Jak obliczyć zapotrzebowanie świń na energię i białko?

Transkrypt

1 Jak obliczyć zapotrzebowanie świń na energię i białko? Autor: dr inż. Anna Szuba-Trznadel Data: 3 listopada 2016 Mieszańce rasowe obecnie utrzymywanych świń charakteryzują się wysokimi dziennymi przyrostami masy ciała oraz udziałem mięsa w tuszy. Do wykorzystania pełni ich potencjału genetycznego niezbędne jest jednak stosowanie wysokiej jakości pasz, cechujących się odpowiednim poziomem składników pokarmowych (energii metabolicznej, białka strawnego, aminokwasów egzogennych strawnych w jelicie cienkim, składników mineralnych oraz witamin). Jak zatem obliczyć, czy stosowana przez nas pasza jest dla zwierząt odpowiednia? Ilość pobranych składników pokarmowych jest ściśle powiązania z możliwością pobrania paszy. Aby pokryć zapotrzebowanie na składniki pokarmowe zwierząt, pasza powinna być odpowiednio zbilansowana pod względem energii, białka, składników mineralnych, witamin oraz charakteryzować się wysoką strawnością. Można to uzyskać poprzez wprowadzenie do paszy komponentów wysokoenergetycznych, wysokobiałkowych, dodatków paszowych, wpływających na poprawę 1 / 15

2 strawności składników pokarmowych, oraz zastosowanie nowoczesnych technik obróbki materiałów paszowych. Producenci żywca szczególną uwagę zwracają się na efektywność produkcji świń. Jest to ważny aspekt, gdyż koszty żywienia stanowią nawet 70 75% ogólnych kosztów produkcji. Z tego też względu hodowcy kładą nacisk na precyzyjne szacowanie wartości energetycznej i pokarmowej komponentów paszowych oraz określanie potrzeb energetycznych, białkowych oraz zapotrzebowania na składniki mineralne i witaminy zwierząt. Spośród czynników żywieniowych na efektywność tuczu istotny wpływ mają: zawartość białka (aminokwasów), koncentracja energii, zawartość tłuszczu i włókna surowego w paszy, rodzaj i sposób żywienia poszczególnych grup technologicznych świń. Uzyskanie wysokich przyrostów masy ciała zwierząt przy odpowiedniej ich mięsności wymaga zapewnienia odpowiedniego poziomu energii i składników pokarmowych w mieszance. Zatem, z jednej strony pasza powinna w pełni zaspokoić potrzeby pokarmowe zwierząt (dla których jest przeznaczona), z drugiej strony powinna mieć niską cenę. Dlatego, w praktyce funkcjonuje określenie tzw. optymalnej paszy pod względem żywieniowym oraz kosztów jej produkcji. 2 / 15

3 3 / 15

4 Co wpływa na efektywność tuczu? Potrzeby białkowe Zapotrzebowanie na białko (aminokwasy) podawane jest w ilości (w gramach lub procentach) w kg mieszanki. Obok precyzyjnego określania potrzeb energetycznych żywieniowcy zwracają uwagę na stosunek energetyczno-białkowy, co wpływa na uzyskanie wysokiej mięsności świń. Zatem, bardziej prawidłowe jest wyrażanie ilości białka lub lizyny w odniesieniu do wartości energetycznej (g białka (lizyny)/1 MJ energii metabolicznej). Potrzeby białkowe zwierząt, podobnie jak zapotrzebowanie na energię, zależą od potencjału genetycznego świń, wieku, płci, żywienia, zdrowotności stada oraz warunków zoohigienicznych. Zmieniają się one w trakcie odchowu świń. Mieszanki dla prosiąt charakteryzują się wyższym udziałem tego składnika pokarmowego niż dla zwierząt starszych. Związane jest to głównie z pokryciem zapotrzebowania na białko niezbędne w procesach budulcowych organizmu. Ponadto, białko dostarczane młodym zwierzętom musi cechować się wyższą strawnością niż komponenty białkowe stosowane w żywieniu tuczników czy loch. Przyczyną tego jest niedojrzały przewód pokarmowy i niski poziom sekrecji enzymów trawiennych przez komórki wydzielnicze nabłonka przewodu pokarmowego u tych osobników. Wyższe zapotrzebowanie na białko wykazywać będą też loch w czasie laktacji. Potrzeby białkowe zwierząt, podobnie jak zapotrzebowanie na energię, zależą od potencjału genetycznego świń, wieku, płci, żywienia, zdrowotności stada oraz warunków zoohigienicznych. Zapotrzebowanie na białko dzieli się na potrzeby bytowe i produkcyjne. Zapotrzebowanie bytowe związane jest z ciągłymi procesami rozpadu białka paszy i ponownej syntezy białka wykorzystywanego na potrzeby organizmu. Wolne aminokwasy powstające w procesie proteolizy wykorzystywane są do syntezy białka lub po transaminacji lub dezamincji zużywane są do innych celów np. energetycznych. Pula aminokwasów, która nie posłużyła do ponownej syntezy białka musi być dostarczona w paszy celem pokrycia potrzeb bytowych organizmu. Zapotrzebowanie produkcyjne na białko zależy od przyrostów masy ciała, a w szczególności od odłożenia białka w przyroście lub wyprodukowanym mleku. Wielkość ta ściśle związana jest z genetycznym potencjałem i wiekiem zwierząt. Ponadto, może być modyfikowana przez żywienie i warunki utrzymania świń. 4 / 15

