Rak gruczołu krokowego odporny na kastrację

Transkrypt

1 Informacje dla pacjentów Język polski 36 Rak gruczołu krokowego oporny na kastrację Podkreślone słowa znajdują się w słowniczku. Rak gruczołu krokowego oporny na kastrację to typ raka prostaty, który zwykle rozwija się w trakcie leczenia uogólnionej choroby nowotworowej. Rak prostaty może się rozprzestrzeniać do innych narządów lub węzłów chłonnych znajdujących się poza obszarem miednicy. Takie stadium nowotworu nazwę uogólnionej choroby nowotworowej (inaczej choroby z przerzutami lub choroby rozsianej). Guzy w innych narządach lub węzłach chłonnych określa się mianem przerzutów. Lekarz może zalecić leczenie przerzutów terapią hormonalną. Leczenie hormonalne działa na dwa sposoby: hamuje produkcję lub blokuje działanie androgenów. Stan taki zwany jest kastracją. Skuteczna hormonoterapia hamuje rozwój nowotworu. Z czasem efekt hormonoterapii słabnie, a nowotwór rozwija na nią oporność. To stadium choroby nosi nazwę raka gruczołu krokowego opornego na kastrację. Na ogół pojawia się w ciągu 2 3 lata po rozpoczęciu leczenia hormonalnego. Rak gruczołu krokowego odporny na kastrację jest nieuleczalny. Rak w tym stadium potrzebuje do rozwoju znacznie mniejszego stężenia androgenów. Oznacza to, że nawet, gdy organizm nie produkuje prawie żadnych androgenów to guz i przerzuty mogą nadal rosnąć. Ten typ raka definiuje się jako oporny na kastrację, ponieważ nie reaguje on na leczenie hormonalne kastracyjne. Jedną z cech charakterystycznych jest ponowny wzrost stężenia antygenu swoistego dla prostaty (PSA) we krwi. Wykrycie podwyższonego stężenia PSA w trzech badaniach wykonanych w odstępach trzech tygodni jest podstawą do stwierdzenia oporności nowotworu na kastrację. Objawy postępu guza i przerzutów również wskazują na to stadium. Rak prostaty oporny na kastrację jest przedmiotem ciągłych badań, co owocuje nowymi metodami leczenia. Przedstawiono tu różne rodzaje terapii hormonalnej, o których warto porozmawiać z lekarzem. Ten dział zawiera informacje ogólne, które nie odnoszą się do konkretnych potrzeb pacjenta. Należy pamiętać, że poszczególne zalecenia mogą różnić się w zależności od kraju i systemu opieki zdrowotnej. Strona 1 / 8

2 Postępowanie w raku gruczołu krokowego opornego na kastrację Gdy rak rozwinie oporność na kastrację, lekarz zleci odpowiednie leczenie, którego celem jest złagodzenie objawów i wydłużenie czasu przeżycia. Należy pamiętać, że raka prostaty opornego na kastrację nie można wyleczyć. Strategie postępowanie w tym stadium nowotworu to: antyandrogeny, estrogeny, leki adrenolityczne, nowe leki hormonalne, immunoterapia, chemioterapia, radioterapia. Ponieważ rak prostaty oporny na kastrację wciąż reaguje na androgeny, zaleca się kontynuować leczenie hormonalne, aby utrzymać niskie stężenie testosteronu. Dodatkowe leczenie terapią antyandrogenową Jeśli pacjent został poddany leczeniu chirurgicznej lub chemicznej kastracji, lekarz może zlecić dodatkowe leczenie terapią antyandrogenową. Najczęściej stosowanym lekiem antyandrogennym w raku prostaty opornym na kastrację jest bikalutamid. Lek ten ma na celu spowolnić wzrost nowotworu, ale nie łagodzi objawów. Do działań niepożądanych leku należą obrzęk piersi i problemy z wątrobą. Wstrzymanie leczenia antyandrogenowego Jeśli pacjent jest leczony agonistami LHRH lub antagonistami w połączeniu z terapią antyandrogenową, lekarz może zalecić