Funkcjonowanie poznawcze pacjentów ambulatoryjnej opieki psychiatrycznej

Transkrypt

1 artykuł redakcyjny / leading article 81 Funkcjonowanie poznawcze pacjentów ambulatoryjnej opieki psychiatrycznej The cognitive functioning of psychiatric outpatients Katarzyna Malcher, Joanna Rymaszewska 1 Streszczenie Cel: Celem badań było porównanie funkcjonowania poznawczego osób z różnymi zaburzeniami psychicznymi oraz wyszczególnienie jego predyktorów. Metoda: Badania prowadzone były wśród pacjentów ambulatoryjnej opieki psychiatrycznej w woj. dolnośląskim. Grupa badana (n=151) obejmowała osoby w wieku lat, czynne zawodowo lub bezrobotne, z rozpoznaniem: schizofrenia, zaburzenia typu schizofrenii i urojeniowe (F2), zaburzenia afektywne (F3), zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną (F4), zaburzenia odżywiania (F5) lub zaburzenia osobowości (F6) (kryteria diagnostyczne międzynarodowej klasyfikacji ICD-10). W badaniach wykorzystano następujące metody diagnostyczne: Krótka Psychiatryczna Skala Oceny (BPRS), Test 15 Słów Rey a (RAVLT), Test Matryc Raven a (TMS), Test Pamięci Wzrokowej Bentona (BVRT), Test Łączenia Punktów (TMT), Skala Inteligencji Wechslera (WAIS-R) subtest Symbole Cyfr (Digit Symbol). Wyniki: Badani z zaburzeniami odżywiania uzyskali wyższe wyniki w teście RAVLT w porównaniu z badanymi z grupy zaburzeń schizofrenicznych i nerwicowych. Badani z zaburzeniami osobowości uzyskali istotnie wyższe, w porównaniu z badanymi z zaburzeniami afektywnymi, wyniki w teście TMT. Wnioski: Czynnikami istotnie powiązanymi z funkcjonowaniem poznawczym były: wiek, wykształcenie, status zawodowy, nasilenie objawów psychopatologicznych i diagnoza kliniczna. Psychopatologia okazała się bardziej istotna niż postawiona diagnoza kliniczna. Słowa kluczowe: funkcjonowanie poznawcze, zaburzenia psychiczne, neuropsychologia Summary Aim: The aim of this study was to compare the neuropsychological performance of psychiatric outpatients as well as to detail the predictors of cognitive functioning. Method: The study included 151 psychiatric outpatients from Lower Silesia Province, aged (mean 35,3), who were workers, students or unemployed. The patients with F2 (schizophrenia, schizotypal and delusional disorders), F3 (affective disorders), F4 (neurotic, stress-related and somatoform disorders), F5 (eating disorders) and F6 (personality disorders) diagnosis were examined (according to ICD-10 classification). The following tests: Brief Psychiatric Rating Scale (BPRS), Rey Auditory Verbal Learning Test (RAVLT), Benton Visual Retention Test (BVRT), Trail Making Test (TMT), Digit Symbol subtest (DS) of Wechsler Adult Intelligence Scale-Revised (WAIS-R) and Raven Standard Progressive Matrices Test (RSPM) were used. Results: Patients with eating disorders achieved significantly higher level of performance in RAVLT test than those with schizophrenia, schizotypal disorders and neurotic disorders. Personality disorders group achieved significantly higher than affective disorders group level in TMT test. Conclusions: Association of the cognitive functioning results was observed with age, education, professional status, psychopathology and diagnoses. The level of psychopathology was more important for cognitive