KONKURS BIOLOGICZNY DLA UCZNIÓW GIMNAZJUM

Transkrypt

1 ... pieczątka nagłówkowa szkoły... kod pracy ucznia KONKURS BIOLOGICZNY DLA UCZNIÓW GIMNAZJUM ETAP SZKOLNY Drogi Uczniu! Witaj na I etapie konkursu biologicznego. Przeczytaj uważnie instrukcję i postaraj się prawidłowo odpowiedzieć na wszystkie pytania. Arkusz liczy 15 stron i zawiera 22 zadania. Przed rozpoczęciem pracy sprawdź czy Twój test jest kompletny. Jeżeli zauważysz usterki, zgłoś ten fakt Komisji Konkursowej. Zadania czytaj uważnie i ze zrozumieniem. Odpowiedzi wpisuj czarnym lub niebieskim długopisem bądź piórem. Dbaj o czytelność pisma i precyzję odpowiedzi. W przypadku testu wyboru prawidłową odpowiedź zaznacz stawiając znak X na literze poprzedzającej treść wybranej odpowiedzi. Nie używaj korektora. Jeżeli pomylisz się, błędne zaznaczenie otocz kółkiem i zaznacz znakiem X inną odpowiedź. Oceniane będą tylko odpowiedzi, które zostały umieszczone w miejscu do tego przeznaczonym. Brudnopis nie będzie oceniany. Czas pracy: 60 minut Liczba punktów możliwych do uzyskania: 70 Pracuj samodzielnie. Powodzenia!

2 Zadanie 1. (0-3 pkt.) Jednym ze sposobów zdobywania wiedzy biologicznej są doświadczenia. Zapoznaj się z jednym z nich, a następnie wykonaj polecenia. Założono kulturę wodną tytoniu. Zasada kultur wodnych polega na uprawie roślin (w tym przypadku tytoniu) w pożywkach, czyli wodnych roztworach określonych soli mineralnych. Uzyskane rezultaty doświadczenia przedstawiają poniższe rysunki. Wykonaj polecenia: A. Określ problem badawczy do przedstawionego doświadczenia. B. Sformułuj wniosek wynikający z tego doświadczenia. C. Wskaż zestaw stanowiący próbę kontrolną i wykaż jego rolę w doświadczeniu. Strona 2 z 15

3 Zadanie 2. (0-3 pkt.) Pierwiastki chemiczne, choć czasem w organizmach występują w niewielkich ilościach, odgrywają bardzo ważne funkcje. Każdemu z wymienionych mikroelementów przyporządkuj objawy, jakie występują u zwierząt z powodu jego niedoboru (połącz linią nazwę pierwiastka z pierwszej kolumny z objawami jego niedoboru z drugiej kolumny). pierwiastek objawy niedoboru danego pierwiastka u zwierząt mangan anemia cynk zanik zdolności rozmnażania u ptaków żelazo zmiany skórne miedź wolne tempo metabolizmu jod zaburzenia w procesie oddychania Zadanie 3. (0-2 pkt.) Pierwiastki tworzą liczne związki nieorganiczne i organiczne. W tabeli przedstawiono wyniki pomiarów zawartości związków chemicznych dwóch różnych organizmów (roślinnego i zwierzęcego), wyrażone w procentach masy ich ciała. Procentowa zawartość związków chemicznych A B Woda związki mineralne 4 5 Węglowodany 17 5 Tłuszcze 2 11 Białka 2 17 Podaj, która z kolumn tabeli A czy B przedstawia skład chemiczny organizmu roślinnego. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. Odpowiedź Uzasadnienie Strona 3 z 15

4 Zadanie 4. (0-1 pkt) Dokończ zdanie. Wirusy to bezkomórkowe formy życia, których namnażanie może odbywać się: A. wyłącznie wewnątrz komórki gospodarza. B. wewnątrz komórki gospodarza lub poza nią, jeśli tylko zachowana jest odpowiednia dla rozwoju danego wirusa temperatura otoczenia. C. wewnątrz komórki gospodarza lub poza nią, jeśli tylko zachowana jest odpowiednia dla rozwoju danego wirusa wilgotność środowiska. D. wewnątrz komórki gospodarza lub poza nią, jeśli tylko zachowane jest odpowiednie dla rozwoju danego wirusa stężenie tlenu i dwutlenku węgla. Zadanie 5. (0-1 pkt) Wybierz prawidłowe dokończenie zdania. Bakteriofagi to: A. organizmy odżywiające się bakteriami. B. bakterie pasożytnicze. C. wirusy infekujące komórki bakterii. D. bakterie odżywiające się martwą materią organiczną. Zadanie 6. (0-2 pkt.) Zapoznaj się ze schematycznym rysunkiem przedstawiającym budowę komórki pewnej grupy organizmów. Pod rysunkiem napisz czyja to komórka oraz podaj dwie cechy, które umożliwiły Ci jej rozpoznanie. komórka Strona 4 z 15

