RECENZJA. rozprawy doktorskiej Moniki Ucieszynskiej pt. ,,AUDYT WEWNEJRZNY W OCENIE KONTROLI ZARZADCZEJ W JEDNOSTKACH ADMINISTRACJI SKARBOWEJ".

Transkrypt

1 Krakow, dnia 08 stycznia 2019 r. dr hab. Monika Lada, prof. AGH Wydzial Zarzadzania AGH w Krakowie RECENZJA rozprawy doktorskiej Moniki Ucieszynskiej pt.,,audyt WEWNEJRZNY W OCENIE KONTROLI ZARZADCZEJ W JEDNOSTKACH ADMINISTRACJI SKARBOWEJ". Podstawa sporzadzenia recenzji jest pismo Dziekana Wydzialu Zarzadzania, Informatyki i Finansow Uniwersytetu Ekonomicznego we Wroclawiu, prof, dr hab. Ewy Stanczyk-Hugiet z dnia r. 1. Ogolna charakterystyka rozprawy Przeslana do recenzji rozprawa pt.,,audyt wewnetrzny w ocenie kontroli zarzadczej w jednostkach administracji skarbowej" zostala przygotowana przez mgr Monike^ Ucieszynsk^ pod opieka naukowa promotora prof, dr hab. Edwarda Nowaka oraz promotora pomocniczego dr. Michala Poszwy. Opracowanie obejmuje cztery rozdzialy poprzedzone wst^pem, a najwazniejsze wnioski z rozwazari zostaly omowione w zakonczeniu. Ogolem tekst rozprawy jest bardzo obszerny - wraz z bibliografia oraz dodatkowymi spisami i zalacznikami obejmuje 221 stron. Do j ego przygotowania wykorzystano przede wszystkim polskie artykuly naukowe i pozycje zwarte, a takze kilka pozycji angielskoj^zycznych. Z uwagi na tematyke^ rozprawy waznym zrodlem materialu badawczego byly opracowania specjalistyczne i akty prawne, a takze strony internetowe instytucji rzadowych. Przedstawione w tekscie wywody zostaly zilustrowane 3 schematami oraz 8 zestawieniami tabelarycznymi.

2 2. Tematyka badawcza Problematyka audytu wewn^trznego nalezy do tych obszarow, ktore w ostatnich latach cieszq sie rosnqcym zainteresowaniem polskich badawczy z obszaru nauk ekonomicznych. Niewatpliwie zrodlem tego zainteresowania jest dynamiczny rozwqj praktyk organizacyjnych okreslanych tym mianem w przedsiebiorstwach oraz innych organizacjach nie ukierunkowanych na osiqganie zyskow. Obszarem zastosowan audytu wewnetrznego, w ktorym praktyki tego typu 54 przedmiotem uregulowari prawnych, jest sektor finansow publicznych. W rozprawie audyt wewn^trzny zostal powiazany z innym waznym instrumentem wspierania zarza/lzajacych jednostkami publicznymi, jakim jest kontrola zarz^dcza. Przedstawiono zatem wycinkowa^ analize roll audytu wewnetrznego w ocenie kontroli zarzadczej, tj. jako niezaleznej i obiektywnej dzialalnosci wspieraj^cej kierownika jednostki przez systematyczn^ ocene kontroli zarzadczej (por. s.4). Autorka rozprawy zdecydowala sie na osadzenie rozwazan w dyscyplinie finanse. Za slusznosci^ takiego wyboru przemawia prawidtowe dostrzezenie zwi^zku audytu wewnetrznego z funkcjami rachunkowosci, orientacja na aspekt gromadzenia i rozdysponowania srodkow publicznych, jak i skierowanie dociekan naukowych na specyfike dzialalnosci jednostek administracji skarbowej odgrywajacych istotn^ role w sferze finansow publicznych. Recenzowana rozprawa jest studium teoretyczno-empirycznym obejmujaxym rozwazania o charakter normatywnym, z licznymi odniesieniami do aktualnego stanu prawnego. Ich celem jest analiza przydatnosci audytu wewnetrznego do weryfikacji: czy i w jakim stopniu kontrola zarz^dcza przyczynia sie do usprawnienia funkcjonowania jednostek administracji skarbowej, szczegolnie w zakresie gromadzenia i rozdysponowania srodkow publicznych. Celem nadrzednym rozprawy jest (s.5),,wykazanie znaczenia audytu wewnetrznego w ocenie funkcjonowania kontroli zarzqdczej w jednostkach administracji skarbowej.'' Cel ten zostal we wstepie powiazany z d^zeniem do udowodnienia hipotezy w brzmieniu (s.5),,audyt wewnetrzny stanowi skuteczne narzqdzie oceny kontroli zarzqdczej, jak rowniez przysparza wartosci dodanej jednostkom administracji skarbowej. " Wskazano takze cztery zagadnienia poruszane w rozprawie, ktore mozna potraktowac jako cele cz^stkowe badan (s.5):,,ukazanie istoty i genezy audytu wewnetrznego oraz jego roll w jednostkach administracji skarbowej,