performance than the diagnosis. Key words: cognitive functioning, mental disorders, neuropsychology Wiadomości Psychiatryczne; 13(2): Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 1 we Wrocławiu 1 Katedra i Klinika Psychiatrii AM we Wrocławiu Konflikt interesu/ Conflicts of interest: Autorzy pracy nie zgłaszają konfliktu interesów Adres do korespondencji/ Address for correspondence: mgr Katarzyna Malcher Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 1 Klinika Psychiatrii we Wrocławiu ul. Pasteura Wrocław tel. (071) /00 katarzyna.malcher@op.pl Projekt badawczy realizowany w ramach grantu uczelnianego Akademii Medycznej we Wrocławiu pt: Ocena funkcji poznawczych osób z różnymi zaburzeniami psychicznymi a zdolność do pracy Wstęp Patogeneza nieorganicznych zaburzeń psychicznych wiązana jest z funkcjonalnymi zmianami w centralnym układzie nerwowym [1]. Zaburzenia funkcji mózgu ujawniają się w postaci deficytów poznawczych obejmujących elementarne lub złożone procesy poznawcze. W ostatnich latach zauważyć można wzrost zainteresowań funkcjonowaniem poznawczym osób z zaburzeniami psychicznymi. Problematyka ta była dość szeroko omawiana w literaturze polskiej i zagranicznej [2, 3, 4]. Opisywano funkcjonowanie poznawcze u osób chorych na schizofrenię [5], zaburzenia afektywne [6], zaburzenia nerwicowe [7], zaburzenia odżywiania [8] czy zaburzenia osobowości [9, 10]. W badaniach tych dowiedziono, że zaburzenia psychiczne istotnie wiążą się z jakością funkcjonowania poznawczego osób na nie cierpiących [11, 12]. Celem

2 82 artykuł redakcyjny / leading article bezpośrednim przeprowadzonych badań było porównanie funkcjonowania poznawczego osób, u których rozpoznano różne zaburzenia psychiczne oraz określenie czynników mających istotny wpływ na poziom tegoż funkcjonowania. Cel odległy stanowi próba wyszczególnienia uniwersalnych dla wszystkich przebadanych grup klinicznych czynników, wpływających na pogorszenie funkcjonowania zawodowego. Materiał i Metody Badania prowadzono w latach wśród pacjentów objętych ambulatoryjną opieką psychiatryczną w czterech poradniach zdrowia psychicznego w woj. dolnośląskim. Grupa badana (n=151) obejmowała osoby w wieku lat, z rozpoznaniem (zgodnie z klasyfikacją ICD-10) z grup diagnostycznych F2 (schizofrenia, zaburzenia typu schizofrenii i urojeniowe), F3 (zaburzenia afektywne), F4 (zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną), F5 (zaburzenia odżywiania) oraz F6 (zaburzenia osobowości), aktywne lub potencjalnie aktywne zawodowo (pracujący, uczący się, bezrobotni) i wyrażające zgodę na badanie. Kryteriami wyłączającymi były: wiek poniżej 18 i powyżej 54 roku życia, rozpoznania z grupy F0 (zaburzenia psychiczne organiczne), F1 (zaburzenia spowodowane używaniem środków psychoaktywnych), F7 (upośledzenie umysłowe), orzeczenie o niezdolności do pracy zawodowej, poważne i przewlekłe choroby somatyczne, brak zgody na udział w badaniach. W badaniu posłużono się krótką psychiatryczną skalą oceny wersja czwarta (Brief Psychiatric Rating Scale, v 4.0 BPRS) (13) oraz metodami diagnozy neuropsychologicznej: Test 15 Słów Rey a (Rey Auditory Verbal Learning Test, RAVLT) (14, 15), Test Pamięci Wzrokowej Bentona (Benton Visual Retention Test, BVRT) (16), Test Łączenia