Najczęściej zadawane pytania na temat raka gruczołu krokowego

Transkrypt

1 Informacje dla pacjentów Język polski Najczęściej zadawane pytania na temat raka gruczołu krokowego Podkreślone słowa znajdują się w słowniczku. W menu obok znajduje się lista odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania na temat raka gruczołu krokowego. Więcej informacji związanych z omawianymi tutaj kwestiami można znaleźć w różnych działach Informacji dla pacjentów na temat raka gruczołu krokowego, opracowanych przez EAU. Ten dział zawiera informacje ogólne. Należy pamiętać, że sytuacje mogą różnić się w poszczególnych krajach. W razie pytań lub wątpliwości dotyczą konkretnego przypadku należy zwrócić się do lekarza. Pytania ogólne Co to jest rak gruczołu krokowego? Rak gruczołu krokowego (zwanego także prostatą bądź sterczem) jest nowotworem złośliwym gruczołu krokowego. Choroba ta ma kilka stadiów zaawansowania. Wybór leczenia oraz indywidualne doświadczenia pacjenta uzależnione są od specyficznych cech guza oraz specjalistycznej wiedzy zespołu medycznego. Większość nowotworów prostaty rozwija się powoli i nie powoduje objawów. Szybko rosnące nowotwory prostaty są mniej powszechne. Ryzyko zachorowania na raka prostaty zwiększa się z wiekiem. Średni wiek rozpoznania choroby to 69 lat. Rak prostaty to najczęstszy nowotwór złośliwy u starszych mężczyzn w Europie. Przeżywalność w przypadku tej choroby w Europie jest stosunkowo wysoka i wciąż rośnie. Co to jest gruczoł krokowy? Gruczoł krokowy, zwany inaczej prostatą lub sterczem, jest gruczołem usytuowanym w dolnej części dróg moczowych, w bezpośredniej okolicy dna pęcherza moczowego, wokół cewki moczowej. Występuje tylko u mężczyzn. Produkuje on część płynu, który umożliwia transport nasienia. Miąższ gruczołu krokowego zawiera włókna mięśni gładkich, których skurcze powodują wydostanie się nasienia podczas wytrysku. Prawidłowy gruczoł krokowy ma objętość około ml, czyli jest wielkości dużego orzecha włoskiego. Zwiększa się wraz ze starzeniem się mężczyzny. Jakie są objawy raka gruczołu krokowego? Rak gruczołu krokowego jest najczęściej asymptomatyczny, tzn. przebiega bez żadnych ewidentnych ob- Strona 1 / 7

2 jawów. W większości przypadków przyczyną symptomów jest łagodne powiększenie gruczołu krokowego (BPE) lub infekcja. Sam nowotwór daje objawy najczęściej w postaci zaawansowanej, dlatego zaleca się, aby pacjent zgłosił się do lekarza, aby wyjaśnić i zrozumieć przyczyny powstawania dolegliwości. Wystąpić mogą następujące objawy: objawy ze strony dróg moczowych, takie jak częstomocz lub osłabienia strumienia moczu, krwiomocz, zaburzenia wzwodu (erekcji), nietrzymanie moczu, zmian rytmu wypróżnień, ból okolicy lędźwiowej, pleców, klatki piersiowej lub nóg, osłabienie kończyn dolnych. Ból kostny może oznaczać, iż choroba rozprzestrzeniła się na cały organizm. Takie stadium zaawansowania nazywamy uogólnioną chorobą nowotworową lub chorobą przerzutową. Jakie badania wykonuje się w celu zdiagnozowania raka gruczołu krokowego? Jednym z najczęściej używanych narzędzi do diagnozowania chorób gruczołu krokowego jest badanie krwi, w którym oznacza się stężenie swoistego antygenu sterczowego (PSA). Zbyt wysoki poziom PSA wskazuje na zaburzenia w obrębie tego narządu. Przyczyną może być nowotwór gruczołu krokowego, ale także jego infekcja bądź też łagodne powiększenie. Aby oszacować ryzyko wystąpienia nowotworu, lekarz zestawia wyniki badań pacjenta z jego wiekiem oraz wywiadem rodzinnym. W przypadku wysokiego ryzyka może się okazać konieczne wykonanie biopsji stercza, aby potwierdzić bądź wykluczyć obecności nowotworu. Podczas biopsji pobiera się od 8 do 12 próbek tkanki gruczołu krokowego. Wycinki są następnie przesyłane do patomorfologa, który wykonuje analizę histopatologiczną, aby kolejno można było potwierdzić diagnozę i ustalić przyszłe