3 przedstawienie istoty kontroli zarzqdczej jako narzqdzia zarzqdzania, niezbednego do zapewnienia, ze cele jednostki administracji skarbowej zostanq osiqgniete. prezentacjq metod i technik badania majqcych zastosowanie w realizacji kontroli zarzqdczej i audytu wewnetrznego, okreslenie zakresu i stopnia pomiaru skutecznosci i efektywnosci zarzqdzania w jednostkach administracji skarbowej ". Wymienione cele czastkowe wskazuja na zarowno teoriopoznawczy, jak i aplikacyjny charakter prezentowanego przedsiewziecia naukowego. Rozwazania teoretyczne zostaly przeprowadzone na podstawie przegladu literatury z licznymi odniesieniami do aktualnie obowiazujacych regulacji prawnych (stan prawny na rok 2018) oraz standardow profesjonalnych. Czesc empiryczna- badan obejmuje studia przypadkow oraz badania ankietowe. Dotycz^ one podmiotow badan obejmujacych: izby administracji skarbowej, urzedy skarbowe oraz urzedy celno-skarbowe. Konstrukcja rozprawy jest oparta na ukladzie tematycznym i nie zawiera wyraznego podzialu na czesc teoretyczn^ i empiryczna. Poszczegolne rozdzialy zawieraja zarowno wyniki przegladu literatury, jak i rozwazania dotyczace praktyki jednostek administracji skarbowej w Polsce. 3. Uktad rozprawy Tekst rozprawy zostal podzielony na szesc czesci. Wstep zaczyna sie od uzasadnienia wyboru tematyki rozprawy oraz osadzenia rozwazan w dyscyplinie finanse. Nastepnie zostaly przedstawione: hipoteza badawcza, eel naczelny rozprawy i glowne zagadnienia oraz krotka charaktervstyka zakresu i metodyki badawczej Po nich nastepuje syntetyczny opis ukladu pracy wraz z prezentacj^ problematyki poruszanej w kolejnych rozdzialach. Pierwsze dwa rozdzialy maj^ charakter wprowadzajacy do badanej problematyki. Pierwszy rozdzial zawiera omowienie znaczenia kontroli zarzadczej w zapewnieniu realizacji celow administracji skarbowej. W pierwszej kolejnosci przedstawiono narzedzia polityki fiskalnej paristwa. Na tym tie nakreslono zakres dzialalnosci i strukture administracji skarbowej oraz jej zadania. Nastepnie scharakteryzowano koncepcje kontroli zarzadczej i jej specyficzn^ aplikacje w jednostkach sektora flnansow publicznych. Odr^bny podrozdzial przeznaczono na omowienie zakresu standaryzacji kontroli zarzadczej. Waznym elementem rozwazan jest omowienie raportu przygotowanego przez Organizacje Wspolpracy Gospodarczej i Rozwoju zawierajacego wytyczne w zakresie kierunkow reform polskiej administracji. 3

