STAN PRAC NAD OF W PLANIE ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO I W STRATEGII WOJEWÓDZTWA WOJCIECH MALESZKA MARTA KUKUŁA

Transkrypt

1 STAN PRAC NAD OF W PLANIE ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO I W STRATEGII WOJEWÓDZTWA WOJCIECH MALESZKA MARTA KUKUŁA

2 Obszary funkcjonalne w PZPWD stan prac I MIEJSKIE OBSZARY FUNKCJONALNE: 1. Ośrodków Wojewódzkich, w tym metropolitalnych (obszary metropolitalne) 2. Ośrodków regionalnych II WIEJSKIE OBSZARY FUNKCJONALNE: 1. Uczestniczące w procesach rozwojowych 2. Wymagające wsparcia procesów rozwojowych III OBSZARY FUNKCJONALNE SZCZEGÓLNEGO ZJAWISKA W SKALI MAKROREGIONALNEJ: 1. Górskie 2. Ochrony gleb dla celów produkcji rolnej 3. Tereny zamknięte 4. Narażone na niebezpieczeństwo powodzi w skali dorzeczy IV OBSZARY KSZTAŁTOWANIA POTENCJAŁU ROZWOJOWEGO: 1.Cenne przyrodniczo 2.Ochrony krajobrazów kulturowych 3.Ochrony i kształtowania zasobów wodnych 4.Strategicznych złóż kopalin V OBSZARY FUNKCJONALNE WYMAGAJĄCE ROZWOJU NOWYCH FUNKCJI PRZY UŻYCIU INSTURMENTÓW WŁAŚCIWYCH POLITYCE REGIONALNEJ: 1.O najniższym stopniu rozwoju i pogarszających się perspektywach rozwojowych 2.Miasta i inne obszary tracące dotychczasowe funkcje społeczno -gospodarcze 3.Obszary o najniższym poziomie dostępu do dóbr i usług warunkujących możliwości rozwojowe 4.Przygraniczne 5.Obszary o najniższej dostępności transportowej do ośrodków wojewódzkich

3 MIEJSKIE OBSZARY FUNKCJONALNE ośrodków wojewódzkich, w tym metropolitalnych (obszary metropolitalne) Przy identyfikacji obszaru metropolitalnego bardzo pomocna okazała się definicja prof. J. M. Chmielewskiego, który to definiuje obszar metropolitalny jako: silnie zurbanizowany układ osadniczy o dużym stopniu funkcjonalnej integracji społecznej, gospodarczej i przestrzennej, zdominowany przez jeden silny ośrodek wzrostu. Obszar ten poza terenami zurbanizowanymi, obejmuje również strefy niezbędne dla funkcjonowania jego systemów inżynieryjnych, komunikacyjnych oraz usługowych, a także przestrzennie, które stanowią - z punktu widzenia przyrodniczego - konieczne dla niego zaplecze ekologiczne przeznaczone na cele rekreacyjne, żywicielskie i klimatyczne.

4 MIEJSKIE OBSZARY FUNKCJONALNE ośrodków wojewódzkich, w tym metropolitalnych (obszary metropolitalne) Identyfikacji zasięgu oddziaływania Wrocławia na tereny przyległe dokonano w oparciu o zależności mierniki strukturalne oraz funkcjonalno przestrzenne. I Etap diagnoza uwarunkowań. Analizę oddziaływania metropolii dokonano w oparciu o wskaźniki strukturalne (minimalna wartość danego wskaźnika w układzie dynamicznym lub statycznym ukształtowała się powyżej 3-go kwartyla). Wśród wskaźników strukturalnych rozpatrzono: gęstość zaludnienia (2009), zmianę liczby ludności ( ), bilans salda migracji ( ), bilans liczby mieszkań oddanych do użytku ( ), zmianę liczby podmiotów gospodarki narodowej sekcji G (handel hurtowy i detaliczny), H (hotele i restauracje), J (pośrednictwo finansowe), K (obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej), M (edukacja) wg PKD 2004 ( ), wydatki budżetów jednostek samorządu terytorialnego na 1 mieszkańca (2009).