5 Zadanie 7. (0-4 pkt.) Większość organizmów zbudowana jest z tkanek czyli zespołów komórek o podobnej budowie, wyspecjalizowanych w pełnieniu określonych funkcji. Połącz odpowiednio cechę budowy tkanki roślinnej (cyfrę z pierwszej kolumny z funkcją, jaka jest powiązana z tą cechą (literę z drugiej kolumny). 1. komórki luźno ułożone A. bierze udział w transporcie substancji w ciele rośliny 2. komórki ściśle do siebie przylegające B. wzmacnia i usztywnia roślinę 3. komórki wydłużone, ułożone jedna nad drugą, ściany poprzeczne komórek zanikły 4. ściana komórkowa bardzo gruba, komórki martwe 5. komórki zawierają bardzo dużo chloroplastów 6. komórki o cienkich ścianach komórkowych, małych wakuolach i dużych jądrach komórkowych C. chroni organizm D. przebiega w niej intensywnie proces fotosyntezy E. wypełnia wolne przestrzenie pomiędzy innymi tkankami F. bierze udział we wzroście rośliny Zadanie 8. (0-3 pkt.) Na schematach A i B przedstawiono budowę tkanek mięśniowych poprzecznie prążkowanych. Zapoznaj się z nimi, a następnie wykonaj polecenia 1, 2 i 3. Polecenie 1. Określ jedną cechę, różniącą budowę przedstawionych tkanek. Strona 5 z 15

6 Polecenie 2. Podaj miejsce występowania tych tkanek w organizmach zwierzęcych. A: B: Polecenie 3. Do tkanek mięśniowych zaliczamy również tkankę mięśniową gładką. Narysuj pojedyncze włókno tej tkanki, zwracając uwagę na kształt włókna, położenie jądra komórkowego oraz ilość jąder komórkowych we włóknie. włókno mięśnia gładkiego Na rysunku zaznacz i podpisz jądro (jądra) komórkowe. Zadanie 9. (0-4 pkt.) Tkanki budują narządy, a te z kolei wchodzą w skład układów narządów. W ten sposób powstaje organizm. Podanym grupom organizmów zwierzęcych przyporządkuj odpowiedni narząd lub układ, który w tych grupach pojawił się po raz pierwszy w rozwoju ewolucyjnym. układ krwionośny, układ nerwowy, członowane odnóża, kręgosłup, błony płodowe przewód pokarmowy A. Parzydełkowce B. Nicienie C. Pierścienice D. Stawonogi E. Ryby G. Gady Strona 6 z 15

7 Zadanie 10. ( 0-6 pkt.) Wymienione poniżej organizmy, zaliczane do różnych królestw przyporządkuj do odpowiedniej grupy uwzględnionej w tabeli: ameba, świdrowiec, sinica, morszczyn, chełbia, pieczarka, torfowiec Grupy organizmów jednokomórkowe, autotroficzne Nazwy organizmów wielokomórkowe, autotroficzne jednokomórkowe, heterotroficzne wielokomórkowe, heterotroficzne Następnie przy każdym z organizmów wpisz nazwę królestwa, do którego należy dany organizm. ameba świdrowiec sinica morszczyn chełbia pieczarka torfowiec Zadanie 11. (0-6 pkt.) Wszystkie organizmy, o których mowa w tym zadaniu należą do królestwa grzybów. Czy znasz ich przedstawicieli i wiesz, które z nich są chronione? Zadanie polega na podkreśleniu 3 gatunków porostów i 3 gatunków grzybów będących pod ścisłą ochroną gatunkową. misecznica proszkowata, chrobotek alpejski, granicznik płucnik, złotorost postrzępiony, wzorzec geograficzny, mąklik otrębiasty smardz jadalny, goryczak żółciowy, mleczaj wełnianka, podgrzybek pasożytniczy, purchawica olbrzymia, czubajka kania Strona 7 z 15

8 Zadanie 12. (0-1pkt) Mszaki, podobnie jak porosty należą do najbardziej czułych wskaźników stopnia zanieczyszczenia atmosfery. Spośród poniższych stwierdzeń wybierz zdanie błędnie określające uwarunkowania wrażliwości mszaków: A. Liście mszaków nie posiadają kutykuli, dzięki czemu łatwo pochłaniają zanieczyszczenia. B. Mszaki czerpią sole mineralne i wodę z zanieczyszczeniami głównie za pomocą chwytników. C. Mszaki pobierają wodę całą swą powierzchnią z opadów atmosferycznych i ze źródeł skażeń. D. Liście mszaków gromadzą duże ilości wody wraz z zanieczyszczeniami. Zadanie 13. (0-4 pkt.) Na przebieg procesu fotosyntezy mają wpływ czynniki wewnętrzne, związane z budową organizmów autotroficznych, jak również czynniki zewnętrzne. Na wykresie przedstawiono wpływ temperatury na intensywność fotosyntezy u moczarki kanadyjskiej. Przeanalizuj wykres, a następnie: A. Wskaż temperaturę optymalną umożliwiającą najwyższą wydajność przez dłuższy czas. B. Wymień przyczynę spadku natężenia fotosyntezy w temperaturze powyżej optymalnej. Strona 8 z 15

9 C. Poza temperaturą na intensywność fotosyntezy wpływ mają jeszcze inne czynniki środowiskowe. Poniżej wypisz 4 takie czynniki. a. b. c. d. Zadanie 14. (0-5 pkt.) Warunkiem przetrwania gatunku jest proces rozmnażania, który może odbywać się w sposób płciowy lub bezpłciowy. Wybrane sposoby rozmnażania bezpłciowego organizmów ilustrują poniższe rysunki. A B C D B E F B Strona 9 z 15

10 Wykonaj polecenia: A. Nazwij sposoby rozmnażania bezpłciowego charakterystyczne dla organizmów przedstawionych na rysunkach A- F. B. Wymień dwie zalety takiego sposobu rozmnażania Zadanie 15. (0-5 pkt.) Trawy to grupa roślin licząca około 11 tysięcy gatunków. Jednym z nich jest wiechlina zwyczajna. 1. Wpisz brakujące nazwy jednostek systematycznych do których zaliczana jest wiechlina. Królestwo: Gromada: Klasa: Rząd: Wiechlinowce Rodzina: Wiechlinowate Rodzaj: Wiechlina Gatunek: Wiechlina zwyczajna 2. Do klasy roślin, której nazwę wpisałeś powyżej zaliczamy przede wszystkim rośliny zielne, najczęściej byliny. A czy w tej grupie roślin znajdują się formy drzewiaste? Jeśli tak, wpisz nazwę rodzajową drzewa. 3. Spośród podanych poniżej cech wybierz i podkreśl te, które są charakterystyczne dla traw. łodyga rurkowata z węzłami i międzywęźlami, liście złożone pierzasto lub dłoniasto, unerwienie liścia- równoległe, liście proste często z przylistkami, system korzeniowy wiązkowy, brak przyrostu wtórnego, kwiaty wiatropylne, okwiat zróżnicowany na kielich i koronę, kwiaty czterokrotne, nasiona bielmowe, owoc ziarniak Strona 10 z 15

11 Zadanie 16. (0-2 pkt.) Żywotność nasion zależy od właściwości dziedzicznych oraz czasu i warunków ich przechowywania. Poniższy schemat przedstawia wyniki badań siły kiełkowania nasion w zależności od ich wieku: Wykonaj polecenia: A. Sformułuj jeden wniosek wynikających z przedstawionych wyników badań. B. Korzystając z przedstawionych wyników, określ wiek nasion użytych do badań, wiedząc, że tylko 50% z nich wykiełkowało. Zadanie17. (0-1 pkt) Gąbki to najprostsze zwierzęta, nie posiadające wyodrębnionych tkanek i narządów. Które ze zdań dotyczących gąbek jest fałszywe? A. Nawet mały fragment ciała gąbki może zregenerować cały organizm. B. Gąbki prowadzą osiadły tryb życia. C. Obecność w wodzie określonych gatunków tych organizmów świadczy o jej czystości. D. W Polsce gąbki nie występują. Strona 11 z 15

