ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA REALIZACJĘ POWIERZONYCH ZADAŃ W JEDNOSTCE SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH (NA PRZYKŁADZIE UCZELNI PUBLICZNYCH W POLSCE)

Transkrypt

1 Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae Rok 16, Nr 1/2012 Wydział Zarządzania i Administracji Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach Ł a d g o s p o d a r c z y i s p o ł e c z n y Aleksandra Pisarska 1, Mieczysław Poborski 2 ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA REALIZACJĘ POWIERZONYCH ZADAŃ W JEDNOSTCE SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH (NA PRZYKŁADZIE UCZELNI PUBLICZNYCH W POLSCE) Wstęp Uczelnie publiczne to jednostki naleŝące do sektora finansów publicznych. PrzynaleŜność uczelni do tego sektora decyduje o finansowaniu jej wszystkich zadań ze środków finansowych rozliczanych jako publiczne. Zgodnie z art. 5 ustawy o finansach publicznych (UoFP) finansowe środki publiczne pochodzą z budŝetu państwa, budŝetu Unii Europejskiej (UE), ze źródeł uzyskanych w trakcie realizowanych zadań oraz z innych określonych w odrębnych przepisach źródeł 3. Dotychczas głównym źródłem finansowania działań uczelni publicznych i realizowanych zaplanowanych zadań była dotacja udzielana zgodnie z planem budŝetu państwa 4. Obecnie (szczególnie od roku 2004, w którym Polska przystąpiła do UE) w coraz większym zakresie niektóre działania i przedsięwzięcia realizowane w dłuŝszym okresie czasu przez uczelnie są finansowane ze środków UE. Gospodarowanie tymi środkami finansowymi (oprócz przepisów krajowych) jest 1 Dr Aleksandra Pisarska, adiunkt, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach. 2 Dr hab. prof. UJK Mieczysław Poborski, profesor, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach. 3 Ustawa o finansach publicznych z dnia 27 sierpnia 2009 r., Dz. U. Nr 157, poz Szerzej na temat [w:] M. Wasilewski, A. Pisarska, Dotacja budŝetowa jako podstawowe źródło finansowania działalności uczelni publicznych w Polsce. Zeszyty Naukowe SGGW, Ekonomika i Organizacja Gospodarki śywnościowej, nr 81, Warszawa 2010, s

2 szczegółowo regulowane wytycznymi opracowywanymi na podstawie przepisów UE 5. Ogólne zasady finansów publicznych normujące gospodarowanie tymi zasobami to zasada jawności i przejrzystości (rozdz. 4 UoFP). Natomiast szczegółowe zasady opisujące sposób gospodarowania środkami publicznymi zawiera rozdz. 5 tej ustawy. Jedne z najwaŝniejszych to: zasada legalności gromadzenia dochodów publicznych na podstawie obowiązujących przepisów, zasada niefunduszowania, która oznacza, Ŝe środki publiczne pochodzące z poszczególnych tytułów nie mogą być przeznaczane na finansowanie imiennie wymienionych wydatków, zasada prognostycznego charakteru dochodów i przychodów ujętych w budŝetach jednostek sektora finansów publicznych i dyrektywnego charakteru ich wydatków i rozchodów (ujęte w budŝecie dochody i przychody stanowią wielkości prognozowane, natomiast wydatki i łączne rozchody stanowią nieprzekraczalny limit). zasada pobierania dochodów i ponoszenia wydatków określonych w budŝecie państwa na podstawie odrębnych ustaw, nie zaś na podstawie ustawy budŝetowej, zasada dokonywania wydatków publicznych w sposób celowy, oszczędny i terminowy oraz zgodności z budŝetem i planem finansowym jednostki sektora finansów publicznych, zasada zawierania umów, których przedmiotem są usługi, dostawy lub roboty budowlane w zgodzie z procedurą zamówień publicznych, zasada dostępności do realizacji zadań publicznych i finansowanie ich ze środków publicznych, zasada ograniczonego dostępu jednostek sektora finansów publicznych do rynku papierów wartościowych, zasada planowości gospodarki finansowej w sektorze finansów publicznych, zasada odpowiedzialności kierownika jednostki sektora finansów publicznych za całość gospodarki finansowej tej jednostki, zasada odpowiedzialności głównego księgowego jednostki sektora finansów publicznych, zasada kontroli zarządczej jednostki sektora finansów publicznych, zasada audytu wewnętrznego w jednostce sektora finansów publicznych. Za całość gospodarki finansowej jednostki odpowiada kierownik jednostki. Natomiast w zakresie realizowanych zadań finansowanych ze środków publicznych (w tym z UE) kierownik jednostki moŝe powierzyć obowiązki (co ściśle łączy się 5 Wytyczne opracowywane są przez instytucję zarządzającą. Instytucja Zarządzająca jest odpowiedzialna za przygotowanie i realizację poszczególnych programów. Dla programów krajowych Instytucje Zarządzające zlokalizowane są w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego. 150

3 z odpowiedzialnością za środki finansowe przeznaczone na te zadania) innym osobom, realizującym zadania z tych środków. Mechanizm finansów publicznych funkcjonuje prawidłowo, jeśli podmioty dysponujące środkami publicznymi przestrzegają zasad gospodarowania nimi ustalonych przez prawo, a zatem, jeŝeli przestrzegają ustalonej w tym zakresie dyscypliny 6. Podstawowym aktem prawnym regulującym zagadnienia związane z przestrzeganiem dyscypliny finansów publicznych jest ustawa o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (UoOzaNDFP) 7. Słowo dyscyplina oznacza podporządkowanie się przepisom regulującym stosunki wewnętrzne danej zbiorowości, organizacji, grupy społecznej 8. Pojęcie dyscypliny finansów publicznych moŝna odnieść do przestrzegania prawnie wyznaczonych reguł ustalania, poboru i egzekucji naleŝności stanowiących środki publiczne oraz gospodarowania nimi w skali mikroekonomicznej, czyli w jednostkach sektora finansów publicznych oraz poza nimi, jeśli podmioty te korzystają ze środków publicznych 9. W UoOzaNDFP pojęcie dyscypliny finansów publicznych przedstawiono podając, co stanowi jej naruszenie. Określając odpowiedzialność, wskazano na podmiotowy i przedmiotowy zakres tej odpowiedzialności. Jedne z najwaŝniejszych poruszonych w niej zagadnień to: czyny powodujące naruszenie dyscypliny finansów publicznych, zasady odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, kary za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, organy właściwe w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych, sposób postępowania w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Cel i metody badań Celem opracowania jest określenie zakresu odpowiedzialności kierowników jednostek organizacyjnych i projektów, których źródłem finansowania są środki finansowe pochodzące z budŝetu państwa i UE oraz określenie konsekwencji ponoszonych w sytuacji ujawnienia naleŝności. Czasowy przedział badań wybrano, kierując się m.in. tym, Ŝe w 2005 roku weszła w Ŝycie ustawa prawo o szkolnictwie wyŝszym (UPoSW), która wprowadziła zmiany w wielu obszarach działalności uczelni, które stopniowo doprowadzają do reform systemu szkolnictwa wyŝ- 6 K. Winiarska, M. Kaczurak-Kaczor, Rachunkowość budŝetowa. Oficyna Wolters Kluwer business, Warszawa 2010, s Ustawa o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, Dz.U. Nr 4, poz. 114 z r. 8 E. Sobol (red.), Nowy słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 2002, s C. Kosikowski, J. Salachna, P. Kryczko, Dyscyplina finansów publicznych oraz odpowiedzialność za jej naruszenie [w:] Finanse publiczne i prawo finansowe, C. Kosikowski, E. Ruśkowski (red.), Oficyna Wolters Kluwer business, Warszawa 2008, s

4 szego 10. Bazą dla tych reform są postulaty zawarte w Deklaracji Bolońskiej podpisanej roku przez ministrów edukacji z 29 krajów 11. Badane podmioty to uczelnie sklasyfikowane według Głównego Urzędu Statystycznego (GUS). W grupie uczelni niepublicznych wyróŝniono wyŝsze szkoły ekonomiczne i pozostałe uczelnie. Uczelnie publiczne natomiast są według danych GUS podzielone na typy (obszary) kształcenia. Dla potrzeb opracowania uczelnie publiczne grupowano zgodnie z podziałem prezentowanym w opracowaniach GUS. W tabeli 1 przedstawiono podział publicznych szkół wyŝszych na grupy wykorzystywane w analizie danych oraz liczbę uczelni działających w analizowanych latach. Tabela 1. Uczelnie publiczne pogrupowane zgodnie z podziałem GUS Szkoły wyŝsze Grupa Lata Uniwersytety I WyŜsze szkoły techniczne II Akademie rolnicze III WyŜsze szkoły ekonomiczne IV WyŜsze szkoły pedagogiczne V Akademie medyczne VI Akademie wychowania fizycznego VII WyŜsze szkoły artystyczne VIII Pozostałe szkoły wyŝsze IX Pozostałe X Razem 10 grup Źródło: opracowanie własne na podstawie opracowań GUS za lata W opracowaniu przeprowadzono równieŝ szczegółową analizę obowiązujących uczelnie publiczne przepisów prawnych, które regulują ich działalność we wszystkich obszarach oraz w zakresie odpowiedzialności za powierzone zadania. W zaprezentowanej analizie wykorzystano dane pochodzące z zasobów GUS za lata prezentowane w publikacjach pt. Szkoły wyŝsze i ich finanse r. Według GUS w roku 2005 funkcjonowało ogółem 412 szkół wyŝszych, w tym: 124 uczelnie publiczne i 288 niepublicznych. W 2006 roku funkcjonowało ogółem 448 szkół wyŝszych, w tym: 130 uczelni publicznych i 318 niepublicznych. W roku 2007 i 2008 działalność prowadziło ogółem 455 uczelni, w tym: 131 uczelni publicznych, 324 uczelnie niepubliczne. W roku 2009 natomiast funkcjonowało ogółem 461 uczelni, w tym: 131 uczelni publicznych finansowanych z budŝetu państwa, 330 uczelni niepublicznych. 10 Ustawa prawo o szkolnictwie wyŝszym z dnia 27 lipca 2005 r., Dz.U. Nr 164, poz Witryna internetowa MNiSW, 152

5 Wyniki badań Na rys. 1 przedstawiono liczbę uczelni (publicznych i niepublicznych) w Polsce w latach według opracowań GUS. Największą ich liczbę w Polsce w analizowanym okresie odnotowano w roku 2009 (461 według GUS) i był to wzrost w stosunku do roku 2005 o 49 jednostek. Wzrost ten dotyczył uczelni publicznych o 7 podmiotów i uczelni niepublicznych o 42. Największy wzrost liczby uczelni niepublicznych nastąpił (według danych GUS) w 2006 roku (o 30 w stosunku do roku 2005) i w latach 2007 i 2009 (o 6 podmiotów w stosunku do lat poprzednich). Wzrost ten mógł być spowodowany zwiększeniem moŝliwości w zakresie finansowania działań uczelni środkami finansowymi pochodzącymi z zasobów Unii Europejskiej (UE) oraz potrzebami rynku w zakresie kształcenia wszechstronnego (wielokierunkowego) pracowników. Rozwój nauki, techniki, przemiany dokonujące się w skali globalnej i regionalnej sprawiają, Ŝe pracownik musi się rozwijać stale, wciąŝ poszerzając swoją wiedzę, umiejętności oraz zdobywać nowe kwalifikacje. Zwiększenie liczby uczelni niepublicznych w roku 2009 w stosunku do roku 2008 nie ma racjonalnego i ekonomicznego uzasadnienia (ze względu na zmniejszającą się systematycznie liczbę studentów). Często podmioty te zarządzane są przez osoby działające intuicyjnie, a kryzys gospodarczy mógł spowodować potrzebę umieszczenia kapitału w sektorze społecznym (nonprofit). Sektor ten z uwagi na cele, jakie realizuje i stosowane w nim regulacje prawne jest uwaŝany za stabilniejszy i w mniejszym stopniu reagujący na negatywne czynniki zewnętrzne. Wypracowany dochód w tym sektorze pozwala na inwestowanie w rozwój jednostki całej wypracowanej wartości (bez opodatkowania). NaleŜy równieŝ pamiętać, Ŝe majątek z likwidacji takiej jednostki moŝe być przeznaczony na cele ustalone wewnętrznie przez uczelnie niepubliczne (równieŝ na rzecz załoŝyciela, który moŝe być osobą fizyczną) 12. W tabeli 2 przedstawiono rodzaje przychodów na przedsięwzięcia realizowane w uczelniach publicznych w ramach działalności operacyjnej. Działalność uczelni publicznej jest finansowana z dotacji pochodzącej z budŝetu państwa na zadania ustawowo określone oraz moŝe być finansowana z przychodów własnych (art. 92 UPoSW). Wszystkie środki finansowe, jakimi dysponują uczelnie (bez względu na źródło pochodzenia) są środkami publicznymi i dysponowanie nimi zobowiązuje do poddania się reŝimowi planowania i kontroli (tabela 2). Największą wartość środków pienięŝnych we wszystkich latach (jakimi dysponowali kierownicy jednostek) stwierdzono w grupie I uniwersytety. W latach wartość ta przekraczała 4 mld zł, natomiast w roku 2008 i 2009 przychody z działalności operacyjnej tych jednostek przekroczyły 5 mld zł. Uczelnie przyporządkowane do grupy II dysponowały w kaŝdym z analizowanych lat środkami pienięŝnymi o wartości powyŝej 3 mld zł. Wartości przychodów (w ramach działalności operacyjnej) powyŝej 1 mld zł stwierdzono w analizowanym okresie w grupie III i VI. 12 Szerzej na temat [w:] A. Pisarska, Rola i zasady funkcjonowania szkół wyŝszych we współczesnym społeczeństwie (na przykładzie uczelni publicznych w Polsce). Materiał oddany do druku w wydawnictwie UJK Kielce 2011, s

6 W pozostałych analizowanych grupach uczelni publicznych kierownicy tych jednostek dysponowali środkami pienięŝnymi o wartości poniŝej 1 mld zł. Natomiast najmniejszą wartością środków finansowych gospodarowano w grupie VII, były to wartości 0,28 mld zł w 2005 r. i 0,29 mld zł w 2007 r. Działalność badawcza w uczelniach powoduje, Ŝe jest realizowanych wiele przedsięwzięć (projektów) i w związku z tym kierują tymi projektami osoby odpowiedzialne tylko za to zadanie. Kierujący projektami dysponują środkami finansowymi przyznanymi w ramach realizowanego projektu i zgodnie z harmonogramem uprzednio ustalonym i zatwierdzonym. Z uwagi na to, Ŝe kierownicy projektów dysponują środkami publicznymi powinni przed przystąpieniem do ich realizacji poznać zasady jakie obowiązują w tym zakresie (łącznie z konsekwencjami za czyny powodujące naruszenie dyscypliny finansów publicznych) Uczelnie publiczne Uczelnie niepubliczne Razem Rysunek 1. Liczba uczelni (publicznych i niepublicznych) w Polsce w latach według klasyfikacji GUS. Źródło: opracowanie własne na podstawie opracowań GUS za lata

7 Tabela 2. Przychody na działalność operacyjną w uczelniach publicznych w tys. zł. Uczelnie wyŝsze Lata Przychody z działalności operacyjnej przychody z działalności dydaktycznej przychody z działalności badawczej W tym: przychody z wydzielonej działalności gospodarczej przychody ze sprzedaŝy towarów i materiałów pozostałe przychody operacyjne Grupa I Grupa II Grupa III Grupa IV Grupa V Grupa VI Grupa VII Grupa VIII Grupa IX Grupa X , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,8 637, , , , , ,9 724, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,8 797, , , , ,3 0, , , , , ,0 0, , , , , ,1 0, , , , , , , , , , , ,9 0,0 998, , , , ,0 0,0 4, , , , ,1 0,0 1, , , , ,8 0,0 0, , , , ,6 0,0 0, , , , ,4 0,0 3, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,7 0,0 4, , , , ,2 0,0 66, , , , ,2 0,0 3, , , , ,4 0,0 1, , , , ,5 0,0 0, , , , ,1 81,5 18, , , , ,3 375,4 59, , , , ,9 196,4 101, , , , ,4 0,0 48, , , , ,6 0,0 24, , , ,8 395,1 0,0 197, , , ,9 82,5 0,0 414, , , ,5 647,1 0,0 44, , , ,0 279,5 13,4 266, , , ,9 248,8 654,0 43, , , , , , , , , , , , , , , , ,1 0, , , , , , , , , , , , ,3 494, ,4 Źródło: opracowanie własne na podstawie opracowań GUS za lata

8 W uczelni moŝe być prowadzona (zgodnie z przepisami obowiązującymi w tym zakresie) wydzielona działalność gospodarcza. W analizowanych grupach uczelni (tabela 2) występują takie, w których ten rodzaj inicjatywy nie jest realizowany. Do takich jednostek naleŝą szkoły wyŝsze z grupy V (wyŝsze szkoły pedagogiczne), nie prowadziły one działalności we wszystkich analizowanych latach Natomiast w latach wydzieloną działalność gospodarczą prowadziły uczelnie z grupy I (uniwersytety), z grupy II (wyŝsze szkoły techniczne), grupy III (akademie rolnicze) i grupy VI (akademie medyczne). W pozostałych grupach uczelni publicznych występowały lata, w których działalność gospodarcza była realizowana. Ten rodzaj aktywności szkół wyŝszych pozwala na zasilanie budŝetu uczelni i realizację potrzeb niektórych grup pracowników. Tabela 3 przedstawia wybrane akty prawne, które stosowane są przez osoby kierujące powierzonymi im zadaniami w uczelni. Publiczne szkoły wyŝsze jako jednostki sektora finansów publicznych poddane są szczególnym rygorom w zakresie gospodarowania mieniem i finansami tych specyficznych podmiotów organizacyjnych. Obowiązujące akty prawne obligują dysponentów do bardzo sformalizowanych i jednolitych zachowań w stosunku do występujących w jednostkach dylematów. Tabela 3. Obowiązujące (podstawowe) akty prawne w zakresie kierowania zadaniami realizowanymi przez uczelnie 156 Akty prawne Ustawa prawo o szkolnictwie wyŝszym Ustawa o finansach publicznych Ustawa o rachunkowości Ustawa o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych Ustawa o finansowaniu nauki Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie szczegółowych zasad gospodarki finansowej uczelni publicznych Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie szczegółowego sposobu i trybu finansowania inwestycji z budŝetu państwa Źródło: opracowanie własne na podstawie wybranych aktów prawnych. Zakres stosowania Reguluje podstawowe sfery działalności uczelni. Reguluje zasady gospodarowania finansami publicznymi. Reguluje zasady ewidencji operacji gospodarczych, na podstawie których sporządzane jest sprawozdanie finansowe jednostek organizacyjnych mających siedzibę na terenie kraju. Określa zasady i zakres odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, organy właściwe oraz postępowanie w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Określa zasady finansowania nauki ze środków finansowych ustalanych na ten cel w budŝecie państwa, ujmowanych w wyodrębnionej części budŝetu państwa, którymi dysponuje minister właściwy do spraw nauki. Uszczegóławia zasady gospodarowania zasobami uczelni publicznych. Uszczegóławia zasady rozliczania inwestycji finansowanych z zasobów budŝetu państwa.

9 Tabela 4 zawiera czyny, które stanowią naruszenie dyscypliny finansów publicznych, które są wymienione w UoOzaNDFP. Analiza przedstawionych w ustawie sytuacji (które stanowią naruszenie dyscypliny finansów publicznych) pozwala stwierdzić, Ŝe działania dysponentów środków finansowych muszą być poprzedzone szczegółową analizą, kontrolowane w trakcie realizacji i zakończone analizą efektywności. Działania te muszą być tak szczegółowo kontrolowane, aby nie dopuścić do ewentualnych błędów. Konsekwencje błędnych lub zbyt pochopnie podjętych decyzji (wynikające z przepisów ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych) powodują, Ŝe kierownicy jednostek sektora finansów publicznych podejmują decyzje pod silną presją ze strony otoczenia (tabela 4). Tabela 4. Wybrane czyny stanowiące naruszenie dyscypliny finansów Ustawa Naruszenie dyscypliny finansów publicznych Art. 5. nieustalenie naleŝności jednostki sektora finansów publicznych albo ustalenie takiej naleŝności w wysokości niŝszej niŝ wynikająca z prawidłowego obliczenia, niepobranie lub niedochodzenie naleŝności jednostki sektora finansów publicznych albo pobranie lub dochodzenie tej naleŝności w wysokości niŝszej niŝ wynikająca z prawidłowego obliczenia, niezgodne z przepisami umorzenie naleŝności jednostki sektora finansów publicznych albo dopuszczenie do przedawnienia tej naleŝności, niedochodzenie nadmiernie lub nienaleŝnie pobranych środków pochodzących z budŝetu UE, ze źródeł zagranicznych, niepodlegających zwrotowi, dopuszczenie przez kierownika jednostki sektora finansów publicznych do uszczuplenia wpływów naleŝnych jednostce sektora finansów publicznych. Art. 6. nieprzekazanie do budŝetu w naleŝnej wysokości pobranych dochodów lub nieterminowe ich przekazanie, niedokonanie wpłaty do budŝetu w naleŝnej wysokości nadwyŝki dochodów własnych, środków obrotowych i innych tytułów lub nieterminowe dokonanie wpłaty. Art. 7. przeznaczenie dochodów, z wyłączeniem dochodów własnych oraz dochodów gromadzonych na rachunku, funduszu motywacyjnego, uzyskiwanych przez jednostkę budŝetową na wydatki ponoszone w tej jednostce. Art. 8. przekazanie dotacji z naruszeniem zasad lub trybu jej udzielania, nierozliczenie przekazanej dotacji lub nieterminowe rozliczenie tej dotacji, nieustalenie kwoty dotacji podlegającej zwrotowi do budŝetu. Art. 9. wydatkowanie dotacji niezgodnie z przeznaczeniem określonym przez udzielającego dotację, nierozliczenie otrzymanej dotacji lub nieterminowe rozliczenie tej dotacji, niedokonanie zwrotu dotacji w naleŝnej wysokości lub nieterminowe dokonanie zwrotu tej dotacji. Art. 10. dokonanie zmiany w budŝecie lub planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych bez upowaŝnienia albo z przekroczeniem zakresu upowaŝnienia. Art. 11. dokonanie wydatku ze środków publicznych bez upowaŝnienia albo z przekroczeniem zakresu upowaŝnienia, dopuszczenie przez kierownika jednostki sektora finansów publicznych do dokonania wydatku powodującego przekroczenie kwoty wydatków ustalonej w rocznym planie finansowym jednostki. 157

10 cd. tabeli 4. Art. 12. przeznaczenie środków rezerwy budŝetowej na inny cel niŝ określony w decyzji o ich przyznaniu. Art. 13. przyznanie lub przekazanie środków pochodzących z budŝetu UE oraz innych środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, niepodlegających zwrotowi, bez zachowania lub z naruszeniem procedur obowiązujących przy ich przyzna- niu lub przekazaniu, przyznanie lub przekazanie środków na realizację zadań Wspólnej Polityki Rolnej bez zachowania procedur obowiązujących przy uruchamianiu tych środków, wykorzystanie środków, o których mowa w pkt 1, niezgodnie z przeznaczeniem lub niezgodnie z obowiązującymi procedurami. Art. 14. nieopłacenie przez jednostkę sektora finansów publicznych: - składek na ubezpieczenia społeczne, składek na ubezpieczenie zdrowotne, składek na Fundusz Pracy, składek na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, wpłat na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych albo ich opłacenie w kwocie niŝszej niŝ wynikająca z prawidłowego obliczenia lub z przekroczeniem terminu zapłaty. Art. 15. zaciągnięcie zobowiązania bez upowaŝnienia albo z przekroczeniem zakresu upowaŝnienia do zaciągania zobowiązań jednostki sektora finansów publicznych. Art. 16. niewykonanie zobowiązania jednostki sektora finansów publicznych, którego skutkiem jest zapłata odsetek, kar lub opłat, dopuszczenie przez kierownika jednostki sektora finansów publicznych do niewykonania zobowiązania jednostki, którego termin płatności upłynął, wskutek zaniedbania lub niewypełnienia obowiązków w zakresie kontroli finansowej. Art. 17. udzielenie zamówienia publicznego z naruszeniem przepisów o zamówieniach publicznych, zawarcie umowy w sprawie zamówienia publicznego z naruszeniem przepisów o mówieniach publicznych, uniewaŝnienie postępowania o udzielenie zamówienia publicznego z naruszeniem przepisów o zamówieniach publicznych, niezłoŝenie przez członka komisji przetargowej lub inną osobę występującą w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego w imieniu zamawiającego oświadczeń wymaganych przepisami o zamówieniach publicznych, niewyłączenie z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego osoby podlegającej wyłączeniu z takiego postępowania na podstawie przepisów o zamówieniach publicznych, zmiana umowy w sprawie zamówienia publicznego z naruszeniem przepisów o zamówieniach publicznych, dopuszczenie przez kierownika jednostki sektora finansów publicznych do popełnienia naruszenia dyscypliny finansów publicznych, o którym mowa we właściwej ustawie, wskutek zaniedbania lub niewypełnienia obowiązków w zakresie kontroli finansowej. Art. 18. zaniechanie przeprowadzenia lub rozliczenia inwentaryzacji albo przeprowadzenie lub rozliczenie inwentaryzacji w sposób niezgodny z przepisami ustawy o rachunkowości, wykazanie w sprawozdaniu budŝetowym danych niezgodnych z danymi wynikającymi z ewidencji księgowej. Źródło: opracowanie własne na podstawie UoOzaNDFP. 158

11 Podsumowanie i wnioski W opracowaniu przedstawiono liczbę uczelni oraz wartość środków finansowych jakimi dysponują kierownicy realizując zadania szkół wyŝszych. Dysponenci zarządzają zasobami pochodzącymi z budŝetu państwa, UE oraz z innych (dopuszczonych przepisami prawa) źródeł. Środki te (dysponowanie nimi) poddane są specyficznym rygorom, które obowiązują tylko w odniesieniu do zasobów publicznych. Dane zaprezentowane w opracowaniu pochodzą z GUS. Analizowany okres to lata Na podstawie przeprowadzonych badań sformułowano następujące wnioski: 1. Analizując dane uzyskane z GUS moŝna stwierdzić, Ŝe w największym zakresie w analizowanych latach zwiększenie liczby szkół wyŝszych nastąpiło w grupie uczelni niepublicznych o 42 jednostki w 2009 w stosunku do roku W przypadku uczelni publicznych ich liczba (w analizowanym okresie) jest stosunkowo stabilna (od 124 w 2005 do 131 w 2009 roku). 2. Mimo wykonywania zadań publicznych przez wszystkie szkoły wyŝsze (publiczne i niepubliczne) działające na terytorium Polski, tylko uczelnie publiczne gospodarując zasobami stosują przepisy obowiązujące w zakresie finansów publicznych. Uczelnie niepubliczne traktują jako publiczne tylko środki gospodarcze (w tym finansowe) pochodzące z budŝetu państwa i budŝetu UE. 3. Wartość środków finansowych jakimi kaŝdego roku dysponują kierownicy uczelni publicznych waha się od ,1 tys. zł w grupie VII w 2005 roku do ,1 tys. zł w grupie I w roku Dysponowanie takimi wartościami powoduje duŝą presję ze strony pracowników i społeczeństwa na prawidłowe i bezbłędne decyzje w zakresie ich wykorzystania. 4. Gospodarowanie zasobami publicznymi wymaga duŝej dyscypliny ze strony dysponentów, gdyŝ przepisy prawa w ramach konsekwencji ponoszonych przez zarządzających nie pozostawiają dowolności tylko są sformalizowane, a kary zawarte w tych przepisach stosunkowo dotkliwe. Bibliografia: 1. Kosikowski C., Salachna J., Kryczko P., Dyscyplina finansów publicznych oraz odpowiedzialność za jej naruszenie [w:] Finanse publiczne i prawo finansowe, Kosikowski C., Ruśkowski E. (red.), Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa Pisarska A., Rola i zasady funkcjonowania szkół wyŝszych we współczesnym społeczeństwie (na przykładzie uczelni publicznych w Polsce). Materiał oddany do druku w wydawnictwie UJK Kielce Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie szczegółowych zasad gospodarki finansowej uczelni publicznych z dnia 22 grudnia 2006 r. Dz.U. Nr 246, poz Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie szczegółowego sposobu i trybu finansowania inwestycji z budŝetu państwa z dnia 3 lipca 2006 r. Dz.U. Nr 120, poz Sobol E. (red.), Nowy słownik języka polskiego, PWN, Warszawa Ustawa o finansach publicznych z dnia 27 sierpnia 2009 r. Dz.U. Nr 157, poz Ustawa o finansowaniu nauki z dnia 30 kwietnia 2010 r. Dz.U. Nr 96, poz

12 8. Ustawa o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych z dnia 17 grudnia 2004 r. Dz.U. Nr 4, poz Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. Dz.U. Nr 121, poz Ustawa o zasadach finansowania nauki z dnia 08 października 2004 r. Dz. U. Nr 238, poz Ustawa prawo o szkolnictwie wyŝszym z dnia 27 lipca 2005 r. Dz.U. Nr 164, poz Wasilewski M., Pisarska A., Dotacja budŝetowa jako podstawowe źródło finansowania działalności uczelni publicznych w Polsce. Zeszyty Naukowe SGGW, Ekonomika i Organizacja Gospodarki śywnościowej, nr 81, Warszawa Winiarska K., Kaczurak-Kozak M., Rachunkowość budŝetowa. Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa Witryna internetowa MNiSW, Abstrakt Celem opracowania jest ustalenie uwarunkowań i odpowiedzialności gospodarowania mieniem i finansami uczelni publicznych. Szczegółowa analiza została przeprowadzona na podstawie obowiązujących przepisów prawnych oraz danych empirycznych z GUS za lata Mimo wykonywania zadań publicznych przez wszystkie szkoły wyŝsze (publiczne i niepubliczne) działające na terytorium Polski, tylko uczelnie publiczne gospodarując zasobami stosują przepisy obowiązujące w zakresie finansów publicznych. Uczelnie niepubliczne traktują jako publiczne tylko środki gospodarcze (w tym finansowe) pochodzące z budŝetu państwa i budŝetu UE. Wartość środków finansowych jakimi kaŝdego roku dysponują kierownicy uczelni publicznych waha się od ,1 tys. zł w grupie VII w 2005 roku do ,1 w grupie I w roku Dysponowanie takimi wartościami powoduje duŝą presję ze strony pracowników i społeczeństwa na prawidłowe i bezbłędne decyzje w zakresie ich wykorzystania. Gospodarowanie zasobami publicznymi wymaga duŝej dyscypliny ze strony dysponentów, gdyŝ przepisy prawa w ramach konsekwencji ponoszonych przez zarządzających nie pozostawiają dowolności tylko są sformalizowane, a kary zawarte w tych przepisach stosunkowo dotkliwe. Accountability for performing the public tasks the case of public universities in Poland as an example of organisations from the public finance sector The aim of this study is to define the conditions and accountability for the public universities property and finances management. A detailed analysis was conducted on the basis of current law regulations and empirical data from GUS (Central Statistical Office) for the years Although all higher education institutions from the territory of Poland (both public and private) perform public tasks, only the public ones comply with the current regulations of public finances while managing their properties. Private universities consider as public only those economic resources (including financial ones) that come from the state budget or

13 the European Union budget. The amount of financial resources that are at the disposal of public university managers varied from PLN 280,780,100 in group number VII in 2005 to PLN 5,445,496,100 in group I in Responsibility for managing such an amount of money generates a substantial pressure among the employees and the society to make correct and faultless decisions in terms of utilising the resources. Public resources management requires great discipline on the part of a trustee since, with regard to the accountability of trustees, the law is strict and the penalties stipulated by the regulations are quite harsh. PhD Aleksandra Pisarska, assistant professor, Jan Kochanowski University in Kielce. PhD professor UJK Mieczysław Poborski, professor, Jan Kochanowski University in Kielce. 161