odstawienie leków antyandrogenowych. Może to na kilka miesięcy obniżyć stężenie PSA we krwi. Zmianę odczuje się po 4 6 tygodniach od zaprzestania przyjmowania leków. Terapia estrogenami Leczenie estrogenami może spowolnić wzrost guza i obniżyć stężenie PSA we krwi, nie wpływając jednocześnie na stan kości. Metoda ta może powodować jednak chorobę układu krążenia, np. zakrzepicę lub zawał serca. Ze względu na te zagrożenia terapię estrogenami obecnie rzadko się zalecana. Leki adrenolityczne Po kastracji nadnercza nadal produkują niewielkie ilości androgenów. Środki adrenolityczne hamują aktywność nadnerczy i wstrzymują wydzielanie tych hormonów. Skutkami ubocznymi tych leków są: biegunka, świąd, wysypka, osłabienie, zaburzenia erekcji oraz uszkodzenia wątroby. Leki te nie są powszechnie stosowane. Terapia hormonalna octanem abirateronu Do produkcji testosteronu organizm potrzebuje enzymu o nazwie CYP17 (17-alfa-hydroksylaza). CYP17 odpowiada za syntezę testosteronu w trzech źródłach: jądrach, korze nadnerczy i tkance nowotworowej. Octan abirateronu jest jednym z nowych środków hormonalnych, które blokują aktywność CYP17, tym samym hamując produkcję testosteronu. Leczenie tym preparatem ma na celu spowolnić wzrost nowotworu oraz przerzutów, a w konsekwencji złagodzić objawy i wydłużyć czas przeżycia. Najczęściej obserwowane skutki uboczne octanu abirateronu to: osłabienie, obniżenie stężenia potasu we krwi, wysokie ciśnienie tętnicze, obrzęki stawów lub dyskomfort w stawach oraz obrzęki spowodowane zatrzymaniem płynów. Ponadto octan abirateronu można wywoływać zmęczenie i uczucie braku tchu, które spowodowane są obniżeniem poziomu czerwonych krwinek. Zmiany parametrów krwi mogą powodować: częstoskurcz i niemiarowość serca, zwiększenie pragnienia i utratę apetytu, nudności i wymioty oraz szybki przyrost masy ciała. Strona 2 / 8

3 Octan abirateronu podaje się dwa razy dziennie w postaci tabletki i zawsze w połączeniu z lekiem sterydowym prednizonem. Warto zapytać lekarza, czy zastosowanie octanu abirateronu jest w danym przypadku możliwe. Terapia hormonalna enzalutamidem Rak prostaty do wzrostu potrzebuje receptorów androgenowych. Enzalutamid jest nowym środkiem hormonalnym, który te receptory blokuje. Działanie to ma na celu obniżyć stężenie PSA we krwi i spowolnić wzrost guza. W przeciwieństwie do octanu abirateronu w terapii enzalutamidem nie trzeba przyjmować dodatkowo sterydów. Do najczęstszych działań niepożądanych zalicza się: uczucie osłabienia, bóle pleców oraz zmęczenie. Immunoterapia Immunoterapia to metoda leczenia, której działanie opera się na stymulacji układu immunologicznego (układu odpornościowego) organizmu do walki z komórkami rakowymi. W raku prostaty lekiem z wyboru jest szczepionka sipuleucel-t. Lek przygotowuje się indywidualnie dla pacjenta z uprzednio pobranej od niego krwi. Immunoterapia podawana jest dożylnie w warunkach ambulatoryjnych trzy razy co dwa tygodnie. Taka strategia postępowania, jeśli skuteczna, pozwala wydłużyć czas przeżycia i spowolnić rozrost guza. Immunoterapia nie obniża stężenia PSA we krwi. Do jej częstych skutków ubocznych należą: gorączka, osłabienie, nudności i bóle głowy. Chemioterapia docetakselem Chemioterapia jest systemową metodą leczenia przeciwnowotworowego, w której do niszczenia komórek rakowych stosuje się syntetyczne związki chemiczne. Chemioterapeutyki podaje się do krwiobiegu drogą dożylną, skąd