CZĘŚĆ III PODMIOTY RYNKU PRACY

Transkrypt

1 CZĘŚĆ III PODMIOTY RYNKU PRACY Izabela Kraj - Gabryś ROZDZIAŁ 14 KOSZTY PRACY W POLSCE NA TLE UNII EUROPEJSKIEJ Pojęcie kosztów pracy Pierwsze badanie kosztów pracy w Polsce przeprowadził Główny Urząd Statystyczny w 1993 roku, obejmowało ono jedynie działalność produkcyjną i budowlaną. Perspektywa wejścia Polski do Unii Europejskiej spowodowała, że od 1997 roku, badania te przeprowadzane są zgodnie z zaleceniami Eurostatu co 4 lata. Według GUS koszty pracy stanowią sumę wynagrodzeń brutto (łącznie z zaliczkami na poczet podatku dochodowego od osób fizycznych i ze składkami na obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe płaconymi przez ubezpieczonego pracownika) oraz pozapłacowych wydatków (m.in. składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe opłacanych przez pracodawcę, wydatków na doskonalenie, kształcenie i przekwalifikowanie kadr), poniesionych w celu pozyskania, utrzymania, przekwalifikowania i doskonalenia kadr (Koszty,2005). Definiowane przez Europejski System Rachunków Narodowych i Regionalnych jako pełne wynagrodzenie, pieniężne lub w naturze na rzecz pracownika w zamian za wykonaną pracę w czasie okresu księgowego. Koszty te obejmują: wynagrodzenie i inne koszty związane z zatrudnieniem, składniki na ubezpieczenia społeczne płacone przez pracodawców. Wynagrodzenie i inne koszty pieniężne związane z zatrudnieniem obejmują wartość wszelkich składek na ubezpieczania społeczne, podatek dochodowy płacony przez pracownika. Natomiast wynagrodzenie i inne koszty pracy płacone w naturze obejmują wyroby, usługi oraz inne świadczenia pracodawców na rzecz swoich pracowników nieodpłatnie lub po niższych cenach, które mogą być wykorzystane przez pracowników według uznania (Borkowska, 2001). Do tej grupy zaliczane są również tzw. bonus share, czyli korzyści z tytułu przyznania pracownikom akcji firmy. Międzynarodowa Organizacja Pracy definiując koszty pracy poszerza je o wydatki pracodawców na szkolenia i podnoszenie kwalifikacji oraz bezpieczeństwo i higienę pracy. Dotychczasowe rozważania pozwalają zauważyć, że brak jest jednolitej definicji kosztów pracy. Spowodowane jest to głównie wielkością ich składników oraz silnymi związkami kosztów pracy ze sferą społeczną. Znaczna liczba składników kosztów pracy ma swoją genezę nie tylko poza stanowiskiem i miejscem pracy, ale nawet poza osobą pracownika i mogą się one wiązać z jego rodziną, jak również sytuacjami życiowymi nie związanymi z pracą, których skutki jednak odnoszą się do pracownika.

