ŚWIATOWE PROJEKTY GEOLOGICZNE I GÓRNICZE METALI NIEŻELAZNYCH

Transkrypt

1 CEZARY BACHOWSKI JAN KUDEŁKO Rudy Metale R nr 7 UKD : : : : /.349: /.014(100): : :622.12:553.4(100): (100) ŚWIATOWE PROJEKTY GEOLOGICZNE I GÓRNICZE METALI NIEŻELAZNYCH Przedstawiono rynek i sposoby finansowania projektów geologicznych i górniczych obejmujących metale nieżelazne. Omówiono kierunki inwestowania w branży metali nieżelaznych w rozbiciu na kraje i regiony z uwzględnieniem stopnia zaawansowania realizacji projektu. Każdy etap takiego przedsięwzięcia wymaga wykonania technicznego i ekonomicznego studium, które pozwoli na podjęcie decyzji inwestycyjnej, najbardziej ryzykownej w przypadku eksploracji. Przedstawiono wielkość wydatków eksploracyjnych firm górniczych w roku 2007 z uwzględnieniem określonych celów i regionów będących w centrum zainteresowania inwestorów. Słowa kluczowe: projekty geologiczne i górnicze, eksploracja, kierunki inwestowania w branży metali nieżelaznych WORLDWIDE GEOLOGICAL AND MINING PROJECTS OF NON FERROUS METALS The methods of financing in mining and geological projects of non ferrous metals are presented. The paper shows new directions of investment in non ferrous metals branch taking into account the implementation level of the project in countries and regions respectively. Technical and economical study must be elaborated in every stage of the project. These studies enable to make the investment decisions, which are very hazardous in case of exploration projects. The exploration expenditure of mining companies in 2007 are also discussed including determined goals and regions. Key words: geological and mining projects, exploration, investment trends in non ferrous metals Wprowadzenie Każda firma górnicza oprócz sprawnego zarządzania wymaga podejmowania umiejętnych decyzji, których celem jest zapewnienie utrzymania stałego poziomu geologicznych zasobów przemysłowych lub wręcz ich powiększanie, rozumiane jako odtwarzanie bazy zasobowej w miarę sczerpywania. Drugim podstawowym kryterium warunkującym prawidłowe funkcjonowanie przedsiębiorstwa eksploatacji złóż jest prowadzenie działalności górniczej w sposób konkurencyjny w stosunku do pozostałych uczestników rynku, przy jak najmniejszym koszcie produkcji. Dla osiągnięcia tych celów niezbędnym jest poszukiwanie wartościowych projektów na różnym etapie ich zaawansowania, zgodnie z przyjętymi kryteriami przez firmę oraz zapewnienie źródeł finansowania dla ich realizacji. Zaangażowanie się w takie działania powinno poprzedzać określenie długoterminowej strategii rozwoju przedsiębiorstwa górniczego, co najmniej w zakresie jego podstawowej działalności. Jeśli w strategii firmy przyjęto prowadzenie działalności inwestycyjną poza obszarem macierzystego kraju, to w pierwszej kolejności należałoby ustalić podstawowe formy tej działalności obejmujące [3]: prowadzenie eksploracji, nabycie rozpoznanych częściowo lub rozpoznanych i przygotowanych do udostępnienia złóż, nabycie funkcjonujących już kompleksów górniczych. Pozyskanie szczegółowej wiedzy na temat działań rynkowych prowadzonych przez wiodące firmy branży górniczej oraz związanych z nimi wydatków nie jest przedsięwzięciem łatwym, ze względu na utrudniony dostęp do wiarygodnych materiałów źródłowych [1]. Najlepszym zasobem informacji, w tym przypadku, wydają się być raporty roczne oraz sprawozdania z działalności operacyjnej i inwestycyjnej firm górniczych, jednak często niedostępne lub adresowane tylko do określonej grupy odbiorców. Jak łatwo zauważyć, informacje podawane przez firmy doradcze i konsultingowe oraz publikacje w periodykach specjalistycznych są często niekompletne, a zawarte w nich dane w sposób znaczący różnią się między sobą. Taka sytuacja wymusza korzystanie ze specjalistycznych baz danych i opracowań, co bardzo często wymaga uiszczenia dość wysokich opłat. Również i te dane spotykają się z licznymi zastrzeżeniami firm audytorskich wykonujących przekrojowe sprawozdania i raporty, w których podkreślają mankamenty i dużą dowolność interpretacji, przez firmy górnicze, danych źródłowych w zakresie: standaryzacji przedstawianych informacji, metodyki obliczeń i sposobu udostępniania informacji na temat wielkości bogactw i zasobów, nazewnictwa, kwalifikacji kosztów itp. Przykładem może tu być interpretacja kwalifikowania środków przeznaczanych przez korporacje górnicze na eksplorację, w części przedsiębiorstw rozumianą jako wydatki na poszukiwania i rozpoznawanie złóż, w innych jako wydatki na rozwój, w tym również na udostępnianie złóż w istniejących kopalniach. W jeszcze innych sprawozdaniach informacje te są w ogóle pomijane. Dostępne witryny internetowe firm górniczych oraz publikowane przez nie raporty roczne zawierają z reguły informacje ogólne, adresowane do obecnych i potencjalnych udziałowców, akcjonariuszy. Są to sprawozdania podsumowujące wyniki omawianego okresu, bez zagłębiania się w pomijane niekiedy świadomie szczegóły, mające na celu Mgr inż. Cezary Bachowski, dr inż. Jan Kudełko KGHM CUPRUM Sp. z o.o. CBR, Wrocław. 407

2 Rys. 1. Transakcje nabycia i sprzedaży projektów górniczych Fig. 1. Purchase and sale transactions of mining projects Rys. 2. Wartość transakcji dla wybranych metali Fig. 2. Transactions value for selected metals przedstawienie firmy w jak najlepszym świetle, co jest zrozumiałe i logiczne. Rynek projektów geologicznych i górniczych Bazując na dostępnych materiałach stwierdzono, że podstawowym, równoległym z prowadzeniem działalności operacyjnej sposobem na trwanie i rozwój firmy górniczej jest uzupełnianie bazy zasobowej w miarę jej sczerpywania. Ten fakt tłumaczy duże zainteresowanie projektami geologicznymi i górniczymi. Na podstawie analizowanych zestawień można łatwo określić udział wydatków na odtwarzanie potencjału rudy metali w odniesieniu do wyników finansowych uzyskiwanych przez światowych liderów w branży. Przytoczono sumaryczne zestawienie projektów obejmujących siedem podstawowych metali nieżelaznych, które częściowo lub w całości były obiektami transakcji w okresie marzec 2007 luty 2008, co przedstawiono na rysunkach 1 i 2. W ciągu minionego roku dotyczyło to 85 projektów na łączną kwotę ,9 mln $. Zdecydowanie najwięcej transakcji dokonano w projektach miedziowych. Wydatki ponoszone przez światowych producentów metali dotyczyły projektów o różnym stopniu zaawansowania realizacji. Z analizy rysunku 1, przedstawiającego siedem metali podstawowych, wynika, że prawie 75 % projektów dotyczyło tylko dwóch metali, to jest miedzi i niklu. Środki przeznaczone na zrealizowanie transakcji skupiły się w istotnej większości na miedzi, osiągając aż 88 %. Taka sytuacja świadczy o dużym zainteresowaniu tym metalem, którego podstawą jest między innymi bardzo wysoka cena miedzi na rynkach światowych. Wydatki na eksplorację Analizując przebieg prac eksploracyjnych, łatwo zauważyć, że prowadzone są one etapami. Początkowy etap powinien uwzględniać szczegółowe studium ogólnie dostępnych pojedynczych informacji. Po stwierdzeniu że istnieją interesujące przesłanki co do możliwości występowania mineralizacji lub wstępnie rozpoznanego złoża, należy opracować harmonogram i budżet dalszych prac. Wydatki na te prace przewidywane przez firmy geologiczne i górnicze są wypadkową posiadanych funduszy, strategii korporacyjnej i istniejących opcji finansowania. Od kilku lat hossa na wszystkich rynkach metali nieżelaznych ciągle się utrzymuje, a ceny giełdowe biją kolejne rekordy. Większość terenów górniczych wzbudza żywe zainteresowanie inwestorów, a działki górnicze bez trudu znajdują nabywców, którzy bez wahania oferują zawyżone kwoty pieniężne. Z prognoz specjalistów wynika, że hossa może potrwać jeszcze nawet kilkanaście lat. Z informacji zawartych w tablicy 1 wynika, że do roku 2002 r. wydatki światowych firm górniczych na eksplorację miały tendencję spadkową, by od 2003 r., w ciągu kolejnych pięciu lat notować systematyczny wzrost. W 2007 r. osiągnęły poziom 10,0 mld $ i były istotnie większe niż w latach poprzednich [10]. Zwraca uwagę 40 % zwyżka budżetu w 2007 r., przekładająca się odpowiednio na zmianę kwotową wynoszącą 2,5 mld $. Przedstawione budżety obejmują 1821 kompanii górniczych. Jako dolną granicę wydatków eksploracyjnych przyjęto 100 tys. $, co pozwoliło na uwzględnienie ok. 95 % wszystkich firm zajmujących się tą formą działalności geologiczno-górniczej. Biorąc pod uwagę wydatki na eksplorację, nietrudno zauważyć, że ich wzrost związany jest ze zwiększonym zapotrzebowaniem na określone prace (np. wiercenia geologiczne, badania terenowe i laboratoryjne, przygotowanie infrastruktury) i odpowiednich specjalistów. Taka sytuacja powoduje zwiększanie kosztów prac eksploracyjnych, a co za tym idzie wpływa na wartość projektów. Firmy górnicze muszą być na to przygotowane i systematycznie zwiększać Tablica 1 Szacunkowe budżety eksploracyjne w latach Rok Estimated exploration budgets in Kwota pieniężna budżetu mld $ Zmiana procentowa w stosunku do roku poprzedniego Table 1 Zmiana kwotowa w stosunku do roku poprzedniego w mln $ ,0 + 40, ,1 + 44, ,9 + 28, ,8 + 58, ,4 + 26, ,9 13, ,2 15, ,6 7, ,8 24, ,7 28, ,2 + 13, Źródło : Metals Economics Group [6, 7, 12] Source: MEG [6, 7, 12] 408

3 mld $ Rys. 3. Dynamika wydatków na eksplorację Fig. 3. Dynamics of exploration expenditures Rys. 4. Wydatki na eksplorację obejmujące 1821 firm górniczych (2007) Fig. 4. Exploration expenditures of 1821 mining companies (2007) swoje budżety w tym zakresie. Istotny wkład w znaczący wzrost budżetów eksploracyjnych w latach miały firmy typu junior. Posiłkując się zgromadzonym kapitałem, pochodzącym ze sprzedaży akcji, potrafiły szybko nakręcić koniunkturę. Fundusz eksploracyjny firm typu junior od 2002 r. wzrósł o 909 %, osiągając w 2007 r. ok. 50 % całości budżetu wszystkich firm prowadzących eksplorację. Znacznie bardziej wstrzemięźliwe były firmy typu senior. Na zmiany procentowe trzeba patrzeć z ostrożnością i należy pamiętać o ich względnym charakterze. Po okresie stagnacji w latach nastąpił przełom i marsz w górę z dobrymi prognozami na przyszłość (rys. 3). Dane z 2006 i 2007 r. z kwotami 7,1 mld i 10,0 mld $ na eksplorację, świadczą już o wyraźnym trendzie wzrostowym i przekonaniu o długoterminowej hossie na rynku metali. Z dostępnych materiałów (Mining Journal, Metal Bulletin, MEG) wynika, że złoto, metale podstawowe, diamenty, PGM (Platinum Group Metals) i inne pierwiastki kontynuują rekordowe notowania osiągnięte w 2006 r. Najwięcej środków, aż 77 % całości wydatków, przeznaczono na rozpoznanie złóż zawierających metale podstawowe i złoto (rys. 4). Szczególnie dotyczy to złota jako najbardziej interesującego górniczego przedsięwzięcia inwestycyjnego w ostatnich latach. W opracowaniach z lat poprzednich [5, 6] prognozy na lata były raczej ostrożne, gdyż przewidywały wzrost rzędu od 15 do 25 %. W 2005 r. wydatki na eksplorację miały wynieść nie więcej niż 4,6 mld $, czyli nadal miały być mniejsze niż w rekordowym 1997 r. W optymistycznym raporcie MEG z listopada 2005 r. [7], prognoza podnosiła wartość szacunkowego, sumarycznego budżetu na eksplorację do kwoty 5,1 mld $, zbliżając się tym samym do rekordowego 1997 r., w którym budżet ten wyniósł 5,2 mld $. W materiale tym mówiono o znaczącym wzroście środków przeznaczonych na eksplorację złóż rud miedzi, natomiast rekordowe wzrosty prognozowane były dla cynku o 90 % i niklu o 65 %, w stosunku do 2004 r. W rzeczywistości budżet eksploracyjny 2005 r. zamknął się kwotą 4,9 mld $, a w 2006 r. kwotą 7,1 mld $. Kierunki inwestowania Kierunki inwestowania uwzględniające szereg różnych czynników, w tym ryzyko porażki prac eksploracyjnych oraz wielkość niezbędnych wydatków, rozpatrywane są na ogół w trzech aspektach: geograficznym z podziałem na regiony i kraje, rynkowym z podziałem na rynki metali żelaznych i nieżelaznych, górniczym z podziałem na rodzaje projektów górniczych. Dzięki raportom z kolejnych lat można prześledzić kierunki inwestowania w okresie r. [9, 10]. Kierunki inwestowania 1821 firm górniczych w 2007 r. z podziałem na regiony przedstawiono na rysunku 5. W 2007 r. większość inwestycji była lokowana w Ameryce Łacińskiej (Meksyk, Peru, Chile, Brazylia, Argentyna) oraz w Kanadzie. Na miejscu trzecim znalazły się pozostałe kraje, natomiast Afryka na czwartym miejscu. W części azjatyckiej trzy czwarte wydatków dotyczyły trzech krajów, to jest Filipin, Indonezji i Papui Nowej Gwinei. Największą dynamikę odnotowano w reszcie świata, chodzi tutaj o Chiny, Rosję oraz Mongolię. W grupie krajów afrykańskich, Rys. 5. Budżety na eksplorację z podziałem na regiony (2007) Fig. 5. Geographical diversification of exploration expenditures (2007) Rys. 6. Projekty eksploracyjne realizowane przez firmy typu junior Fig. 6. Exploration projects realized by juniors companies 409

4 RPA, DRC, Angola, Tanzania, Botswana i Ghana gromadzą dwie trzecie wszystkich środków na eksplorację przeznaczonych dla tego kontynentu. Bardzo interesująco przedstawia się rozmieszczenie projektów eksploracyjnych realizowanych przez firmy górnicze typu junior w poszczególnych krajach. Na rysunku 6 przedstawiono kraje o największej liczbie takich projektów, zestawionych za okres styczeń/luty 2008 r. (30 dni). Całość obejmuje 62 projekty. Łatwo zauważyć, że zdecydowanie przodują Australia i Kanada, w których to krajach zarejestrowanych jest najwięcej firm junior. W tym otoczeniu warto zwrócić uwagę na kraje o bardzo dobrze rozwiniętym przemyśle wydobywczym gdzie firmy juniorskie realizują tylko jeden projekt; Chile, RDC, Brazylia, Chiny, Filipiny czy Zambia. Interesująco przedstawiają się projekty eksploracyjne firm typu junior pod względem zainteresowania surowcami (62 projekty na r.), co przedstawiono na rysunku 7. W 31 projektach (50 %) jako jeden z surowców w różnej konfiguracji występuje miedź. Świadczy to o zwiększonym zainteresowaniu tego typu projektami. Na drugim miejscu plasuje się złoto, pojawiające się w 29 projektach. Spory udział w tym zestawieniu ma także srebro, występujące w 24 projektach. Istotna jest również kwestia rodzajów projektów górniczych i podział środków wydatkowanych w poszczególnych grupach. W pracach Metals Economics Group [9, 10] rozróżniono trzy ich rodzaje projekty realizowane od podstaw (grassroots), projekty w ostatniej fazie realizacji (late stage) oraz projekty w istniejących kopalniach (minesite). Do 2006 r. tendencje zmian w finansowaniu poszczególnych rodzajów projektów były podobne. Najwięcej środków pochłaniały projekty zwykłe, a najmniej modernizacyjne. W 2007 r. w projektach w późnej fazie realizacji i projektach w istniejących kopalniach odnotowano niewielkie, kilkuprocentowe zmiany w stosunku do roku poprzedniego. Utrzymuje się w miarę stała tendencja wydatków na projekty realizowane od podstaw oraz wzrost nakładów na projekty w fazie zaawansowanej poprzedzającej podjęcie eksploatacji złoża. Wynika to z dwóch faktów znaczącego wzrostu cen metali oraz trudności związanych z odkrywaniem nowych złóż (nakłady i czas). Wzrost cen sprawił, że sięgnięto po rozwiązania proste i szybkie. Dokonano niezbędnych modernizacji w już działających kopalniach. Wdrożono też do realizacji projekty dotąd nierentowne, lecz opracowane i zakończone. W wypadku projektów zwykłych utrzymała się natomiast dynamika normalna. Podyk- liczba projektów Rys. 7. Rodzaj projektów realizowanych przez firmy typu junior Fig. 7. Types of projects realized by junior companies 41% 20% 39% Grassroots Minesite Late stage Rys. 8. Wydatki z podziałem na rodzaje projektów górniczych (2007) (grassroots od podstaw, late stage ostatnia faza realizacji, minesite w istniejących kopalniach) Fig. 8. Expenditures in different types of mining projects (2007) Tablica 2 Udział firm górniczych w projektach na różnym etapie zaawansowania Table 2 Participation of mining companies in different stage of projects development Lp. Firma PRD PRE FS PFS SC EKS 1 Anglo American Antofagasta Barrick Gold BHP Billiton Codelco Falconbridge Grupo Mexico Inco KGHM Newmont Placer Dome Rio Tinto Teck Cominco WMC Resources PRD produkcja, PRE preprodukcja, FS feasibility study, PFS prefeasibility study, SC studium celowości, EKS eksploracja towana była ona bowiem czynnikiem obiektywnym, jakim jest możliwość odkrycia nowego złoża. Taki podział rodzajowy realizowanych projektów świadczy o ustabilizowanej tendencji, gdyż w niewielkim stopniu różni się od zestawienia z roku poprzedniego. Na uwagę zasługuje fakt większego zainteresowania projektami zaawansowanymi (razem 61 %). Z dostępnych materiałów wynika, że udział bądź współudział firm w projektach geologiczno-górniczych na różnym etapie ich zaawansowania daje możliwość zdywersyfikowania posiadanych aktywów [2, 11]. Zaangażowanie wybranych firm górniczych w projekty na różnym etapie ich rozwoju (kwiecień 2008 r.), poprzez nabycie wyłącznych praw własności lub udziałów, przedstawia tablica 2. Zwraca uwagę fakt zwiększonego zaangażowania firm w projekty na wcześniejszych etapach rozwoju, na co wpływ ma niewątpliwie konieczność uruchomienia mniejszych fundu- 410

5 szy. Ilość projektów na etapie produkcji pozwala przypuszczać, że nie wszystkie projekty prowadzone od podstaw kończą się powodzeniem. Podsumowanie Z omawianych problemów można wnioskować, że kierownictwa firm muszą być przekonane o konieczności prowadzenia prac eksploracyjnych, będących częścią działalności górniczej. Działania te mają na celu odnawianie sczerpywanych w trakcie eksploatacji zasobów lub ich powiększanie. W związku z tym wydatki na eksplorację powinny być uważane jako niezbędne inwestycje w przyszłość i konkurencyjność firmy. Jak łatwo zauważyć, prostym sposobem na wiedzę o projektach eksploracyjnych jest zbieranie informacji na bieżąco, a następnie dokonywanie odpowiednich analiz i ocen. Okazało się, że przeprowadzenie analizy kierunków inwestowania jest zadaniem trudnym do zrealizowania a wiarygodność dostępnych danych budzi szereg wątpliwości. Nie bez znaczenia jest tu sposób udostępniania informacji przez firmy. Wydaje się, że to właśnie inżynierowie powinni odgrywać w tym względzie znaczącą rolę, znając i doceniając zalety standaryzacji. Nie ma jej jednak w raportach rocznych, które część korporacji traktuje jak oficyny reklamowe. Zdarza się też, że ogólnie obowiązujące formy sprawozdań są zniekształcane. Najwięcej uwag krytycznych pojawia się wtedy, gdy mamy do czynienia z informacjami o charakterze fakultatywnym. Do informacji nieobowiązkowych można zaliczyć dane na temat wydatków na eksplorację. W większości sprawozdań rocznych temat ten jest uwzględniany, ale sam termin eksploracji i sposób kwalifikowania wydatków na ten cel jest interpretowany bardzo różnie. Uwzględnienie tematu to jedno, a zupełnie czym innym jest wypełnienie go zawartością. Wiele korporacji górniczych ujawnia kwoty pieniężne przeznaczone na eksplorację. Czyni tak np. Anglo American, Antofagasta i Codelco. Inne zasypują czytelnika szczegółowymi opisami projektów. Domyślamy się, że dane o wydatkach na eksplorację muszą być dedukowane. Formę taką preferują np. BHP Billiton, Grupo Mexico czy Rio Tinto. Zdarza się również, że temat jest w zasadzie pomijany, a o prowadzonej działalności eksploracyjnej dowiadujemy się w niespodziewanych miejscach sprawozdań. Uwagi krytyczne dotyczą nie tylko zagadnienia eksploracji. Odnosi się wrażenie, że publikowane w sprawozdaniach prognozy są zbyt jednostronne. Zapomina się w nich o nieodległej przeszłości, a dominują sformułowania wynikające z istniejącej obecnie hossy na rynkach. Padają też stwierdzenia, że hossa powinna potrwać kilkanaście lat. W tym wypadku przewidywania specjalistów z Metals Economics Group są ostrożniejsze. Nie korelują one jednak z informacjami na temat wielkości rozpoznanych zasobów i bogactw. Literatura 1. Bachowski C., Kudełko J.: Kierunki inwestowania górnictwa rud metali na świecie. Szkoła Eksploatacji Podziemnej, Wydaw. IGSMiE PAN Kraków, 2007, s Kudełko J.: Dywersyfikacja działalności jako strategia wzrostu i rozwoju przedsiębiorstwa. Czasopismo nauk.-techn. górnictwa rud CUPRUM 2006, nr 3, s Płaneta S., Wirth H., Kudełko J., Grotowski A., Ofman P.: Metoda oceny techniczno-ekonomicznej projektów geologiczno-górniczych. Wydaw. CBPM CUPRUM, Wrocław Metals Economics Group, Base Metals And Gold Acquisitions Activity: Strategic Report, March/April Strategies for Copper Reserves Replacement, Metals Economics Group, World Explorations Trends Metals Economics Group, World Explorations Trends Metals Economics Group, A Special Report from Metals Economics Group for the PDAC 2006 and Metals Economics Group, Press Release, November 8, Raporty roczne przedsiębiorstw górniczych, witryny internetowe. 10. Metal Economics Group, Press Release, Record-Setting Exploration Continues in November Metals Economics Group, strona internetowa