docierają do wszystkich części ciała, gdzie zakłócają rozwój komórek nowotworowych. Leki cytostatyczne można także aplikować bezpośrednio na guz. Chemioterapia docetakselem jest jedną z metod postępowania w raku prostaty opornym na kastrację. Lek ten łagodzi bóle powodowane przez nowotwór i przerzuty. Taka strategia postępowania, jeśli skuteczna, pozwala wydłużyć czas przeżycia przy mniejszym nasileniu objawów i działań niepożądanych. Docetaksel podaje się drogą dożylną w warunkach ambulatoryjnych, w szpitalu lub przychodni. Wlew trwa godzinę i zwykle jest powtarzany dziesięć razy w trzytygodniowych odstępach. W czasie cyklu chemioterapii tym lekiem pacjent dodatkowo otrzymuje lek sterydowy prednizon, zwykle w formie tabletki. Prednizon przyjmuje się dwa razy dziennie przez 5 10 cykli. Chemioterapia docetakselem wiąże się z szeregiem działań niepożądanych. Wiele z nich ma jednak łagodny przebieg i można im zaradzić samemu. Do powszechnych skutków ubocznych należą: obniżenie poziomu białych krwinek, anemia (niedokrwistość), wypadanie włosów, zatrzymanie płynów, wymioty, reakcje alergiczne, osłabienie, biegunka, zmiany na paznokciach, utrata apetytu. Leczenie dodatkowe po chemioterapii Po zakończeniu terapii docetakselem lekarz może dodatkowo zalecić terapię hormonalną lub chemioterapię innym cytostatykiem. Standardem w terapii hormonalnej są: abirateron i enzalutamid, natomiast chemioterapię uzupełniającą najczęściej opiera się na cabazitakselu. W niektórych przypadkach powtarza się cykl docetakselem. Lekarz omówi z pacjentem różne możliwości postępowania, aby znaleźć najwłaściwszą opcję. Octan abirateronu Jeśli chemioterapia docetakselem nie przyniosła zadowalających efektów, lekarz może zlecić hormo- Strona 3 / 8

4 noterapię octanem abirateronu. Taka strategia postępowania, jeśli skuteczna, pozwala złagodzić ból, obniżyć stężenie PSA we krwi, spowolnić rozwój guza i przerzutów oraz wydłużyć czas przeżycia. Leczenie obarczone jest następującymi działaniami ubocznymi: osłabienie, obniżenie stężenia potasu we krwi, wysokie ciśnienie tętnicze, obrzęki stawów lub dyskomfort w stawach oraz zatrzymaniem płynów. Octan abirateronu zawsze jest podawany w połączeniu z lekiem sterydowym prednizonem, by regulować wpływ leku na ciśnienie krwi. Enzalutamid Pacjentowi może zalecić się terapię hormonalną enzalutamidem. Taka hormonoterapia, jeśli jest skuteczna, pozwala obniżyć stężenie PSA we krwi, spowolnić wzrost guza i przerzutów oraz wydłużyć czas przeżycia. Możliwe działania niepożądane leku to: uczucie osłabienia, bóle pleców, biegunka i zmęczenie. uczucie pieczenia podczas oddawania moczu, częstomocz i podrażnienie odbytu. Leczenie przerzutów do kości Kości objęte przerzutem są bardziej podatne na złamania. Pacjentom w grupie ryzyka lekarz może zalecić leki stabilizujące kości. Najczęściej są to bisfosfoniany i denosumab. Leki te pomagają opóźnić powikłania wywołane przerzutami do kości. Przerzuty do kości można też leczyć radioterapią. Bisfosfoniany podaje się dożylnie co cztery tygodnie. Ich działanie polega na zwiększaniu masy kostnej i odroczeniu powikłań spowodowanych przerzutami do kości. Najbardziej skutecznym lekiem z grupy bisfosfonianów w raku prostaty jest kwas zoledronowy. Może on jednak spowodować uszkodzenie nerek. Denosumab podaje się podskórnie co cztery tygodnie. Również zwiększa on masę kości, ale na ogół powoduje mniej skutków ubocznych niż