Punktów (Trail Making Test, TMT) (14), Skala Inteligencji Wechslera (Wechsler Adult Intelligence Scale-Revised, WAIS-R) (17) podtest Symbole Cyfr (Digit Symbol, DS) oraz Test Matryc Raven a w wersji Standard (TMS) (Raven Standard Progressive Matrices Test) (18). Testy były wykonywane w tej samej kolejności, indywidualnie dla każdej z osób badanych. Czas badania całą baterią testów wahał się od 60 do 90 minut. W celu przekształcenia wyników surowych na przeliczone oszacowano przedchorobowy poziom sprawności umysłowej badanych w oparciu o ich poziom wykształcenia (14). Do analiz statystycznych wykorzystano pakiet statystyczny R (The R Project for Statistical Computing) w wersji Zmienną zależną stanowiły wyniki w testach neuropsychologicznych. Zmiennymi niezależnymi były dane socjodemograficzne (wiek, płeć, stan cywilny, wykształcenie, status zawodowy) oraz parametry kliniczne (diagnoza kliniczna, nasilenie objawów psychopatologicznych). Różnice jakościowe pomiędzy parametrami klinicznymi dla zmiennych kategorycznych określono za pomocą testu chi 2 Pearsona. Różnice średnich wartości dla poszczególnych grup klinicznych w skalach psychopatologii oraz w testach neuropsychologicznych określano za pomocą testu jednokierunkowej analizy wariancji. Celem określenia wpływu zmiennych niezależnych na funkcjonowanie poznawcze badanych (wyniki testów neuropsychologicznych) posłużono się modelem wielokrotnej regresji liniowej. Jako poziom istotności przyjęto p < 0,05. Wyniki W każdej z grup klinicznych F2 F5 przeważały kobiety. Większość badanych z rozpoznaniem z grupy zaburzeń schizofrenicznych, zaburzeń odżywiania i zaburzeń osobowości była stanu wolnego, natomiast w grupach zaburzeń afektywnych i zaburzeń nerwicowych przeważały osoby pozostające w stałym, sformalizowanym związku. Psychopatologia Badani ze schizofrenią lub zaburzeniami schizotypowymi uzyskali wynik ogólny BPRS istotnie wyższy od badanych z zaburzeniami nerwicowymi, a w podskalach BPRS-N (objawy negatywne) i BPRS-P (objawy pozytywne) wyniki istotnie wyższe od pozostałych grup. Ponadto w podskali BPRS-M/P (mania pobudzenie) badani z tej grupy uzyskali wyższy wynik od badanych z zaburzeniami nerwicowymi, jak również z zaburzeniami odżywiania i zaburzeniami osobowości. W podskali BPRS- D/L (depresja lęk) badani z zaburzeniami afektywnymi i z zaburzeniami odżywiania uzyskali wynik istotnie wyższy od badanych z grupy zaburzeń schizofrenicznych oraz nerwicowych, natomiast badani z zaburzeniami osobowości wynik istotnie wyższy od badanych ze schizofrenią i zaburzeniami schizotypowymi. Funkcjonowanie poznawcze Badani z zaburzeniami odżywiania uzyskali istotnie wyższy w porównaniu z badanymi z zaburzeniami nerwicowymi i zaburzeniami schizofrenicznymi wynik w skali RAVLT-O (odroczenie) (tab. III). W teście TMT-B badani z zaburzeniami osobowości uzyskali wynik wyższy od badanych z zaburzeniami nastroju. Wykazano różnice w grupach zbliżone do istotnych w testach RAVLT-D (dystrakcja), RAVLT-S (suma powtórzeń w pięciu próbach) i DS. Czynniki predykcyjne funkcjonowania poznawczego Dwa parametry (stan cywilny oraz wynik ogólny BPRS) okazały się nieistotne dla funkcjonowania poznawczego badanych. Pozostałe zmienne były istotne statystycznie (tabela IV).