5 Zapotrzebowanie produkcyjne na białko zależy od przyrostów masy ciała, a w szczególności od odłożenia białka w przyroście lub wyprodukowanym mleku. Po zapewnieniu odpowiedniego bilansu białkowego warto zwracać również uwagę na zawartość w diecie świń aminokwasów egzogennych, które można dodawać do mieszanki w postaci aminokwasów krystalicznych. Racjonalne dobranie aminokwasów egzogennych takich jak: lizyna, metionina, tryptofan, treonina oraz walina i izoleucyna, pozwala lepiej zbilansować skład aminokwasowy, a ponadto ograniczyć straty białka w postaci azotu, który przyczynia się do zanieczyszczenia środowiska. Jednak najbardziej właściwym sposobem określania zawartości białka w paszy jest wyrażanie jego w ilości aminokwasów strawnych jelitowo. 5 / 15

6 Lizyna jest pierwszym limitującym aminokwasem dla trzody chlewnej. Dlatego też jej zapotrzebowanie musi być w pełni pokryte. Niedostarczenie lizyny w odpowiedniej ilości powoduje ograniczone wykorzystanie innych egzogennych aminokwasów. Wzajemne proporcje aminokwasów są ustalane poprzez przyjęcie wzorca tzw. białka idealnego, w którym zawartość lizyny przyjmowana jest za 100%. W praktyce najczęściej zawartość białka w mieszance wyrażana jest w postaci białka ogólnego. Żywieniowcy coraz częściej podkreślają, że wskaźnik ten w tej postaci jest mało precyzyjny. Dlatego też zalecają wyrażanie białka w paszy ilością białka strawnego. Jednak najbardziej właściwym sposobem określania zawartości białka w paszy jest wyrażanie jego w ilości aminokwasów strawnych jelitowo. Powszechnie uważa się, że system bilansowania aminokwasów strawnych jest najbardziej efektywny pod względem uzyskiwanych wyników produkcyjnych i kosztów produkcji mieszanek. Zapotrzebowanie na energię i składniki pokarmowe u trzody chlewnej oraz pobranie paszy przez zwierzęta przedstawiają tab. 1 i 2. Tab. 1. Dzienne pobranie paszy i zapotrzebowanie na składniki pokarmowe prosiąt, warchlaków i tuczników (średni potencjał wzrostowy) w kg mieszanki treściwej. Wyszczególnienie Prosięta Warchlaki Dzienne pobranie paszy (kg) Energia metaboliczna (MJ) Białko ogólne(g) Lizyna (g) Metionina (g) Treonina (g) Tryptofan (g) 0,49 14, ,2 4,0 8,5 2,6 1,21 13, ,7 3,0 6,2 1,9 Tuczniki kg kg >90 kg 1,82 13, ,3 2,7 5,5 1,6 2,42 12, ,0 2,2 4,6 1,3 2,76 12, ,0 1,9 4,0 1,1 Tab. 2. Dzienne pobranie paszy i zapotrzebowanie na składniki pokarmowe loch prośnych (1 miot) w kg mieszanki treściwej Wyszczegól nienie Dzienne pobranie paszy (kg) Energia metaboliczna (MJ) Białko ogólne(g) do 90 dnia ciąży 2, dzień >105 dnia ciąży ciąży 2,8 2,7 Laktacja 12,0 12,0 12,5 12, ,8 6 / 15

