TIPP i TANAP dwa projekty uniezależnienia się Europy od rosyjskiego gazu ziemnego

Transkrypt

1 TIPP i TANAP dwa projekty uniezależnienia się Europy od rosyjskiego gazu ziemnego TIPP and TANAP - two projects that can lead to Europe's energy independence Autorzy: Dr Przemysław Zaleski i Dawid Klimczak Zarówno Polska jak i Unia Europejska uzależnione są od dostaw paliwa gazowego z Federacji Rosyjskiej. Import LNG, w wyniku wysokich cen w Azji, w ostatnich latach był nieopłacalny. W przypadku spadku cen LNG na rynkach światowych oraz negocjacji umowy TIPP już wkrótce Polska może rozpocząć import błękitnego surowca z USA. Unia Europejska mając na uwadze dywersyfikację dostaw paliwa gazowego, rozpoczęła również prace nad projektem TANAP. W wyniku jego realizacji możliwe będzie nawiązanie współpracy z największymi konkurentami Rosji, w zakresie posiadanych zasobów złóż gazu ziemnego Turkmenistanem, Azerbejdżanem oraz Iranem. W perspektywie najbliższej dekady monopol Gazpromu na europejskim rynku gazu stanie się wyłącznie fikcją polityczną. Wstęp Polska w 2014 roku sumarycznie zaimportowała 124,9 TWh gazu ziemnego, z czego realizacja kontraktu ze stroną rosyjską wyniosła 97,7 TWh, co stanowi 57% sumarycznego pozyskania gazu ziemnego. Uzależnienie się Polski od importu ze Wschodu wynika z historycznych jak i infrastrukturalnych możliwości pozyskania surowca. Tabela nr 1. Struktura wolumetryczna i procentowa pozyskania gazu ziemnego przez Polskę w 2014 roku. Wolumen [dane TWh] Udział % Kontrakt "jamalski" 97,7 57,1 Import UE 27,2 15,9 Wydobycie krajowe 46,2 27,0 Suma 171,1 100,0 Źródło: Raport krajowy Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki

2 Wykres nr 1. Struktura pozyskania paliwa gazowego przez Polskę w 2014 roku. Struktura pozyskania gazu ziemnego w 2014 roku 27% 16% 57% Kontrakt "jamalski" Import UE Wydobycie krajowe Źródło: Raport krajowy Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki Rosja jest nie tylko największym eksporterem paliwa gazowego do Polski ale również na rynek europejski. Na terytorium Federacji Rosji zlokalizowane są największe złoża gazu ziemnego na świecie. Rezerwy błękitnego paliwa wynoszą 44 bln m 3, co jest równe 18% znanych zasobów światowych 1. Całkowite wydobycie gazu ziemnego w Rosji w 2012 roku spadło o 2,3 proc. r/r i wyniosło 655 mld m 3. Wynika to przede wszystkim z malejącego popytu na surowiec w Europie. Całkowity eksport z Rosji spadł do 185,8 mld m 3 w roku Spółka Gazprom w roku 2012 wydobyła 478,8 mld m 3 paliwa gazowego 2. Udział Rosji w globalnej produkcji wyniósł w 2010 roku 15%. Na rynek europejski Gazprom eksportował 152,8 mld m 3 w 2009 r., 148 mld m 3 w 2010 r. i 113 mld m 3 w 2012 r. natomiast do krajów WNP i państw bałtyckich było to odpowiednio 67,7 mld m 3 w 2009 r., 70,2 mld m 3 w 2010 r. i 58 mld m 3 w 2012 r. 3 Umowa TIPP Umowa TIPP (Transatlantic Trade and Investment Partnership) jest porozumieniem handlowym, którego celem jest stworzenie strefy wolnego handlu pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Unią Europejską. Negocjacje zostały rozpoczęte w 2013 roku i objęte są klauzulą poufności. Jedynie pewien zakres informacji przekazywany jest do opinii publicznej. 1 World Energy Outlook 2011, International Energy Agency, Paris

3 8 runda rozmów przeprowadzona została w dniach od 2 do 6 lutego 2015 roku 4. TIPP budzi wiele kontrowersji w społeczeństwie m.in. przez poufny zakres negocjacji. Powstaje jednak zasadnicze pytanie - jak wyżej wymienione porozumienie pomiędzy USA a UE może wpłynąć na bezpieczeństwo energetyczne Polski oraz szerzej całej Europy? Jak zostało przedstawione wcześniej, Polska w dużym stopniu uzależniona jest od importu paliwa gazowego z Rosji. W nawiązaniu do Planu rozwoju w zakresie zaspokojenia obecnego i przyszłego zapotrzebowania na paliwa gazowe na lata , w perspektywie najbliższej dekady mają zostać pobudowane: Gazociąg Północ-Południe 1, Gazociąg Północ Południe 2, Port LNG, połącznie Mallnow (budowa fizycznego rewersu), połączenie Lasów. Połączenia transgraniczne z Niemcami, Czechami oraz Słowacją są ważnym punktem w dążeniu Polski do uniezależnienia się od dostaw rosyjskiego surowca. Pozostaje jednak pytanie o faktyczne źródło pochodzenia błękitnego paliwa. Gaz kupiony za zachodnią czy południową granicą wciąż pozostanie w dużej części towarem importowanym z Rosji. Unia Europejska jest największym na świecie importerem surowców energetycznych. Z punktu widzenia globalnego układu sił, gospodarka Starego Kontynentu jest jednym z największych rynków energetycznych. Dla USA i UE umowa TTIP może mieć wysoką wartość ekonomiczną (Szewczowicz, 2015). Stany Zjednoczone nie podjęły jeszcze decyzji czy należy włączyć bądź nie osobnego rozdziału poświęconemu energetyce, czy stworzyć szczególne przepisy w tym zakresie, czy też należy przyjąć ogólne zasady, które obejmowałyby wszystkie sfery (Trevor Kincaid, 2015) 6. Z punktu widzenia bezpieczeństwa energetycznego umowa TTIP stanowi opcję wyboru dla Unii Europejskiej uniezależnienia się od dostaw gazu ziemnego z Rosji. Zgodnie z komunikatem, jaki został przedstawiony przez amerykańskiego ambasadora przy WTO motywacją dla Stanów Zjednoczonych do zawarcia TTIP, jest także 4 Cremona, Marise. "Guest Editorial: Negotiating the Transatlantic Trade and Investment Partnership (TTIP)." Common Market Law Review 52.2 (2015):

4 USD / mmbtu przekonanie, że USA i Europa podzielają system wartości, który pozwala na wyznaczenie standardów w handlu globalnym (Michael Punke, 2015) 7. W maju 2015 roku delegacja kongresmanów przedstawiła możliwość uwolnienia eksportu LNG do Europy. Wymaga to oczywiście odpowiednich zabiegów w celu niespowodowania zbyt dużych skoków cenowych na rynku amerykańskim 8. W 2015 roku uruchomiony zostanie w Polsce pierwszy port regazyfikacyjny LNG. Zdolność rozładunkowa terminalu w pierwszej fazie projektu wyniesie do 5 mld m 3 rocznie. W następnym kroku moc regazyfikacyjna ma ulec zwiększeniu do 7,5 mld m 3 9. Zarówno w Europie jak i na świecie handel gazem skroplony odbywa się od kilku dekad. Z perspektywy Polski, port LNG będzie stanowił realną dywersyfikacją źródeł pozyskania paliwa gazowego 10. Przez okres ostatnich kilku lat ceny LNG na rynkach światowych były bardzo wysokie, przede wszystkim przez rosnące zapotrzebowanie w Azji (Chiny, Japonia, Korea Południowa). W 2015 roku obserwowany jest jednak spadek notowań i zbliżenie się cen z dostawą na rynku europejskim i azjatyckim (patrz wykres poniżej). Wykres nr 2. Cena LNG na świecie. 25 Porównanie cen gazu LNG na świecie USA Argentyna Wielka Brytania Japonia Źródło: Thomson Reuters Klimczak, D. "Globalny handel LNG." Energetyka 2 (2015):