3 artykuł redakcyjny / leading article 83 Tabela I. Charakterystyka socjodemograficzna badanych z grup klinicznych F2-F6 (*p<0,05, ***p<0,001) F2 (n=23) F3 (n=38) F4 (n=47) F5 (n=13) F6 (n=30) Ogółem F2-F6 M (SD) M (SD) M (SD) M (SD) M (SD) p M (SD) Wiek 31,8 (9,7) 38,4 (10,5) 48,8 (11,0) 24,8 (4,5) 33,0 (10,3) *** 35,3 (10,9) % % % % % % Płeć (K/M) 61/ 39 79/ 21 79/ / 0 60/ 40 * 74/26 Stan cywilny (W/F/NF/R/O) Wykształcenie (P/Z/Ś/W) Kategoria zawodowa (F/U) Aktywność zawodowa (P/B) 60,9/ 21,7/ 8,7/ 8,7/ 0 0/ 17,4/ 56,5/ 26,1 18,4/ 50/ 18,4/ 7,9/ 5,3 7,9/ 15,8/ 55,3/ 21,1 17/ 55,3/ 17/ 8,5/ 2,1 10,6/ 19,1/ 53,2/ 17 76,9/ 7,7/ 0/ 15,4/ 0 7,7/ 7,7/ 53,8/ 30,8 46,7/ 33,3/ 20/ 0/ 0 10/ 6,7/ 53,3/ 30 *** ns 35,1/ 40,4/ 15,2/ 7,3/ 2 8/ 15/ 54/ 23 35/ 65 37/ 63 38/ 62 15/ 85 27/ 73 ns 33/ 67 57/ 43 76/ 24 70/ 30 85/ 15 67/ 33 ns 70,2/ 29,8 Stan cywilny: W wolny, F w związku formalnym, NF w związku nieformalnym, R rozwiedziony, O owdowiały Wykształcenie: P podstawowe, Z zawodowe, Ś średnie, W wyższe Kategoria zawodowa: F pracownik fizyczny, U pracownik umysłowy Aktywność zawodowa: P pracujący, uczący się, B bezrobotny Tabela II. Wyniki w skali BPRS dla poszczególnych grup klinicznych (*p<0,05, ***p<0,001) Psychopatologia F2 F3 F4 F5 F6 ogółem M (SD) M (SD) M (SD) M (SD) M (SD) p M (SD) BPRS 1,77 (0,5) 1,65 (0,4) 1,45 (0,3) 1,63 (0,2) 1,58 (0,3) * 1,59 (0,4) BPRS-N 2,13 (0,8) 1,53 (0,7) 1,29 (0,5) 1,19 (0,2) 1,33 (0,6) *** 1,48 (0,7) BPRS-P 1,84 (0,8) 1,27 (0,5) 1,09 (0,2) 1,19 (0,3) 1,16 (0,3) *** 1,27 (0,5) BPRS-D/L 1,94 (0,8) 2,85 (1,2) 2,29 (0,7) 3,23 (0,9) 2,69 (1,0) *** 2,54 (1,0) BPRS-M/P 1,39 (0,4) 1,2 (0,3) 1,06 (0,1) 1,05 (0,1) 1,13 (0,2) *** 1,16 (0,3) BPRS-N: objawy negatywne; BPRS-P: objawy pozytywne; BPRS-D/L: depresja/lęk; BPRS-M/P: mania/pobudzenie Wiek i wykształcenie Wzrost wieku powodował istotny spadek wyników w trzech z pięciu testów RAVLT, TMT-A i BVRT-P (poprawne). Niższe wykształcenie (podstawowe) wpływało na istotnie niższe wyniki w testach RAVLT-S, RAVLT-O i TMS. Dla pozostałych testów poziom wykształcenia był nieistotny. Kategoria i aktywność zawodowa. Kategoria zawodowa była istotnym czynnikiem dla testu DS. Badani (pracownicy umysłowi) uzyskiwali wyższe wyniki w tym teście. Aktywność zawodowa wiązała się wyższym wynikiem w teście TMT-A. Psychopatologia Wynik ogólny BPRS nie był istotny dla funkcji poznawczych, jego podskale natomiast tak. Wynik w skali BPRS-N korelował ujemnie z testami RA- VLT-S i DS, a w skali BPRS-P z testem RAVLT D. Dodatnie korelacje dotyczyły skali BPRS D/L i testu RAVLT-D oraz skali BPRS-M/P i testu BVRT-P (ta druga korelowała ujemnie z testem BVRT-B). Grupa kliniczna Badani z zaburzeniami afektywnymi, nerwicowymi i zaburzeniami odżywiania uzyskali wyższe wyniki w teście RAVLT-O od badanych ze schizofrenią i zaburzeniami typu schizofrenii. W teście TMT-B korelacja z grupą kliniczną była zbliżona do istotnej. Dyskusja W badaniach porównano funkcjonowanie poznawcze (pamięć słuchowo-werbalną, wzrokową i operacyjną, uczenie się, procesy uwagi, szybkość psychomotoryczną, koordynację wzrokowo-motoryczną, funkcje wykonawcze i myślenie) pacjentów ambulatoryjnej opieki psychiatrycznej z rozpoznaniami: zaburzeń schizofrenicznych, afektywnych, nerwicowych i zwią-