bisfosfoniany. Może jednak obniżać stężenie wapnia we krwi. Kabazytaksel U chorych, u których doszło do postępu choroby po kuracji docetakselem, możliwe jest zastosowanie chemioterapii kabazytakselem. Taka strategia postępowania, jeśli skuteczna, pozwala złagodzić ból, obniżyć stężenie PSA we krwi, spowolnić rozwój guza i przerzutów oraz wydłużyć czas przeżycia. Kabazytaksel powoduje jednak poważne obniżenie białych krwinek oraz biegunkę. Te działania niepożądane można kontrolować dodatkowymi lekami. Przed rozpoczęciem leczenia tymi lekami, lekarz zleca kontrolę stomatologiczną, ponieważ mogą one powodować uszkodzenia żuchwy. Radioterapia przerzutów do kości Przerzuty raka prostaty do kości mogą być leczone radioterapią. Jej celem jest złagodzenie objawów i wydłużenie czasu przeżycia. Zaleca się, aby pacjent porozmawiał z lekarzem na temat tego, która strategia postępowania po kuracji docetakselem jest najlepsza w jego konkretnym przypadku. Radioterapia Jedną z metod postępowania w raku gruczołu krokowego opornego na kastrację jest radioterapia. Napromienianie uszkadza i zabija komórki nowotworowe, aby złagodzić objawy i wydłużyć czas przeżycia pacjenta. Typowymi objawami ubocznymi mogą być: Strona 4 / 8

5 Wsparcie Diagnoza raka prostaty opornego na kastrację może spowodować uczucie bezsilności jak również lęk, gniew, strach, a nawet depresję. Pacjentów zachęca się, aby po wsparcie zwrócili się do lekarza lub pielęgniarki w szpitalu albo lekarza rodzinnego. Będą oni w stanie przekazać informacje o organizacjach zrzeszających pacjentów z podobnymi chorobami lub innych stowarzyszeniach mogących zapewnić wsparcie psychologiczne bądź pomóc w kwestiach praktycznych, takich jak pomoc finansowa. Wsparcie podczas terapii hormonalnej Do najczęściej obserwowanych skutków ubocznych hormonoterapii zalicza się ginekomastię i uderzenia gorąca. Aby złagodzić te objawy, lekarz zaleci stałą kontrolę masy ciała i unikanie alkoholu. Jeśli doświadcza się uderzeń gorąca, można: ubierać się warstwowo, nosić ubrania z naturalnych tkanin, np. len czy bawełna, które pozwalają skórze oddychać spać pod kilkoma cienkimi kocami, aby w razie potrzeby móc odpowiednio dostosować ilość warstw unikać sauny, gorących kąpieli oraz kąpieli z hydromasażem unikać gorącego i pikantnego jedzenia pić dużo płynów i mieć przy sobie butelkę wody zawsze, gdy wychodzi się z domu. Radzenie sobie z skutkami ubocznymi immunoterapii i chemioterapii Przyjmowanie leków przeciwnowotworowych wiąże się z występowaniem dokuczliwych objawów niepożądanych. Skutki uboczne są powszechne, ale w strategii postępowania uwzględnia się metody, które mogę je złagodzić. O ich wystąpieniu należy zawsze poinformować lekarza. Zaleca się, aby codziennie zapisywać pojawiające się objawy, dokładnie je określając. Warto odnotować, jak często występują i jaki mają wpływ na codzienne życie. W niektórych przypadkach mogą być brane pod uwagę: tymczasowe przerwanie leczenia, modyfikacja dawki lub zakończenie leczenia. Terapii powszechnie towarzyszy uczucie osłabienia. Oznacza to, że pacjent może odczuwać większe niż zwykle zmęczenie, być pozbawiony energii i mieć problemy z koncentracją. Objawy te nie ustępują nawet po okresie snu. Aby poradzić sobie z osłabieniem, można: spisać na kartce wszystkie czynności, które dodają energii i wykonywać je w pierwszej kolejności, w ciągu dnia lub tygodnia, skorzystać z pomocy przy codziennych