leczenie. Czym jest badanie PSA? Rak gruczołu krokowego przeważnie przebiega bezobjawowo, ale znamy jego kilka czynników ryzyka. Są to: wiek, dodatni wywiad rodzinny w kierunku raka gruczołu krokowego oraz pochodzenie etniczne. W przypadku podniesionego ryzyka raka gruczołu krokowego lekarz może zalecić badanie krwi w celu oznaczenia antygenu swoistego dla stercza (PSA). Powszechnie nazywa się je badaniem PSA. Główną zaletą badania PSA jest to, że mężczyźni z podwyższonym ryzykiem nowotworu są regularnie badani. Oznacza to, że rak może zostać wykryty wcześniej i dzięki temu prawdopodobieństwo jego wyleczenia jest większe. Główną wadą PSA jest natomiast wykrywanie nowotworów, które zwykle nie powodują problemów zdrowotnych. Leczenie tych raków może prowadzić do nieprzyjemnych skutków ubocznych. Rozpoznanie nowotworu może także powodować niepokój i stres. Aby zapobiec nadmiernemu leczeniu, niektórzy urolodzy są przeciwni badaniom przesiewowym przy użyciu testu PSA. Zaleca się, aby pacjent porozmawiał z lekarzem o wadach i zaletach badania PSA i zapytał, czy jest to w jego przypadku właściwe badanie. W jaki sposób klasyfikuje się nowotwory gruczołu krokowego? Nowotwory gruczołu krokowego klasyfikuje się według stopnia zaawansowania i agresywności komórek nowotworowych. Stopień zaawansowania nowotworu określa jego stadium oraz obecność przerzutów do węzłów chłonnych i innych narządów. Drugim elementem klasyfikacji jest skala Gleasona. Służy ona do określenia stopnia agresywności nowotworu i szybkości rozrostu. Nowotwory z większym wynikiem są bardziej agresywne i trudniejsze w leczeniu. Jak przygotować się do konsultacji? Przygotowanie się do wizyty u lekarza może być bardzo przydatne. Pomoże to zarówno pacjentowi, jak i Strona 2 / 7

3 lekarzowi lepiej odpowiedzieć na wszelkie pytania i wyjaśnić ewentualne wątpliwości. Oto kilka porad, z których warto skorzystać: Zapisz na kartce pytania, jakie chcesz zadać lekarzowi. Dzięki temu nie zapomnisz, o co planujesz zapytać. Spisanie pytań umożliwi również usystematyzowanie całej rozmowy. Jeżeli to możliwe, zabierz ze sobą bliską osobę. Jest to również dobry sposób na zapamiętanie większej ilości informacji, jakie lekarz ma do przekazania, gdyż osoba towarzysząca zapewne zwróci uwagę na inne kwestie. Zapytaj lekarza o dokładny typ raka prostaty i dostępne opcje leczenia. Jeśli lekarz używa słownictwa, którego nie rozumiesz, poproś o wyjaśnienie. Pytania dotyczące metod leczenia Jak leczy się raka gruczołu krokowego? Wszystkie decyzje dotyczące wyboru ścieżki leczenia są dokonywane po dokładnej analizie klasyfikacji nowotworu, rokowania, stanu zdrowia pacjenta oraz dostępności określonych metod terapii. Decydujące są także osobiste preferencje i system wartości pacjenta. Najważniejszym czynnikiem przy wyborze leczenia jest stadium zaawansowania i stopień złośliwości choroby. Możliwe metody leczenia raka prostaty: radykalna prostatektomia, radioterapia, terapia hormonalna, aktywny nadzór, baczna obserwacja, nowe techniki leczenia eksperymentalnego. Co to jest radykalna prostatektomia? Radykalna prostatektomia jest rodzajem leczenia operacyjnego, w czasie którego cała prostata oraz pęcherzyki nasienne zostają usunięte z organizmu. Co to jest radioterapia? Radioterapia jest metodą leczenia raka gruczołu krokowego, która polega na niszczeniu komórek nowotworowych przez napromienienie. Komórki raka stercza są na ogół wrażliwe na promieniowanie. Co to jest terapia hormonalna? Zadaniem terapii hormonalnej jest zatrzymanie lub spowolnienie rozwoju nowotworu. W tym celu obniża się poziom męskich hormonów płciowych lub uniemożliwia osiągnięcie przez nie komórek gruczołu krokowego. Taką hormonoterapię nazywa się również terapią antyandrogenowa (ang. androgen deprivation therapy ADT). Aby zablokować odpowiednie hormony, tj. androgeny, lekarz przepisuje leki z grupy antyandrogenów. Produkcja androgenów może zostać zatrzymana za pomocą zabiegu chirurgicznego usuwającego oby- Strona 3 / 7