7 Lizyna (g) Metionina (g) Treonina (g) Tryptofan (g) 3,9 1,1 2,4 0,8 3,9 1,1 2,4 0,8 6,9 1,9 4,3 1,4 7,5 2,6 5,1 1,4 Potrzeby energetyczne Zapotrzebowanie świń na energię uzależnione jest od ich masy ciała i przyrostów dobowych. Zatem, bilans energetyczny zwierzęcia jest związany z potrzebami bytowymi oraz produkcyjnymi. Potrzeby bytowe zależą od masy ciała zwierzęcia, temperatury otoczenia, wilgotności i są związane z podstawowymi procesami funkcjonowania organizmu. Natomiast potrzeby produkcyjne związane są z ilością odłożonego białka lub tłuszczu w mięśniach tuczników (w okresie wzrostu świń), płodzie i łożysku lub przeznaczone są na produkcję siary i mleka u loch oraz na produkcję nasienia u knurów. Zapotrzebowanie świń na energię i składniki pokarmowe może być przedstawiane jako wymagania dobowe uzależnione od ilości pobranej paszy lub wyrażone w kg mieszanki pełnoporcjowej. Wartość energetyczną komponentów paszowych i zapotrzebowanie trzody chlewnej określa się przy zastosowaniu energii metabolicznej, która ma na celu zaspokojenie zapotrzebowania zwierząt zarówno na potrzeby bytowe, jak również produkcyjne. Miernik wartości energetycznej w postaci energii metabolicznej oprócz trzody chlewnej stosowany jest także u drobiu, psów oraz kotów. Miernik wartości energetycznej w postaci energii metabolicznej oprócz trzody chlewnej stosowany jest także u drobiu, psów oraz kotów. Potrzeby bytowe zaspakajane są w pierwszej kolejności. Dopiero po ich zaspokojeniu energia i składniki pokarmowe kierowane są na pokrycie potrzeb produkcyjnych. W odchowie prosiąt szybko wzrasta gromadzenie białka i tłuszczu w ciele. W okresie odsadzenia odnotowuje się małe pobranie paszy, co skutkuje spadkiem odkładania biała, a nawet uwalnianiem rezerw tłuszczu z organizmu prosiąt. Tucz natomiast charakteryzuje się szybkim tempem wzrostu i dobrym wykorzystaniem prawidłowo zbilansowanej paszy (co ma istotne znaczenie dla efektywności produkcji tuczników). Zapotrzebowanie bytowe wyrażone jest w stosunku do masy metabolicznej zwierząt (BW0,75). Temperatura otoczenia istotnie wpływa na potrzeby bytowe. Utrzymywanie zwierząt w pomieszczeniach, gdzie nie jest zapewniony komfort temperaturowy, zwiększa ich potrzeby bytowe nawet o 15 30%. Należy także pamiętać, że zwierzęta korzystające z wolnego wybiegu wykazują wyższe potrzeby energetyczne (na aktywność fizyczną zużywają ok. 20% energii bytowej). EMm = 0,7 0,045 W, gdzie: EMm zapotrzebowanie bytowe; W metaboliczna masa ciała Zapewnienie zwierzętom optymalnych warunków utrzymania, dbanie o ich zdrowotność pozwala na 7 / 15

8 przekierowanie większej puli energii i składników pokarmowych na potrzeby produkcyjne (w konsekwencji hodowcy odnotowują wyższe pobranie paszy i poprawę wykorzystania paszy przez świnie). 8 / 15

9 Sprawdź zapotrzebowanie bytowe. 9 / 15

10 Zapotrzebowanie produkcyjne u tuczników zależy od przyrostów masy ciała oraz od gromadzenia ilości białka i tłuszczu w ciele. Obecnie utrzymywane mieszańce rasowe świń charakteryzują się intensyfikacją odłożenia tkanki mięsnej (białka) przy jednoczesnym ograniczaniu kumulowania tłuszczu w postaci tłuszczu śródmięśniowego. Odłożenie białka wzrasta liniowo wraz ze wzrostem pobrania energii w zależności od genotypu świń. Na ilość odłożonego białka w ciele wpływa także wiek, płeć, żywienie i warunki utrzymania. Bilansowanie mieszanek Przy prawidłowym bilansowaniu mieszanek zwracamy uwagę na ilość pobranej energii z paszy. Powszechnie wiadomo, że ilość pobranej paszy przez zwierzęta determinuje wydajność produkcyjną. Z tego względu wzrost koncentracji energii w mieszankach wpływa korzystnie na wzrost zwierząt i intensywność przyrostów dobowych, i/lub poprawę wykorzystania paszy. W praktyce nie zawsze odnotowuje się niniejsze zależności. Zatem można stwierdzić, że im gorsze warunki utrzymania i żywienia tym silniejsza reakcja świń na wzrost koncentracji energii w mieszance. Podobnie, im wyższy potencjał genetyczny świń tym obserwowane jest mniejsze pobranie paszy. Dlatego też wraz ze wzrostem wartości energetycznej pasz odnotowuje się szybszy przyrost masy ciała. 10 / 15

