KRÓTKIE KOMENTARZE BECKA. Indywidualne konta emerytalne

Transkrypt

1

2 KRÓTKIE KOMENTARZE BECKA Indywidualne konta emerytalne

3 Polecamy nasze publikacje z zakresu prawa pracy: Pod red. Wojciecha Muszalskiego KODEKS PRACY. KOMENTARZ, wyd. 4 Du e Komentarze Becka Andrzej Marian Œwi¹tkowski KODEKS PRACY, KOMENTARZ, tomiiii Komentarze Becka Ma³gorzata Barzycka-Banaszczyk PRAWO PRACY, wyd. 6 Skrypty Becka Roman Portalski, Anna Portalska PRAWO PRACY PROCESOWE Wzory Pism Becka Anna Portalska, Roman Portalski ROZWI ZANIE UMOWY O PRACÊ Prawo dla Firm Agata uradzka, Aleksander Stuglik OCHRONA MIENIA PRACODAWCY Prawo dla Firm Krzysztof Walczak KODEKS PRACY. EDYCJA DRUGA KodeksSystem Ludwik Florek KODEKS PRACY wyd. 19 Teksty Ustaw Becka KODEKS PRACY wyd. 17 Twoje Prawo

4 Indywidualne konta emerytalne Komentarz Alicja Kopeæ Kacper Nizio³ek Piotr Paczkowski

5 Indywidualne konta emerytalne Stan prawny: 1 paÿdziernika 2004 r. Redakcja: Dagna Kordyasz Wydawnictwo C.H. Beck 2005 Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Gen. Zaj¹czka 9, Warszawa Sk³ad i ³amanie: Wydawnictwo C.H. Beck Druk i oprawa: WDG Drukarnia w Gdyni Sp. z o.o., Gdynia ISBN X

6 Spis treœci Spis Wykaz treœci skrótów... Wstêp... IX XIII A. Tekst ustawy Ustawa o indywidualnych kontach emerytalnych z dnia 20 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 116, poz. 1205)... 3 B. Komentarz Rozdzia³ 1. Przepisy ogólne Art. 1. Zakres przedmiotowy Art. 2. Objaœnienie pojêæ Art. 3. Uprawnieni do wp³at Art. 4. Zwolnienie podatkowe Art. 5. Jeden oszczêdzaj¹cy Art. 6. Zakaz zawarcia umowy Art. 7. Oœwiadczenie oszczêdzaj¹cego Art. 8. Umowa o prowadzenie IKE Art. 9. Treœæ umowy Art. 10. Potwierdzenie zawarcia umowy Art. 11. Dyspozycja na wypadek œmierci Art. 12. Zasady prowadzenia IKE Art. 13. Ograniczenie wp³at Art. 14. Powiadomienie oszczêdzaj¹cego Art. 15. Zastaw Art. 16. Nadzór nad IKE Art. 17. Obowi¹zek informacji Art. 18. Prawo do u ywania skrótu Rozdzia³ 2. Oznakowanie IKE i kontrola systemu Art. 19. Rejestracja œrodków Art. 20. Identyfikacja œrodków Art. 21. Rejestracja operacji Art. 22. Informacja Rozdzia³ 3. IKE w funduszach inwestycyjnych Art. 23. Fundusze inwestycyjne V

7 Spis treœci Art. 24. Konwersja jednostek uczestnictwa Art. 25. Po³¹czenie funduszy Art. 26. Stosowanie przepisu Rozdzia³ 4. IKE w instytucjach prowadz¹cych dzia³alnoœæ maklersk¹ Art. 27. Lokowanie œrodków Art. 28. Przeniesienie papierów wartoœciowych Rozdzia³ 5. IKE w zak³adzie ubezpieczeñ Art. 29. Pokrywanie kosztów Art. 30. Zasilenie rachunku Art. 31. Informacja o ³¹cznej wartoœci jednostek Rozdzia³ 6. IKE w banku Art. 32. Rachunek oszczêdnoœciowy Art. 33. Przekazanie œrodków Rozdzia³ 7. Wyp³ata, wyp³ata transferowa i zwrot œrodków zgromadzonych na IKE Art. 34. Wyp³ata œrodków Art. 35. Wyp³ata transferowa Art. 36. Wyp³ata ca³oœci œrodków Art. 37. Zwrot œrodków Art. 38. Forma wyp³aty Art. 39. Dodatkowe op³aty Rozdzia³ 8. Przepisy karne Art. 40. U ywanie nazwy bez uprawnienia Rozdzia³ 9. Zmiany w przepisach obowi¹zuj¹cych Art Art Art Art Art Rozdzia³ 10. Przepisy przejœciowe i koñcowe Art. 46. Wyp³ata œrodków Art. 47. Stosowanie przepisu Art. 48. Wydanie obwieszczenia Art. 49. Wejœcie w ycie C. Przepisy zwi¹zkowe VI