4 84 artykuł redakcyjny / leading article Tabela III. Wyniki w testach neuropsychologicznych (^p<0,1, *p<0,05) F2 F3 F4 F5 F6 M (SD) M (SD) M (SD) M (SD) M (SD) p Pamięć i uczenie RAVLT-S 46,7(9,0) 49,0(8,6) 47,1(8,5) 54,7(10) 49,4(10,7) ^ RAVLT-D 8,3 (3,0) 8,8 (2,7) 8,5 (3,1) 11,0(3,1) 9,7 (3,4) ^ RAVLT-O 8,8 (3,0) 10,3(2,6) 9,6 (3,0) 12,1(2,1) 9,7 (3,6) * BVRT-P -0,5(1,2) -1,4 (1,3) -0,9 (1,6) -0,3 (1,2) -1,2 (1,3) ns BVRT-B 1,2 (2,0) 2,5 (1,9) 2,1 (2,9) 1,1 (2,0) 2,5 (2,4) ns Uwaga DS 9,0 (2,9) 10,6(3,2) 10,6(2,9) 11,5(3,4) 11,2 (3,4) ^ TMT-A 8,9 (1,4) 9 (1,7) 8,9 (1,8) 9,6 (0,8) 9,4 (1,3) ns F. wykonawcze TMT-B 5 (2,5) 4,6 (2,8) 5,4 (2,4) 6,7 (3,2) 6,5 (2,5) * Myślenie TMS 55,8(31,5) 59,5(24,4) 53,6(29,5) 58,8(26,5) 59,8(31,1) ns RAVLT-S: suma I-V; RAVLT-D: dystrakcja; RAVLT-O: odroczenie; BVRT-P: oczekiwane poprawne; BVRT-B: dopuszczalne błędy Tabela IV. Powiązania pomiędzy funkcjami poznawczymi a czynnikami socjodemograficznymi, klinicznymi i psychopatologią ( ns, ^p<0,1, *p<0,05, **p<0,01, ***p<0,001) Predyktory RAVLT-S RAVLT-D RAVLT-O BVRT-P BVRT-B TMT-A TMT-B DS TMS Wiek 0,2*** 0,06** 0,08*** 0,03*** 0,07*** 0,02* 0,03^ Płeć (M) 0,9^ 9,2^ St. cywilny Wykszt. (P) Zawodowe 5,9* 1,7^ 20,0* Średnie 8,3*** 2,3** 21,3* Wyższe 13,1*** 3,8*** 30,1** Kat. zaw (U) 2,1*** Akt. zaw. 0,6* BPRS BPRS-N 2,5** 0,9** BPRS-P 1,2** BPRS-D/L 0,5* BPRS-M/P 1,2** 1,9** Dgn (F2) F3 2,2** F4 1,8** F5 2,7** F6 1,3^ R2 (%) 28 14,6 23,1 17,7 16,3 7,7 12,8 20,1 17,4 zanych ze stresem, zaburzeń odżywiania się oraz zaburzeń osobowości. Badani z zaburzeniami odżywiania się funkcjonowali istotnie lepiej w zakresie odroczonej pamięci słuchowo-werbalnej w porównaniu z badanymi z grupy zaburzeń schizofrenicznych oraz nerwicowych. Badani z zaburzeniami osobowości

5 artykuł redakcyjny / leading article 85 uzyskali istotnie wyższe od badanych z zaburzeniami nastroju wyniki w zakresie wzrokowo-przestrzennej pamięci operacyjnej oraz funkcji wykonawczych. Nie stwierdzono istotnych różnic między grupami w zakresie pamięci wzrokowej, szybkości psychomotorycznej i myślenia. Na funkcjonowanie poznawcze istotny wpływ miały: wiek, wykształcenie, status zawodowy, nasilenie objawów psychopatologicznych i rozpoznanie. Udział tych czynników wahał się między 7,79 % a 28,03%. Dość słaby związek uwzględnionych w badaniu zmiennych z funkcjami poznawczymi wskazuje na istnienie ważniejszych, nie uwzględnionych w modelu, predyktorów. W badaniach z tego obszaru uwzględnia się wiek, płeć, lata edukacji [4, 12], poziom przedchorobowej sprawności intelektualnej, początek i czas trwania