11 Istotny wpływ na zapotrzebowanie na energię ma również płeć. Loszki pobierają 10-12% mniej energii i o ok. 4% lepiej wykorzystują pasze w porównaniu z wieprzkami. Przy czym u większości świń konwersja paszy na białko zwierzęce nie jest tak efektywna po osiągnięciu 70 kg masy ciała, w wyniku czego następuje zwiększone odkładanie się tłuszczu w postaci słoniny. Stąd też w mieszankach dla tuczników powyżej tej masy ciała zaleca się ograniczenie koncentracji energii w diecie lub ograniczenie pobrania paszy przez zwierzęta o 10 15%. 11 / 15

12 Istotny wpływ na zapotrzebowanie na energię ma również płeć. Loszki pobierają 10-12% mniej energii i o ok. 4% lepiej wykorzystują pasze w porównaniu z wieprzkami. Najwięcej energii pobierają wieprzki, następnie loszki, a najmniej knurki (Lipiński, 2016). Podstawowymi paszami energetycznymi w żywieniu trzody chlewnej są ziarna zbóż oprócz tego w przeszłości były stosowane (lub są stosowane na niewielką skalę) ziemniaki parowane. Zarówno w zbożach, jak i w ziemniakach głównym źródłem energii dla zwierząt jest skrobia. Zawartość energii metabolicznej, białka ogólnego i aminokwasów w podstawowych komponentach paszowych dla trzody chlewnej przedstawia tabela 3. Tab. 3. Zawartość energii metabolicznej, białka ogólnego i wybranych aminokwasów egzogennych w komponentach paszowych dla trzody chlewnej (Normy Żywienia Świń, 2014) Wyszczególnieni Energia m e etaboliczn a (MJ) Jęczmień 12,74 Żyto 13,25 Pszenżyto 13,78 Pszenica 14,03 Owies 11,25 Otręby pszenne 8,75 Ziemniaki 3,32 parowane (230 g suchej masy) Poekstrakcyjna 13,32 śruta sojowa Poekstrakcyjna 10,50 śruta rzepakowa Białko ogólne (g) 110,0 95,0 122,0 119,0 118,0 143,0 22,0 Lizyna (g) Metionina (g) Treonina (g) Tryptofan (g) 3,8 3,7 4,1 3,3 4,7 5,7 1,2 1,8 1,6 1,8 1,9 1,9 2,1 0,3 3,6 3,2 1,2 3,4 4,0 4,5 0,8 1,4 1,0 3,9 1,3 1,5 2,3 0,3 452,0 19,8 7,7 16,1 4,8 364,0 27,1 6,1 17,5 5,9 Komponując paszę dla świń, warto zwrócić uwagę na zawartość włókna surowego. Optymalny jego poziom stymuluje motorykę przewodu pokarmowego. Jednakże, zbyt wysoki jego udział w dawce powoduje pogorszenie strawności składników pokarmowych paszy oraz zmniejsza jej energetyczność. Obniżenie wartości energetycznej paszy przeznaczonej dla zwierząt o zwiększonym jej zapotrzebowaniu wymaga uzupełnienia dawki dodatkiem np. oleju. 12 / 15

13 Od czego zależą potrzeby białkowe świń? Najefektywniejszym zabiegiem zwiększającym wartość energetyczną mieszanek dla świń jest ich natłuszczanie olejami (tłuszcz zaliczany jest do najbardziej energetycznych składników paszy). Dodatkową zaletą stosowania oleju w mieszankach jest zmniejszenie pylistości silnie rozdrobnionych surowców paszowych, a tym samym zmniejszenie zapylenia w budynku chlewni. Natłuszczanie mieszanek zwiększa jej smakowitość, a tym samym jej pobranie przez zwierzęta. Dodatek oleju wpływa także na wzrost przyswajalności witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K). Ponadto, oleje roślinne są źródłem kwasów nienasyconych (w tym kwasu oleinowego: C18:1, który wpływa na obniżenie poziomu frakcji LDL we krwi). Natłuszczanie mieszanek dla loch olejami roślinnymi w ilości 2-3% wpływa korzystnie na masę urodzeniową prosiąt, poprawia mleczność loch oraz wpływa pozytywnie na przyrosty dobowe prosiąt. W żywieniu tuczników stosowanie oleju pozwala na skrócenie okresu tuczu. Podstawowymi paszami energetycznymi w żywieniu trzody chlewnej są ziarna zbóż oprócz tego w przeszłości były stosowane (lub są stosowane na niewielką skalę) ziemniaki parowane. O rodzaju i ilości oleju w mieszankach pełnoporcjowych powinien decydować jej skład (zwłaszcza 13 / 15

