Dziecko uparte i agresywne

Transkrypt

1 Dziecko uparte i agresywne W drugim i trzecim roku życia często obserwujemy takie reakcje, jak: upór, negatywizm, agresja wyrażająca się gryzieniem, kopaniem, niszczeniem zabawek, pluciem, rzucaniem się na podłogę, odmawianiem wykonania poleceń.poniższe porady będą w dużej części zbieżne z tymi, które proponuje Superniania w swoim programie. Dlaczego? Ponieważ są to uniwersalne i sprawdzone naukowo sposoby postępowania z dziećmi agresywnymi jak się potocznie mówi niegrzecznymi. Niektóre matki są zagniewane lub wręcz zrozpaczone, gdy ich dziecko zbyt często reaguje negatywnie (opozycją). Matki skłonne są przypisać to złemu wychowaniu dziecka lub jakimś ujemnym cechom jego charakteru. Oto przykłady: dziecko opiera się, gdy matka chce je wsadzić na nocnik, choć w kilka chwil później zmoczy się. Na propozycję pójścia na spacer odpowiada odmownie, mimo że w rzeczywistości ma na to ochotę. Gdy jest zmęczone, chore lub głodne, negatywizm nasila się. Z takimi dziećmi należy postępować łagodnie, z humorem. Perswazja i odwrócenie uwagi to w takich przypadkach najlepsze metody oddziaływania. Należy uznać, że negatywizm w tym okresie życia jest reakcją prawidłową i że nie jest wyrazem nieposłuszeństwa. Przy właściwym postępowaniu objawy negatywizmu ustępują. Natomiast, gdy matka chce przełamać wolę dziecka, zdarza się, że staje się ono agresywne, reaguje wybuchami złości lub płaczu. W czasie takiego wybuchu wściekłości dziecko krzyczy, tupie i kopie nogami, rzuca wszystko na ziemię, niszczy zabawki. Niekiedy w czasie płaczu dochodzi do wstrzymania oddechu, a nawet do przez chwilę trwającego bezdechu i sinienia. Ataki te wywołują w rodzinie tym większy niepokój, im dłużej trwają. Takie zachowania dziecka mogą mieć na celu albo wymuszenie czegoś na rodzicach, albo zwrócenie na siebie uwagi. Nasze postępowanie w tych przypadkach powinno przekonać dziecko, że taką metodą niczego nie uzyska. Najskuteczniejszym sposobem bywa ignorowanie zachowania dziecka (np. wyjście z pokoju). Wszelkie ustępstwa utrwalają tego rodzaju reakcję. Niektóre reakcje agresywne są w tym wieku naturalne, zwłaszcza u chłopców. Lubią oni gry, w których walczy się, mocuje, strzela. Reakcje te są częste także u dzieci, które nie mają możliwości wyładowania swojej energii, zaspokojenia potrzeby ruchu, są nadmiernie ograniczane w swojej aktywności i hamowane zbyt dużą liczbą zakazów. Jedną z form agresji, częstą wśród ludzi dorosłych, jest agresja słowna (przekleństwo, wymyślanie). W. słownictwie dzieci 3-letnich nierzadko spotykamy tzw. brzydkie wyrazy. Mają one jednak inny charakter. Służą zwykle zwróceniu na siebie uwagi otoczenia. Przekleństwa i brzydkie wyrazy są najczęściej przejawem naśladowania dorosłych. Dzieci nie rozumieją znaczenia tych słów i powtarzają je tym chętniej, im częściej domownicy się z tego śmieją. Jeżeli dziecko powtarza te wyrazy, można ten fakt zbagatelizować lub wyjaśnić mu, by tak nie mówiło. Czy problemy, jakie stwarzają dzieci kłopotliwe, to rzeczywiście trudności wychowawcze? Możemy o nich mówić jako o trudnościach wychowawczych wieku poniemowlęcego w tym sensie, że wymagają one od rodziców reakcji, przyjęcia określonej postawy, znalezienia sposobu rozwiązania problemów i uzyskania pożądanego efektu wychowawczego? co często okazuje się niełatwe. Trudności te są typowe dla omawianego okresu rozwojowego i mijają wraz z wiekiem, w miarę dojrzewania układu nerwowego i rozwoju dojrzałości społecznej dziecka.