choroby, liczbę jej epizodów, leczenie farmakologiczne, leczenie psychoterapeutyczne [20, 21] bądź wczesny wiek zachorowania [22]. Nasilenie symptomów psychopatologicznych okazało się bardziej znaczące dla poziomu funkcjonowania poznawczego badanych niż postawiona diagnoza kliniczna. Psychopatologia (podskalne BPRS) była istotnie powiązana z pamięcią słuchowo-werbalną i wzrokową, uczeniem się, procesami uwagi. Diagnoza kliniczna wiązała się istotnie z odroczoną pamięcią słuchowo-werbalną. W badaniach Stordal i wsp. [4] czynnikami istotnie związanymi z badanymi funkcjami wykonawczymi były objawy psychopatologiczne i postawiona diagnoza, przy czym czynnik psychopatologii również miał większe znaczenie. Założenia dotyczące oceny funkcjonowania poznawczego osób z różnymi zaburzeniami psychicznymi, zgodnie z wiedzą autorów, pozwalają po raz pierwszy porównać funkcjonowanie poznawcze jednocześnie w kilku różnych grupach diagnostycznych. Skutkują jednak pojawieniem się słabych stron badania. Jedną z nich stanowi nierówna liczebność badanych grup klinicznych. Wynika ona jednak z naturalnego doboru pacjentów zgłaszających się do leczenia w trybie ambulatoryjnym i stanowi pewną charakterystykę populacji osób najczęściej korzystających z takiej formy pomocy. Kolejną kwestią jest nieuwzględnienie zaburzeń współwystępujących u osób badanych. Jednakże pierwotnie przyjętym założeniem badań było klasyfikowanie osób badanych do grup klinicznych zgodnie z rozpoznaniem głównym, z powodu którego objęte one były leczeniem psychiatrycznym. Informacje o dodatkowym rozpoznaniu były ewidencjonowane, ale ilość osób z dwoma lub więcej rozpoznaniami psychiatrycznymi była znikoma. Zaprezentowane wyniki mogą stanowić punkt wyjściowy dla dalszych, pogłębionych badań w tym obszarze. Wnioski 1. Czynniki istotne dla funkcjonowania poznawczego badanych stanowiły: wiek, wykształcenie, status zawodowy, psychopatologia oraz kategoria diagnostyczna. 2. Nasilenie objawów psychopatologicznych było bardziej znaczące dla poziomu funkcjonowania poznawczego badanych niż rozpoznanie. 3. Wskazane byłoby pogłębienie prac badawczych dotyczących identyfikacji czynników związanych z deterioracją poznawczą pacjentów z różnymi zaburzeniami psychicznymi, poszerzonych o inne niż uwzględnione w przedstawionym modelu. Piśmiennictwo 1. Jaracz J. Neuroanatomia depresji w świetle czynnościowych badań neuroobrazowych. Psychiatria 2004; 1: Hintze B, Wciórka J, Borkowska A. Zaburzenia pamięci operacyjnej i funkcji wykonawczych u chorych na schizofrenię w okresie częściowej remisji objawów psychopatologicznych. Psychiatria 2007; 4: Borkowska A, Pamięć operacyjna i jej zaburzenia w chorobach psychicznych. Przew Lek 2003; 6: Stordal KI, Mykletun A, Asbjornsen A, et al. General psychopathology is more important for executive functioning than diagnosis. Acta Psychiatr Scan 2005; 111: Sanfilipo M, Lafargne T, Rusinek H, et al. Cognitive performance