obowiązkach domowych (pranie, sprzątanie, pielęgnacja ogródka), pozwolić sobie na kilka krótkich drzemek w czasie dnia, starać się być możliwie aktywnym. Należy pamiętać, że codzienne krótkie spacery przyniosą lepsze efekty niż jeden długi marsz raz w tygodniu. przy planowaniu wizyt, spotkań czy wyjazdów, mieć na uwadze, że może wystąpić potrzeba dodatkowego czasu w ciągu dnia na odpoczynek. Dobrze jest poruszyć tę kwestię z rodziną, przyjaciółmi lub opiekunem, aby można było odpowiednio zaplanować chwilę przerwy. Pacjent powinien również bez skrępowania zgłaszać takim osobom, że czuje się zmęczony. Wszelkie plany podróży za granicę należy skonsultować z lekarzem. Udzieli on w takim przypadku porad na temat szczepień i ewentualnych ograniczeń w przyjmowaniu leków. Należy także pamiętać o sprawdzeniu ubezpieczenia podróżnego. Do innych częstych działań niepożądanych terapii należą: nudności, biegunka, nadciśnienie tętnicze i zaburzenia smaku. Poniżej podano kilka wskazówek, jak przezwyciężyć te dolegliwości. W trakcie leczenia mogą wystąpić nudności spowodowane leczeniem, wzrostem guza lub niepokojem wywołanym złą prognozą. Lekarz może przepisać leki, które skutecznie złagodzą ten objaw. Strona 5 / 8

6 Aby dodatkowo ograniczyć częstość i stopień nasilenia nudności zaleca się: spożywanie mniejszych, ale częstszych posiłków w ciągu dnia, aby dostarczyć wystarczającą ilość pożywienia, jedzenie przekąsek między głównymi posiłkami, przyjmowanie zwiększonej ilości płynów, ale małymi łykami w przerwach między posiłkami, aby nawodnić organizm, spożywanie posiłków o umiarkowanej temperaturze, jeśli posiłki gorące wywołują nudności, w miarę możliwości uzyskanie pomocy przy przygotowywaniu posiłków. Kolejnym częstym działaniem ubocznym jest biegunka. Może ona doprowadzić do odwodnienia, dlatego ważne, jest aby: przyjmować zwiększoną ilość płynów, unikać pokarmów, które mogą nasilać objaw, zachować czystość w okolicy odbytu, aby zapobiec podrażnieniom, stosować krem nawilżający, jeśli dojdzie do podrażnienia odbytu, poprosić lekarza o przepisanie leków zapierających. U chorych może dojść także do łagodnego lub umiarkowanego wzrostu ciśnienia tętniczego, szczególnie na początku leczenia. Objaw ten jest zupełnie normalny i może być leczony standardową terapią. Lekarz doradzi, czy należy kontrolować ciśnienie krwi i jak często. Wystąpienie zawrotów lub bólów głowy należy bezwzględnie zgłosić lekarzowi. Chemioterapia może również powodować zaburzenia smaku. Dotychczas ulubione potrawy mogą stać się niesmaczne. W takim przypadku najlepiej zmienić przyzwyczajenia, np.: pić wodę przed posiłkiem, aby zneutralizować smak, zastąpić mięso czerwone, jeśli smakuje dziwnie, mięsem białym czy rybą lub na odwrót, spożywać ciepłe posiłki na zimno lub na odwrót, dodawać więcej przypraw lub je ograniczyć, używać widelców i noży plastikowych, jeśli potrawy mają metaliczny posmak. Wsparcie podczas radioterapii Radioterapii na ogół nie wpływa na zdolność wykonywania codziennych czynności. Leczenie może jednak powodować osłabienie wskutek codziennych wizyt w szpitalu i oraz obciążać dolne drogi moczowe oraz jelita. Po radioterapii skóra może być podrażniona. Należy zatem: unikać drapania i pocierania napromienianych okolic, zapytać lekarza lub pielęgniarkę, jaki rodzaj balsamu do skóry stosować, aby unikać podrażnienia, unikać ekspozycji obszarów napromienianych na słońce używać kremów do