5 USD / mmbtu Kwotowania w USA, w wyniku rewolucji łupkowej, na rynku amerykańskim pozostają na bardzo niskim poziomie. Poprzez system uregulowań prawnych nie jest możliwy wolnorynkowy eksport węglowodorów poza Stany Zjednoczone. Obecnie gaz z USA może być eksportowany bez żadnych barier prawnych do państw, z którymi USA zawarły umowy o wolnym handlu. Kraje, które nie są objęte taką umową, w tym wszystkie państwa UE, nie mają na razie wielkich możliwości zakupu LNG z USA. Firmy amerykańskie, które chcą eksportować błękitne paliwo do państw nieposiadających wspomnianej umowy muszą każdorazowo otrzymać zgodę Ministerstwa Energetyki w Waszyngtonie. Ceny gazu ziemnego notowane z dostawą w Henry Hub w ostatnich latach spadły z 14 USD/mmbtu do nieco ponad 3 USD/mmbtu obecnie. Od 2010 roku kwotowania pozostają na stabilnym niskim poziomie, i jednocześnie można prognozować, że trend ten w horyzoncie długoterminowym zostanie utrzymany. Z perspektywy bezpieczeństwa energetycznego Polski umowa TTIP może skutkować uwolnieniem eksportem paliwa gazowego z USA. Spełniony jednak musi zostać szereg uwarunkowań m.in: Otwarcie gazoportu w Świnoujściu na koniec 2015 roku, Opublikowanie taryfy regazyfikacyjnej przez Polskie LNG, Dostatecznie duża płynność na parkiecie gazu zorganizowanym przez Towarowej Giełdzie Energii. Wykres nr 3. Notowania Gazu Ziemnego w USA (Henry Hub) Henry Hub Natural Gas Spot Price (USD / mmbtu) Źródło: Thomson Reuters. ICE Natural Gas Gulf Texas Henry Hub Index 5

6 USD / mmbtu Import LNG do Polski wiąże się również z dwoma głównymi problemami: Odpowiednio wysokim spreadem pomiędzy cenami w USA i Polsce, oraz Znacznym wolumenem kontraktacji LNG. Wykres nr 4. Ceny LNG w portach światowych vs. cena gazu w Polsce Ceny gazu LNG vs. Polska Giełda Gazu (BASE_Y-16) ,95 7,3 7,25 7,15 7,05 7 6,85 6,63 6,53 6,4 2,39 Źródło: Thomson Reuters. Na dzień Jak zostało przedstawione powyżej, ceny gazu ziemnego na Towarowej Giełdzie Energii są jednymi z najwyższych w Europie. Różnica pomiędzy cenami LNG w USA a produktem notowanym na TGE GAS_BASE_Y-16 z dostawą w 2016 roku wynosi ponad 5,5 USD/mmbtu. Tak duża relacja cenowa pozwala na rozważenie zasadności ekonomicznej importu paliwa gazowego. Analiza opłacalności sprowadzenia surowca jest możliwa wyłącznie przy pozyskaniu wiedzy o szczegółach potencjalnego kontraktu oraz kosztach gazyfikacji gazu w USA oraz frachtu do portu w Świnoujściu. Umowa TTIP przysporzy wymiernych korzyści zarówno USA jak i bezpośrednio Polsce. Import amerykańskiego LNG będzie stanowił o faktycznej dywersyfikacji źródeł pochodzenia gazu ziemnego. Mając na uwadze kryzys ukraiński wywołany przez stronę rosyjską, największym przegranym konfliktu na Ukrainie może okazać się Gazprom. Do tej pory strona rosyjska realizowała politykę monopolu dostaw błękitnego paliwa do Unii Europejskiej za przyzwoleniem państw członkowskich. W ostatnim roku polityka energetyczna Brukseli 6

7 ukierunkowana została na nowe źródła pozyskania surowców energetycznych, stąd wysoki priorytet w polityce zagranicznej UE dla negocjacji umowy TTIP 11. Wpływ Gazociągu Transanatolijskiego (Trans Anatolian Pipeline -TANAP) na realizację strategii bezpieczeństwa UE. Wzrost roli krajów zakaukaskich. Źródło: kresy24.pl Budowa filarów bezpieczeństwa energetycznego UE rola TANAP Jednym z filarów UE 12 jest tworzenie wspólnego rynku dla krajów członkowskich, które docelowo ma dotyczyć poza swobodą przepływu ludzi, towarów, kapitału i pracy również tzw. kolejnego obszaru czyli swobodnego przepływu energii 13. W tym celu od dłuższego czasu prowadzone są pracę dotyczące ujednolicenia przepisów prawnych dążących do liberalizacji wewnętrznego rynku energii. Analizując ten proces historycznie należy zacząć od okresu pomiędzy 1996 a 2009, kiedy w UE opracowano zestaw kolejnych inicjatyw legislacyjnych. Dotyczyły przede wszystkim dostępu do rynku, przejrzystości, 11 Klimczak, Dawid. "Influence of Ukrainian Crisis on the European Gas Market." Energy & Environment 26.3 (2015):

8 transparentności, ochrony regulacyjnej dla konsumentów i co ważne: wsparcia dla wzajemnych połączeń transeuropejskich sieci przesyłowych energii elektrycznej i gazu w celu zapewnienia wszystkim krajom członkowskim odpowiedni poziomu dostaw surowców 14. Następnie Decyzja 1364/2006/WE kształtuje kierunki rozwoju dla transeuropejskich sieci energetycznych 15, a zwłaszcza określa priorytetowe projekty inwestycyjne, które zostały uznane jako służące realizacji zadań w/w pakietów legislacyjnych. Skutkuje to pozytywnym spojrzeniu KE przy przyznawaniu pomocy finansowej udzielanej na podstawie Rozporządzenia nr 2236/95/WE 16. Środki unijne przeznaczone na TEN-E zostały ujęte jako EN-E według nowych wytycznych, tj. zmienionej Decyzji nr 1364/2006/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 września 2006 r. ustanawiająca kierunki dla rozwoju transeuropejskich sieci energetycznych (oraz uchylająca decyzję 96/391/WE i decyzję nr 1229/2003/WE). Zgodnie z nimi TEN-E są istotnym elementem bezpieczeństwa i dywersyfikacji dostaw. Połączenie sieci tzw. państw trzecich (przystępujących, kandydujących, krajów członkowskich, krajów basenu Morza Śródziemnego, Morza Czarnego oraz Morza Kaspijskiego, jak również z regionu Bliskiego Wschodu i Zatoki Perskiej) jest zmianą jakościową, ponieważ przyczynia się to obniżenia ryzyka izolacji regionów w momentach szantażu dostawców i jednoczesnym promowaniu integracji terytorialnej w Unii Europejskiej 17 Rys. 1 Projektowany gazociąg TANAP Źródło: wjakobik.com Kolejnym krokiem było oszacowanie kosztów dotyczących przebudowy infrastruktury energetycznej, co znalazło odbicie w sprawozdaniu dla Rady ds. Energii z czerwca 2011 r, a

9 następnie. Komisja Europejska w dokumencie Budżet z perspektywy Europy 2020 określono ramy pod nowy mechanizm (tzw. instrument Łącząc Europę CEF) 18, w którym znalazły się już konkretne kwoty wydatków na lata na sfinansowanie projektów w kilku obszarach, tj. energii, transportu i cyfrowej infrastruktury krytycznej. Następnie w listopadzie 2013 r. Parlament Europejski przegłosował porozumienie na budżet CEF w wysokości 5,12 mld EUR, które zostały na bazie wytycznych dotyczących transeuropejskiej infrastruktury energetyczne T7-0061/2013 przeznaczone na wybrane projekty (tzw. Projects of Common Interest projekty we wspólnym interesie) obejmujące sieci do przesyłu energii elektrycznej, gazu ziemnego, ropy naftowej i dwutlenku węgla 19. Listę wybranych 248 europejskich projektów została przedstawiona przez Komisję w październiku 2013, które aby zostać uznane za PCI musza spełniać dwa warunki. Po pierwsze projekt musi być zrealizowany w warunkach komercyjnych czyli w przetargach, a po drugie musi wpisywać się w politykę integracji, tj. poprawę bezpieczeństwa dostaw czy integrację z europejskim rynkiem energii 20. Ocena projektów będzie podlegać przeglądowi w okresach dwuletnich, co wpisuje się w dalszą strategię ponieważ w marcu 2014r. Rada Europejska poprosiła Komisje Europejską o przedstawienie w okresie 3 miesięcy konkretnych zadań w zakresie połączeń międzysystemowych, które powinny zostać ukończone do 2030 roku, zwłaszcza iż znacząca część inwestycji dotyczy przesyłu, magazynowania gazu ziemnego, oraz terminali dla LNG 21. Jak słusznie zauważyli eksperci, prace Komisji nabrały tempa w związku z konfliktem paliwowym pomiędzy Ukrainą a Rosją 22, gdy stosowne raporty zostały przekazane do Parlamentowi Europejskiego. Efektem był komunikat w sprawie strategii bezpieczeństwa energetycznego dla krajów członkowskich. Komunikat informował, iż siedem projektów dotyczących gazu i sześć dotyczących energii elektrycznej 23 uznano jako kluczowe dla zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego Unii oraz podjęto decyzję o ich niezwłocznej realizacji, tj, do roku 2017, a pozostałe do roku Wśród wybranych projektów znajdują się: budowa Gazociągu Transadriatyckiego (TAP), Gazociągu Transanatolijskiego (TANAP), aspx s df

10 Gazociągu Transkaspijskiego (TCP) i Gazociągu Galsi z Algierii do Włoch co określono w załączniku VII do rozporządzenia (UE) nr 347/2013, pk ) 25. Komisja Europejska wybierając projekt budowy Gazociągu Transanatolijskiego (TANAP), jednocześnie promuje koncepcję Południowego Korytarza Gazowego, który ma być alternatywą dostaw gazu na rynek europejski w stosunku do wyjątkowo silnej pozycji firm rosyjskich. Należy zauważyć, że wybór tego projektu idealnie wpisuje się w moment rezygnacji Kremla z kontynuacji projektu South Stream. Komisja Europejska od dłuższego czasu walczyła o równe prawa stron przy tej inwestycji, kilkakrotnie wysuwając roszczenia wobec umów zawartych przez Moskwę z sześcioma państwami. Komisja szczególnie zwracała uwagę na zapisy prawne, które są niekorzystne dla krajów członkowskich UE i dają większe prawa stronie rosyjskiej (m.in. w zakresie zarządzania gazociągiem, wyłącznym dostępem do niego, ustalanie taryf przesyłowych) 26. Projekt TANAP idealnie wpisuje się w tą strategię dywersyfikacji dostaw gazu dla krajów UE jako alternatywa dla dostaw dla krajów europejskich ponieważ zakłada budowę systemu gazociągów z azerskiego złoża przez Gruzję, Turcję, Grecję, Albanię do Włoch. Moc przesyłowa to 16 mld m3 z czego 6 mld m3 pozostanie w Turcji. W przyszłości moc może zostać powiększona do 31 mld m3 27. Charakterystyka złoża, gazociągu i głównych graczy TANAP Szah Deniz to największe pole gazu ziemnego w Azerbejdżanie, odkryte w 1999 r. Leży na głębokości 600 metrów na dnie Morza Kaspijskiego u wybrzeży Azerbejdżanu, 70 km od Baku. Początkiem gazociągu jest właśnie azerskie złoże Szach Deniz, którym obecnie zarządza międzynarodowe konsorcjum 28. Dla poprawnego funkcjonowania projektu istotne są potencjalne możliwości dostaw, które eksperci wstępnie oszacowali na 10 mld m 3 gazu rocznie z tzw. drugiej fazy zagospodarowania tego złoża. Według danych prasowych, kontrakty zawarto na 25 lat z czołowymi europejskimi graczami na rynku energetycznym, tj.: Axpo, Statoil, Bulgargaz, DEPA, Enel, E.ON, Gas Natural Aprovisionamientos, GDF Suez, Hera dnews=205257&data=&status=biezace&_checksum=

11 oraz Shell. Duża cześć udziałowców zataiła zarówno wysokość zaangażowania w projekt, jak ilość zakontraktowanego gazu. Wiadomo iż najwięcej posiadają Szwajcarzy, Norwegowie oraz Niemcy. Jednakże w ramach porozumienia (z listopada 2012 zawartego przez strony) wynika, iż państwowy, azerbejdżański koncern SOCAR, BP oraz Total mają opcję kupna co najmniej połowy udziałów 29. SOCAR, który jest dominującym partnerem w konsorcjum podał, że 8 mld m 3 gazu ma trafić do Włoch, a następnie odsprzedawane dalej oraz 1 mld m 3 do Grecji oraz 1 mld m 3 do Bułgarii, a dostawy mają rozpocząć się już w Otwarcie projektu odbyło się stosownie do projektu przy udziale prezydenta Turcji Recepa Tayyip Erdogan, Prezydenta Azerbejdżanu Ilhama Alijewa i Prezydenta Gruzji Giorgi Margwelaszwili. Prezydent Turcji zapewnił, że: inwestycja nie jest alternatywą dla żadnego innego projektu. - Tego gazociągu potrzebuje wiele krajów. A my chcemy uczynić z Turcji centrum rozdziału surowców energetycznych km gazociągu, który zostanie położone przez 12 naszych prowincji, wniesie duży udział w ich rozwój

12 Rysunek 2 Położenie złoża Źródło: Słowa te pokazują, iż zarówno Turcja, jak i Azerbejdżan zmieniają układ sił w dotychczasowej pozycji Rosji jako dominującego dostawcę tego surowca w Europie. Zwłaszcza, że jeszcze niedawno, tj. do 2006 r. Baku kupowało 4,5 mld m3 gazu rocznie strony rosyjskiej i podobnie jak inne kraje zmuszona była akceptować rosnące wciąż ceny tego surowca. Jednakże rozwój złoża powoli pozwolił Azerbejdżanowi wykorzystywać własny surowiec, a nawet dostarczać go do Gruzji będącej w podobnej sytuacji. Kreml zdawał sobie sprawę, że to po pierwsze zmieni układ sił w republikach zakaukaskich, po drugie uniezależni kraj gospodarczo, a po trzecie zbliży Azerbejdżan do innej potęgi jakim jest Turcja, dlatego chciał zmusić Baku do odsprzedania złoża, ale się to nie udało 32. Fakt, ten cieszy również Ankarę, który na dzień dzisiejszy importuje 98 proc. potrzebnego gazu, z tego połowę od Rosji (24 mld m3), więc zależy jej na różnicowaniu źródeł dostaw 33. Ponadto ambicje Turcji sięgają dużo dalej, chce odgrywać istotną rolę w relacjach z KE poprzez zachowanie kontroli nad strategicznym projektami realizowanymi na tureckim terytorium, ponadto chcą aby gazowy hub, który

13 Rosjanie chcieli zbudować w Grecji, wybudowano w Turcji 34. Inwestycja gazociągu ma trwać trzy lata i zostać zakończona w 2018 r. Podsumowanie Na budowie Gazociągu TANAP (Trans Anatolian Pipeline) przede wszystkim zyskują kraje zakaukaskie 35, tj. Armenia, Gruzja i właśnie Azerbejdżan, które dzięki tańszemu surowcowi uniezależniają się gospodarczo od Kremla. Najbardziej zyskuje ostatni kraj, który dzięki bogatemu złożu zaczyna się nie tylko nowym liderem gazowym, ale także istotnym partnerem dla UE. Wybranie jako projektu właśnie tego gazociągu pokazuje, iż wykorzystał swoją szansę i niejako wspólnie z Turcją zmonopolizował kształt nowego korytarza gazowego dla Europy, choć zapewnia jej założony cel czyli dywersyfikację dostaw oraz osłabienie pozycji Gazpromu, czyli zarazem docelowego osłabiania siły Kremla poprzez wykorzystywanie surowca gazowego do szantażu politycznego, na czym skorzystać może także Polska. Jest to projekt także tańszy i mniej obciążający środowisko. Dr Przemysław Zaleski, ekspert w obszarze sektora energetycznego. Bierze aktywny udział w pracach wielu organizacji branżowych: od wielu lat jest ekspertem Parlamentarnego Zespołu ds. Energetyki, jak również podkomisji stałej ds. energetyki przy Komisji Gospodarki Sejmu RP. Aktywnie uczestniczył w pracach PTPiREE oraz jako jej ekspert w międzynarodowym stowarzyszeniu branżowym Eurelectric (Energy Policy & Generation Committee) z siedzibą w Brukseli. W 2010 objął funkcję wiceprzewodniczącego Społecznej Rady Narodowego Programu Redukcji Emisji oraz Narodowego Programu Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej utworzonej przez Wicepremiera, Ministra Gospodarki. Od 2011 ekspert przy komisji realizującej Strategiczny Przegląd Bezpieczeństwa Narodowego w Biurze Bezpieczeństwa Narodowego w obszarze energetyki. Od 2013 wiceprzewodniczący zespołu ds. handlu hurtowego Towarzystwa Obrotu Energią

14 Dawid Klimczak, p.o. Dyrektor Departamentu Prop-Tradingu w Enea Trading Sp. z o.o., doktorant na Politechnice Poznańskiej na Wydziale Inżynierii Zarządzania. Zawodowo odpowiedzialny za rozwój nowych działalności Enea Trading Sp. z o.o. w tym handel gazem ziemnym na rynku hurtowym na rzecz Grupy Kapitałowej ENEA oraz proprietary trading na rynku energii elektrycznej w Polsce oraz zagranicą. Z GK ENEA związany zawodowo od 2012 roku. 14