2 Zdarzają się jednak także przypadki prawdziwych trudności wychowawczych. Mówimy o nich wówczas, gdy występują one bardzo często, są nasilone i długotrwałe, gdy reakcje dziecka są wyraźnie nieodpowiednie do sytuacji i działających na nie bodźców. Dzieci, u których obserwujemy tego rodzaju utrwalone zaburzenia zachowania, powinniśmy kierować do lekarza i psychologa. Trudności, jakie te dzieci stwarzają, często są powodem odrzucenia przez rodziców, podczas gdy szczególnie one potrzebują miłości i akceptacji oraz spokojnego, konsekwentnego prowadzenia pedagogicznego.,,dziecko agresywne w przedszkolu Opracowała: Teresa Mynarczyk Problem agresji dotyczy ludzi w każdym wieku nawet dzieci w wieku przedszkolnym. Dzieci agresywne sprawiają dużo trudności, zarówno nauczycielom jak i rodzicom. Są one niezdyscyplinowane, naruszają zasady panujące w przedszkolu, negatywnie wpływają na swoich kolegów. Współczesna psychologia definiuje agresję jako zachowanie człowieka zorganizowane w taki sposób by sprawić ból, cierpienie, czy szkodę. Wśród psychologów, etiologów, fizjologów nie ma jednak zgodności, co do zjawiska agresji - czy jest ona wrodzona, instynktowna czy wyuczona? Dlatego trudno jest podać jednoznaczną definicję, ponieważ termin ten jest używany w wielu różnych znaczeniach. Często obok pojęcia agresja" używa się terminów wrogość", destruktywność" lub określa skłonności zachowania agresywnego czynnego lub werbalnego skierowanego przeciwko komuś lub czemuś. Formy agresji występujących u dzieci w wieku przedszkolnym Terminu zachowania agresywne" używa się do opisu bardzo różnorodnychzachowań. Za agresywne uznaje się dziecko, które wywołuje konflikty, bije inne dzieci, skarży się na nie, przeżywa, przedrzeźnia, niszczy lub uszkadza przedmioty, przeklina,męczy zwierzęta. Mówi się, że dziecko zachowuje się agresywnie, jeśli jest aroganckie w stosunku do dorosłych lub rówieśników, brutalnie narzuca innym swoje zdanie, jeśli w zachowaniu prezentuje wrogość, nienawiść do ludzi, zjawiska i przedmiotu. Analizując teoretyczne zagadnienia dotyczące agresji, biorąc pod uwagę przydatność wiedzy do praktyki pedagogicznej w przedszkolu należy wyróżnić agresję fizyczną i werbalną. Agresja fizyczna - to bezpośrednie zadawanie bólu innym osobom.dziecko w momencie wybuchu gniewu bije, gryzie, kopie lub drapie. Atak nie zawsze skierowany jest na osobę, która wywołała tę sytuację. Zdarza się, że dziecko na podstawie swoich wcześniejszych

3 doświadczeń wie, że nie może skierować swojej agresji na osobę, która ją wywołała, np. przyczyną może być zakaz osób dorosłych, ponieważ nieposłuszeństwo zostanie ukarane, więc aby rozładować swoją frustrację kopnie psa, podrze rysunek, uderzy kolegę. Jest to agresja z przeniesieniem. Jedną z form agresji fizycznej jest okrucieństwo. U dzieci może objawiać się ono nie intencjonalne - mimowolne. Dzieci nie zdają sobie sprawy z tego, że zadają cierpienie, nie mając takiej intencji, ich czyny są okrutne. Przykładem może być zabawa ze zwierzętami - wyrywanie muchom skrzydełek i obserwowanie czy będą biegać. Dokonując tych okrutnych czynów dziecko kieruje się jedynie ciekawością. Drugą formą opisywania agresji fizycznej jest agresywne zachowanie służące dowartościowaniu siebie. Dziecko zdobywając się na czyny okrutne, sadystyczne chce czymś i komuś zaimponować, pokazać mu, na co go stać". Agresja werbalna - dziecko nie wchodzi w bezpośredni fizyczny kontakt z osobami lub przedmiotami, a powoduje ich cierpienie poprzez wyśmiewanie, złośliwe uwagi, przezywanie, skarżenie, jest aroganckie. Narzędziem działania w takiej sytuacji jest język. Wyróżnia się agresję werbalną kierowaną i niekierowaną. O agresji kierowanej mówimy wtedy, gdy dziecko dokucza w sposób otwarty tej osobie, która jest obiektem agresji i wprost do niej kieruje swoje uwagi". Natomiast agresja niekierowana jawna występuje na ogół wtedy, gdy dziecko woli ukrywać swoje działania, ponieważ boi się szkodzić w sposób otwarty, więc skarży, obmawia, plotkuje. Ta forma agresji jest często spotykana w środowisku dzieci przedszkolnych. Zdaniem A. Kozłowskiej, innymi formami agresji, typowymi dla dzieci w wieku przedszkolnym są jej niewerbalne formy. Zachowania tego typu polegają na: przedrzeźnianiu, robieniu min, wysuwaniu języka do innego dziecka z zamiaremzrobienia mu przykrości, są to różnego typu gesty mające na celu zranienie drugiejosoby. Takie zachowania dzieci odbierają inaczej niż dorośli, są one bardzo raniące i w efekcie dochodzi do jawnych konfliktów. Przy czym za jawny konflikt często obarcza się winą dziecko, które użyło siły fizycznej w odpowiedzi za np. obraźliwą minę, aczkolwiek prowokatorem było dziecko używające niewerbalnej formy agresji. Komunikaty przekazywane za pomocą niewerbalnych sygnałów są dla dzieci o wiele więcej znaczące niż dla dorosłych. Dzieci potrafią doskonale odczytywać i posługiwać się nimi. Dorośli niestety są raczej skłonni do lekceważenia tej formy agresji i dziecko, które tłumaczy się, że uderzyło kolegę, bo ten się do niego wstrętnie wykrzywił, nie jest zrozumiane przez dorosłego. Agresja instrumentalna W opinii A. Kozłowskiej, ze względu na mylną ocenę dorosłych nie wartointerweniować w konflikt dzieci one wiedzą lepiej, kto zawinił i sprawiedliwiejosądzą". Wkroczenie dorosłego nie służy poprawie relacji między dziećmi, a co więcej może przyczynić się do wzrostu konfliktu. Na dodatek w ten sposób uczmy dzieci kolejnej formy agresji, a mianowicie agresji instrumentalnej, której istotą jest wybieranie przez dziecko takiego sposobu zachowania, który może przynieść mu jakąś korzyść.

4 Przyczyną takiego zachowania jest często nieprzemyślane postępowaniedorosłych, jeśli rodzice zmęczeni krzykiem dziecka ustępują mu, np. kupującwymarzoną zabawkę lub też pani ustępuje chłopcu, który swoim zachowaniem wymusza pierwszeństwo w zabawie, to wówczas dziecko uzna dane działania zaskuteczne. W takiej sytuacji przekonuje się, że właśnie takim zachowaniem(agresywnym) może osiągnąć oczekiwane efekty, a wtedy będzie je częściej powtarzał. Ważna jest tu, zatem stanowczość rodziców lub nauczycieli i umiejętność pokierowania nastrojami dziecka, aby nie czyniło nikomu krzywdy. Dzieci o wiele częściej kłócą się w obecności rodziców lub opiekunów,natomiast, gdy są same, ich relacje są lepsze. Dzieci powstrzymują swoje agresywne zachowania, bo nie mogą liczyć na interwencję dorosłego. Na tej samej zasadzie dzieci potrafią manipulować dorosłymi i spowodować ukaranie dziecka, które zareagowało jawnie na niewerbalną agresję kolegi. Instrumentalne agresywne zachowania dzieci są, więc typową manipulacją, wyuczonym sposobem zachowania, który jest z reguły konsekwencją błędów wychowawczych". Agresja naśladowcza Innego typu zachowaniem jest tak zwana agresja naśladowcza. Dziecko odpoczątku swego życia naśladuje, obserwuje najbliższe otoczenie, cały sobą wchłania to, co mu przekazujemy. Agresywne zachowanie się dzieci bywa następstwem oddziaływania określonych modeli zachowań. Warto podkreślić, że największe szanse stania się modelem mają osoby znaczące dla dziecka: rodzice, rodzeństwo, a także inne osoby posiadające autorytet w oczach dziecka. Badania psychologiczne dowiodły, że większość agresywnych dzieci pochodzi z rodzin, w których jedno lub oboje rodzice to osoby agresywne. Frustrowane dziecko zmusza się w domu karą do posłuszeństwa, przenosi swoją agresję za pośrednictwem publikatorów, zwłaszcza prasy i telewizji. Dorośli przyznają sobie prawo do różnych niekontrolowanych zachowań wobec dzieci. Natomiast, gdy dziecko używa takich samych powiedzeń, odruchów, wówczas zachowanie takie jest karane. Sytuacje, w których dzieci naśladują zachowanie dorosłych spotykamy bardzo często. Rodzice, którzy biją dzieci, krzyczą ilekroć dzieje się coś nie po ich myśli na ogół nie przejmują do wiadomości, że to ich własne zachowania stanowią wzorzec dla dzieci i ich agresywnych zachowań. Gdy dzieci biją rówieśników, przezywają ordynarnymi słowami, rodzice najczęściej przypisują to naśladowaniu innych, a nie własnych sposobów reagowania na określone sytuacje. Agresja frustracyjna U dzieci w wieku przedszkolnym wyróżniamy agresję frustracyjną, którapodobnie jak u dorosłego człowieka wynika z niemożności przezwyciężeniaprzeszkody fizycznej lub psychicznej. Występuje wtedy, gdy dana potrzeba nie zostaje zaspokojona, czyli w przypadku jej blokady. Frustracje wywołują wystąpienie poczucia krzywdy, emocji, gniewu, zdenerwowania, wrogości. Powstaje ona wskutek odebrania dziecku atrakcyjnej zabawki, przeszkadzaniu mu w zabawie, różne przezwiska ze strony kolegów, niepowodzeń doznanych w działaniu, stosowania surowych kar fizycznych, przykre wydarzenia losowe.

5 Autoagresja Ostatnią formą agresji, która naszym zdaniem jest bardzo istotna z punktu widzenia pracy w przedszkolu jest autoagresja, czyli zachowanie skierowane przeciwko sobie: uderzenie głową w ścianę, obryzganie paznokci aż do krwi, a także pobudzanie fizyczne w wyniku, którego dzieci ulegają samookaleczeniu np. na skutek biegania, skakania. Dzieci przejawiające swoją agresję w takiej formie, wymagają profesjonalnej pomocy terapeutycznej, gdyż zachowania tego typu traktowane są jako zaburzenia. Może się zdarzyć, że dziecko w swojej rozpaczy przekonane jest, że samo musi się ukarać za soje zachowanie, albo nawet za swoje myśli, często, aby chronić innych przed sobą. Dzieci te dostrzegają siebie, działania i reakcje innych w tak zniekształcony sposób, że hamowne przez ogromny strach są w stanie niedostatecznie i błędnie przetwarzać docierające do nich bodźce. Agresywne zachowanie dzieci w przedszkolu to sygnał dla nauczyciela, aby właśnie temu dziecku poświęcić więcej uwagi, udowodnić dziecku, że chcemy być jego partnerem. Bo agresja dziecka to znak, że to właśnie dziecko ma problem, wymaga od nas pomocy, a my wykorzystując nasze umiejętności jesteśmy w stanie mu pomóc. Oddziaływania wychowawcze względem dzieci powinny prowadzić do kształtowania osobowości w taki sposób, aby młody człowiek świadomie umiał hamować swoją agresję. Rodzina jest najkorzystniejszym i równocześnie najbardziej znaczącym środowiskiem w życiu dziecka. W niej gromadzi pewne społeczne doświadczenia i rozwija się emocjonalnie. Tylko prawidłowo funkcjonująca rodzina może dać wyraz pełnej akceptacji dziecka, dostrzegając równocześnie jego wady. Ważnym elementem w procesie wychowania jest stosowanie wzmocnień w konkretnych sytuacjach zachowania się dziecka. Rodzice muszą odpowiednio reagować systemem wzmocnień. Nie można wszystkiego zabraniać i tylko karać, ani też na wszystko pozwalać i tylko nagradzać. Niestety na podstawie badań psychologicznych i socjologicznych okazuje się, że rodzina jest jedna z najbardziej uwikłanych w wewnętrzne konflikty i przemoc grupą społeczną. Tak zwani toksyczni" rodzice zaszczepiają w dzieciach odczucie wieczneg o zagrożenia, poczucie znieważenia i poniżenia. Problem agresji dzieci to również problem przemocy, jakiej one doświadczają bezpośrednio na sobie bądź też obserwują w swoim otoczeniu. Jest to także problem nauczycieli przedszkolnych pracujących z tymi dziećmi. Wychowawca spełnia bardzo ważną rolę w wychowaniu dziecka, jest dla niego wzorem. Sposób dobrego wychowania musi sobie stworzyć sam, uwzględniając możliwości i charakter swoich wychowanków. Podstawową zasadą jest akceptacja dziecka takim, jakim ono jest. Nie oznacza ona jednak tolerancji złych zachowań. Nasza krytyka musi odnosić się do konkretnych zachowań niewłaściwych. Od wychowawcy w głównej mierze zależy, jakim człowiekiem będzie i na kogo wyrośnie to małe bezbronne dziecko, jakie podsuniemy mu wartości, wzory, aby miało szansę zostać kimś" w życiu.

6 W całym procesie wychowania, najważniejsza jest miłość, którą dziecko musi odczuć i doznać od rodziców jak i wychowawców. Dlatego bardzo ważnym jest, aby wychowawca tak kierował swoim działaniem by uzyskać zamierzone cele, to znaczy hamować zachowania agresywne w terapii, która ma temu służyć. Żadna z metod nie będzie dawała określonych rezultatów, jeżeli dziecko nie będzie czuło się bezpiecznie i nie będzie pewne akceptacji ze strony wychowawcy. Agresja i radzenie sobie z nią należy do codziennej pracy wychowawców. Każdego dnia jesteśmy zmuszani do odróżniania przejawów zdrowej, społecznie znośnej agresji traktowanej w kategoriach "normalnych zachowań", oraz agresji przybierającej formy patologiczne. Ważne jest, aby kompetentnie i skutecznie zareagować. Przykłady ćwiczeń i zabaw przeciwko agresji według Rosemarie Portmann 1. Kiedy jestem wściekły Grupa dzieci siedzi w kole, wypowiadają po kolei swoje imię i pokazują, co robią, kiedy są wściekłe, np.: - Nazywam się Karolina. Kiedy jestem wściekła, robię tak: (lewą ręką wykonuje ona taki ruch, jakby chciała uderzyć). - Nazywam się Jakub. Kiedy jestem wściekły, robię tak: (uderza ściśniętymi w pięści dłońmi w obie skronie) itd. 2. Malowanie uczuć Do przeprowadzenia tego ćwiczenia potrzebny jest papier, a także mazaki lub farby plakatowe. Dzieci malują uczucia, które je ogarniają, gdy tracą one panowanie nad sobą: wściekłość, strach, bezradność. Kto chce, wyjaśnia swój obrazek w pierwszej osobie liczby pojedynczej: odniesienie przedstawionych uczuć do własnej osoby powinno być tutaj bardzo wyraźne. 3. Jesteśmy wspólnotą Dzieci próbują połączyć wszystkie swoje imiona na wzór krzyżówki. Imieniem wyjściowym jest to, które chcemy szczególnie podkreślić, chcemy pokazać, że jest człowiekiem wspólnoty, np.: 1. Dziura w murze Dzielimy dzieci na małe grupki, po troje, czworo dzieci. Tworzą one mały mur, piąte dziecko próbuje przedostać się przez przeszkodę, tj. wybić dziurę w murze. Kiedy mu się to uda następuje zmiana ról. 2. Dziecko w studni Dzieci siedzą w kole. Jedno dziecko stoi pośrodku. Nagle upada na ziemię i skarży się: Wpadłam do studni! Pozostałe dzieci pytają chórem: Kto ma cię uratować? Dziecko odpowiada np.: - Ten, kto potrafi najgłośniej krzyczeć, albo - Ten, kto potrafi najlepiej pocieszać innych, albo - Ten, kto najszybciej biega itp.

7 Kiedy podawane są określone sposoby zachowania, dzieci siedzące w kole próbują zademonstrować je. Osoba prowadząca powinna zwracać uwagę na to, by zawsze ktoś inny mógł ratować dziecko znajdujące się w środku. 3. Gorące krzesło Wszystkie dzieci siedzą w kole. Pośrodku stoi "gorące krzesło". Zajmuje je dziecko, które w danym momencie potrzebuje najwięcej wsparcia i oznak sympatii. Po kolei przesuwa ono swoje "gorące krzesło", stawiając je kolejno przed wszystkich uczestników, którzy mówią mu o czymś, co w nim lubią, cenią, np. jego doskonałe pomysły podczas zabawy, troskę o małą siostrę, elegancką fryzurę itp. Każde dziecko powinno mieć możliwość zajęcia miejsca na "gorącym krześle". 4. Jestem dumny Dzieci siedzą w kole i uzupełniają po kolei początek zdania: Jestem dumny z tego, że... np. - odważyłem się przejść sam obok wielkiego i groźnie wyglądającego psa itp. Nie zmuszamy żadnego dziecka do zabrania głosu. Ale być może również prowadzący zastanowi się i opowie, z czego jest dumny. 5. Ciekawe pomysły Skrzynia złości lub pudło z gazetami, które można do woli zgniatać Malowanie jaskrawymi kolorami na dużych arkuszach papieru, ludzik złości - pacynka, do której można włożyć rękę i przez nią opowiedzieć o swojej złości, kącik złości - gdzie można zaszaleć, np. na miękkich poduchach czy materacach Bajka nie tylko dla nauczycieli Był sobie pewnego razu chłopiec o złym charakterze. Jego ojciec dał mu woreczek gwoździ i kazał wbijać po jednym w płot okalający ogród, za każdym razem, kiedy chłopiec straci cierpliwość i się z kimś pokłóci. Pierwszego dnia chłopiec wbił w płot 37 gwoździ. W następnych tygodniach nauczył się panować nad sobą i liczba wbijanych gwoździ malała z dnia na dzień - odkrył, że łatwiej jest panować nad sobą niż wbijać gwoździe. Wreszcie nadszedł dzień, w którym chłopiec nie wbił w płot żadnego gwoździa. Poszedł więc do ojca i powiedział mu o tym. Wtedy ojciec kazał mu wyciągać z płotu jeden gwóźdź każdego dnia, kiedy nie straci cierpliwości i nie pokłóci się z nikim. Mijały dni i w końcu chłopiec mógł powiedzieć ojcu, że wyciągnął z płotu wszystkie gwoździe. Ojciec zaprowadził chłopca do płotu i powiedział: - Synu, zachowałeś się dobrze, ale spójrz, ile w płocie jest dziur. Płot nigdy już nie będzie taki, jak dawniej. Kiedy się z kimś kłócisz i mówisz mu coś brzydkiego, zostawiasz w nim ranę taką, jak w płocie. Możesz wbić człowiekowi nóż, a potem go wyjąć, ale rana pozostanie. Nieważne, ile razy będziesz przepraszał, rana pozostanie. Rana słowna boli tak samo jak fizyczna. Nie ma niestety "złotego środka", aby zaradzić takim zachowaniom można natomiast zastosować środki pomocnicze, służące pozbywaniu się narastającej złości, które są wcześniej poznane i zaakceptowane przez dziecko. Dajemy wówczas dziecku możliwość odreagowania negatywnych emocji formie:

8 dziurawienia kartki długopisem, piórem, walka figurami złości, stosowanie różnych technik oddechowych, przebiegnięcie się wzdłuż ogrodzenia, zabawa "Wypuszczona para" dmuchanie piórka, aby jak najdłużej utrzymało się w powietrzu, uderzanie we wszystkie garnki i patelnie w kąciku złości woreczek złości, w którym zamykamy złość Ustawienie obok siebie tabliczki nastroju, rysunek czerwonej błyskawicy lub inny, lub przypięcie go do koszulki jest to ostrzeżenie dla innych: "Uwaga jestem zły!" Ucząc dzieci bezkonfliktowego rozwiązywania problemów, zaistniałe spory należy traktować poważnie, wnikać w ich przyczyny, wyjaśniać niewłaściwe postępowania i uzyskiwać możliwości załatwiania sporów bez sprawiania komukolwiek przykrości. Zachęcać dzieci do wypowiadania się w sprawach konfliktowych, wysuwania propozycji załatwiania ich, formułowania sądów dotyczących własnego i cudzego postępowania. Takie postępowanie ułatwia dziecku kontakty z rówieśnikami, ocenę sytuacji w wypadku nieporozumienia i przyjęcia najbardziej właściwej postawy. W systemie wychowawczym należy bezwzględnie zrezygnować z kar. Karą mają być ponoszone konsekwencje własnych czynów, np. rozrzucone zabawki trzeba posprzątać nawet kosztem późniejszego wyjścia na podwórko, odsuniecie od zabawy dziecka, które ja zakłóciło. W każdej sytuacji musi towarzyszyć dziecku bezwzględna akceptacja ze strony dorosłych. Akceptacja dziecka nie jego czynu!! (Ganimy czyn a nie dziecko) Pochwały powinny być udzielane nie tylko za "dobre zachowanie" (w przypadku dziecka agresywnego), lecz także za każda próbę powstrzymywania się od agresywnego zachowania. Chwalenie może być stosowanie trochę na "wyrost" chwalenie wyprzedzające zachowanie dziecka. Każda sytuacja konfliktowa, trudna wychowawczo, wymaga omówienia z dzieckiem. Osoba dorosła spokojnie powinna wyjaśnić dziecku sytuację i pokazać konsekwencję jego czynów. Musimy mieć absolutna pewność, że dziecko rozumie co się stało, jakie to przynosi następstwa i dlaczego jego zachowanie nie jest pożądane społecznie. Tylko wówczas możemy liczyć na zmiany w funkcjonowaniu dziecka. Przykłady doraźnej eliminacji agresji: ZŁOŚĆ darcie gazet, ugniatanie kulek, dmuchanie, KRZYK czytanie bajek terapeutycznych, PŁACZ rozmowa z dzieckiem, zainteresowanie dziecka czymś innym, kołysanie na kolanach, przytulanie, BICIE opowiadanie bajek terapeutycznych, ćwiczenia wyciszające, masaże, muzyka uspokajająca. Przeciwdziałaniu agresji służą różnego rodzaju zabawy wyciszające, integrujące oraz pozwalające nazwać i zrozumieć swoje uczucia. Oto niektóre z nich: ZABAWY NA POWITANIE GRUPY (integrujące ja i wprowadzające radosny nastrój)

9 Witam wszystkie dzieci, które się wyspały które maja siostrę które maja brata które maja czerwone skarpetki dzieci które czuja się powitane machają rączką Powitanie iskierki: "Iskierkę radości posyłam w krąg, niech powróci do moich rąk" Powitanie klaśnięciem do kolegi obok. Powitanie różnymi częściami ciała: ramionami, plecami, głowami, stopami Powitanie ze śpiewem: Jak to miło i wesoło gdy stoimy razem w koło (każdy po kolei wymienia swoje imię);hu-hu-ha, hu-hu-ha dziecko dobre serce ma Witam was, witam was zabawę rozpocząć czas INNE ZABAWY "Szukanie złości w samym sobie" na narysowanej sylwetce człowieka dziecko kredka rysuje gdzie mieści się jego agresja (omawiając rysunki dzieci zastanawiają się nad swoja złością, nazywają ją słowami). Następnie nauczycielka tłumaczy dzieciom, że nie są przecież sama złością, że są dobrymi dziećmi, posiadają wiele pozytywnych cech. Każdy zastanawia się co jest w nim dobrego a nauczycielka spisuje to na odwrotnej stronie kartki. "Zróbcie miejsce nadchodzę" dzieci chodzą po Sali powtarzając te słowa, przechodząc od szeptu do krzyku. "Plakat złości i zadowolenia" dzieci podzielone na dwie grupy, pierwsza wycina z kolorowych gazet i nakleja na karton wszystko co kojarzy się z agresją, druga to co kojarzy się z zadowoleniem, radością (następnym razem role się odwracają). "Podaj wymówkę" zadaniem dziecka jest uzasadnić swoja odmowę np. wspólnej zabawy, pomocy koledze "Odegraj scenkę powodująca agresję" ważna jest analiza przedstawionej sytuacji. "Nadepnąć na odcisk" dzieci w parach w rytm muzyki przeciągają się na rozłożoną miedzy nimi gazetę (opanowanie i przezwyciężenie agresji). "Narysuj ZŁOŚĆ - zrób z niej RADOŚĆ" rysowanie plakatu złości, potem przerabianie go w radość. "Latarnia morska" jedno dziecko jest latarnią, która woła tutaj, dwoje dzieci to statki (z zawiązanymi oczami) reszta dzieci to kry pływające po wodzie, wydające ostrzegawczy sygnał PI PI po skończonej zabawie dzieci "statki" mówią jak się czuły. "Wykrzycz swoją złość" możliwość wykrzyczenia całej swojej złości, pokazania rozczarowania, zatopienia się w smutku daje dzieciom dużą przyjemność. Przeżywają siebie jako głośne, silne, zasmucone i spontaniczne. To przeżycie zasila konto rozwijającej się pewności siebie. Takie ćwiczenie trzeba zasilać rozmową, pytaniami typu: kiedy się strasznie

10 rozzłościłeś, co wtedy zrobiłeś, czy było to dobre, a może wcale nie było to dobre, czy zrobiłbyś to jeszcze raz, dlaczego tak lub nie? "Okno uczuć" szary papier dzielę na 4 części okienka, dzieci dzielę na równe 4 grupy i zlecam im 4 zadania 1 zadanie: puszczam bardzo spokojny utwór muzyczny (harmonijny) dzieci maja współpracować ze sobą tak aby powstał jeden rysunek pełen harmonii i nadać mu wspólny tytuł 2 zadanie: puszczam muzykę agresywną, każde dziecko trzyma w ręce jedną kredkę i ma za zadanie walczyć o swoje miejsce w oknie (konflikt w grupie) 3 zadanie: puszczam muzykę neutralną, każde dziecko zaznacza swoje pole w okienku i rysuje na nim co chce 4 zadanie: puszczam muzykę neutralną, dzieci muszą się dogadać i wspólnie stworzyć jeden rysunek (aby wyszedł musza być zgodne). W kontaktach z dziećmi agresywnymi bardzo ważne jest, by rozmawiać o uczuciach dzieci i swoich; np. chcąc wyrazić swoje niezadowolenie z powodu zachowania dziecka nie karcić go słowami, że "jest złe" lecz powiedzieć "Bardzo było mi smutno z tego powodu, że.", "Źle się z tym czułam, kiedy ", "Przykro mi było, gdy " Dobrą strategią przeciw agresji jest: odpowiednia kolorystyka pomieszczeń dziecięcych, otwarta postawa dorosłego wobec dziecka unikanie zabawek, książeczek, filmów wywołujących agresję stosowanie zabawek pozwalających "wypłynąć agresji" dobra organizacja dnia kącik relaksacyjny dobry przykład i życzliwość dorosłych "zmuszanie" dzieci do myślenia nad swoi zachowaniem (w razie złości, agresji posadzić na specjalnie do tego przeznaczonym krzesełku z poleceniem: USIĄDŹ POMYŚL w niektórych przypadkach współpraca z Poradnią Psychologiczno-Pedagogiczną Agresja to rozpaczliwe wołanie o pomoc!! Dobre słowo leczy smutek!!!!!! Literatura: 1. Z. Skorny, Formy i źródła agresji u dzieci i młodzieży. W: Psychologia wychowawcza, wyd. WSiP A. Kozłowska, Jak pomagać dziecku z zaburzeniami życia uczuciowego Wyd. Żak J. Ranschburg, Lęk, gniew, agresja, wyd. WSiP 1993 Źródło: