Czy wiesz, że... ADHD Zespół nadpobudliwości ruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi

Transkrypt

1 Czy wiesz, że... ADHD dotyka około 3-7% dzieci, przy czym częściej występuje u chłopców? U 60% pacjentów objawy utrzymują się też w okresie dorosłości (z reguły występuje u nich tylko część objawów). Zespół nadpobudliwości ruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi, bo o nim właśnie mowa jest stanem, który charakteryzuje się nieprawidłowym poziomem impulsywności i/lub nadpobudliwości oraz nieuwagi w danym okresie rozwoju dziecka. Nieleczone lub zaniedbane ADHD prowadzi do odległych konsekwencji społecznych i ekonomicznych. Aby uniknąć negatywnych skutków ADHD, problemów psychospołecznych, obciążających całe społeczeństwo (Anastopoulos i Shelton, 2001), należy podejmować odpowiednie środki zapobiegawcze już w okresie dzieciństwa, a punktem początkowym i zarazem najważniejszym jest trafna i rzetelna diagnoza. Nie ma jednej i wyłącznej przyczyny tego zaburzenia. Wiadomo jest, że pojawieniu się objawów ADHD sprzyja wystąpienie wielu czynników. Należą do nich uwarunkowania genetyczne (jeśli jedno z rodziców jest nadpobudliwe, ryzyko wystąpienia ADHD u dziecka wynosi nawet 50%), uszkodzenia i dysfunkcje mózgu, czynniki środowiskowe a także dieta i substancje toksyczne. Badania genetyczne sugerują, że ludzie z zespołem ADHD mogą mieć zmiany w genie kodującym zarówno receptor dopaminowy D4 (gen DRD4 na chromosomie 11), który odbiera napływające sygnały jak również w kodującym transporter dopaminy (gen DAT1 na chromosomie 5), który odgrywa istotną rolę w procesie wychwytu zwrotnego tego neuroprzekaźnika. Receptory te występują w czołowych okolicach nerwowych, które wchodzą w skład pętli kora mózgowa- jądra podstawy. Symptomy ADHD dobrze reagują w odpowiedzi na terapię psychostymulantami, które z kolei zwiększają ilość neurotransmittera dopaminy. W skład systemu nadzorczego mózgu wchodzi prążkowie, a dopamina odgrywa decydującą rolę w regulacji

2 jego aktywności. U dzieci z ADHD stwierdza się nieprawidłowości w genie, który jest odpowiedzialny za wychwyt zwrotny dopaminy. W normalnym mózgu, każde zewnętrzne czy wewnętrzne zdarzenie produkuje długotrwałą aktywację, co umożliwia jednostce przeanalizowanie tego zdarzenia w pełnym wymiarze. Podtrzymywanie tej aktywności jest kontrolowane przez struktury korowo-podkorowe. W mózgu dziecka z ADHD, ślad zdarzenia jest bardzo krótki, a z powodu krótkiego okresu aktywnej kontroli impulsów, dzieci z ADHD nie potrafią przewidywać przyszłych zdarzeń, działają impulsywnie. Przyszłość pojawia się jak coś niespodziewanego. Przyjrzyjmy się bliżej charakterystycznym cechom postawy i zachowania: Krzyś, wydawałoby się, uwielbia zabawę klockami, ale nie potrafi zająć się nimi dłużej niż przez kilka minut; Ala niechętnie sięga do zadań domowych, trzeba ją bardzo pilnować i do tego namawiać; Jasiu zaczyna rysować ulubione domki i statki, ale nigdy ich nie kończy; Filip wyrywa się ciągle z odpowiedziami zanim jeszcze zostało do końca wypowiedziane pytanie; Kacper nie potrafi powtórzyć tego, co przed chwilą ktoś do niego powiedział; Ania zapomina o odrabianiu lekcji, nie pamięta gdzie położyła kredki, książkę czy zeszyt, często po prostu je gubi; Dominika często nie reaguje na konkretne polecenia słowne, jakby po prostu ich nie słyszała; Piotruś nie potrafi poczekać na swoja kolejkę podczas zabawy z innymi dziećmi; Kasia podczas lekcji wstaje z krzesła i chodzi po klasie nie reagując na upomnienia pani; Patryk często traci humor i wykazuje zmienność nastrojów, a także nierzadko bywa zły i rozdrażniony. To tylko niektóre z zachowań dzieci, którym powinniśmy się bliżej przyjrzeć, a jeśli trwają one przez dłuższy czas, nie są charakterystyczne dla danego wieku i okresu rozwojowego dziecka, a przy tym utrudniają normalne funkcjonowanie nie tylko danemu dziecku ale też całemu otoczeniu, należy skonsultować się ze specjalistą i podjąć odpowiednie kroki do przeprowadzenia właściwej diagnozy i dalszego postępowania z takim dzieckiem. Według ICD - 10 klasyfikacja chorób Światowej Organizacji Zdrowia) oraz DSM V (klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego ) do rozpoznania zaburzeń hiperkinetycznych konieczne jest dokładne i wyraźne określenie nieprawidłowego nasilenia zaburzeń uwagi, nadmiernej aktywności, pobudzenia oraz niepokoju utrzymujących się w czasie, a które nie są spowodowane przez inne zaburzenia, takie jak autyzm i zaburzenia afektywne i które wzmagają się w różnych sytuacjach (ICD-10, 1997 oraz DSM- V, 2013). Objawy charakterystyczne dla ADHD muszą utrzymywać się przez co najmniej 6 miesięcy w stopniu dysproporcjonalnym do rozwoju dziecka oraz utrudniającym funkcjonowanie dziecka.

3 Do objawów tych należą: - objawy dotyczące uwagi (co najmniej 6 z poniższych objawów musi utrzymywać się przez okres 6 miesięcy) nieumiejętność utrzymania uwagi na różnych czynnościach lub zadaniach, nawet tych związanych z ciekawą zabawą niechęć a nawet unikanie zadań związanych z obowiązkami, np. praca domowa, zadania szkolne brak umiejętności organizowania aktywności i zadań niepowodzenia związane z kończeniem zadań oraz wykonywaniem ich wg określonych wcześniej instrukcji brak reakcji na wyraźne polecenia werbalne (dziecko wydaje się nie słyszeć) pomijanie i niezwracanie uwagi na szczegóły w pracy lub innych okolicznościach częste gubienie ważnych i koniecznych do wykonywania różnych zadań rzeczy- np. przybory szkolne częste zapominanie w trakcie codziennych aktywności łatwa dekoncentracja z powodu bodźców zewnętrznych objawy dotyczące nadmiernej aktywności (co najmniej 3 z poniższych objawów musi utrzymywać się przez okres 6 miesięcy) częste niespokojne poruszanie rękoma lub stopami, wiercenie się na krześle opuszczanie ławki w klasie lub miejsca w innych sytuacjach, w których wymagana jest pozycja siedzącej nadmierne i częste wtrącanie się w sytuacjach, w których jest to niewłaściwe (w wieku młodzieńczym lub u dorosłych może występować jedynie poczucie niepokoju) nieumiejętność zachowania spokoju w czasie np. odpoczynku i przesadna hałaśliwość w zabawie przejawianie utrwalonego wzorca nadmiernej aktywności ruchowej, praktycznie nie modyfikowanego przez społeczny kontekst i oczekiwania. - objawy dotyczące nadmiernej impulsywności (co najmniej 1 z poniższych objawów musi utrzymywać się przez okres 6 miesięcy) udzielanie odpowiedzi przed dokończeniem pytania nieumiejętność czekania w różnych grach lub sytuacjach (np. na swoją kolejkę). przerywanie i przeszkadzanie innym osobom (np. w trakcie rozmowy innych osób) nieumiejętność pohamowania się z nadmiernymi wypowiedziami w różnych sytuacjach Ważnym i koniecznym do uwzględnienia kryterium diagnostycznym są również : objawy zaburzeń koncentracji uwagi lub nadpobudliwości psychoruchowej upośledzające funkcjonowanie dziecka, które ujawniły się przed 7 rokiem życia dziecka. upośledzenie funkcjonowania dziecka spowodowane tymi objawami występuje w dwóch lub więcej sytuacjach (np. w szkole i w domu). stwierdza się klinicznie istotne upośledzenie funkcjonowania społecznego, zawodowego lub szkolnego (w zakresie edukacji). objawy u dziecka nie występują w przebiegu przetrwałych zaburzeń rozwojowych, schizofrenii lub innych psychoz i nie można ich trafniej uznać za objawy innego zaburzenia psychicznego (np. zaburzeń nastroju, lękowych, dysocjacyjnych lub nieprawidłowej osobowości).

4 Sama diagnoza opiera się na wspomnianej wyżej klasyfikacji wg ICD- 10 i/lub DSM-V, przy czym sprowadza się ona do skonkretyzowanego opisu objawów zachowania podpartego odpowiednimi do tego narzędziami, takimi jak wywiad, listy problematycznych zachowań, różne techniki obserwacyjne, testy i pomiary zachowania oraz pomiary wskaźników psychofizjologicznych. Bo tak np. nie jest istotne to, że Kuba jest nadpobudliwy, ale ile razy wstaje z krzesła w ciągu np. 30 minut i w jakich okolicznościach takie zachowanie występuje. Tego typu zachowanie ma tzw. wymiar uzewnętrzniający i charakterystyczny jest właśnie m.in. dla ADHD, bo nieuwaga i aktywność motoryczna to kryteria diagnostyczne dla ADHD, ale koniecznie z uwzględnieniem poziomu rozwojowego dziecka, bo np. taki 3-latek bywa wyjątkowo ruchliwy, a ta jego nadaktywność nie jest u takiego malca czymś nadzwyczajnym. Jak już wspomniano wyżej, narzędzi diagnostycznych ADHD jest wiele i pojawiają się także coraz nowsze technik i sposoby diagnostyczne. Do nich należą m.in. QEEG oraz ADScan. Opracowany w Petersburgu System QEEG to nowa jakość w diagnostyce ilościowej. Na podstawie potencjałów rejestrowanych na powierzchni kory możliwe jest zbadanie rozkładu fal mózgowych w odniesieniu do norm w różnych grupach wiekowych, dzięki temu możliwa jest diagnoza wielu zaburzeń, takich jak ADHD/ADD, dysleksja, choroba Alzheimera. Dzięki systemowi QEEG można prowadzić badania dysfunkcji mózgu, diagnozować szybkość i jakość przetwarzania informacji w mózgu (ERP), precyzyjnie planować terapię neurofeedback w oparciu o bazę normatywną, a także prowadzić diagnostykę podczas leczenia farmakologicznego i w końcu przeprowadzić samą diagnostykę przed terapią psychologiczną.

5 W 2004 r. V. Monastra opublikował badania dowodzące, że neurofeedback jest tak samo skuteczny jak lek Ritalin a diagnoza jest tak samo trafna, jak w przypadku testów TOVA, Conners CPT, ADDES., przy czym współczynnik uwagi (theta\beta) pozwala diagnozować ADHD z dokładnością 86%. Warto wspomnieć, że w przypadku zaburzeń koncentracji uwagi w zapisie EEG pojawiają się fale wolne (4-7 Hz) zlokalizowane w płacie czołowym i centralnym. W analizie zapisu QEEG u dzieci z ADHD można się spodziewać więcej fal wolnych. Spektrum 3D jest świetnym uzupełnieniem oszacowań wykonywanych za pomocą aparatury. Zapis 3D może obejmować np. 5 sek. EEG jeśli prowadzimy obserwację podczas treningu Biofeedback lub też sek. jeśli wykonujemy zapis diagnostyczny. W ADHD obserwuje się podwyższoną amplitudę/moc sygnału w zakresie fal wolnych np. theta w stosunku do beta (u dzieci w wieku przedszkolnym delta). Takie mapowanie jest doskonałym odzwierciedleniem natężenia impulsów elektrycznych mózgu a jest to możliwe właśnie za pomocą systemu QEEG.

6 System ADScan to system służący do przesiewowej diagnozy ADHD, przygotowany w oparciu o technologię radaru dopplerowskiego. Aparat pozwala mierzyć ilościowe aspekty ruchliwości z bardzo dużą dokładnością. System zapewnia możliwość porównania tych danych do norm wiekowych. Ruchliwość pacjenta jest analizowana podczas testu oraz w spoczynku (przy braku zadania). Opracowany przez prof. Hussa (Uniwersytet w Moguncji) we współpracy z MediTECH skaner ADHD mierzy przy pomocy tak zwanego radaru dopplerowskiego częstotliwość i intensywność aktywności ruchowej testowanej osoby. ADScan może być wykorzystywany do diagnostyki przesiewowej w warunkach szkolnych, w gabinecie psychologa czy lekarza. Może także stanowić świetne uzupełnienie procedury diagnostycznej przed treningiem biofeedback. Otrzymane wyniki można odnieść do norm pod kątem wieku i płci. W połączeniu z innymi metodami diagnostycznymi jak np. QEEG/ERP może pozwolić dokładnie określić sfery, w których konieczny jest trening. Równolegle do badania przeprowadzany jest tak zwany test ciągłego wykonywania (CPT). Informacje związane z wykonaniem zadania mają znaczenie dla oceny koncentracji uwagi, czasu reakcji oraz impulsywności. Analiza obejmuje m.in. ilość popełnionych błędów pominięcia, nadmiaru oraz czas reakcji. Całkowicie nowe i innowacyjne jest zastosowanie takiej formy pomiaru jaką jest radar dopplerowski. Technologia radaru dopplerowskiego umożliwia pomiar aktywności motorycznej całego ciała.

7 Uzupełnieniem testu jest także kwestionariusz, bazujący na kryteriach diagnostycznych ADHD. Zarówno radar dopplerowski, jak i CPT są od dawna znane i stosowane standardowo w różnych dziedzinach wiedzy. Połączenie obu elementów pozwala na ocenę nasilenia objawów ADHD w sposób obiektywny (tj. ruchliwości i koncentracji uwagi). Otrzymane wyniki są analizowane i porównywane z bazą referencyjną. Ze względu na swoją złożoność objawów oraz możliwość występowania z różnymi współistniejącymi zaburzeniami, ADHD poważnie wpływa na najbliższą rodzinę, na psychospołeczne funkcjonowanie rodziców i rodzeństwa dziecka dotkniętego tym zespołem. Często rodzice wykazują niewiedzę i brak umiejętności w postępowaniu z takim dzieckiem, nierzadko stają się nadmiernie wymagający i zestresowani, a przy tym nie potrafią okazać dziecku zrozumienia, które jest konieczne w postępowaniu z nim. Trzeba jednak zauważyć, że rodzice takich dzieci dodatkowo obciążeni są angażowaniem się w rozwiązywanie różnych problemów w szkole, w domu, z rówieśnikami i rodzeństwem. Nie można pominąć także tego, że obecność w rodzinie dziecka z ADHD wywołuje wysokie napięcie w całym jej systemie, przy czym, co ciekawe, nierzadko postępowanie rodziców wobec drugiego dziecka w domu, nieobjętego zespołem ADHD są właściwe i dobre. Nie sposób pominąć tak ważnej kwestii, jaką jest terapia zespołu nadpobudliwości ruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi (ADHD), dlatego temu obszernemu tematowi poświęcimy następny numer naszego newslettera. Dorota Jagura Bibliografia: Baddeley, A.D. (2007). Working Memory, Thought, and Action.Oxford University Press. Bellack A., Hersen M. (red.) Diagnoza behawioralna. Podręcznik.Wydawnictwo: ME-KOMP Kendall, P. (2012). Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji. Techniki terapeutyczne dla profesjonalistów i rodziców. Sopot: GWP Lipowska, M. (2011). Dysleksja i ADHD współwystępujące zaburzenia rozwoju. Neuropsychologiczna analiza deficytów pamięci.warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar. Thompson, M., Thompson, L. (2003). Neurofeedback. Wprowadzenie do podstawowych koncepcji psychofizjologii stosowanej.wrocław: Wydawnictwo Biomed Neurotechnologie.