8 Spis treœci 1. Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 29 czerwca 2004 r. w sprawie przekazywania przez instytucje finansowe oraz organy nadzoru pó³rocznych i rocznych informacji o prowadzonych indywidualnych kontach emerytalnych (Dz.U. Nr 155, poz. 1634) Rozporz¹dzenie Ministra Polityki Spo³ecznej z dnia 2 lipca 2004 r. w sprawie okreœlenia zakresu danych zawartych w dokumencie p³atniczym przekazywanym przez instytucjê finansow¹ do Zak³adu Ubezpieczeñ Spo³ecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1702) Rozporz¹dzenie Ministra Finansów z dnia 17 sierpnia 2004 r. w sprawie wzoru i sposobu przekazywania informacji o dokonaniu wyp³aty z indywidualnego konta emerytalnego (Dz.U. Nr 187, poz. 1933) Rozporz¹dzenie Ministra Finansów z dnia 17 sierpnia 2004 r. w sprawie okreœlenia wzoru informacji o œrodkach zgromadzonych przez oszczêdzaj¹cego na indywidualnym koncie emerytalnym oraz terminu i trybu jej przekazywania (Dz.U. Nr 187, poz. 1932) Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o pracowniczych programach emerytalnych (Dz.U. Nr 116, poz. 1207) Ustawa z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz.U. Nr 146, poz. 1546) Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.) Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. Prawo o publicznym obrocie papierami wartoœciowymi (t.j. Dz.U. z 2002 r. Nr 49, poz. 447 z póÿn. zm.) Kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz.U. Nr 16, poz. 93) Indeks rzeczowy VII

9

10 Wykaz 1. ród³a skrótów prawa Wykaz skrótów DzUbezpU... ustawa z r. o dzia³alnoœci ubezpieczeniowej (Dz.U. Nr 124, poz z póÿn. zm.) FundEmU... ustawa z r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (t.j. Dz.U. z 2004 r. Nr 159, poz. 1667) FunInU... ustawa z r. o funduszach inwestycyjnych (Dz.U. Nr 146, poz.1546) IKEU... ustawa z r. o indywidualnych kontach emerytalnych (Dz.U. Nr 116, poz. 1205) KC... ustawa z r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 z póÿn. zm.) KKS... ustawa z r. Kodeks Karny Skarbowy (Dz.U. Nr 83, poz. 930 z póÿn. zm.) Konstytucja... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483), KP... ustawa z r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z póÿn. zm.) KPC... ustawa z r. Kodeks postêpowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 z póÿn. zm.) KRiO... ustawa z r. Kodeks rodzinny i opiekuñczy (Dz.U. Nr 9, poz. 59 z póÿn. zm.) MinWynagrU... ustawa z r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracê (Dz.U. Nr 200, poz. 1679) OrdPodU... ustawa z r. Ordynacja podatkowa (Dz.U. Nr 137, poz. 926 z póÿn. zm.) PDoFizU... ustawa z r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z póÿn. zm.) PPEU... ustawa z r. o pracowniczych programach emerytalnych (t.j. Dz.U. z 2001 r. Nr 60, poz. 623 ze zm.) uchylona przez PracProgEmU PracProgEmU... ustawa z r. o pracowniczych programach emerytalnych (Dz.U. Nr 116, poz. 1207) IX