4 W drugim rozdziale, w podobnie usystematyzowany sposob, zaprezentowano aktualny stan wiedzy na temat audytu wewnetrznego i jego wykorzystania w jednostkach sektora fmansow publicznych. Okreslono geneze^ tej koncepcji, jej ewolucje oraz aktualny sposob postrzegania celow audytu wewnetrznego i narzedzi ich osiajjania. Dokladnie przeanalizowano zakres przedmiotowy i podmiotowy audytu wewnetrznego. Odniesiono sie takze do propozycji standaryzacji tego specyficznego systemu kontrolnego. Ostatni podrozdzial poswiecono problematyce - tak waznej dla efektywnosci audytu wewnetrznego - niezaleznosci operacyjnej i organizacyjnej. Zdiagnozowano takze glowne zrodlo zagrozenia realizacji celow jednostki, jakim jest niezaleznosc iluzoryczna. Powoduje ona wykorzystanie audytu jako fasady przykrywaj^cej ewentualne nieprawidlowosci i sprzyjajqcej ich rozwojowi. W rozdziale trzecim omowiono zasady i przeprowadzono pomiar stopnia realizacji celow i zadan administracji skarbowej. Przedstawiono misje^ i cele strategiczne stawiane przed jednostkami administracji skarbowej roznych szczebli. Nakreslono zasady podzialu zadan. uprawnien i odpowiedzialnosci mi^dzy zatrudniona w nich kadre, uwypuklaj^c role^ kierownika jednostki jako osoby odpowiedzialnej za nadzorowanie dzialari. W kolejnych podrozdzialach przedstawiono zasady monitorowania realizacji celow i zadan w badanych jednostkach oraz mechanizmy skladaj^ce sie^ na system kontroli zarz^dczej. Rozwazania na temat pomiaru koncza^ wyniki analizy realizacji celow i zadan administracji skarbowej. Ostatni, rozdzial czwarty poswiecono problematyce efektywnosci i skutecznosci dzialania audytu wewnetrznego. W tym celu przeanalizowano zalozenia audytu wewnetrznego w obszarze pomiaru skutecznosci kontroli zarz^dczej, wyznaczono obszary jego zastosowania oraz okreslono procesy i dokumentacje, ktore sie^ na niego skladaja. Podkreslono role audytu sprawdzaj^cego jako rodzaju dzialan weryfikuj^cych realizacje celow jednostki. Wprowadzono takze kategorie wartosci dodanej jako rezultatu prawidlowego dzialania audytu wewnetrznego. Podobnie jak w poprzednim rozdziale rozwazania koriczy omowienie wynikow oceny funkcjonowania audytu wewnetrznego w administracji skarbowej. W zakonczeniu sfomulowano wnioski z badari. Autorka wyraznie wskazala na zmniejszenie szarej strefy w gospodarce polskiej jako glownego wyzwania stoj^cego przed jednostkami administracji skarbowej. Cele strategiczne na poziomie krajowym wpisane zostaly w szerszy kontekst ochrony interesow finansowych panstw czlonkowskich i budzetu Unii Europejskiej. Udowadniaj^c, na podstawie wynikow badan empirycznych, ograniczona skutecznosc dzialan podejmowanych w zakresie wykrywania i przeciwdzialania oszustwom podatkowym oraz uchylania si$ od opodatkowania wskazala na znaczenie wykorzystania audytu wewnetrznego 4

5 w d^zeniu do poprawy efektywnosci i skutecznosci tego typu specyficznych dzialan w obszarze finansow publicznych. Przeprowadzaj^c syntetyczna dyskusje najwazniejszych wynikow i wnioskow z przeprowadzonych badari Autorka potwierdzila osi^gniecie wszystkich zalozonych celow cz^stkowych rozprawy i celu naczelnego. Na podstawie wnioskow teoriopoznawczych sformulowane zostaly takze rekomendacje dla praktyki, dotycz^ce sugerowanych zmian legislacyjnych i organizacyjnych dzialalnosci jednostek administracji skarbowej oraz sposobow realizacji przez nie audytu wewnetrznego. 4. Ocena merytoryczna Ocena merytoryczna opracowania jest pozytywna. Calosc rozwazari przedstawionych w rozprawie potwierdza ogolna^ wiedz^ Autorki z zakresu finansow, a szczegolnie problematyki finansow publicznych. Za taka^ ocena^ przemawiaj^ prawidlowo dobrane, przedstawione i przeanalizowane pojecia, koncepcje, metody i techniki nakreslaj^ce ramy teoretyczne problematyki badawczej podjetej w rozprawie. Na szczegoln^ uwage zasluguje wykazana w rozprawie bardzo dobra znajomosc badanego obszaru wykorzystania audytu wewnetrznego: obowiazuj^cych regulacji prawnych, misji i celow strategicznych oraz zasad funkcjonowania jednostek administracji skarbowej w Polsce. Przelozylo si$ to na walory aplikacyjne badan w postaci interesuj^cych i cennych rekomendacji dla praktyki. Sposob sformulowania problemu, zaproponowane metody jego rozwi^zania oraz sposob realizacji przyjetych zalozeri badawczych swiadcz^ o umiej^tnosci samodzielnego przeprowadzenia przez Autork^ badan naukowych oraz prezentacji ich wynikow. Do najwazniejszych zalet opracowania zaliczam: 1. dobre osadzenie przeprowadzonych badari w biezacych uwarunkowaniach dzialalnosci jednostek administracji skarbowej oraz wyzwaniach stawianych aktualnie w Polsce tej grupie jednostek publicznych, 2. logicznie dobrany, tematyczny uklad tekstu rozprawy iacz^cy merytorycznie wyniki badari literaturowych i analiz danych empirycznych, 3. wlasciwie wykazana rola i znaczenia audytu wewnetrznego jako narzedzia zapewnienia efektywnosci i skutecznosci kontroli zarz^dczej z uwzgl^dnieniem specyfiki dzialalnosci jednostek administracji skarbowej, 4. odpowiednio dostrzezone i uwypuklone znaczenie ewolucji podejscia do audytu wewnetrznego, z orientacji na badanie zgodnosci w kierunku audytu efektywnosciowego,

6 5. wlasciwie dobrane zrodla krajowej literatury naukowej, standardow profesjonalnych, regulacji prawnych oraz materialow dost^pnych na stronach internetowych instytucji rzadowych, 6. umiejetne polaczenie rozwazan teoretycznych z analiz^ aktow prawnych oraz prezentacj^ wynikow badan empirycznych ilustrujacych aktualn^ sytuacj^ w badanych podmiotach, 7. prawidlowe wykorzystanie stylu narracji wlasciwego dla opracowari naukowych z zakresu nauk ekonomicznych. W stosunku do bardzo wysoko ocenianych walorow aplikacyjnych rozprawy wnioski teoriopoznawcze przeprowadzonych badan pozostawiaj^ pewien niedosyt. Jest to widoczne szczegolnie w zakoriczeniu, w ktorym zabraklo odniesien do literatury naukowej i dyskusji wynikow badan empirycznych na tie aktualnego stanu wiedzy. Do slabszych stron prezentowanych wynikow badan lub elementow, ktore - moim zdaniem - moglyby bye bardziej rozbudowane naleza: 1. wprowadzenie we wstepie bardziej dokladnego opisu przyjetej metody badawczej oraz zakresu zebranego materialu empirycznego -- aktualnie zalozenia i wyniki badan empirycznych s^ rozproszone po poszczegolnych rozdzialach, co utrudnia ocene autorskich badan empirycznych, 2. rozwiniecie koncepcji wartosci dodanej audytu wewn^trznego w jednostkach finansow publicznych, modeli jej opisu i pomiaru oraz podejsc teoretycznych odwzorowujacych zjawiska obserwowane w tym zakresie w praktyce, 3. rozszerzenie badan literaturowych na wieksza liczbe pozycji zagranicznych umozliwiajacych weryfikacje uniwersalnosci lub specyfiki krajowej badanych problemow i uzyskanych wynikow, 4. lepsze podkreslenie wkladu wlasnego Autorki poprzez przeprowadzenie w koricowej czesci rozprawy syntetycznej konfrontacji wynikow wlasnych badan empirycznych z aktualnym stanem wiedzy. Przedstawione powyzej sugestie nie kwestionuja ogolnie pozytywnej oceny rozprawy, ale nasuwaj^ dodatkowe pytania do wynikow przeprowadzonych badan teoretycznych i empirycznych.

7 1. Czy w literaturze przedmiotu prezentowane sq teoretyczne modele pomiaru wartosci dodanej audytu wewnetrznego jakie to sq modele i jakie czynniki sq w nich uwzglednione? 2. Na He wyniki badan empirycznych dotyczqcych jednostek administracji skarbowej w Polsce mogq bye uogolnione na podobne jednostki dzialajqce w innych krajach (np. Unii Europe]skiej)? 3. Czy specyfika dzialalnosci jednostek administracji skarbowej jest barierq do przeniesienia wnioskow z badan na inne obszary zastosowan audytu wewnetrznego, np. w innych jednostkach panstwowych lub samorzqdowych? Od strony formalnej i edycyjnej praca jest przygotowana prawidlowo. Warto zwrocic uwage, ze Autorka rozprawy skoncentrowala si$ na prezentacje zlozonej - i w wielu miejscach interdyscyplinarnej - problematyki prawie wyl^cznie w formic tekstu. Wydaje sie, ze dodatkowym walorem byloby zilustrowanie rozwazan wieksz^ liczba^ rysunkow i tabel ulatwiaj^cych pod^zanie za tokiem wynikow badan literaturowych i empirycznych, powiazanych w konstrukcji rozprawy tematycznie. W pewnym stopniu mankament ten niweluj^ zal^czniki zawieraj^ce wieksze zestawienie tabelaryczne. 5. Wnioski Recenzowana rozprawa prezentuje wyniki badan o istotnym znaczeniu dla wiedzy naukowej z zakresu finansow publicznych. Jej Autorka wykazala sie ogolna^ wiedzy teoretyczn^ oraz umiejetnosci^ samodzielnego prowadzenia pracy naukowej w obszarze dziedziny nauk ekonomicznych przypisanego do dyscypliny fmanse. Przeprowadzone badania, uzyskane wyniki oraz sformulowane na ich podstawie wnioski stanowia oryginalne rozwiazanie problemu naukowego o walorach teoriopoznawczych i aplikacyjnych. Bior^c pod uwage przedstawion^ ocene stwierdzam, ze recenzowane opracowanie pani Moniki Ucieszyhskiej pt.,.audyt wewnetrzny w ocenie kontroli zarzadczej w jednostkach administracji skarbowej" spelnia wymagania ustawowe stawiane rozprawom doktorskim. Na tej podstawie wnosze o jej dalsze procedowanie i dopuszczenie do publicznej obrony. dr hab. Menika Lada prof. AGH