5 MIEJSKIE OBSZARY FUNKCJONALNE ośrodków wojewódzkich, w tym metropolitalnych (obszary metropolitalne) Etap II delimitacja właściwa. Identyfikacji obszaru metropolitalnego, jako strefy bezpośredniego oddziaływania Wrocławia na tereny przyległe, charakteryzującego się związkami ścisłymi i stałymi, dokonano w oparciu o zależności funkcjonalno przestrzenne. Powiązania funkcjonalne ze strefą węzłową Wrocławiem - ustalono na podstawie analiz: natężenia ruchu (średni dobowy ruch, tj. liczba poj./dobę, wg danych za 2005 r.; wartość progowa powyżej 10 tys. poj./dobę; aktualizacja 2010), dostępności drogowej oraz kolejowej do Wrocławia (izochron czasowych, wg danych za 2009 r.; wartość progowa izochrony czasowej dla dostępności drogowej do Wrocławia 30 minut), komunikacji podmiejskiej Wrocławia (zasięgu i częstotliwości, wg danych za 2009 r.; wartość progowa minimum 10 połączeń na dobę (PKP, PKS, Busy)), dojazdów do pracy (udziału dojeżdżających do pracy do Wrocławia w liczbie zatrudnionych w gminie zamieszkania wg danych za 2006 r.; wartość progowa powyżej 15% ), form współpracy międzygminnej (ARAW; wg danych na koniec 2011 r.).

6 MIEJSKIE OBSZARY FUNKCJONALNE ośrodków wojewódzkich, w tym metropolitalnych (obszary metropolitalne) W wyniku przeprowadzonej delimitacji we WrOM znalazło się 27 gmin, w tym: 3 gminy miejskie (Wrocław, Oleśnica oraz Oława), 9 gmin miejsko wiejskich (Trzebnica, Środa Śląska, Prusice, Oborniki Śląskie, Brzeg Dolny, Kąty Wrocławskie, Sobótka, Siechnice, Jelcz Laskowice) 15 gmin wiejskich (Oleśnica, Oława, Żórawina, Kobierzyce, Kostomłoty, Miękinia, Wisznia Mała, Długołęka, Czernica, Zawonia, Dobroszyce, Domaniów, Borów, Jordanów Śląski, Mietków).

7 MIEJSKIE OBSZARY FUNKCJONALNE ośrodków regionalnych Główne cele delimitacji ww. obszarów to: zwiększenie potencjału demograficznego, wzmocnienie funkcji metropolitalnych i wykorzystanie wewnętrznego potencjału oraz rozbudowa właściwych powiązań funkcjonalnych. Zasady wyznaczania obszarów funkcjonalnych ośrodków regionalnych opracowano na podstawie wyników prac przy delimitacji Wrocławskiego Obszaru Metropolitalnego. Wykorzystano delimitację w oparciu o zależności funkcjonalno przestrzenne.

8 MIEJSKIE OBSZARY FUNKCJONALNE ośrodków regionalnych Wyodrębniono gminy, które spełniają co najmniej jedno z trzech kryteriów: udział dojeżdżających do pracy w liczbie pracujących w gminie zamieszkania co najmniej 15% (wg danych GUS za 2006 r.), dostępność czasowa do ośrodka miejskiego nie więcej niż 35 minut i liczba połączeń publiczną komunikacją zbiorową co najmniej 10 na dobę, (wg stanu w 2012 r., na podstawie portalu e-podróżnik i rozkładu jazdy PKP), natężenie ruchu na drogach krajowych i wojewódzkich co najmniej 10 tys. pojazdów/dobę (wg GPR z 2010 r.). Dodatkowo zastosowano zasadę: bliskiego sąsiedztwa (za wchodzące w skład miejskich obszarów funkcjonalnych uznaje się gminy bezpośrednio sąsiadujące z miastem, niezależnie od tego, czy spełniły przyjęte kryteria delimitacji) oraz zwartości (za wchodzące w skład miejskich obszarów funkcjonalnych uznaje się również te gminy, które nie spełniają kryteriów, ale sąsiadują wyłącznie z gminami spełniającymi założone kryteria).

9 MIEJSKIE OBSZARY FUNKCJONALNE ośrodków regionalnych Przeprowadzona delimitacja pozwoliła wyodrębnić 3 miejskie obszary funkcjonalne ośrodków regionalnych, złożone z rdzeni: Wałbrzych, Legnica, Jelenia Góra oraz stref zewnętrznych.

10 WIEJSKIE OBSZARY FUNKCJONALNE uczestniczące w procesach rozwojowych oraz wymagające wsparcia procesów rozwojowych Obszary wiejskie uczestniczące w procesach rozwojowych kraju znajdują się w procesie postępującej integracji funkcjonalnej z najważniejszymi ośrodkami miejskimi. Charakteryzują się one: 1. Położeniem w strefie silnego oddziaływania głównych ośrodków miejskich lub ośrodka w sąsiedztwie głównych ośrodków miejskich (poza zurbanizowaną strefą podmiejską) 2. Specjalizacją wynikającą z bliskości miast lub/i miejscami pracy w innych niż rolnictwo sektorach gospodarki (przemysł, budownictwo, turystyka, rekreacja drugie domy mieszkańców miast, leśnictwo, uzupełniająco administracja oraz inne służby publiczne) 3. Dostępem do zatrudnienia w ośrodkach miejskich (migracje wahadłowe) 4. Zazwyczaj dobrym i średnim dostępem do podstawowych usług publicznych 5. Względnie dobrą dostępnością komunikacyjną do usług wyższego rzędu zlokalizowanych w ośrodkach miejskich 6. Stosunkowo dobrym potencjałem rolniczym wykorzystywanym rynkowo i miejscami pracy w obsłudze rolnictwa (zmierzającego do zwiększenia towarowości i wydajności)

11 WIEJSKIE OBSZARY FUNKCJONALNE uczestniczące w procesach rozwojowych oraz wymagające wsparcia procesów rozwojowych Obszary wiejskie wymagające wsparcia procesów rozwojowych to takie obszary, do których czas dojazdu przekracza 90 min. Oferują niedochodowe miejsca pracy, głównie w rolnictwie i w sektorze publicznym (podstawowe usługi w zakresie administracji, edukacji, zdrowia itp.) oraz uzupełniająco w innych sferach gospodarki, dodatkowo narażone są na wahania sezonowe (turystyka) i zagrożone likwidacją w warunkach dekoniunktury. Duża część mieszkańców jest nieaktywna zawodowo ze względu na zaburzoną strukturę demograficzną (emigracja zarobkowa), wynikająca również z braku alternatywnych źródeł dochodów (ukryte bezrobocie strukturalne na wsi).

12 WIEJSKIE OBSZARY FUNKCJONALNE uczestniczące w procesach rozwojowych oraz wymagające wsparcia procesów rozwojowych Proponowana metoda delimitacji obszarów wiejskich wzorowana jest na wskaźnikach zaproponowanych przez Bańskiego. Poziom rozwoju społeczno-ekonomicznego wyrażono na podstawie ośmiu mierników: powierzchnia użytkowa mieszkań na 1 osobę, odsetek mieszkań wyposażonych w łazienkę, odsetek ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej, odsetek ludności korzystającej z sieci wodociągowej, liczba placówek bibliotecznych na osób, stowarzyszenia i organizacje na 1000 osób, podmioty gospodarki narodowej w sektorze prywatnym na 1000 osób w wieku produkcyjnym, dochody własne budżetów gmin na 1 mieszkańca* Do obliczenia standaryzowanej wartości danego wskaźnika, będącego stymulantą zastosowano wzór (metodą Perkala) : xij, tij pierwotna oraz standaryzowana wartość obserwacji w i-tym przypadku i j-tej zmiennej, j x, Sj średnia arytmetyczna oraz odchylenie standardowe dla j-tej zmiennej. Do obliczenia wskaźnika syntetycznego zastosowany został wzór: tij standaryzowana wartość obserwacji w i-tym przypadku i j-tej zmiennej, m liczba cech uwzględnionych w analizie.