4 dwa jądra albo lekami powodującymi kastrację chemiczną. Skuteczna hormonoterapia hamuje rozwój nowotworu. Co to jest aktywny nadzór? Podczas aktywnego nadzoru lekarz monitoruje nowotwór i jego rozwój, opierając się na wizytach ustalonych według ścisłego harmonogramu. Podczas każdej wizyty wykonywanych jest kilka testów, w tym badanie poziomu specyficznego antygenu prostaty (PSA) we krwi. Celem tej metody jest przejście do innych możliwości leczenia, jeżeli istnieją oznaki, że choroba postępuje. Aktywny nadzór jest ścieżką leczenia raka gruczołu krokowego ograniczonego do narządu. Inne metody leczenia zaleca się, gdy guz przekroczył granicę stercza i nacieka tkanki w dolnej części dróg moczowych. Co to jest baczna obserwacja? Baczna obserwacja w raku prostaty jest formą leczenia opartego na objawach klinicznych. Celem tej metody jest przejście do innych opcji leczenia jedynie wtedy, gdy pojawią się objawy. Stanowi ona element opieki paliatywnej. małych guzów prostaty. W tego rodzaju terapii komórki nowotworowe niszczy się bezpośrednio, zatem ryzyko uszkodzenia innych tkanek gruczołu krokowego oraz narządów dolnych dróg moczowych jest niewielkie. Co to jest rak gruczołu krokowego oporny na kastrację? Jakie jest postępowanie w jego przypadku? Rak gruczołu krokowego oporny na kastrację to typ raka prostaty, który zwykle rozwija się w trakcie leczenia uogólnionej choroby nowotworowej. Rak w tym stadium potrzebuje do rozwoju znacznie mniejszego stężenia androgenów. Oznacza to, że nawet, gdy organizm nie produkuje prawie żadnych androgenów to guz i przerzuty mogą nadal rosnąć. Ten typ raka definiuje się jako oporny na kastrację, ponieważ nie reaguje on na leczenie hormonalne kastracyjne. Należy mieć świadomość tego, że raka prostaty opornego na kastrację nie można wyleczyć. W takich przypadkach zadaniem lekarza jest spowolnić wzrost guza. Pozwala to złagodzić objawy i przedłużyć życie pacjenta. Co to jest kriochirurgiczna ablacja gruczołu krokowego? Kriochirurgiczna ablacja stercza (CSAP) jest techniką eksperymentalną stosowaną w leczeniu raka gruczołu krokowego. Jest minimalnie inwazyjnym zabiegiem, w który do niszczenia komórek nowotworowych wykorzystuje się ujemną temperaturę. Co to jest metoda HIFU? Skupiona wiązka fal ultradźwiękowych o dużym natężeniu (HIFU) jest jedną z technik eksperymentalnych stosowanych w leczeniu raka gruczołu krokowego. Podczas zabiegu tą metodą za pomocą energii fal ultradźwiękowych o wysokiej częstotliwości doprowadza się do rozgrzania komórek rakowych w celu ich zniszczenia. Co to jest terapia fokalna? Terapią ogniskową (fokalną) określa się kilka technik eksperymentalnych, które stosuje się do niszczenia Rak prostaty oporny na kastrację jest przedmiotem ciągłych badań, co owocuje nowymi metodami leczenia. Lekarz może zalecić następujące strategie postępowania: nowe leki hormonalne, chemioterapia, immunoterapia. Co to są nowe środki hormonalne? Nowe środki hormonalne są używane w terapii raka gruczołu krokowego opornego na kastrację, w momencie gdy standardowe leczenie hormonalne nie jest już skuteczne. Standardem w terapii hormonalnej raka prostaty są leki: abirateron i enzalutamid. Co to jest chemioterapia? Chemioterapia jest systemową metodą leczenia przeciwnowotworowego, w której do niszczenia komórek rakowych stosuje się syntetyczne związki che- Strona 4 / 7