11 Wykaz skrótów PrBank... ustawa z r. Prawo bankowe (t.j. Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 z póÿn. zm.) PrPapW... ustawa z r. Prawo o publicznym obrocie papierami wartoœciowymi (t.j. Dz.U. z 2002 r. Nr 49, poz. 447 z póÿn. zm.) PrUpadNapr... ustawa z r. Prawo upad³oœciowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 535 z póÿn. zm.) PSpDarU... ustawa z r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. z 2004 r. Nr 142, poz z póÿn. zm.) SysUbSpo³U... ustawa z r. o systemie ubezpieczeñ spo³ecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 z póÿn. zm.) UPO... umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania 2. Organy orzekaj¹ce NSA... SA... SN Czasopisma i piœmiennictwo KomKC... MoPod... M.P... OSA... OSNC... PiP... Naczelny S¹d Administracyjny S¹dApelacyjny S¹dNajwy szy Kodeks cywilny. Komentarz pod red. prof. K. Pietrzykowskiego, C.H. Beck Warszawa 2002, wydanie 3 Monitor Podatkowy Monitor Polski Orzecznictwo S¹dów Apelacyjnych Orzecznictwo S¹du Najwy szego Izba Cywilna Pañstwo i Prawo 4. Inne skróty art.... FUS... GUS... IKE... KDPW... KNUiFE... KPWiG... artyku³ Fundusz Ubezpieczeñ Spo³ecznych G³ówny Urz¹d Statystyczny indywidualne konto emerytalne Krajowy Depozyt Papierów Wartoœciowych Spó³ka Akcyjna Komisja Nadzoru Ubezpieczeñ i Funduszy Emerytalnych Komisja Papierów Wartoœciowych i Gie³d X

12 Wykaz skrótów nast.... nastêpny opubl.... opublikowane poz.... pozycja por.... porównaj przyp. aut.... przypis autorski s... strona sygn.... sygnatura t.j.... tekst jednolity ust.... ustêp uzasadnienie projektu IKEU... uzasadnienie projektu ustawy o indywidualnych kontach emerytalnych; druk sejmowy nr 1942 wzw.... wzwi¹zku zob.... zobacz ZUS... Zak³ad Ubezpieczeñ Spo³ecznych z póÿn. zm.... zpóÿniejszymi zmianami XI

13

14 Wstêp Wstêp W 1999 r. wprowadzono w ycie reformê systemu zaopatrzenia emerytalnego, opieraj¹c j¹ na trzech zasadniczych elementach, zwanych powszechnie filarami. Pierwszym z nich jest obowi¹zkowy system repartycyjny, zak³adaj¹cy finansowanie œwiadczeñ ze œrodków pochodz¹cych z bie ¹cych sk³adek osób ubezpieczonych. Choæ pierwszofilarowa sk³adka jest zapisywana na indywidualnym koncie ubezpieczonego, nie bêdzie ona przek³adaæ siê bezpoœrednio na wysokoœæ œwiadczenia uzyskiwanego przez niego w przysz³oœci. Nale y oczekiwaæ, e ze wzglêdu na proces starzenia siê spo³eczeñstwa (przewiduje siê, e przeciêtna d³ugoœæ ycia mê - czyzn wzroœnie z obecnych 70,4 lat do 74,6 lat w roku 2015, zaœ w roku 2030 do 77,6 lat; w przypadku kobiet wzrost ten bêdzie nastêpuj¹cy: do 81,2 lat w roku 2015 oraz do 83,3 lat w roku 2030 Ÿród³o: strona internetowa GUS) i wi¹ ¹c¹ siê z tym niekorzystn¹ zmian¹ stosunku liczby osób pobieraj¹cych œwiadczenia emerytalne do liczby osób wnosz¹cych sk³adki, jedynym sposobem zapewnienia p³ynnoœci finansowej systemu pierwszofilarowego bêdzie sp³aszczanie wysokoœci œwiadczeñ, co przyniesie realny spadek ich wysokoœci. Drugi filar ma charakter kapita³owy i przynale noœæ do niego jest równie obowi¹zkowa. Zgodnie z art. 111 ust.1 SysUbSpo³U podzia³ sk³adki pomiêdzy FUS i otwarty fundusz emerytalny jest obowi¹zkowy dla ubezpieczonych urodzonych po r., Czêœæ sk³adki emerytalnej przekazywana jest do otwartych funduszy emerytalnych, bêd¹cych osobami prawnymi zarz¹dzanymi przez podmioty prywatne (powszechne towarzystwa emerytalne, zorganizowane w formie spó³ki akcyjnej), dzia³aj¹ce na rynku regulowanym i poddane nadzorowi administracyjnemu wyspecjalizowanego organu. Zasady organizacji i funkcjonowania otwartych funduszy emerytalnych, w tym nadzoru nad nimi, zosta³y uregulowane w FundEmU. Zadaniem tych funduszy jest jak najbardziej efektywne, a zarazem bezpieczne, jej inwestowanie. Zyski z inwestycji maj¹ umo liwiæ otrzymanie w przysz³oœci œwiadczenia emerytalnego w mo liwie najwy szej wysokoœci. Œwiadczenie to cz³onek funduszu emerytalnego bêdzie otrzymywa³ od zak³adu ubezpieczeñ emerytalnych, w którym wykupi emeryturê do ywotni¹. Niestety do dziœ nie uchwalono ustawy o zak³adach ubezpieczeñ emerytalnych. Tym samym w obecnym stanie prawnym brak regulacji powo- ³uj¹cej do ycia instytucje, które mog³yby oferowaæ œwiadczenia emery- XIII