12 Zadanie18. ( 0-3 pkt.) Parzydełkowce mogą przybierać dwie formy morfologiczne osiadłego polipa lub swobodnie pływającej meduzy. Poniższy schemat porównuje budowę tych form. Wykorzystując tabelkę, porównaj pod względem trzech cech budowę polipa i meduzy. Cecha porównawcza Polip Meduza Zadanie 19. (0-6 pkt.) Rozwiąż logogryf. Wszystkie hasła związane są tylko z jedną grupą zwierząt skorupiakami. Rozwiązaniem logogryfu jest nazwa typu, do którego zaliczana jest gromada skorupiaki. Strona 12 z 15

13 1. zakończenie I pary odnóży krocznych u raka rzecznego 2. wielocukier budujący pancerze skorupiaków i ściany komórkowe grzybów 3. osiadłe, wodne zwierzę, pokryte skorupką z wapiennych płytek; za pomocą odnóży tułowiowych pokrytych drobnymi szczecinkami odfiltrowuje pokarm z wody 4. skorupiak wchodzący w skład planktonu, rozmnażający się przez partenogenezę 5. składnik planktonu; stale poruszające się jego listkowate odnóża pełnią rolę skrzeli 6. okresowe zrzucanie starego oskórka i zastępowanie go nowym 7. gatunek kraba występującego w Bałtyku, którego nazwa pochodzi od owłosionych szczypiec 8. jadalny skorupiak, który zamiast szczypiec ma długie czułki 9. gatunek raka, który jest środkiem transportu dla ukwiała Następnie uzupełnij schemat, wpisując w wolnych miejscach nazwy pozostałych gromad tego najliczniejszego typu w świecie zwierząt. Zadanie 20. (0-1 pkt) Etapy stopniowej ewolucji układu krwionośnego u kręgowców można prześledzić na przykładzie zmian budowy serca. Końcowym etapem ewolucji było wytworzenie się czterokomorowego serca i wyeliminowanie mieszania się krwi natlenionej z odtlenioną. Wybierz zestaw kręgowców uszeregowanych zgodnie ze wzrostem stopnia rozdzielenia krwi w sercu: A. jaszczurka, ropucha, krokodyl, rekin B. żaba, zaskroniec, krokodyl, wiewiórka C. kumak, wróbel, legwan, karp D. traszka, salamandra, bocian, żółw Zadanie 21. (0-3 pkt.) Zapoznaj się z czterema poniższymi zdaniami dotyczącymi procesów wydalania i osmoregulacji u zwierząt. Spośród nich zaznacz dwa, które zawierają błędne informacje, po czym dokonaj ich korekty ( popraw błędy w zdaniach tak, aby zdania były prawdziwe). A. Osmoza to proces przenikania przez błonę półprzepuszczalną roztworu o niższym stężeniu rozpuszczonej substancji do roztworu o wyższym stężeniu. B. Zwierzęta morskie narażone są na ciągły odpływ wody z ich organizmów, muszą pić wodę morską a nadmiar soli usuwają przez skrzela (ryby morskie), gruczoły nosowe (gady morskie), gruczoły łzowe (ptaki morskie) i nerki (ssaki morskie). Strona 13 z 15

14 C. U kręgowców lądowych najważniejszym narządem biorącym udział w utrzymywaniu równowagi płynów ustrojowych są nerki, które wydajają produkty przemiany materii oraz regulują zawartość wody i soli mineralnych w moczu. D. Aby zaoszczędzić wodę płazy i ssaki przetwarzają amoniak w mocznik, związek słabiej trujący, który może być wydalany w mniejszej ilości wody. Korekta zdania Korekta zdania Zadanie 22. (0-4 pkt.) Oceń zdania dotyczące rozmnażania się, rozwoju i opieki nad potomstwem u wybranych organizmów zwierzęcych, wpisując obok każdego z nich literę P zdanie prawdziwe lub literę F zdanie fałszywe. A. Spośród gadów tylko krokodyle i węże opiekują się jajami i świeżo wyklutymi młodymi. B. Pisklęta gołębi, srok, jaskółek są nagie, ślepe i wymagają opieki rodziców, zaliczane są do gniazdowników. C. Część ryb opiekuje się swoim potomstwem, są to cierniki, pielęgnice czy koniki morskie. D. W przeobrażeniu zupełnym u pazia żeglarza występuje poczwarka, otoczona kokonem utworzonym z nici wydzieliny gruczołów larwalnych. E. Glisty są formami rozdzielnopłciowymi, występuje u nich dymorfizm płciowy: samiec jest większy a samica ma zakręcony koniec ciała. F. Wypławek biały wolno żyjący płaziniec jest obojnakiem, przechodzi rozwój złożony. Strona 14 z 15

15 BRUDNOPIS Strona 15 z 15