opalania z wysokim filtrem, nosić luźne ubrania z naturalnych tkanin, np. len czy bawełna, codziennie przemywać skórę delikatnym mydłem i letnią wodą, po każdym myciu delikatnie osuszać skórę miękkim ręcznikiem, nie korzystać z sauny. Wskazówki dotyczące stylu życia Prowadzenie zdrowego trybu życia podczas leczenia jest bardzo ważne. W miarę możliwości należy regularnie ćwiczyć. Dobrze jest znaleźć czynność, którą wykonuje się z przyjemnością. W razie wątpliwości można poprosić lekarza o skierowanie do fizjoterapeuty. Pacjent powinien starać się utrzymywać zrównoważoną dietę bogatą w warzywa, owoce, nabiał. Należy również pamiętać o spożywaniu pokarmów zawierających skrobię (chleb, ziemniaki, ryż, makaron) oraz bogatych w białko (mięso, ryby, jajka, rośliny strączkowe). Należy ograniczyć spożycie cukru, soli i tłustych potraw. W razie wątpliwości można poprosić lekarza o skierowanie do dietetyka. Strona 6 / 8

7 Wsparcie psychologiczne Podczas leczenia pacjenci często martwią się o rokowanie, wpływ raka na życie towarzyskie, sytuację finansową i inne aspekty życia. Jeśli pacjent czuje potrzebę fachowej pomocy, może zwrócić się do lekarza o skierowanie do psychologa. Organizacje pacjentów również mogą zaoferować wsparcie. Dobrze jest też zapytać członków zespołu medycznego o możliwe finansowe konsekwencje leczenia. Osoby te mogą pomóc dotrzeć do podmiotów udzielających w tym względzie porad, a nawet pomocy finansowej. Ponadto mogą pokierować do poradni prawnej, gdzie uzyska się informację na temat sporządzenia testamentu i innych kwestii. Leczenie onkologiczne może wpływać na seksualność. Na życie seksualne dodatkowy negatywny wpływ może mieć uczucie przygnębienia czy osłabienia. Ważne jest, aby porozmawiać z partnerką o swoich uczuciach. Istnieje wiele sposobów na utrzymanie intymnej więzi. Rezygnując z aktywności seksualnej, można po prostu przebywać blisko kochanej osoby, dotykać się, przytulać, siedzieć lub leżeć koło siebie. Rozpoznanie nowotworu może zmienić priorytety i cele życiowe oraz sposób, w jaki patrzy się na życie. Może to mieć wpływ na pracę i relacje z innymi, co z kolei może wywołać uczucie dezorientacji i niepewności. Warto porozmawiać o swoich odczuciach i pragnieniach z rodziną, przyjaciółmi lub osobą duchowną. Jeśli rozmowa o takich problemach z osobami bliskimi jest krępująca, można zwrócić się do zespołu opieki zdrowotnej o skierowanie do psychologa. Pomoże on w radzeniu sobie z nowymi odczuciami. Wsparcie dla rodziny i przyjaciół Diagnoza raka dotyka nie tylko pacjenta, ale także ludzi wokół niego. Bliskiej osobie można zaoferować wsparcie na wiele sposobów. Można pomagać w codziennych czynnościach, takich jak pranie, praca w ogródku czy zakupy w sklepie spożywczym. Pomocna może również być wspólna wizyta u lekarza. Można zaproponować podwiezienie do szpitala bądź pomoc przy formułowaniu pytań do lekarza w czasie konsultacji. Obecność drugiej osoby podczas samej wizyty także będzie przydatna: osoba towarzysząca zapewne skupi się na innych zagadnieniach i lepiej je zapamięta, co ułatwi późniejsze wspólne ich omówienie. Wspólna wizyta jest też dobrą okazją, aby zapytać lekarza, jak leczenie wpłynie na życie pacjenta i osób mu bliskich pod względem konieczności opieki nad pacjentem i skutków psychicznych. Diagnoza i leczenie mogą wywołać u pacjenta i jego najbliższego otoczenia wiele emocji. Leczenie raka jest intensywne i może diametralnie zmienić życie. Mogą pojawić się pytania o rokowania, następstwa leczenia, a nawet o ryzyko śmierci. Najlepszą formą pomocy, jaką osoba bliska może zaoferować pacjentowi to bycie przy nim i uważne wysłuchanie go nie musi mieć się gotowych odpowiedzi na jego pytania. Po dodatkowe wsparcie można zgłosić się do lekarza rodzinnego lub zespołu leczącego chorego. Pomoc członkom rodziny i przyjaciołom osoby z nowotworem oferują także organizacje pacjenckie. Wsparcie dla partnerek Rozpoznanie nowotworu może położyć się cieniem na związku dwojga osób. Częste rozmowy stają się coraz trudniejsze ze względu na czas i energię wło- Jak znaleźć miejscową organizację pacjencką Stowarzyszenia pacjentów mogą okazać się bardzo pomocne. O dane miejscowej organizacji można poprosić lekarza rodzinnego, pielęgniarkę lub lekarza w szpitalu. Informacje takie można również znaleźć w Internecie. Strona 7 / 8

8 żone w leczenie. O swoich problemach można porozmawiać z terapeutą. Partnerki pacjentów mogą doświadczać podobnego stresu, gniewu i depresji co sami pacjenci. Można poczuć się wyczerpaną zarówno fi zycznie, jak i emocjonalnie. Wynika to z obowiązku dbania o partnera i przejęcia w domu dodatkowych zadań. Należy pamiętać o zorganizowaniu sobie czasu dla siebie, nie zapominając o własnych potrzebach i pragnieniach. Leczenie onkologiczne może mieć wpływ na aktywność seksualną. Warto jest porozmawiać z partnerem o własnych odczuciach i obawach. Istnieje wiele sposobów na utrzymanie intymnej więzi. Można być blisko siebie, dotykać się, przytulać, siedzieć lub leżeć koło siebie. Zupełnie naturalne są obawy o pozostanie samej. Po dodatkowe wsparcie można zgłosić się do lekarza rodzinnego lub osoby duchownej. Pomoc dla partnerek oferują także organizacje pacjentów. Mogą one również pomóc znaleźć podmioty, które doradzą w sprawach praktycznych, np. kwestiach prawnych i fi - nansowych. Informacje tu zawarte zostały po raz ostatni uaktualnione w styczniu 2015 roku. Ta strona zawiera tylko ogólne informacje i nie dotyczy Twojej indywidualnej sytuacji zdrowotnej. Jeśli masz jakiekolwiek pytania lub wątpliwości dotyczące Twojego zdrowia, powinieneś skontaktować się ze swoim lekarzem. Znalezione tu informacje zostały w polskiej wersji językowej opracowane przez dr. Romana Sosnowskiego oraz studentów CMUJ. Niniejsze informacje zostały opracowane przez EAU we współpracy z działającą w ramach EAU Sekcją Uroonkologii EAU (EAU Section of Uro-Oncology ESOU), Sekcją Młodych Urologów Akademickich (EAU Young Academic Urologists YAU), Europejskim Towarzystwem Pielęgniarek Urologicznych (European Association of Urology Nurses EAUN) oraz stowarzyszeniem pacjentów Europa Uomo. Treść tej ulotki jest zgodna z wytycznymi EAU. Twórcy serii: dr Roderick van den Bergh prof. dr Zoran Culig prof. dr Louis Denis prof. Bob Djavan Enzo Federico Günter Feick dr Pirus Ghadjar dr Alexander Kretschmer prof. dr Feliksas Jankevičius prof. dr Nicolas Mottet dr Bernardo Rocco Maria Russo Utrecht, Holandia Innsbruck, Austria Antwerpia, Belgia Wiedeń, Austria Triest, Włochy Pohlheim, Niemcy Berlin, Niemcy Monachium, Niemcy Wilno, Litwa Saint-Étienne, France Mediolan, Włochy Orbassano, Włochy Polska wersja opracowana przez Roman Sosnowski oraz studentów CMUJ. we współpracy z PTU: Więcej informacji na temat raka gruczołu krokowego oraz innych chorób urologicznych można znaleźć na naszej stronie internetowej: Strona 8 / 8