5 miczne. Chemioterapeutyki podaje się do krwiobiegu drogą dożylną, skąd docierają do wszystkich części ciała, gdzie zakłócają rozwój komórek nowotworowych. Leki cytostatyczne można także aplikować bezpośrednio na guz. Najczęściej wykorzystywanym chemioterapeutykiem w raku gruczołu krokowego jest docetaksel. Co to jest immunoterapia? Immunoterapia to metoda leczenia, której działanie opera się na stymulacji układu immunologicznego (układu odpornościowego) organizmu do walki z komórkami rakowymi. W raku prostaty lekiem z wyboru jest szczepionka sipuleucel-t. Pytania dotyczące wsparcia Jak rak prostaty wpływa na życie chorego? Diagnoza choroby nowotworowej w istotny sposób wpływa na życie zarówno osoby chorej, jak i jej najbliższych. Choroba może powodować uczucie lęku, niepewności, strachu, a nawet depresję. Poddanie się terapii przeciwnowotworowej jest bardzo obciążające: oddziałuje na życie zawodowe i społeczne. Pacjentów zachęca się, aby po wsparcie zwrócili się do lekarza lub pielęgniarki w szpitalu albo lekarza rodzinnego. Będą oni w stanie przekazać informacje o organizacjach zrzeszających pacjentów z podobnymi chorobami lub innych stowarzyszeniach mogących zapewnić wsparcie psychologiczne bądź pomóc w kwestiach praktycznych, takich jak pomoc finansowa. Pacjenci często martwią się o rokowanie, wpływ raka na pracę zawodową, życie towarzyskie czy sytuację finansową. Te niepokojące myśli pojawiają się u większości chorych i ich bliskich. W razie potrzeby o pomoc psychologiczną można poprosić lekarza. Organizacje pacjentów również mogą zaoferować wsparcie. Leczenie może ograniczać aktywność zawodową pacjenta. W takiej sytuacji warto porozmawiać ze swoim przełożonym o kwestiach dotyczących powrotu do pracy (być może w niepełnym wymiarze godzin lub na innym stanowisku). Dobrze jest też zapytać członków zespołu medycznego o możliwe finansowe konsekwencje leczenia. Osoby te mogą pomóc dotrzeć do podmiotów udzielających w tym względzie porad, a nawet pomocy finansowej. Leczenie onkologiczne może wpływać na seksualność. Zaburzenia erekcji są częstym skutkiem prostatektomii radykalnej. Terapia hormonalna może z kolei obniżać popęd płciowy. Na życie seksualne dodatkowy negatywny wpływ może mieć uczucie przygnębienia czy osłabienia. Ważne jest, aby po- Strona 5 / 7

6 rozmawiać z partnerką o swoich uczuciach. Istnieje wiele sposobów na utrzymanie intymnej więzi. Gdy aktywność seksualna sprawia trudność, można po prostu przebywać blisko kochanej osoby, dotykać się, przytulać, siedzieć lub leżeć koło siebie. Co się dzieje, gdy nowotworu nie można wyleczyć? W przypadku raka gruczołu krokowego wyzdrowienie jest czasem niemożliwe. Gdy leczenie nie jest już skuteczne, może zostać zaproponowana opieka paliatywna. Jest ona rodzajem opieki stworzonej w celu optymalizacji jakości życia pacjenta, gdy wyleczenie z choroby nie jest możliwe. Zapewnia pacjentowi i bliskim mu osobom wsparcie zespołu multidyscyplinarnego. Takie kompleksowe podejście pozwala wspólnie rozwiązywać problemy natury fizycznej i psychicznej, w tym duchowej oraz społecznej. Opieka paliatywna opiera się na łagodzeniu bólu nowotworowego i innych objawów chorobowych. Gdzie można znaleźć wsparcie i dodatkowe informacje? Aby uzyskać więcej informacji na temat choroby oraz spraw praktycznych, można skontaktować się z działającą w regionie organizacją pacjentów. O dane grupy wsparcia można zapytać lekarza lub pielęgniarkę. Informacje takie można również znaleźć w Internecie. Należy pamiętać, że nie wszystkie informacje znalezione w Internecie są wiarygodne. Mój krewny lub przyjaciel choruje na raka prostaty. W jaki sposób mogę pomóc? Diagnoza raka dotyka nie tylko pacjenta, ale także ludzi wokół niego. Bliskiej osobie można zaoferować wsparcie na wiele sposobów. Można pomagać w codziennych czynnościach, takich jak pranie, praca w ogródku czy zakupy w sklepie spożywczym. Pomocna może również być wspólna wizyta u lekarza. Można zaproponować podwiezienie do szpitala bądź pomoc przy formułowaniu pytań do lekarza w czasie konsultacji. Obecność drugiej osoby podczas samej wizyty także będzie przydatna: osoba towarzysząca zapewne skupi się na innych zagadnieniach i lepiej je zapamięta, co ułatwi