2 Koszty pracy w Polsce na tle Unii Europejskiej 157 Czynniki wpływające na poziom kosztów pracy w przedsiębiorstwie Na wielkości kosztów pracy w przedsiębiorstwie ma wpływ wiele czynników, najogólniej można je podzielić na wewnętrzne i zewnętrzne. Pierwsze stanowione są przez pracodawcę i zaliczamy do nich głównie: charakter przedsiębiorstwa, rodzaj produkcji, stosowane techniki i technologie produkcji oraz liczba zatrudnionych. Drugie określane są odgórnie drogą legislacyjną i narzucane przedsiębiorstwom obligatoryjnie i możemy do nich zaliczyć: podatek od wynagrodzeń, wysokość płacy minimalnej oraz uregulowania określone w przepisach prawa pracy. Kolejnym czynnikiem determinującym wysokość kosztów pracy jest rynek pracy, a dokładniej dostępność do pracowników o określonych kwalifikacjach. Ważnym czynnikiem jest również wysokość płac w otoczeniu przedsiębiorstwa (Bernais, Ingram, 2005). Wprowadzanie nowych technologii mających na celu poprawę jakości wytwarzanych wyrobów, powoduje także zmianę struktury i wielkości zatrudnienia. Istotne jest w jaki sposób organizacja postrzega czynnik ludzki ponieważ obecnie występuje tendencja do przejmowania ludzi, ich wiedzy jako klucza do sukcesu firmy. Z tym wiążę się sposób pozyskiwania pracowników, wynagradzanie, nakłady na ich rozwój, planowanie ścieżek kariery, motywowanie. Na koszty pracy wpływa również konieczność prowadzenia działalności socjalnobytowej. Prawie 80% kosztów pracy w przedsiębiorstwie znajduje się poza kontrolą kadry zarządzającej. Z punktu widzenia zarządzania, koszty pracy dzieli się na decyzyjne, czyli te które uwarunkowane są decyzjami podejmowanymi w firmie i pozadecyzyjne, generowane na mocy obowiązującego prawa. Prawidłowe kształtowanie kosztów zatrudnienia umożliwia przedsiębiorstwu sprawne działanie, a tym samym umacnianie swojej pozycji na rynku. Należy jednak pamiętać, że wszelkie pozapłacowe świadczenia pracownicze muszą być powiązane z efektami i jakością pracy (Kolegowicz, Kulisa, Nehring, 2004). Tabela 1. Decyzyjne i pozadecyzyjne koszty pracy Czynniki decyzyjne Wysokość wynagrodzeń Wielkość zatrudnienia Forma zawartej umowy Koszty delegacji Koszty szkoleń Koszty zatrudnienia i zwalniania Koszty administracyjno-prawne obsługi zatrudnienia Czynniki pozadecyzyjne Absencja chorobowa Narzuty na wynagrodzenia Koszty urlopów Koszty bhp i ochrony zdrowia Koszty odpraw emerytalno-rentowych Inne obciążenia prawne Źródło: S.Nahotko, Zarządzanie kosztami pracy w przedsiębiorstwie działającym w otoczeniu bezrobocia, Scientific Publishing Group, Gdańsk 2005, s. 49 Sposoby obniżenia kosztów pracy Finansowe obciążenia pracy pracodawcy mogą obniżyć poprzez: niestandardowe formy zatrudnienia takie jak: praca nakładcza, telepraca, umowa na zastępstwo, zatrudnianie pracowników tymczasowych, zatrudnienia uczniów do 26 roku życia na podstawie umów cywilnoprawnych, osób ze statusem bezrobotnego, bądź niepełno-

3 158 Izabela Kraj-Gabryś sprawnych, zmianę wynagrodzeń pracowników - Kodeks Pracy umożliwia pracodawcy zawarcie ze wszystkimi pracownikami zbiorowego porozumienia dotyczącego czasowego stosowania mniej korzystnej płacy. Podstawową przesłanką do wprowadzenia takiej sytuacji jest zła sytuacja finansowa przedsiębiorstwa z przyczyn obiektywnych, np. z powodu działań konkurencji, nagłego wzrostu cen surowców, braku zleceń, itp. Porozumienie takie mogą stosować pracodawcy zatrudniający mniej niż 20 pracowników, obejmuje ono automatycznie wszystkich pracowników i może być zawarte na dowolny okres czasu. Porozumienia takiego nie można stosować u pracodawców objętych zakładowym układem zbiorowym pracy, obniżenie podatkowych kosztów zatrudnienia pracowników - można tego dokonać np. przez umiejętne korzystanie ze zwolnień przedmiotowych. Artykuł 21 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych zawiera katalog zwolnień przedmiotowych, z których duża część związana jest ze stosunkiem pracy. Umiejętne korzystanie ze zwolnień podatkowych umożliwia zmniejszenie kosztów zatrudnienia przy jednoczesnym zachowaniu wynagrodzenia pracownika na dotychczasowym poziomie (Zabieglińska, 2006). Struktura kosztów pracy Najistotniejszą częścią obciążeń podatkowych i para podatkowych, nakładanych