14 komponentów energetycznych) oraz rasa, wiek, płeć zwierząt. Prosięta ze względu na słabo rozwinięty układ enzymatyczny przewodu pokarmowego powinny otrzymywać nie więcej niż 2% oleju w mieszance. Udział oleju w mieszankach dla tuczników również nie powinien przekraczać 1,5 2% ze względu na wysoką zawartość wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (linolowego: C18:2 oraz linolenowego: C18:3) oraz niekorzystne oddziaływanie na właściwości sensoryczne mięsa, a także jakość tłuszczu mięsa i słoniny. Przed wprowadzeniem oleju do mieszanki należy go lekko podgrzać. Ułatwia to jego zadawanie, dokładne rozprowadzenie i wymieszanie oraz lepsze przyleganie do cząsteczek paszy. Podsumowanie Z punktu widzenia producenta trzody chlewnej bilansowanie ilości energii i białka w diecie zwierząt będzie miało znaczenie w momencie, gdy przygotowuje on pasze we własnym gospodarstwie. Układanie poprawnych dawek nie jest łatwe i wymaga wiedzy i doświadczenia w tym zakresie. Dysponując wysokiej jakości materiałem genetycznym świń szybko rosnących, nie możemy pozwolić sobie na popełnianie błędów. Obecnie, optymalne żywienie należy dostosować do indywidualnych potrzeb gospodarstwa i uwarunkowań, jakie w nim obowiązują. Ponadto, na rynku dostępne są bardzo liczne komponenty i dodatki paszowe, a ich ceny ulegają częstym zmianom, co dla osób nie będących specjalistą w przygotowywaniu receptur paszowych i nie korzystających z programów komputerowych nastręcza wielu trudności. W praktyce, hodowcy przeważnie bazują na własnych zbożach, a komponenty wysokobiakowe oraz dodatki paszowe, w tym mineralnowitaminowe kupują w formie premiksów paszowych, koncentratów czy tez superkoncentratów. Układanie poprawnych dawek nie jest łatwe i wymaga wiedzy i doświadczenia w tym zakresie. Dysponując wysokiej jakości materiałem genetycznym świń szybko rosnących, nie możemy pozwolić sobie na popełnianie błędów. Łatwiejszym, a tym samym bezpieczniejszym rozwiązaniem jest zakup mieszanek pełnoporcjowych. Wtedy, to na firmie paszowej (w oparciu o wieloletnie doświadczenie i dane publikowane w zaleceniach żywieniowych) spoczywa dostosowanie składu paszy do potrzeb zwierząt w zależności od ich przeznaczenia i wydajności. Prawidłowe zbilansowanie mieszanki, w tym przypadku, jest bardziej precyzyjne ponieważ firma może dokonać szczegółowej analizy chemicznej zawartości składników pokarmowych w każdym komponencie paszowym i dokładniej zbilansować mieszankę dla zwierząt. Przygotowując paszę we własnym gospodarstwie, jeśli mamy taką możliwość, warto byłoby wykonać podstawową analizę składu komponentów paszowych, co umożliwi dokładniejsze zbilansowanie składników pokarmowych w mieszance. Dlatego, że uśrednione dane w zaleceniach, dotyczące 14 / 15

15 zawartości składników pokarmowych mogą odbiegać od rzeczywistej zawartości w danym materiale paszowym (w praktyce zawartości białka i aminokwasów w surowcach zbożowych mogą się zmieniać w zależności od odmiany danego zboża, poziomu nawożenia, żyzności gleby czy warunków klimatycznych). Dane dotyczące zapotrzebowania można odczytać z zaleceń żywieniowych (Zalecenia żywieniowe i wartość pokarmowa pasz dla świń. Normy Żywienia Świń, 2014) lub korzystać z programów służących do układania dawek / mieszanek dla zwierząt (aczkolwiek taki program wiąże się z wydatkiem powyżej 1000 zł; ponadto wymaga umiejętności posługiwania się komputerem). Obecnie hodowcy mają możliwość korzystania z licznych żywieniowych programów komputerowych dostępnych w Ośrodkach Doradztwa Rolniczego oraz wśród przedstawicieli firm paszowych świadczących usługi z zakresu doradztwa żywieniowego, którzy na życzenie przygotowują paszę dostosowaną dla poszczególnych grup żywieniowych. Przeczytaj koniecznie: 5 najczęściej popełnianych błędów w żywieniu tuczników! Witaminy w żywieniu świń Mieszanie zbóż na pasze dla trzody chlewnej: co brać pod uwagę? 15 / 15 Powered by TCPDF (