późniejsze wspólne ich omówienie. Wspólna wizyta jest też dobrą okazją, aby zapytać lekarza, jak leczenie wpłynie na życie pacjenta i osób mu bliskich pod względem konieczności opieki nad pacjentem i skutków psychicznych. Stowarzyszenia pacjentów również oferują pomoc praktyczną oraz wsparcie finansowe. Mój krewny lub przyjaciel choruje na raka prostaty. Gdzie mogę uzyskać wsparcie? Diagnoza i leczenie mogą wywołać wiele emocji. Leczenie raka jest intensywne i może diametralnie zmienić życie. Mogą pojawić się pytania o rokowania, następstwa terapii, a nawet o ryzyko śmierci. Najlepszą formą pomocy, jaką osoba bliska może zaoferować pacjentowi to bycie przy nim i uważne wysłuchanie go nie musi mieć się gotowych odpowiedzi na jego pytania. Po dodatkowe wsparcie można zgłosić się do lekarza rodzinnego lub zespołu leczącego chorego. Pomoc członkom rodziny i przyjaciołom osoby z nowotworem oferują także organizacje pacjenckie. Mój partner ma raka gruczołu krokowego. Gdzie mogę uzyskać wsparcie? Rozpoznanie nowotworu może położyć się cieniem na związku dwojga osób. Częste rozmowy stają się Jak znaleźć miejscową organizację pacjencką Stowarzyszenia pacjentów mogą okazać się bardzo pomocne. O dane miejscowej organizacji można poprosić lekarza rodzinnego, pielęgniarkę lub lekarza w szpitalu. Informacje takie można również znaleźć w Internecie. Strona 6 / 7

7 coraz trudniejsze ze względu na czas i energię włożone w leczenie. O swoich problemach można porozmawiać z terapeutą. Partnerki pacjentów mogą doświadczać podobnego stresu, gniewu i depresji co sami pacjenci. Można poczuć się wyczerpaną zarówno fi zycznie, jak i emocjonalnie. Wynika to z obowiązku dbania o partnera i przejęcia w domu dodatkowych zadań. Należy pamiętać o zorganizowaniu sobie czasu dla siebie, nie zapominając o własnych potrzebach i pragnieniach. Leczenie onkologiczne, któremu partner się poddaje, może mieć wpływ na aktywność seksualną. Warto jest porozmawiać z partnerem o własnych odczuciach i obawach. Istnieje wiele sposobów na utrzymanie intymnej więzi. Można być blisko siebie, dotykać się, przytulać, siedzieć lub leżeć koło siebie. Zupełnie naturalne są obawy o pozostanie samej. Po dodatkowe wsparcie można zgłosić się do lekarza rodzinnego lub osoby duchownej. Pomoc dla partnerek oferują także organizacje pacjentów. Informacje tu zawarte zostały po raz ostatni uaktualnione w styczniu 2015 roku. Ta strona zawiera tylko ogólne informacje i nie dotyczy Twojej indywidualnej sytuacji zdrowotnej. Jeśli masz jakiekolwiek pytania lub wątpliwości dotyczące Twojego zdrowia, powinieneś skontaktować się ze swoim lekarzem. Znalezione tu informacje zostały w polskiej wersji językowej opracowane przez dr. Romana Sosnowskiego oraz studentów CMUJ. Niniejsze informacje zostały opracowane przez EAU we współpracy z działającą w ramach EAU Sekcją Uroonkologii EAU (EAU Section of Uro-Oncology ESOU), Sekcją Młodych Urologów Akademickich (EAU Young Academic Urologists YAU), Europejskim Towarzystwem Pielęgniarek Urologicznych (European Association of Urology Nurses EAUN) oraz stowarzyszeniem pacjentów Europa Uomo. Treść tej ulotki jest zgodna z wytycznymi EAU. Twórcy serii: dr Roderick van den Bergh prof. dr Zoran Culig prof. dr Louis Denis prof. Bob Djavan Enzo Federico Günter Feick dr Pirus Ghadjar dr Alexander Kretschmer prof. dr Feliksas Jankevičius prof. dr Nicolas Mottet dr Bernardo Rocco Maria Russo Utrecht, Holandia Innsbruck, Austria Antwerpia, Belgia Wiedeń, Austria Triest, Włochy Pohlheim, Niemcy Berlin, Niemcy Monachium, Niemcy Wilno, Litwa Saint-Étienne, France Mediolan, Włochy Orbassano, Włochy Polska wersja opracowana przez Roman Sosnowski oraz studentów CMUJ. we współpracy z PTU: Więcej informacji na temat raka gruczołu krokowego oraz innych chorób urologicznych można znaleźć na naszej stronie internetowej: Strona 7 / 7