0,1 13,7 0,9 17,9 0,6 18,0 0,2 14,9 20,6 2,0 19,7 40,6 3,99 48,8 4 49,4 0,73

23 ZMIENNOŚĆ MINIMALNEJ DOBOWEJ TEMPERATURY POWIETRZA 73 WNIOSKI 1. Spośród ztereh pór roku, njwiększą zmienność i ekstremlność minimlnej doowej tempertury, wykzująą wzrost w kierunku wshodnim, notowno w okresie zimy kiedy to, w porównniu z okresem letnim zmienność t jest 3-4-krotnie większ. 2. W strefie polskiego wyrzeŝ Błtyku minimln doow tempertur powietrz jesienią ył przeiętnie o 2,8 o C wyŝsz w porównniu z wiosną. 3. Asolutnie njniŝsze doowe minimlne tempertury powietrz wyniosły od około 2 o C w sierpniu do około 30 o C w lutym i styzniu. 4. W dnyh okresh: i minimln doow tempertur powietrz występowł w iągu roku ze zwiększoną zęstośią w dwóh przedziłh tempertury: od o do 0 o i od do 10 o C, przy zym w okresie nstąpił wyrźny wzrost zęstośi w przedzile o do 0 o C, przy jej zmniejszeniu w zkresie od 10 o do 20 o C.. N wyrzeŝu w nlizownym wieloleiu wystąpił njwiększy wzrost minimlnej doowej tempertury powietrz w lutym i w styzniu (w zleŝnośi od stji od 2,3 o C do 6,7 o C n 0 lt), mniejszy w lipu i w sierpniu ntomist w pździerniku i w listopdzie zznzył się tendenj ujemn tej tempertury. 6. Mimo postępująego wzrostu tempertury minimlnej nleŝy się równieŝ lizyć z występowniem w poszzególnyh lth wrtośi nomlnie i ekstremlnie niskih. 7. Njśiślejsze związki njniŝszej doowej minimlnej tempertury w dnym miesiąu ze średnią miesięzną temperturą powietrz zhodzą zimą, znznie słsze ltem. 8. Amplitud tempertury powietrz (t mx t min ) wykzuje ujemny związek ze średnią temperturą powietrz zimą, dodtni ltem, w oydwu okresh istotny sttystyznie. Ntomist w zerwu orz w miesiąh przejśiowyh tj. w mru i w pździerniku nie stwierdzono zleŝnośi między dnymi zmiennymi. PIŚMIENNICTWO Atls zsoów i zgroŝeń klimtyznyh Pomorz. 2004, pod red. C. Koźmińskiego i B. Mihlskiej. AR Szzein, 69. BłŜejzyk K., Bioklimtyzne uwrunkowni rekreji i turystyki w Polse. Pre Geogr., nr 192 IGiPZ, PAN Wrszw. Brzdil R., Budikov M., Bohm R., Cegnr T., Fsko P., Gji Cpk M., Lpin M., Niedźwiedź T., Szli S., Ustrnul Z., Weer R.O., Zninović K., 199. Trends of mximum nd minimum dily temperture in Centrl Europe, w: Proedings of the Interntionl Conferene on Pst, Present nd Future Climte. Helsinki , Finlnd, Ceulk E., Limnówk D., Dni z ekstremlnymi temperturmi powietrz w Polse. w: Whni klimtu w róŝnyh sklh przestrzennyh i zsowyh IGiGP UJ. Krków,

24 736 C. KOŹMIŃSKI, B. MICHALSKA Filipik J., Zmienność tempertury powietrz n wyrzeŝu i Pojezierzu Pomorskim w drugiej połowie XX w. IMGW, Wrszw, 216. Jędrys K., Leśny J., Anliz zmiennośi tempertury powietrz w Poznniu w lth Wod, Środowisko, Oszry wiejskie, IMiUZ Flenty, Kozłowsk-Szzęsn T., BłŜejzyk K., Krwzyk B., Bioklimtologi złowiek. Monogrfie, 1. IGiPZ. PAN Wrszw. Kuziemsk D., O zkresie zmiennośi tempertury powietrz w Polse. Przegl. Geofiz. R. XXVIII, z. 3-4, Mrsz A., Stn termizny Półnonego Atlntyku reŝim termizny zim n polskim wyrzeŝu Błtyku. WSM. Gdyni, s Mihniewski A., Chrkterystyk miesięznyh ekstremów tempertury powietrz w Krkowie i ih związek z wrunkmi yrkulyjnymi. W: Whni klimtu w róŝnyh sklh przestrzennyh i zsowyh. Inst. Geogr. i Gosp. Przestrz. UJ, Krków, Miętus M., Filipik J., Owzrek M., 2004: Klimt wyrzeŝ południowego Błtyku. Stn oeny i perspektywy zmin. Środowisko polskiej strefy południowego Błtyku. Gdńskie Tow. Nuk., Gdńsk, Owzrek M., 200. Ekstremlne wrunki termizne n WyrzeŜu i Pomorzu według przedziłów kwntylowyh średniej doowej tempertury powietrz. Ekstremlne zjwisk hydrologizne i meteorologizne. PTG, IMGW Wrszw, Pnfil M., DuŜe zminy międzydoowe tempertur ekstremlnyh w drugiej połowie XX wieku. At Agrophysi, 10(3), Trepińsk J., 200. Termizne skrjnośi w umirkownym klimie Polski. Ekstremlne zjwisk hydrologizne i meteorologizne. PTG, IMGW, Wrszw, -63. VARIABILITY OF DAILY (24HRS) MINIMUM AIR TEMPERATURE IN THE ZONE OF THE POLISH COAST OF THE BALTIC SEA Czesłw Koźmiński 1, BoŜen Mihlsk 2 1 Deprtment of Climtology nd Mrine Meteorology, University of Szzein, ul. Wąsk 13, Szzein 2 Deprtment of Meteorology nd Climtology, University of Agriulture in Szzein ul. PpieŜ Pwł VI/3, Szzein, e-mil: mihlsk@gro.r.szzein.pl A s t r t. On the sis of mesurement results of the lowest minimum temperture of ir in given months, gthered from 9 IMGW meteorologil sttions over the period of , the time nd sptil vriility of this element on the Polish ost of the Blti Se ws worked out. Asolutely the lowest dily ir tempertures vried from out 2 o C in August to out 30 o C in Ferury nd Jnury. Using the method of liner regression, the diretion nd the rnge of vriility of minimum temperture throughout the whole ountry over the entire period of 0 yers ws nlysed, showing the lrgest inrese in temperture in Ferury nd in Jnury whih rnged from 2.3 o C to 6.7 o C per 0 yers. The therml lssifition ording to individul months ws rried out using the quntile method nd tht gve the grounds for the preprtion of lendr of hnges of minimum dily ir temperture. Sine 1988 distint inrese in temperture hs een oserved on the ost, prtiulrly in winter nd in erly spring, nd sine 1997 lso in summer months. In the study the reltionships etween minimum dily temperture nd men monthly ir temperture were nlysed, otining sttistilly signifint ompounds, prtiulrly in winter. A strong reltionship ws lso oserved etween the men monthly ir temperture nd the temperture mplitude (the differene etween the highest mximum nd the lowest minimum dily temperture in given month), showing sttistilly signifint diretion of hnges negtive in winter nd positive in summer. K e y wo r d s : minimum temperture, vriility, trends, therml lssifition