15 Wstêp talne oraz okreœlaj¹cej zasady ich funkcjonowania. Choæ pojawia³y siê g³osy wskazuj¹ce na mo liwoœæ stworzenia jednej instytucji publicznej, swoistego ZUS bis, oferuj¹cej emerytury do ywotnie, wydaje siê, i by³aby to decyzja nieracjonalna i kompromituj¹ca de facto ideê drugiego filara ubezpieczeñ emerytalnych. Ów ZUS bis, bêd¹cy monopolist¹, mia³by w zasadzie swobodê ustalania wysokoœci proponowanych emerytur do ywotnich. Tak wiêc, choæ przysz³y emeryt oszczêdza³by w formie kapita³owej, maj¹c do wyboru wiele konkurencyjnych otwartych funduszy emerytalnych, faktycznie nie mia³by prawa wyboru instytucji, z któr¹ zawrze umowê o wyp³atê emerytury do ywotniej musia³by zatem przyj¹æ tê jedyn¹ ofertê. Bior¹c pod uwagê, e do otwartych funduszy emerytalnych trafia jedynie niewielka czêœæ sk³adki emerytalnej (7,3% podstawy jej wymiaru), jak równie ograniczenie rocznej podstawy wymiaru sk³adek na ubezpieczenie emerytalne (roczna podstawa wymiaru sk³adek na ubezpieczenia emerytalne w danym roku kalendarzowym nie mo e byæ wy sza od kwoty odpowiadaj¹cej trzydziestokrotnoœci prognozowanego przeciêtnego wynagrodzenia miesiêcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy, zob. art. 19 ust. 1 SysUbSpo³U), trudno oczekiwaæ, by zgromadzone w drugim filarze œrodki uzupe³ni³y œwiadczenie emerytalne do poziomu satysfakcjonuj¹cego przysz³ego emeryta. Przewiduje siê, e wysokoœæ emerytury wyp³acanej z obu obowi¹zkowych filarów, tj. z FUS oraz przez zak³ady ubezpieczeñ emerytalnych, do których po zawarciu stosownej umowy o emeryturê do ywotni¹ transferowane bêd¹ œrodki zgromadzone w otwartych funduszach emerytalnych, bêdzie tak niska, e nie zapewni godziwego poziomu ycia ich beneficjentowi. Mo e siê wrêcz okazaæ, e poziom ten bêdzie w porównaniu do obecnie wyp³acanych œwiadczeñ emerytalnych, zdecydowanie ni szy. Z badañ statystycznych powo³anych w uzasadnieniu do projektu IKEU wynika, e podstawowym Ÿród³em utrzymania prawie wszystkich obecnych emerytów s¹ œwiadczenia emerytalne, zaœ przeciêtna emerytura wynosi³a na etapie sporz¹dzania tego projektu ok z³. Nale y podkreœliæ, e ok. 60% emerytów otrzymywa³o œwiadczenia poni ej 1000 z³, a ponad 6% œwiadczenia minimalne w wysokoœci ok. 550 z³ (zob. uzasadnienie projektu IKEU). Emerytury rolnicze s¹ jeszcze ni sze. Ju na etapie planowania reformy nie by³o w¹tpliwoœci, e oba obowi¹zkowe filary systemu emerytalnego musz¹ byæ wsparte oszczêdzaniem w systemie dobrowolnym. Pocz¹tkowo postawiono na formy zorganizowane, tj. na pracownicze programy emerytalne (wprowadzi³a je PPEU, zast¹piona od r. now¹ PracProgEmU), wprowadzaj¹c zachêty pole- XIV

16 Wstêp gaj¹ce na limitowanym zwolnieniu sk³adki podstawowej z podstawy wymiaru sk³adek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Zachêta ta jednak okaza³a siê niewystarczaj¹ca, bior¹c pod uwagê, e sk³adka podstawowa w pracowniczym programie emerytalnym nie mog³a przekraczaæ 7% wynagrodzenia pracownika. Programy te mog³y byæ prowadzone z inicjatywy pracodawców, wed³ug ich wyboru, w jednej z nastêpuj¹cych form: 1) pracowniczego funduszu emerytalnego, 2) umowy o wnoszenie przez pracodawcê sk³adek pracowników do funduszu inwestycyjnego, 3) umowy grupowego inwestycyjnego ubezpieczenia na ycie pracowników z zak³adem ubezpieczeñ, 4) umowy grupowego inwestycyjnego ubezpieczenia na ycie pracowników z towarzystwem ubezpieczeñ, na podstawie której pracownicy stan¹ siê jego cz³onkami. Obecnie obowi¹zuj¹ca PracProgEmU przewiduje prowadzenie takich programów w formie: 1) pracowniczego funduszu emerytalnego, 2) umowy o wnoszenie przez pracodawcê sk³adek pracowników do funduszu inwestycyjnego, 3) umowy grupowego ubezpieczenia na ycie pracowników z zak³adem ubezpieczeñ w formie grupowego ubezpieczenia na ycie z ubezpieczeniowym funduszem kapita³owym. Tym samym ustawa ta wykluczy³a mo liwoœæ prowadzenia programów w formie umowy grupowego inwestycyjnego ubezpieczenia na ycie pracowników z towarzystwem ubezpieczeñ, na podstawie której pracownicy stan¹ siê jego cz³onkami. Dziœ nie ma w¹tpliwoœci, e próba zbudowania trzeciego filara ubezpieczeñ emerytalnych poprzez pracownicze programy emerytalne nie przynios³a oczekiwanego efektu. Nie wdaj¹c siê w szczegó³owe rozwa ania przyczyn takiego stanu rzeczy, mo na zasygnalizowaæ, e zarówno nienajlepsza sytuacja ekonomiczna przedsiêbiorców, rygorystyczne wymogi formalne funkcjonowania pracowniczych programów emerytalnych oraz zbyt formalistyczne podejœcie ówczesnego Urzêdu Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi do procesu rejestracji tych programów nie dawa³y szans, by zyska³y one wymiar powszechny. Obecnie dzia³a zaledwie oko³o 200 pracowniczych programów emerytalnych, którymi objêtych jest mniej ni pracowników, a liczba uczestników tych programów wci¹ maleje (stan na koniec 2003 r.; w okresie od r. do r. liczba uczestników pracowniczych programów emerytalnych zmniejszy³a siê o ok osób Ÿród³o: Rocznik Ubezpieczeñ i Funduszy Emerytalnych Czêœæ III. Pracownicze Programy Emerytalne. Strona internetowa XV

17 Wstêp KNUiFE). Liczby te œwiadcz¹ bezspornie o pora ce tego eksperymentu, szczególnie e propagatorzy idei pracowniczych programów emerytalnych oczekiwali, e programy te stan¹ siê powszechnym sposobem oszczêdzania na przysz³¹ emeryturê. Nale y w¹tpiæ, aby wejœcie w ycie PracProgEmU zmieni³o ten stan rzeczy. W obliczu niepowodzenia pracowniczych programów emerytalnych podjêto próbê zbudowania innej formy oszczêdzania, w mniejszym stopniu sformalizowanej, opartej na indywidualnych decyzjach osób oszczêdzaj¹cych, o przejrzystej konstrukcji. Ma ona polegaæ na oszczêdzaniu na indywidualnych kontach emerytalnych, rozumianych jako wyodrêbnione rachunki, na których bêd¹ gromadzone i inwestowane oszczêdnoœci osób fizycznych, na podstawie umów zawartych przez nie z uprawnionymi instytucjami finansowymi. Instytucjami tymi s¹ fundusze inwestycyjne, podmioty prowadz¹ce dzia³alnoœæ maklersk¹, zak³ady ubezpieczeñ oraz banki. Nie ulega w¹tpliwoœci, e oszczêdzanie na cel maj¹cy siê skrystalizowaæ dopiero w odleg³ej przysz³oœci wymaga zarówno zachêty do gromadzenia dodatkowych oszczêdnoœci na emeryturê, jak te mechanizmów zniechêcaj¹cych do przeznaczania ich na doraÿne cele konsumpcyjne. Jak mo na by³o zaobserwowaæ dotychczas, zjawisko spadku realnych dochodów po zakoñczeniu okresu aktywnoœci zawodowej wystêpuj¹ce we wszystkich, zarówno bogatych jak i mniej zamo nych, krajach okaza³o siê w Polsce niewystarczaj¹cym bodÿcem do oszczêdzania na staroœæ. Nie jest to zaskoczenie, poniewa jesteœmy spo³eczeñstwem na dorobku, nie posiadaj¹cym z regu³y nadwy ek finansowych, którego zamo noœæ dopiero wzroœnie w perspektywie wielu lat. Dlatego te, w ustawie o indywidualnych kontach emerytalnych wzorem rozwi¹zañ przyjêtych w innych krajach, w tym w krajach Unii Europejskiej oraz Stanach Zjednoczonych, wprowadzono ulgê podatkow¹. Polega ona na zwolnieniu dochodów uzyskiwanych z tych oszczêdnoœci od podatku dochodowego od osób fizycznych, który wynosi obecnie 19%. Warunkiem skorzystania z tego zwolnienia jest jednak zrealizowanie celu oszczêdzania. Czy jednak zaproponowana korzyœæ podatkowa jest na tyle istotna, by wzbudziæ sk³onnoœæ do oszczêdzania na emeryturê w niezbyt korzystnej sytuacji ekonomicznej polskich gospodarstw domowych? Bior¹c pod uwagê roczny limit wp³at na indywidualne konta emerytalne (wp³aty dokonywane na indywidualne konto emerytalne w roku kalendarzowym nie mog¹ przekroczyæ kwoty odpowiadaj¹cej pó³torakrotnoœci prognozowanego przeciêtnego wynagrodzenia miesiêcznego w gospodarce narodowej na dany rok, okreœlonego w ustawie bud etowej lub ustawie o prowizorium bud etowym zob. art. 13 ust.1 IKEU) oraz znaczne odroczenie ulgi XVI

18 Wstêp w czasie, moc przekonywania zaproponowanej ulgi podatkowej budzi w¹tpliwoœci. Tym bardziej e w perspektywie kilkudziesiêciu lat system podatkowy mo e i nota bene powinien ulec zmianie, miêdzy innymi przez odchodzenie od podatków bezpoœrednich na rzecz podatków poœrednich. Zastosowanie, choæby w ograniczonym zakresie, ulgi pozwalaj¹cej na obni enie podstawy opodatkowania lub kwoty samego podatku, przynosz¹cej efekt prawie natychmiastowy, mog³oby sk³oniæ do oszczêdzania wiêksz¹ liczbê osób. Brak jednak informacji, aby przeprowadzono jakiekolwiek analizy umo liwiaj¹ce porównanie potencjalnych korzyœci wynikaj¹cych z zapobie enia zapaœci systemu emerytalnego w przysz³oœci, z doraÿnym uszczupleniem przychodów bud etu. W uzasadnieniu projektu IKEU wskazano, e uszczuplenie to wynios³oby 400 mln z³. Jednoczeœnie w tym samym uzasadnieniu wspomniano równie, e œrodki gromadzone na indywidualnych kontach emerytalnych bêd¹ inwestowane w obligacje skarbowe, co obni y koszty obs³ugi d³ugu publicznego. Jest to oczywista niekonsekwencja. Za b³êdny nale y uznaæ tak e pogl¹d zawarty w uzasadnieniu projektu IKEU, zgodnie z którym wprowadzenie takiej ulgi oznacza³oby (...) koniecznoœæ ograniczenia wydatków adresowanych do grup o najni szych dochodach po to, aby zwiêkszyæ przysz³e dochody emerytalne dla grup najbogatszych. Bez wprowadzenia odczuwalnych w chwili oszczêdzania zachêt, na indywidualnych kontach emerytalnych oszczêdzaæ bêd¹ przewa nie osoby lepiej zarabiaj¹ce, œwiadome zjawiska obni enia dochodów po przejœciu na emeryturê. To bowiem one posiadaj¹ nadwy ki finansowe, które mog¹ przeznaczyæ na omawiany cel niezale nie od ulgi podatkowej, tym bardziej tak skromnej. Naiwnoœci¹ jest s¹dziæ, e osoby o niskich dochodach, borykaj¹ce siê z codziennymi problemami finansowymi, bez wyraÿnej i szybko odczuwalnej zachêty przyst¹pi¹ do oszczêdzania w trzecim filarze. Wskutek tego mog¹ byæ one u schy³ku ycia skazane na ubóstwo, co je eli stanie siê zjawiskiem powszechnym poci¹gnie za sob¹ oczywiste koszty spo³eczne. Skutek bêdzie wiêc odwrotny ni za³o ono brak korzyœci podatkowej dziœ, spowoduje znaczne i trudne do oszacowania wydatki w przysz³oœci. Oszczêdzaj¹cy na emeryturê w programie dobrowolnym pozostan¹ wiêc ekskluzywnym klubem. Komentowana ustawa daleka jest od doskona³oœci nie tylko pod wzglêdem legislacyjnym i wymagaæ bêdzie w przysz³oœci zmian. Byæ mo e, w przypadku potwierdzenia siê prognoz œwiadcz¹cych o nadci¹gaj¹cej klêsce repartycyjnej czêœci systemu emerytalnego, trzeba bêdzie rozwa yæ przesuniêcie œrodka ciê koœci tego systemu na ubezpieczenia dobrowolne, oferuj¹c w zamian odpowiednie zachêty, tak by oszczêdnoœci XVII

19 Wstêp zgromadzone w trzecim filarze sta³y siê g³ównym Ÿród³em przysz³ej emerytury. Umo liwi³oby to ograniczenie roli pañstwa do gwaranta œwiadczenia emerytalnego na poziomie zapewniaj¹cym jedynie niezbêdne minimum, odci¹ aj¹c tym samym finanse publiczne. W po³¹czeniu z emerytur¹ z drugiego filara, uzale nion¹ od wysokoœci wnoszonej sk³adki i wyników inwestycyjnych otwartych funduszy emerytalnych, bêd¹cej Ÿród³em œwiadczenia na poziomie niezadowalaj¹cym przeciêtnego obywatela, oszczêdzanie na indywidualnych kontach emerytalnych mo e staæ siê w przysz³oœci powszechnym wyborem, zapewniaj¹cym godziwy poziom ycia po zakoñczeniu okresu aktywnoœci zawodowej. Wprowadzenie takiego modelu bêdzie jednak wymaga³o rzetelnej, poprzedzonej odpowiedni¹ analiz¹ ekonomiczn¹, odpowiedzi na pytanie: czy warto jest teraz ponieœæ koszty ewentualnych zachêt podatkowych, by zapobiec w przysz³oœci trudnym do oszacowania, lecz z ca³¹ pewnoœci¹ bardzo wysokim, kosztom spo³ecznym? Ustawa o indywidualnych kontach emerytalnych, mimo e nie spe³nia oczekiwañ przysz³ych emerytów, stanowi jednak pierwszy krok w dobrym kierunku. Nale y wierzyæ, e nie jest to krok ostatni. Komentowane regulacje stanowi¹ novum w naszym porz¹dku prawnym. Mamy wiêc nadziejê, e publikacja niniejsza spotka siê z zainteresowaniem. Przedmiotem niniejszego komentarza s¹ zasady funkcjonowania indywidualnych kont emerytalnych. Zawarte w nim wyjaœnienia i pogl¹dy obejmuj¹ dzia³alnoœæ instytucji finansowych wy³¹cznie w takim zakresie, w jakim dotyczy ona bezpoœrednio tych kont. Bêdziemy wdziêczni za wszelkie Pañstwa uwagi i spostrze enia. Warszawa, paÿdziernik 2004 r. Autorzy XVIII

20 A. Tekst ustawy