13 WIEJSKIE OBSZARY FUNKCJONALNE uczestniczące w procesach rozwojowych oraz wymagające wsparcia procesów rozwojowych Na podstawie obliczonego wskaźnika podzielono obszary na: gminy wymagające wsparcia procesów rozwojowych, wskaźnik od -1,14 do 0 (78 obszarów), gminy uczestniczące w procesach rozwojowych wskaźnik od 0 do 1,55 (55 obszarów).

14 OBSZARY FUNKCJONALNE SZCZEGÓLNEGO ZJAWISKA W SKALI MAKROREGIONALNEJ ochrony gleb dla celów produkcji rolnej Wyznaczenie tych obszarów jest konieczne dla zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego kraju. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 wskazuje konieczność wyznaczenia: 1. Obszarów o najwyższej przydatności dla produkcji roślinnej, w planach zagospodarowania przestrzennego województw oraz studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin; 2. Ochronie rolniczej przestrzeni produkcyjnej dla produkcji ekstensywnej, wynikającej z wymogu ochrony funkcji towarzyszących produkcji żywności, takich jak np. ochrona walorów przyrodniczych, krajobrazowych, utrzymania trwałych użytków zielonych dla przeciwdziałania skutkom zmian klimatycznych lub utrzymania zielonych pierścieni w obszarach funkcjonalnych miast.

15 OBSZARY FUNKCJONALNE SZCZEGÓLNEGO ZJAWISKA W SKALI MAKROREGIONALNEJ ochrony gleb dla celów produkcji rolnej Obszar gleb najwyższej jakości w województwie dolnośląskim Jako podstawę wyznaczania KPZK wskazuje ustawę o ochronie gruntów rolnych i leśnych, według której szczególnej ochronie podlegają gleby klas bonitacyjnych I III oraz gleby pochodzenia mineralnego

16 OBSZARY FUNKCJONALNE SZCZEGÓLNEGO ZJAWISKA W SKALI MAKROREGIONALNEJ ochrony gleb dla celów produkcji rolnej Obszary ochrony gleb dla prowadzenia produkcji rolnej Największa koncentracja gleb w klasach I III występuje w gminach charakteryzujących się wskaźnikiem waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej powyżej 75 punktów (64 gminy).

17 OBSZARY FUNKCJONALNE SZCZEGÓLNEGO ZJAWISKA W SKALI MAKROREGIONALNEJ ochrony gleb dla celów produkcji rolnej Za obszary ochrony rolniczej przestrzeni produkcyjnej, wynikającej z wymogu ochrony funkcji towarzyszących produkcji żywności, takich jak np. ochrona walorów przyrodniczych, krajobrazowych, utrzymania trwałych użytków zielonych dla przeciwdziałania skutkom zmian klimatycznych lub utrzymania zielonych pierścieni w obszarach funkcjonalnych miast można uznać tereny stref priorytetowych wdrażania działań rolno środowiskowych. Programy rolnośrodowiskowe są instrumentem finansowym Unii Europejskiej, polegającym na tym, że rolnicy otrzymują środki finansowe jako wynagrodzenie za podejmowanie się różnych (lecz ściśle określonych) działań na rzecz ochrony środowiska (w tym szczególnie na rzecz ochrony przyrody) i/lub ochrony walorów krajobrazu wiejskiego, albo jako rekompensatę za utracone dochody w wyniku ekstensyfikacji ich produkcji rolnej.

18 OBSZARY KSZTAŁTOWANIA POTENCJAŁU ROZWOJOWEGO cenne przyrodniczo Wyznaczenie obszaru funkcjonalnego w oparciu o walory przyrodnicze wynika z konieczności równoważenia działalności ekonomicznej (gospodarczej) z celami ochrony, dla których zostały powołane poszczególne obszary objęte ochroną lub wyznaczone obszary wymagające objęcia różnymi formami ochrony. Ustawa o ochronie przyrody ustala podstawowe ramy ochrony przyrody w Polsce, t.j.: zakres, cele, formy oraz organy ochrony przyrody natomiast Strategia dokonuje uszczegółowienia tych zapisów określając cele strategiczne oraz zadania służące ich realizacji. Strategia określa również podmioty odpowiedzialne i uczestniczące w realizacji zadań, przewidywany okres ich realizacji, szacunkowe koszty oraz potencjalne źródła finansowania.

19 OBSZARY KSZTAŁTOWANIA POTENCJAŁU ROZWOJOWEGO cenne przyrodniczo Celem nadrzędnym Strategii jest: Zachowanie bogactwa różnorodności biologicznej w skali lokalnej, krajowej i globalnej oraz zapewnienie trwałości i możliwości rozwoju wszystkich poziomów jej organizacji (wewnątrzgatunkowego, międzygatunkowego i ponadgatunkowego), z uwzględnieniem potrzeb rozwoju społecznogospodarczego Polski oraz konieczności zapewnienia odpowiednich warunków życia i rozwoju społeczeństwa. Działania służące zachowaniu różnorodności biologicznej muszą obejmować całą przyrodę, bez względu na formę jej użytkowania (obszary objęte ochroną i użytkowane gospodarczo) oraz stopień jej przekształcenia lub zniszczenia.

20 OBSZARY KSZTAŁTOWANIA POTENCJAŁU ROZWOJOWEGO cenne przyrodniczo Delimitacja i kształtowanie obszarów cennych przyrodniczo na podstawie określonych wyżej celów i zasad polega na przeniesieniu dyspozycji z istniejących planów ochrony i innych dokumentów wprowadzających cele ochronne do dokumentu planistycznego szczebla wojewódzkiego. W strefach ochrony obszarów cennych przyrodniczo należy ująć: istniejące i proponowane wielkoobszarowe formy ochrony przyrody i krajobrazu, w tym chroniące siedliska i gatunki ważne dla utrzymania w dobrym stanie różnorodności biologicznej kraju i kontynentu, korytarze ekologiczne o znaczeniu krajowym i międzynarodowym wyznaczone w dokumentach krajowych i międzynarodowych (Econet, PAN Białowieża, inne), korytarze ekologiczne o znaczeniu regionalnym wyznaczone w planach województw (we współpracy z sąsiednimi jednostkami administracyjnymi), korytarze migracyjne chronionych gatunków ptaków i ryb, obszary niezbędnych świadczeń ekosystemowych w obszarach funkcjonalnych miast (tzw. zielone pierścienie wokół największych miast), obszary wyznaczone ze względu na wyjątkowe wartości krajobrazowe wymagające objęcia ochroną.

21 OBSZARY KSZTAŁTOWANIA POTENCJAŁU ROZWOJOWEGO cenne przyrodniczo System obszarów cennych przyrodniczo (propozycja obszaru funkcjonalnego) obejmujący najcenniejsze obszary objęte ochroną, proponowane do ochrony oraz ich połączenia (korytarze) ekologiczne

22 OBSZARY KSZTAŁTOWANIA POTENCJAŁU ROZWOJOWEGO cenne przyrodniczo Oprócz wymienionych wyżej obiektów i stref, KPZK 2030 wskazuje, że docelowy układ (system) obszarów chronionych powinien obejmować pozostałe obszary ważne dla zasilania systemu przyrodniczego województw, w tym obszary użytkowane rolniczo lub leśne o wysokich walorach przyrodniczych (High Nature Value - HNV i High Conservation Value Forests HCVF).

23 OBSZARY FUNKCJONALNE WYMAGAJĄCE ROZWOJU NOWYCH FUNKCJI PRZY UŻYCIU INSTURMENTÓW WŁAŚCIWYCH POLITYCE REGIONALNEJ o najniższym stopniu rozwoju i pogarszających się perspektywach rozwojowych wydzielone przestrzennie obszary administracyjne, które wyróżniają się specyficznym zestawem cech społecznych, gospodarczych i środowiskowych, decydujących o występowaniu na ich terenie strukturalnych barier rozwoju skupiska powiatów charakteryzujące się najniższym poziomem przyjętych czynników

24 OBSZARY FUNKCJONALNE WYMAGAJĄCE ROZWOJU NOWYCH FUNKCJI PRZY UŻYCIU INSTURMENTÓW WŁAŚCIWYCH POLITYCE REGIONALNEJ o najniższym stopniu rozwoju i pogarszających się perspektywach rozwojowych ASPEKTY CZYNNIKI POTENCJAŁ DEMOGRAFICZNY (9) Stan i rozmieszczenie ludności (3) Struktura ludności (1) Ruch naturalny (2) Ruch wędrówkowy (3) ŚRODOWISKO NATURALNE (8) Zanieczyszczenie powietrza (1) Zanieczyszczenie wód powierzchniowych i gleb (3) Odpady uciążliwe dla środowiska (2) Walory środowiska przyrodniczego (2) INFRASTRUKTURA TECHNICZNA (5) Infrastruktura wodociągowa (1) Infrastruktura kanalizacyjna (1) Infrastruktura gazowa (1) Infrastruktura drogowa (1) Infrastruktura kolejowa (1) POTENCJAŁ GOSPODARCZY (16) Produkcja przemysłowa (1) Budownictwo (2) Nakłady inwestycyjne (1) Kapitał zagraniczny (2) Rolnictwo (2) Sektor usług (1) Turystyka (4) Finanse gmin i powiatów (3)

25 OBSZARY FUNKCJONALNE WYMAGAJĄCE ROZWOJU NOWYCH FUNKCJI PRZY UŻYCIU INSTURMENTÓW WŁAŚCIWYCH POLITYCE REGIONALNEJ o najniższym stopniu rozwoju i pogarszających się perspektywach rozwojowych ASPEKTY CZYNNIKI INNOWACYJNOŚĆ I EFEKTYWNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW (6) RYNEK PRACY (12) KAPITAŁ INTELEKTUALNY I SPOŁECZNY (13) SPÓJNOŚĆ SPOŁECZNA (21) Przedsiębiorstwa innowacyjne w przemyśle (4) Efektywność przedsiębiorstw (2) Rynek pracy zatrudnienie (1) Praca w warunkach zagrożenia (2) Rynek pracy bezrobocie (2) Płynność rynku pracy (3) Efektywność systemu pośrednictwa pracy i aktywizacji zawodowej (3) Wynagrodzenia (1) Kwalifikacje siły roboczej (2) Efektywność kształcenia (2) Nauka języków obcych (2) Kapitał społeczny społeczeństwo obywatelskie (2) Kondycja zdrowotna społeczeństwa (5) Osoby w trudnej sytuacji na rynku pracy (3) Trudne warunki mieszkaniowe (2) Zagrożenie ubóstwem materialnym (3) Bezpieczeństwo publiczne (3) Alkoholizm, narkomania, przemoc w rodzinie (3) Dostęp do usług publicznych (5) Niepełnosprawność (2)

26 OBSZARY FUNKCJONALNE WYMAGAJĄCE ROZWOJU NOWYCH FUNKCJI PRZY UŻYCIU INSTURMENTÓW WŁAŚCIWYCH POLITYCE REGIONALNEJ o najniższym stopniu rozwoju i pogarszających się perspektywach rozwojowych

27 Dziękuję za uwagę