na osoby pracujące na umowę o pracę są składki na ubezpieczenia społeczne opłacane przez pracodawcę i pracownika, które łącznie stanowią blisko 1/3 kosztów pracy. Mają one charakter oszczędnościowo ubezpieczeniowy, składka na fundusz emerytalny ma zapewnić sprawiedliwą emeryturę, składka rentowa zapewnia prawo do renty w razie niezdolności do pracy, składka na Fundusz Pracy zapewnia prawo do zasiłku dla bezrobotnych w razie bezrobocia, składka chorobowa gwarantuje wypłacanie wynagrodzenia w czasie choroby, składka wypadkowa stanowi ubezpieczenie od wypadków przy pracy, a składka na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych stanowi zabezpieczenie przed utratą należnych wynagrodzeń w razie niewypłacalności pracodawcy (Opodatkowanie,2005). Podstawą ich naliczania jest wynagrodzenie brutto i są one opłacane częściowo przez pracownika (tzn. jest o nie pomniejszane wynagrodzenie brutto), a częściowo przez pracodawcę (stanowią one tzw. pozapłacowy koszt pracy, czyli koszt ponoszony przez pracodawcę poza kosztem płacowym w postaci wynagrodzenia brutto). Wszystkie wymienione składki trafiają na wydzielone fundusze zarządzane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, poza składką na Fundusz Pracy oraz składką na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (którymi zarządza minister właściwy do spraw pracy) (Przedsiębiorczość,2007). Na rysunku 1 możemy zobaczyć jak kształtuje się struktura koszów pracy dla przeciętnego wynagrodzenia brutto 2943,88 zł w 2008 roku.

4 Koszty pracy w Polsce na tle Unii Europejskiej 159 Rysunek 1. Struktura kosztów pracy dla przeciętego wynagrodzenia w 2008 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych MPiPS. W tabeli nr 2 został przedstawiony procentowy udział w kosztach pracy opodatkowania wynagrodzeń w podziale na podatek dochodowy oraz składki na ubezpieczenie społeczne nałożone na pracownika i pracodawcę. Natomiast tabela nr 3 przedstawia roczne zmiany w/w składników klinu podatkowego. Pozapłacowe koszty pracy, tzw. klin podatkowy, stanowią w Polsce blisko 40% obciążeń związanych z zatrudnieniem pracownika. O ich wysokości decydują podatki dochodowe oraz składki na ubezpieczenie społeczne opłacane zarówno przez pracodawców jak i pracowników. W konsekwencji wynagrodzenie otrzymywane przez przeciętnego polskiego pracobiorcę stanowi jedynie 60% kosztów, jakie pokrywa pracodawca. Polska w dwóch ostatnich latach istotnie zredukowała narzuty na płace. W zestawieniu za 2008 roku Polska zdecydowanie się wyróżnia. W porównaniu do 2007 roku obciążenia płac zmalały aż o 3,2 pkt proc., najwięcej ze wszystkich krajów UE. W żadnym innym kraju (poza Hiszpanią, Luksemburgiem i Wielką Brytanią) redukcja ta nie przekroczyła 1 pkt proc. Jeszcze lepiej jeśli przyjrzymy się redukcji składek na ubezpieczenie społeczne. Zmalały one w naszym kraju aż o 3,8 pkt proc. W żadnym innym kraju redukcja ta nie przekroczyła 1 pkt proc. Pomimo zmian, pozapłacowe koszty pracy nadal pozostają wysokie, co bezpośrednio wpływa na sytuację na polskim rynku pracy. To właśnie z uwagi na koszty zatrudnienia, przedsiębiorcy wykazują dużą ostrożność w tworzeniu nowych miejsc pracy. Z kolei osoby pracujące, które nie godzą się na tak wysokie opodatkowanie pracy, uciekają w szarą strefę. Największe obciążenia podatkowe i składkowe z tytułu pracy zanotowano w Belgii (56%). Klin podatkowy przekraczający 50% kosztów zatrudnienia zarejestrowano także na Węgrzech oraz w Niemczech. W UE najniższe obciążenia pracy notują kraje anglosaskie Irlandia i Wielka Brytania. Tam pracodawca zatrudniający pracownika musi liczyć się z koniecznością opłacenia danin na poziomie odpowiednio 22,9% i 32,8%. Również jednym z ważniejszych parametrów decydujących o atrakcyjności inwestycyjnej danego kraju czy regionu są koszty pracy. Koszty pracy w Unii Europejskiej w latach wzrosły średnio o ok. 12%. Analizując koszt pracy łatwo można dostrzec, iż nie zawsze wysoki klin podatkowy generuje wysokie koszty pracy. Dla przykładu poddajmy analizie Niemcy oraz Węgry. W obu krajach koszty zatrudnienie niewiele się różnią jednak poziom kosztów pracy w Niemczech jest prawie 3 razy większy. Świadczy to o dużym zróżnicowaniu w wysokości zarobków pracowników.

5 160 Izabela Kraj-Gabryś Tabela 2. Podatek dochodowy oraz ubezpieczenia społeczne jako % w całkowitych kosztach pracy w latach Ubezpieczenia społeczne Podatek Klin podatkowy dochodowy Państwo Pracownik Pracodawca Koszty pracy Austria 48,1 48,5 48,8 11,5 12,0 12,3 14,0 14,0 14,0 22,6 22,6 22, Belgia 55,4 55,5 56,0 21,3 21,5 21,8 10,7 10,7 10,7 23,3 23,3 23, Czechy 42,6 42,9 43,4 7,4 7,7 8,2 9,3 9,3 9,3 25,9 25,9 25, Dania 41,3 41,3 41,2 30,1 30,2 30,1 10,6 10,6 10,5 0,6 0,6 0, Finlandia 44,1 43,7 43,5 19,3 18,9 19,2 5,5 5,4 5,0 19,4 19,4 19, Francja 50,2 49,2 49,3 10,9 9,9 9,9 9,5 9,6 9,6 29,7 29,6 29, Grecja 41,2 42,3 42,4 6,8 7,9 8,0 12,5 12,5 12,5 21,9 21,9 21, Hiszpania 39,1 38,9 37,8 10,8 10,8 9,7 4,9 4,9 4,9 23,4 23,2 23, Holandia 44,4 44,0 45,0 11,7 12,1 13,7 19,7 18,6 17,4 13,0 13,3 13, Irlandia 23,1 22,3 22,9 8,8 7,9 8,5 4,3 4,7 4,7 9,7 9,7 9, Luksemburg 36,5 37,5 35,9 12,3 13,0 13,3 12,3 12,6 10,6 11,9 11,9 11, Niemcy 52,5 52,2 52,0 17,5 18,4 18,6 18,0 17,4 17,2 17,0 16,4 16, Norwegia 37,3 37,5 37,7 18,7 19,3 19,4 6,9 6,9 6,9 11,7 11,3 11, Polska 43,7 42,8 39,7 5,3 5,4 6,0 21,4 20,5 18,1 17,0 17,0 15, Portugalia 36,3 37,4 37,6 8,2 9,3 9,6 8,9 8,9 8,9 19,2 19,2 19, Słowacja 38,5 38,5 38,9 7,1 7,1 7,5 10,6 10,6 10,6 20,8 20,8 20, Szwecja 47,9 45,4 44,6 18,2 15,6 14,8 5,3 5,3 5,3 24,4 24,5 24, Węgry 51,0 54,4 54,1 14,6 16,1 15,8 10,6 12,6 12,6 25,8 25,7 25, Wielka Brytania 33,9 34,1 32,8 15,9 16,0 14,8 8,3 8,4 8,3 9,7 9,7 9, Włochy 45,2 45,9 46,5 13,9 14,4 15,0 7,0 7,2 7,2 24,3 24,3 24, Źródło: Taxing Wages , Taxing Wages Tabela 3. Roczne zmiany klinu podatkowego oraz jej poszczególnych elementów w latach Państwo Klin podatkowy Podatek dochodowy Ubezpieczenia społeczne pracownik Ubezpieczenia społeczne pracodawca 2007/ / / / / / / /07 Austria 0,28 0,20 0,28 0,27 0,00 0,02 0,00-0,09 Belgia 0,02 0,20 0,04 0,13 0,01-0,01-0,03 0,07 Czechy 0,32 0,46 0,32 0,46 0,00 0,00 0,00 0,00 Dania 0,07-0,19 0,13-0,14-0,05-0,03-0,02-0,02 Finlandia -0,46-0,06-0,43 0,38-0,03-0,44 0,00 0,00 Francja -1,00 0,04-0,97 0,04 0,09 0,00-0,13 0,00 Grecja 0,40 0,12 0,40 0,12 0,00 0,00 0,00 0,00 Hiszpania -0,23-1,16 0,01-1,16 0,02 0,00-0,26 0,00 Holandia -0,36 0,69 0,60 0,70-1,21-0,61 0,25 0,60 Irlandia -0,70 0,18-0,74 0,14 0,03 0,04 0,00 0,00 Luksemburg 0,98-0,45 0,66-0,45 0,32 0,00 0,00-0,01 Niemcy -1,06-0,57 0,16 0,25-0,61-0,42-0,61-0,41

6 Koszty pracy w Polsce na tle Unii Europejskiej 161 Norwegia 0,12 0,15 0,48 0,15 0,03 0,00-0,39 0,00 Polska -0,86-3,18 0,11 0,57-0,96-2,34 0,00-1,40 Portugalia 0,00-0,05 0,00-0,05 0,00 0,00 0,00 0,00 Słowacja 0,02 0,29 0,02 0,29 0,00 0,00 0,00 0,00 Szwecja -2,40-0,71-2,47-0,70 0,00-0,01 0,08 0,00 Węgry 2,49-0,44 0,55-0,40 1,99 0,01-0,04-0,05 Wielka Brytania 0,06-1,21 0,02-1,14 0,02-0,03 0,02-0,04 Włochy 0,35 0,25 0,12 0,25 0,23 0,00 0,00 0,00 Źródło: Taxing Wages , Taxing Wages Zbyt wysokie pozapłacowe obciążenia czy zbyt szybki wzrost kosztów pracy ogółem to bariera nie tyle dla wielkich koncernów, ile przede wszystkim dla rodzimych firm małych i średnich. Od kosztów pracy zależy, ile firmy tej pracy są w stanie kupić, a więc ilu pracowników zatrudnią. Dlatego obniżanie pozapłacowych kosztów pracy powinno być ważnym instrumentem walki z bezrobociem. Jednostkowe koszty pracy w Polsce i w wybranych krajach UE Z punktu widzenia konkurencyjności gospodarki i jej zdolności do tworzenia miejsc pracy ważne jest zbadanie jednostkowego kosztu pracy do PKB co obrazuje tabela nr 4. W całej Unii Europejskiej udział kosztów pracy w PKB wynosił 47%. Jak widać, na tle krajów Unii Europejskiej niższe koszty zatrudnienia w dochodzie narodowym występują tylko w Grecji i Bułgarii. Na tle Europy Środkowo-Wschodniej niższe koszty zatrudnienia w PKB widać tylko w Bułgarii. Patrząc całościowo ze swoim udziałem kosztów zatrudnienia w PKB Polska znajduje się w końcowej ćwiartce długiej listy 30 krajów Europy. Z tego wynika, że problemem Polski jest struktura kosztów pracy, czyli zbyt wysoki udział pozapłacowych kosztów pracy. Tabela 4. Udział kosztów pracy w PKB w 2007 roku w %. Państwo Jednostkowy koszt pracy na 100 euro PKB Państwo Jednostkowy koszt pracy na 100 euro PKB Grecja 30,8 Hiszpania 45,6 Bułgaria 33,2 Estonia 46,2 Polska 35,2 Litwa 47,2 Słowacja 35,3 Austria 47,3 Włochy 41,1 Finlandia 47,5 Łotwa 41,2 Niemcy 48,4 Malta 42,2 Portugalia 48,6 Irlandia 42,4 Belgia 48,8 Cypr 42,7 Holandia 49,2 Węgry 43,3 Słowenia 50,7 Czechy 43,4 Francja 51,9 Rumunia 43,5 Szwecja 53,9 Luksemburg 43,9 Dania 54,2 W. Brytania 54,6 Źródło: Eurostat, strona internetowa

7 162 Izabela Kraj-Gabryś Wydajność pracy w Polsce oraz w krajach Unii Europejskiej Tabela nr 5 przedstawia wydajność pracy na 1 zatrudnionego za okres od 2006 do 2008 roku dla każdego kraju oraz średnią dla UE-27 jako równą 100, co pokazuje czy dane państwo członkowskie osiąga wyniki powyżej lub poniżej średniej europejskiej. Porównując poziom jednostkowych kosztów pracy, przy wyliczaniu produktywności uwzględniono różnice pomiędzy cenami na rynku wewnętrznym oraz cenami na rynkach międzynarodowych, w tym celu produktywność jest korygowana za pomocą estymatora parytetu siły nabywczej (PPS. Purchasing Power Standard). Wewnątrzunijne różnice są w dalszym ciągu znaczne, najwyższy poziom produktywności odnotowujemy w Luksemburgu 179,2 co ostro kontrastuje z gospodarkami wschodzącymi, gdzie najniższy wskaźnik ma Bułgaria 36,5; Rumunia 47,7 i Łotwa 51,3. Polska ze wskaźnikiem wydajności 63,3 plasuje się po środku rankingu nowych członków Unii. Startując z bardzo niskiego poziomu wydajności w latach następujących bezpośrednio po upadku komunizmu, nowe państwa członkowskie nadrabiają zaległości, ponieważ zazwyczaj cechuje je szybszy wzrost wydajności pracy. Członkostwo w UE ułatwia nowym państwom członkowskim korzystanie z zaawansowanych technologii oraz poprawę organizacji i zarządzania (Komunikat.., Bruksela 2008). W najbardziej rozwiniętych gospodarkach obserwujemy spowolnienie wzrostu wydajności w tym w Luksemburgu z 179,1 do 172,8; Irlandia z 139, do 131,4; Belgia 129,5 do 124,5. Przyczynami spowolnienia wzrostu wydajności był fakt, iż szczyt cyklu koniunktuarnego już minął a także wystąpił ogólnoświatowy kryzys gospodarczy. Tabela 5. Wydajność pracy na 1 zatrudnionego - PKB wg (SSN) Państwa Lata Unia Europejska (27 krajów) Belgia Bułgaria Czechy Dania Niemcy Estonia Irlandia Grecja 99.6 (p) (p) (p) Hiszpania Francja Italia Cypr Łotwa Litwa Luxemburg Węgry Malta Holandia Austria Polska Portugalia

8 Koszty pracy w Polsce na tle Unii Europejskiej 163 Rumunia (f) Słowenia Słowacja (e) Finlandia Szwecja Wielka Brytania Źródło: Eurostat Poziom obciążeń fiskalnych w stosunku do PKB Pogłębiając analizę kosztów pracy sprawdzimy jak ich główny składnik, czyli ubezpieczenia społeczne kształtują się w stosunku do innych obciążeń finansowych. Przyglądając się strukturze obciążeń fiskalnych dostrzegamy, że Polska należy do państw UE o średnim poziomie tych obciążeń (40% w relacji do PKB). Jednak jeśli chodzi o ubezpieczenia społeczne mamy odwrotną sytuację, należymy do państw o najwyższym ich poziomie (41,5). Tabela 6. Obciążenia fiskalne jako % w PKB Państwa Obciążenia fiskalne ogółem jako % w PKB Podatki bezpośrednie (dochodowe) jako % w PKB Podatki pośrednie (VAT) jako % w PKB Ubezpieczenia społeczne jako % w PKB Pozostałe obciążenia fiskalne jako % w PKB EU (27 państw) 45 13,7 13,4 13,4 13, ,5 b.d 4,6 EU (15 państw) 46,2 45, ,8 13,4 13, ,6 4,8 4,6 Belgia 49,1 48,1 17,1 16,3 12,9 12, ,7 3,1 3,3 Bułgaria b.d 41,6 9,4 6,6 13,8 18,5 12,2 8,7 b.d 7,8 Czechy 38,1 41,6 8,3 9,3 11,3 10,9 14,2 16,3 4,3 5,1 Dania 55,8 55,2 30,3 29, ,7 2,6 1,9 5,9 6,2 Niemcy 46, ,3 11,2 11,9 12,6 18,3 16,5 3,9 3,7 Estonia 36,2 38,2 7,8 7,8 12,4 13,8 11,1 11,1 4,9 5,5 Irlandia 46,2 35,7 13,3 12,6 13,1 13,2 5,7 6,3 14,1 3,6 Grecja ,7 7,9 13,6 12,1 12,5 13,9 7,2 6,1 Hiszpania 38, ,2 12,9 11,4 11,7 12,9 13 3,6 3,4 Francja 50,2 49, ,5 15,2 15,1 17,9 18 5,1 5,1 Włochy 45,3 46,6 14,4 15,2 14,7 14,7 12,4 13,3 3,8 3,4 Cypr 34,7 46,5 10, ,4 19,8 6,5 7,7 4,9 5 Litwa 34,6 37,7 7,3 9,7 12,3 12,9 10,1 9,5 4,9 5,6 Łotwa 35,9 33,9 8,4 9,3 12,6 11,6 9,4 8,9 5,5 4,1 Luxemburg 43, ,9 13,5 13,5 12,7 10,9 11,1 4,3 3,7 Węgry 43,6 44,9 9,5 10,2 16,1 15,6 12,9 13,6 5,1 5,5 Malta 34,8 40 9,1 13,4 12,6 14,8 7,5 7,4 5,6 4,4 Holandia 46,1 45,1 11, ,7 12,6 16,4 14,3 6,4 6,2 Austria 50,3 47,9 13,2 13,5 14,7 14,1 16,8 15,8 5,6 4,5 Polska 38,1 40 7,2 8,6 12,6 14,2 12,9 12 5,4 5,2 Portugalia 40,2 43,2 9,8 9,8 13, ,2 12,7 5,7 5,7 Rumunia b.d 34,7 6,6 6,9 16, ,3 10,8 4

9 164 Izabela Kraj-Gabryś Słowenia 43 42,9 7,3 9,5 15,8 14,6 14,5 14 5,4 4,8 Słowacja 38,7 32,7 7,4 6,1 12,5 11,4 14,2 11,9 4,6 3,3 Finlandia 55,3 52,6 21,1 17,5 13, ,1 12 8,6 10,1 Szwecja 59,3 56,2 21, ,8 13,8 12,9 7,6 7,5 W. Brytania 40,4 41,7 16,4 16,6 13,2 12,5 7,6 8,3 3,2 4,3 Źródło: Government finance statistics, Eurostat, Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities, 2008 Niepokoi również fakt, że w porównaniu z krajami Piętnastki Polska ma wprawdzie dość niskie obciążenia, ale na tle nowych członków UE są one wysokie, co łączy się z wieloma konsekwencjami dla konkurencyjności polskiej gospodarki perspektyw zmniejszenia dystansu do krajów wysoko rozwiniętych. Poza podatkami istotnym obciążeniem fiskalnym są ubezpieczenia społeczne. Potęgują one niechęć do instytucji finansów publicznych i poszukiwanie rozwiązań pozwalających ograniczyć wielkość odprowadzanych obciążeń fiskalnych. Wobec procesu starzenia się społeczeństwa europejskiego i rosnącej wydajności pracy skala ubezpieczeń społecznych prawdopodobnie będzie jednak rosnąć, zwłaszcza w sytuacji nadwyrężonych finansów publicznych w większości krajów UE (Dynus, 2007). Chodzi jednak o to, żeby praca drożała proporcjonalnie do wzrostu produktywności gospodarki i żeby nie była nadmiernie obciążona podatkami i składkami. Podsumowanie Podstawowa kwestia, związana z kosztami pracy, odnosi się do ich udziału w PKB. W 2007 roku wynagrodzenia rosły szybciej od wydajności. Mimo wszystko jednak, takie podwyżki wynagrodzeń nastąpiły po wielu latach, w czasie których wynagrodzenia rosły wolniej niż wydajność. Dynamika wydajności pracy w 2008 roku wzrosła o 2,3 pkt proc. Polska ze wskaźnikiem wydajności 63,3 plasuje się po środku rankingu nowych członków Unii. Poziom udziału kosztów pracy w PKB ma wpływ na konkurencyjność gospodarki, zwłaszcza w przypadku krajów o niższym poziomie rozwoju, potrzebujących inwestycji zagranicznych. W strukturze kosztów pracy w Polsce zwraca uwagę mały ich udział w ogólnych kosztach wytwarzania. Szczególnie niski udział w ogólnych kosztach ma płaca netto. Przyczyną tego stanu rzeczy jest stosunkowo wysokie opodatkowanie pracy, jednak w 2008 roku zauważamy pozytywną zmianę w redukcji klina podatkowego. OECD umieszcza Polskę na pierwszym miejscu pod względem obniżenia w 2008 roku pozapłacowych kosztów pracy. Polska w dwóch ostatnich latach istotnie zredukowała narzuty na płace, a klin podatkowy obniżył się o 3,2 pkt proc., osiągając poziom 39,7 proc. Problemem w strukturze kosztów pracy są wysokie ubezpieczenia społeczne, których udział w całkowitych kosztach pracy wynosi 18,1 pkt proc. Pomimo znacznego obniżenia składek na ubezpieczenia społeczne płacone pracownika o 3,3 pkt proc. nadal te obciążenia pozostają najwyższe w UE. Średnia dla Unii Europejskiej wynosi 10,22 pkt proc. Sytuacja ta jest poważnym wyzwaniem dla rządu. Wysokie opodatkowanie ma swoje źródło w deficycie budżetowym, w konieczności finansowania sfery budżetowej i usług publicznych, w dużych obciążeniach budżetu państwa kosztami zabezpieczeń społecznych. Względnie wysokie opodatkowanie pracy i w rezultacie wysokie koszty pracy powodują nie tylko nieco mniejszą atrakcyjność Polski dla inwestorów zagranicznych, lecz także ucieczkę polskich małych i średnich przedsiębiorstw do szarej strefy, nielegalne zatrudnianie pracowników lub zaniżanie ich płac.

10 Koszty pracy w Polsce na tle Unii Europejskiej 165 BIBLIOGRAFIA: 1. Bernais J., Ingram J., (2005), Controlling personalny i koszty pracy, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej Im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Katowice. 2. Borkowska S., (2001), Koszty pracy a rynek pracy, IPISS, Warszawa Ciborski P., Klimaszewski G., (1999), Wynagrodzenie za prace i inne świadczenie ze stosunku pracy, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdańsk. 4. Dynus M., (2007), Fiskalizm w Unii Europejskiej, Bank i Kredyt. 5. Jacukowicz Z., (2002), Zróżnicowanie płac w Polsce i krajach UE, IPiSS, Warszawa. 6. Kolegowicz K., Kulisa B., Nehring A., (2004), Aspekty ekonomiczno-prawne kosztów pracy w Polsce, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków. 7. Kulicki J., (2000), Koszty zatrudnienia pracowników, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa. 8. Listwana T., (2006), Zarządzanie kadrami, C.H.BECK, Warszawa. 9. Małkowska D., (2001), Wynagrodzenia 2001, ewidencja, dokumentacja, rozliczenie, ODDK, Gdańsk. 10. Michoń M., (1999), Ekonomika pracy, zarys problematyki i metod, PWE, Warszawa. 11. Nahotko S., (2005), Zarządzanie kosztami pracy w przedsiębiorstwie działającym w otoczeniu bezrobocia,scientific Publishing Group, Gdańsk. 12. Szałkowski A., (2006), Podstawy zarządzania personelem, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków. 13. Zabieglińska B., (2006), Jak obniżyć koszty pracy, Wydawnictwo AD, Warszawa. 14. Government finance statistics, Eurostat, Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities, Komunikat Komisji Europejskiej dotyczący sprawozdania na temat europejskiej konkurencyjności 2008, Bruksela Koszty pracy w gospodarce narodowej 2004, GUS, Warszawa Przedsiębiorczość w Polsce w 2007, (2007), DAG Ministerstwo Gospodarki, s Opodatkowanie pracy i wynagrodzenie minimalne, wpływ na rynek pracy w Polsce, (2005) DAEiP Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej, s Taxing Wages , (2008) OECD, s Taxing Wages , (2009) OECD, s Wynagrodzenie ze stosunku pracy, Poradnik gazety prawnej, nr 36 z 2007.