in schizophrenia: relationship to regional brain volumes and psychiatric symptoms. Psychiatry Res 2002; 116: Malhi GS, Ivanovski B, Hadzi-Pavlovic D. Neuropsychological deficits and functional impairment in bipolar depression, hypomania and euthymia. Bipolar Disorders 2007; 9: Schmidtke K, Schorb A, Winkelmann G. Cognitive Frontal Lobe Dysfunction in Obsessive-Compulsive Disorder. Biol Psychiatry 1998; 43: Lena SM, Fiocco AJ, Leyenaar JK. The Role of Cognitive Deficits in the Development of Eating Disorders. Neuropsychol Rev 2004; 14; 2: Dinn WM, Harris CL, Aycicegi A. Neurocognitive function in borderline personality disorder. Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry 2004; 28: Fitzgerald KL, Demakis G. The Neuropsychology of Antisocial Personality Disorder. Dis Mon 2007; 53: Boldrini M, Del Pace L, Placidi GPA. Selective cognitive deficits in obsessive-compulsive disorder compared to panic disorder with agoraphobia. Acta Psychiatr Scan 2005; 11: Kitis A, Akdede BBK, Alptekin K. Cognitive dysfunctions in patients with obsessive-compulsive disorder compared to the patients with schizophrenia: Relation to overvalued ideas. Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry 2007; 31: Ventura J, Nuechterlein KH, Subotnik KL. Symptom dimensions in recent -onset schizophrenia and mania: a principal components analysis of the 24-item Brief Psychiatric Rating Scale. Psychiatry Res 2000; 97:

6 86 artykuł redakcyjny / leading article 14. Lezak M.D, Howieson D.B, Loring D.W. Neuropsychological assessment. 4th ed. Oxford University Press; Choynowski M, Kostro B. Podręcznik do Testu Piętnastu Słów A. Reya. W: Choynowski M red. Testy psychologiczne w poradnictwie wychowawczo-zawodowym. Warszawa: PWN; Benton S.A. Test Pamięci Wzrokowej Bentona. Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego; Brzeziński J, Gaul M, Hornowska E. Skala Inteligencji Wechslera dla Dorosłych. Wersja zrewidowana. Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego; Jaworowska A, Szutrowa T. Podręcznik do Testu Matryc Ravena. Wersja Standard. Polska standaryzacja Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego; Murphy M, Nutzinger D.O, Paul T, Leplow B. Conditional -Associative Learning in Eating Disorders: A Comparision With OCD. J Clin Exp Neuropsychol 2004; 26: Purcell R, Maruff P, Kyrios M, Pantelis Ch. Neuropsychological Deficits in Obsessive-compulsive Disorder. A Comparison With Unipolar Depression, Panic Disorder, and Normal Controls. Arch Gen Psychiatry 1998; 55: Torrent C, Martinez Aran A, Daban C, Sanchez-Moreno J, Comes M, Goikolea JM, Salamero M, Vieta E. Cognitive impairment in bipolar II disorder. Br J Psychiatry 2006; 189: Bellino S, Rocca P, Patria L, Marchiaro L, Rasetti R, Di Lorenzo R, Paradiso E, Bogetto F. Relationships of age at onset with clinical features and cognitive functions in a sample of schizophrenia patients. J Clin Psychiatry 2004; 65: