Ocena wiedzy i pobrania kwasu foliowego przez kobiety w wieku rozrodczym
|
|
- Jacek Michalik
- 9 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 594 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): Ocena wiedzy i pobrania kwasu foliowego przez kobiety w wieku rozrodczym Assessment of knowledge and intake of folic acid by women of childbearing age Ewa Cieślik, Anna Kościej, Agnieszka Gębusia Katedra Technologii Gastronomicznej i Konsumpcji, Wydział Technologii Żywności, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie Cel badań. Ocena stanu wiedzy na temat roli kwasu foliowego w organizmie człowieka, a także oszacowanie poziomu jego spożycia z dietą. Materiał i metoda. Badania zostały przeprowadzone metodą ankietową, z udziałem 268 kobiet w lat. Wyniki i wnioski. Ankietowane kobiety wśród skutków niedoboru wskazały przede wszystkim wady wrodzone cewy nerwowej. Większość respondentek przyznała że stosuje suplementację diety kwasem foliowym, potrafiły także wskazać przynajmniej jeden produkt spożywczy będący dobrym źródłem tej witaminy. Jednocześnie wykazano niski poziom spożycia produktów będących bogatym źródłem folianów. Słowa kluczowe: kwas foliowy, suplementy diety, kobiety w wieku rozrodczym Aim. To assess the state of knowledge concerning the effects of folic acid deficiency, and also to estimate the level of its dietary intake. Material & method. The study was conducted by means of a questionnaire, on 268 women aged between years. Results & conclusions. The surveyed women manifested the effects of deficiency, primarily neural tube defects. The majority of the surveyed women admitted the use of dietary supplementation with folic acid, they could also indicate at least one food product that was a good source of this vitamin. At the same time they showed a low level of consumption of foods rich in folate. Key words: folic acid, dietary supplements, women of childbearing age Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence mgr inż. Anna Kościej Katedra Technologii Gastronomicznej i Konsumpcji, Uniwersytet Rolniczy ul. Balicka 122, Kraków tel./fax , a.kosciej@gmail.com Wprowadzenie Prawidłowo zbilansowana dieta jest bezpośrednim czynnikiem odpowiadającym za utrzymanie dobrego samopoczucia i stanu zdrowia. Właściwe odżywianie polega na systematycznym dostarczaniu składników odżywczych i regulujących w odpowiednich ilościach i wzajemnych proporcjach. Nieprawidłowe żywienie jest w Polsce problemem powszechnym, a jednym ze składników diety, którego spożywamy w niedostatecznych ilościach jest kwas foliowy (witamina B 9 ). Foliany występują w produktach spożywczych, zarówno pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego. Większość folianów w żywności (około 80%) stanowią zredukowane związki pteroilowieloglutaminowe, tetrahydrofolianowe (FH 4 ) lub dihydrofolianowe (FH 2 ), zawierające do 9 reszt kwasu glutaminowego w wiązaniu γ-peptydowym, głównie metylowe i formylowe [1]. Aby wzbogacić dietę w foliany należy spożywać warzywa takie jak brokuły, brukselka, czy sałata. Duże ilości kwasu foliowego zawierają nasiona roślin strączkowych, drożdże, pełne ziarna zbóż oraz kiełki pszenicy. Ponadto warzywa i owoce zawierające także witaminę C lub β-karoten pietruszka, jarmuż, papryka, kiwi, maliny, pomarańcze a także orzechy. Wśród produktów pochodzenia zwierzęcego do najlepszych źródeł folianów należą podroby, jaja oraz niektóre gatunki ryb (np. łosoś). Niewielkie ilości witaminy B 9 są również syntezowane w przewodzie pokarmowym przez bakterie jelitowe [2-5]. Zawartość folianów w wybranych produktach spożywczych przedstawiono na rycinie 1. Kwas foliowy jest witaminą rozpuszczalną w wodzie, wrażliwą na wysoką temperaturę, światło, tlen, jony metali (miedzi i żelaza) oraz na kwasowość środowiska [4]. Ulega zniszczeniu nawet na skutek zbyt długiego przechowywania produktów spożywczych czy niewłaściwie prowadzonej obróbki termicznej. Na biodostępność folianów wpływa wiele czynników: postać folianów (naturalne, syntetyczne),
2 Cieślik E, Kościej A, Gębusia A. Ocena wiedzy i pobrania kwasu foliowego przez kobiety w wieku rozrodczym 595 µg /100g wątróbka drobiowa wątróbka wołowa wątróbka cielęca szpinak fasola pietruszka żółtko jaja kurzego Ryc. 1. Zawartość folianów w wybranych produktach spożywczych [3, 6] Fig. 1. Folate content in selected foods [3, 6] szparagi orzechy arachidowe migdały buraki kapusta włoska sałata orzehy włoskie szczypiorek awokado sposób obróbki termicznej produktów, funkcjonowanie układu pokarmowego, przyjmowane leki i inne środki, stosowanie restrykcyjnych diet odchudzających, palenie tytoniu lub nadużywanie alkoholu [7]. Bioprzyswajalność witaminy B 9 mogą upośledzać także zaburzenia strukturalne i czynnościowe oraz stany zapalne przewodu pokarmowego (np. choroba trzewna, choroba Leśniowskiego-Crohna) [4]. Na wykorzystanie folianów przez organizm może także oddziaływać stan odżywienia niektórymi witaminami (witaminą B 12, kwasem askorbinowym) i składnikami mineralnymi, szczególnie żelazem, cynkiem, oraz metioniną. Ze względu na interakcje z innymi składnikami w żywności, trudno ustalić dokładną biodostępność folianów z diety. W zależności od produktu wynosi ona od 30 do 80% [1]. Z uwagi na dużą wrażliwość kwasu foliowego na czynniki środowiskowe oraz znaczenie tej witaminy dla organizmu, w niektórych krajach wprowadzono fortyfikację żywności. W Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Wielkiej Brytanii czy Chile wzbogacanie żywności ma charakter obowiązkowy. Z uwagi na stosunkowo niską cenę oraz powszechność spożycia, jako nośniki wybrane zostały mąka oraz produkty zbożowe. Dodatek kwasu foliowego wynosi w tych krajach 0,14 0,24 mg/100 g nośnika. Efektywność fortyfikacji jest wysoka w krajach tych zaobserwowano wzrost stężenia kwasu foliowego we krwi przy jednoczesnym obniżeniu stężenia homocysteiny oraz spadku częstotliwości występowania wad cewy nerwowej. W Polsce fortyfikacja żywności ma charakter dobrowolny. Największą grupę wzbogacanych produktów stanowią produkty zbożowe mąka, płatki śniadaniowe, a także soki i napoje [8, 9]. Najlepiej poznaną funkcją kwasu foliowego jest zapobieganie zaburzeniom układu nerwowego dziecka. Z uwagi na to, że mózg i rdzeń kręgowy zostają wykształcone w pierwszym miesiącu ciąży, odpowiednią podaż kwasu foliowego należy zapewnić na minimum trzy miesiące przed planowaną ciążą [10, 11]. Ponieważ Polska należy do krajów o najwyższej w Europie umieralności niemowląt z powodu wad cewy nerwowej, od 1997 r. prowadzony jest Program Pierwotnej Profilaktyki Wad Cewy Nerwowej, którego celem jest rozpowszechnianie wiedzy na temat wpływu niedoboru kwasu foliowego na powstanie wad cewy nerwowej oraz kształtowanie właściwych nawyków dotyczących jego przyjmowania przez wszystkie kobiety w wieku rozrodczym w dawce 0,4 mg na dobę [12]. Niedostateczne wysycenie organizmu kwasem foliowym prowadzi również do powstania anemii megaloblastycznej. Towarzyszy ona często niedokrwistości z niedoboru żelaza, występuje także w stanach zwiększonego zapotrzebowania (np. ciąża), upośledzonego wchłaniania, chorobach układu pokarmowego i przewlekłych stanach chorobowych. Stanowi także 1/3 przypadków anemii na tle niedoboru występujących wśród osób w zaawansowanym wieku [13]. Coraz bardziej doceniana jest rola suplementacji kwasem foliowym wśród osób w zaawansowanym wieku. Niedostateczna podaż kwasu foliowego z dietą jest związana ze wzrostem poziomu homocysteiny (hiperhomocysteinemią). Jest to aminokwas siarkowy, powstający w wyniku przemian innego aminokwasu metioniny, powszechnie występującej w produktach spożywczych o dużej zawartości białka. Proces powstawania homocysteiny jest odwracalny w wyniku przemian metabolicznych homocysteiny ulega transsulfuracji do cystationiny i dalej do cysteiny lub poprzez remetylację do metioniny. W procesie tym niezbędny jest kwas foliowy. Służy on jako dawca grupy metylenowej dla metylotransferazy, enzymu odpowiedzialnego za metylację homocysteiny. Zbyt niska podaż folianów przyczynia się do ograniczenia remetylacji homocysteiny do metioniny. Skutkuje to podwyższoną ilością homocysteiny w osoczu krwi, będąc bodźcem wielokierunkowych powikłań zdrowotnych [14,15]. Opisano współzależność między niedoborami kwasu foliowego i witaminy B 12 a wysokim poziomem homocysteiny i występowaniem chorób neurodegeneracyjnych (m.in. demencji, Parkinsona, Alzheimera). Kwas foliowy uczestnicząc w syntezie i utrzymaniu prawidłowego poziomu neuroprzekaźników wpływa także na funkcje psychomotoryczne, zdolności zapamiętywania i ogólne funkcje umysłowe [5, 16-20]. Uważa się, że kwas foliowy w fizjologicznych lub nieznacznie wyższych dawkach może odgrywać rolę ochronną w profilaktyce nowotworów. Jednocześnie znacznie podwyższone stężenie kwasu foliowego może prowadzić do hipermetylacji DNA. Skutkiem może być inaktywacja genów supresorowych odpowiedzialnych za kontrolę podziałów komórkowych, co doprowadza do szybszego wzrostu i replikacji wszystkich komórek, w tym komórek nowotworowych [10, 21]. W świetle najnowszych badań suplementacja kwasem foliowym może okazać się obiecującym elementem profilaktyki
3 596 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): związanego z wiekiem zwyrodnienia plamki żółtej i upośledzenia przepływu krwi w naczyniach krwionośnych ucha środkowego, a przez to do postępującej z wiekiem utraty słuchu [22, 23]. Inne kierunki badań wskazują na możliwość zastosowania kwasu foliowego w celu zwiększenia mineralizacji kości, również kobiet w wieku postmenopauzalnym [23-27]. Ze względu na niewystarczającą podaż folianów z dietą, a także czynniki istotnie ograniczające ich wykorzystanie przez organizm, niedostateczne wysycenie organizmu kwasem foliowym jest w Polsce jednym z najczęściej spotykanych błędów żywieniowych wśród osób w każdym przedziale wiekowym [28-33]. Cel badań Określenie poziomu wiedzy dotyczącej roli kwasu foliowego i skutków jego niedoboru, a także oszacowanie poziomu pobrania kwasu foliowego z produktów spożywczych i suplementów. Materiał i metodyka Badania ankietowe przeprowadzono z udziałem losowo wybranej grupy 268 kobiet w wieku lat. W badanej populacji 73% ankietowanych osób posiadało wykształcenie wyższe, natomiast 27% średnie. Narzędzie badawcze stanowił kwestionariusz ankiety skonstruowany specjalnie do celów tego badania. Kwestionariusz zawierał 14 pytań, zarówno zamkniętych, jak i otwartych, a także wielokrotnego wyboru. Pytania dotyczyły wiedzy na temat znaczenia kwasu foliowego w organizmie, przyjmowania suplementów diety i naturalnych źródeł kwasu foliowego. Respondentki zapytano także o częstotliwość spożycia wybranych grup produktów. Uzyskane wyniki poddano analizie w programie Microsoft Office Excel 2007, uwzględniając jako czynnik różnicujący wykształcenie ankietowanych kobiet. Wyniki i dyskusja W pierwszym pytaniu zwrócono się do ankietowanych z prośbą o odpowiedź, czy stosują suplementy diety. Twierdząco odpowiedziało 60% badanych kobiet, w tym 73% z wykształceniem wyższym oraz 47% z wykształceniem średnim. We wszystkich przypadkach stosowanymi suplementami były kompleksy witaminowo-mineralne. Podobne wyniki uzyskała Suliga [34] do stosowania suplementów witaminowych i mineralnych przyznało się 62% respondentek. Jednocześnie 83% respondentek z wykształceniem wyższym oraz 87% z wykształceniem średnim odpowiedziało, że nie przyjmują oddzielnych suplementów zawierających wyłącznie witaminy z grupy B. Prawdopodobnie ma to związek ze stosowaniem przez większość ankietowanych zestawów witaminowo-mineralnych, w których witaminy z grupy B także się znajdują. Na pytanie o opinię odnośnie stosowania suplementów, 64% badanych odpowiedziało, że jest to konieczne dla utrzymania dobrego zdrowia. Z kolei 27% uznało, że jest to modne, a tylko 9% że zbędne. Większość badanych 85% (w tym 84% z wykształceniem wyższym oraz 86% z wykształceniem średnim) stwierdziło, że wzbogacanie diety w suplementy kwasu foliowego jest ważne dla zdrowia. Równocześnie 58% przyznało, że stosuje kwas foliowy w formie tabletek. Posiadane wykształcenie nie było w tym pytaniu czynnikiem determinującym. Jest to zdecydowanie wyższy wynik niż w badaniach przeprowadzonych przez Grochans i wsp. [35]. Badając 220 studentek ze Szczecina wykazali oni, że zaledwie 18% stosowało suplementację kwasem foliowym. Twarduś i wsp. [36] w badaniach przeprowadzonych wśród 185 krakowskich studentek wykazały, że aż 96,8% badanych nie zażywało kwasu foliowego. Filipiak-Florkiewicz i wsp. [28] badając grupę młodzieży z małopolskich szkół wykazali, że większość spośród 568 przebadanych osób 90% zagrożona była niedoborem kwasu foliowego. Z kolei Hamułka i wsp. [29] wykazały, że suplementację kwasem foliowym przed zajściem w ciążę stosowało zaledwie 24% badanych kobiet. Wyższe wyniki uzyskała Suliga [34]. Badając 200 ciężarnych wykazała, że kwas foliowy w czasie ciąży stosowało 88% badanych, a 33% przyjmowało go jeszcze przed ciążą. Kolejne pytanie o powody stosowania kwasu foliowego było pytaniem otwartym. Odpowiedzi zostały różnie sformułowane, jednakże wszystkie kobiety deklarujące w poprzednim pytaniu zażywanie kwasu foliowego podały, że czynnikiem decydującym była obecna lub planowana ciąża. Ankietowane kobiety zapytano następnie, czy uważają iż witaminy z grupy B oraz witamina C mogą zwiększać przyswajalność kwasu foliowego. Twierdząco odpowiedziało 40% badanych, natomiast większość (57%) przyznała, że nie potrafi udzielić odpowiedzi na to pytanie. Wykształcenie kobiet okazało się czynnikiem istotnie wpływającym na wiedzę w tym zakresie. W grupie kobiet które udzieliły poprawnej odpowiedzi 59% miało wykształcenie wyższe, a 21% średnie. W kolejnym pytaniu poproszono badane o wskazanie produktów będących najlepszym źródłem kwasu foliowego (ryc. 2). Kobiety posiadające wykształcenie wyższe częściej wskazywały na nasiona roślin strączkowych (75% odpowiedzi), ciemnozielone warzywa liściowe
4 Cieślik E, Kościej A, Gębusia A. Ocena wiedzy i pobrania kwasu foliowego przez kobiety w wieku rozrodczym 597 % cielęcina Produkty będące najlepszymi źródłami kwasu foliowego to wątróbka rośliny strączkowe ziemniaki produkty mleczne wykszt. wyższe Ryc. 2. Opinia respondentek na temat źródeł kwasu foliowego. Źródło: badania własne Fig. 2. Respondents opinions about sources of folic acid. Source: own research (73%), wątróbkę (53%), banany (35%) oraz ryby morskie (33%) aniżeli osoby z wykształceniem średnim (odpowiednio 65%, 64%, 43%, 28%, 23% wskazań). Mimo to zaobserwowane różnice nie były statystycznie istotne. Wyniki te są zbliżone do uzyskanych przez Ehmke-Emczyńską i Kunachowicz [37]. W przeprowadzonych przez nie badaniach, spośród 180 ankietowanych kobiet, 80% jako dobre źródło kwasu foliowego wskazało warzywa liściowe a 66% rośliny strączkowe. Z kolei w badaniach Wyki i Mikołajczak [33] 37% kobiet na pytanie o produkty bogate w foliany odpowiedziało kapusta, brokuły i kalafior, 23% wskazało wątróbkę a 18% rośliny strączkowe. W dalszej kolejności ankietowane zapytano o częstotliwość spożycia wybranych produktów zawierających kwas foliowy. Odpowiedzi na to pytanie przedstawiono w tabeli I. żółtko jaj ryby morskie oliwa z oliwek wykszt. średnie ciemnozielone warzywa liściowe banany Mimo iż duża grupa ankietowanych poprawnie wymieniła dobre źródła kwasu foliowego, to jednak produkty te spożywane były dość rzadko, co stwarza ryzyko niedoborów tej witaminy. Ciemnozielone warzywa liściowe spożywało codziennie 9% ankietowanych, a rośliny strączkowe zaledwie 1,5% kobiet. Wątróbkę respondentki spożywały sporadycznie aż 55% kobiet odpowiedziało, że przyrządza ją nie częściej niż raz na dwa tygodnie, a ponad 1/3 badanych przyznała, że nie spożywa jej wcale. Ankietowane posiadające średnie wykształcenie rzadziej spożywały ciemnozielone warzywa liściowe, ryby morskie czy oliwę z oliwek aniżeli kobiety z wykształceniem wyższym. Zaobserwowane różnice nie były istotne statystycznie. Ostatnie pytanie zadane ankietowanym dotyczyło skutków niedoboru kwasu foliowego. Najwięcej badanych 88% wiedziało, że niedobór kwasu foliowego może być przyczyną występowania wad wrodzonych cewy nerwowej (ryc. 3) % wady cewy nerwowej choroby układu krążenia Skutki niedoboru kwasu foliowego to osteoporoza wykszt. wyższe Ryc. 3. Wiedza ankietowanych w zakresie skutków niedoboru kwasu foliowego. Źródło: opracowanie własne Fig. 3. Respondents knowledge on the effects of folic acid deficiency. Source: own research cukrzyca choroby degeneracyjne układu nerwowego wykszt. średnie anemia Tabela I. Częstotliwość spożycia wybranych grup produktów. Źródło: opracowanie własne Table I. Frequency of consumption of selected product groups. Source: own research Częstotliwość spożycia (%) w zależności od wykształcenia (W wykszt. wyższe, Ś średnie) Grupa produktów codziennie < 3 x w tyg. 1-3 x w tyg. raz na 2 tyg. rzadziej wcale W Ś W Ś W Ś W Ś W Ś W Ś Banany 13 7, ,02 27,4 29,3 22,1 19, ,6 6,5 2,52 Ciemnozielone warzywa liściowe 11,2 6,7 23,6 16,68 28,34 33,66 22,1 18,94 14,3 20,02 0,46 4 Oliwa z oliwek 13,4 13,4 24,6 18,8 21,3 20,48 11,9 14,2 17,9 12,68 10,9 20,44 Ryby morskie 2 0 7,04 4,34 34,9 29,6 29,5 33,6 18,7 20,3 2 6 Żółtko jaj 4 4, ,4 44,85 7,05 14,86 1,2 4,4 0,37 2,1 Produkty mleczne 63,4 59, ,5 13, ,72 2,5 1,22 0 0,96 Ziemniaki 7,99 10,6 38,68 41,9 34,3 26,14 8,74 11,4 7 9,4 3,29 0,51 Rośliny strączkowe 2 0,98 6 5,94 15,5 18,08 33,1 35,54 40,4 34,22 3 5,24 Cielęcina 0, ,98 5 3,94 11,7 13,6 51, ,34 18,48 Wątróbka 0 0 0,74 0 0, , ,9 28,52 44,6
5 598 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): Zaledwie 1/3 respondentek wskazała na choroby degeneracyjne układu nerwowego, a 30% anemię. O ile wady wrodzone cewy nerwowej wskazała większość ankietowanych, o tyle pozostałe skutki niedoboru folianów okazały się mniej znane. Wykształcenie okazało się być czynnikiem wpływającym na odpowiedź wśród kobiet z wykształceniem wyższym częściej wskazywane były choroby degeneracyjne układu nerwowego (o 5% więcej odpowiedzi) oraz anemia 7% więcej wskazań niż wśród kobiet posiadających wykształcenie średnie. Jednocześnie panie ze średnim wykształceniem częściej wskazywały błędnie osteoporozę. W badaniach Grochans i wsp. [35] 65% ankietowanych deklarowało znajomość roli kwasu foliowego w organizmie. Z kolei w badaniach Wyki i Mikołajczak prawie połowa kobiet odpowiedziała, że kwas foliowy zmniejsza ryzyko powstawania wad cewy nerwowej u płodu, a 21% stwierdziło, że zapobiega on niedokrwistości [33]. W badaniach przeprowadzonych wśród kobiet w wielu rozrodczym z rejonu Warszawy Sztumska i Mazur [38] wykazały, iż zaledwie 14,8% ankietowanych wiedziało, że kwas foliowy zmniejsza ryzyko wad układu nerwowego płodu, 22% twierdziło że zapobiega niedokrwistości, a 6,3% chroni przed chorobami serca. Uzyskane wyniki wskazują na niedostateczny poziom wiedzy kobiet w zakresie znaczenia kwasu foliowego. Badana grupa stanowi populację, w której taka wiedza jest szczególnie istotna, ze względu na wiek prokreacyjny. Wskazuje to na potrzebę intensyfikacji działań na rzecz promocji zdrowia, w celu wypracowania właściwych nawyków żywieniowych oraz zapobiegania skutkom niedoboru kwasu foliowego. Wnioski 1. Badana grupa w większości (85%) uważała, że kwas foliowy jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Równocześnie zaledwie 58% stosowało suplementację tą witaminą. 2. W grupie deklarującej uzupełnianie diety w kwas foliowy zdecydowaną większość (96%) stanowiły kobiety poniżej 35 roku życia. Motywem przyjmowania suplementów kwasu foliowego przez respondentki była obecna bądź planowana ciąża. 3. Większość (88%) ankietowanych wiedziała, że niedobór kwasu foliowego może powodować wady cewy nerwowej. Inne skutki były znane niewielkiej grupie osób, co wskazuje na niedostateczny poziom wiedzy w tym zakresie. 4. Duża grupa ankietowanych (75%) potrafiła wskazać prawidłowo przynajmniej jedną grupę produktów bogatych w kwas foliowy. 5. W zakresie wiedzy na temat źródeł kwasu foliowego odnotowano istotne statystycznie różnice uzależnione od poziomu wykształcenia kobiet 6. Równocześnie zaobserwowano niskie spożycie produktów zawierających naturalny kwas foliowy, co świadczy o braku zastosowania posiadanej wiedzy w praktyce. Piśmiennictwo / References 1. Ziemlański Ś, Wartanowicz M. Rola folianów w żywieniu kobiet i dzieci. Pediatr Współcz Gastroenterol Hepatol Żyw Dziec 2001, 3(2): Kłaczkow G, Anuszewska E. Kwas foliowy i jego znaczenie dla prawidłowego rozwoju organizmu człowieka. Przew Lek 2000, 5: Kunachowicz H, Nadolna I, Iwanow K, Przygoda B. Tabele wartości odżywczej wybranych produktów spożywczych i typowych potraw. PZWL, Warszawa Wiśniewska K. Wysocki J. Kwas foliowy i jego znaczenie w pierwotnej profilaktyce wrodzonych wad rozwojowych. Wrodzone wady rozwojowe w Polsce w latach Dane z Polskiego Rejestru Wrodzonych Wad Rozwojowych. Ośrodek Wydawnictw Naukowych, Poznań Zhuo J, Pratico D. Acceleration of brain amyloidosis in an Alzheimer s disease mouse model by a folate, vitamin B6 and B12-deficient diet. Exp Gerontol 2010, 45: Cieślik E, Kościej A. Kwas foliowy występowanie i znaczenie. Probl Hig Epidemiol 2012, 93(1): Tamura T, Picciano M. Folate and human reproduction. Am J Clin Nutr 2007, 83: Sicińska E, Pelc A. Produkty wzbogacone jako potencjalne źródło kwasu foliowego w żywieniu człowieka. Rocz PZH 2011, 62, Kapka-Skrzypczak L, Niedźwiecka J, Skrzypczak M, Diatczyk J, Wojtyła A. Kwas foliowy skutki niedoboru i zasadność suplementacji. Med Og Nauk Zdr 2012, 18(1): Cieslik E, Gębusia A. Skutki niedostatecznej podaży kwasu foliowego ze szczególnym uwzględnieniem znaczenia dla kobiet w wieku rozrodczym. Hygeia Publ Health 2011, 46(4): Green N. Folic acid supplementation and prevention of birth defects. J Nutr 2002, 8(suppl): 2356S Brzeziński Z. Kwas foliowy w zapobieganiu wadom wrodzonym cewy nerwowej. Med Wieku Rozw 1998, 2: Andres E, Federici L, Serraj K, et al. Update of nutrientdeficiency anemia in elderly patients. Eur J Int Med 2008, 19: Waśkiewicz A, Sygnowska E, Broda G. Dietary intake of vitamins B6, B12 and folate in relation to homocysteine serum concentration in the adult polish population WOBASZ project. Kardiol Pol 2010, 68:
6 Cieślik E, Kościej A, Gębusia A. Ocena wiedzy i pobrania kwasu foliowego przez kobiety w wieku rozrodczym Kraczkowska S, Suchocka Z, Pachecka J. Podwyższone stężenie homocysteiny we krwi jako wskaźnik zagrożenia zdrowia. Biul Wydz Farm AMW 2005, 3: Hogervorst E, Ribeiro H, Molyneux A, et al. Plasma homocysteine levels, cerebrovascular risk factor, and cerebral white matter changes in patients with Alzheimer disease. Arch Neurol 2002, 59: Seshadri S, Beiser A, Selhub J, et al. Plasma homocysteine as a risk factor for dementia and Alzheimer s disease. N Eng J Med 2002, 346: Ravaglia G, Forti P, Maioli F, et al. Homocysteine and folate as risk factors for dementia and Alzheimer disease. Am J Clin Nutr 2005, 82, 3: Refsum H, Smith A. Low vitamin B12 status in confirmed Alzheimer s disease as revealed by serum holotranscobalamin. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2003, 74: Fenech M. Folate, DNA damage and the aging brain. Mechanisms Ageing Development 2010, 131: Jägerstad M. Folic acid fortification prevents neural tube defects and may also reduce cancer risks. Acta Paediatr 2012, 101(10): Christen W, Glynn R, Chew E, et al. Folic Acid, Pyridoxine, and Cyanocobalamin Combination Treatment and Age- Related Macular Degeneration in Women. The Women s Antioxidant and Folic Acid Cardiovascular Study. Arch Intern Med 2009, 169(4): Gopinath B, Flood V, Rochtchina E, et al. Serum Homocysteine and Folate Concentrations Are Associated with Prevalent Age- Related Hearing Loss. J Nutr 2010, 140, 8: Cagnacci A, Baldassari F, Rivolta G, et al. Relation of homocysteine, folate, and vitamin B12 to bone mineral density of postmenopausal women. Bone 2003, 33, 6: Galvan-Portillo M, Onate-Ocana L, Perez-Perez G, et al. Dietary folate and vitamin B12 intake before diagnosis decreases gastric cancer mortality risk among susceptible MTHFR 677TT carriers. Nutrition 2010, 26: Kim YI. Folate: a magic bullet or a double edged sword for colorectal cancer prevention? Gut 2006, 55: Kim YI. Folate and colorectal cancer: an evidence-based critical review. Mol Nutr Food Res 2007, 51: Filipiak-Florkiewcz A, Grzych-Tuleja E, Cieślik E, et al. Assessment of folate intake with daily diets by adolescents. Ann Nutr Metab 2011, 58(suppl 3): Hamułka J, Wawrzyniak A, Zielińska U. Ocena spożycia folianów, witaminy B12 i żelaza u kobiet w ciąży. Żyw Człow Metab 2003, 30(1/2): Sicińska E, Wyka J. Spożycie folianów w Polsce na podstawie piśmiennictwa z ostatnich 10 lat ( ). Rocz PZH 2011, 62, 3: Kalemba-Drożdż M. Niedobory folianów w diecie i ich wpływ na stabilność genetyczną. Interdyscyplinarne aspekty nauk o zdrowiu. Krakowskie Wyd Edukacyjne 2010: Mędrela-Kuder E. Wybrane zwyczaje żywieniowe kobiet w ciąży. Rocz PZH 2006, 57, 4: Wyka J, Mikołajczak J. Podaż kwasu foliowego w racjach pokarmowych wrocławianek w wieku lat oraz ocena wiedzy o jego znaczeniu dla zdrowia. Rocz PZH 2007, 58, 4: Suliga E. Zachowania żywieniowe kobiet w ciąży. Pediatric Endocrinology, Diabet Metabol 2011, 17, 2: Grochans E, Ćwiek D, Czajka R i wsp. Analiza wybranych czynników wpływających na stan zdrowia kobiet w okresie przedkoncepcyjnym. Ann UMCS 2005, 60, 16: Twarduś K, Perek M, Krzeczowska B. Wiedza, postawy i zachowania studentek w zakresie profilaktyki wad cewy nerwowej. Ann UMCS 2003, 58, 13, Ehmke-Emczyńska E, Kunachowicz H. Badanie ankietowe wśród kobiet w wieku rozrodczym dotyczące pierwotnej profilaktyki wad cewy nerwowej. Hygeia Publ Health 2011, 46(1): Szumska A, Mazur J. Ocena wiedzy, postaw i zachowań zdrowotnych kobiet w wieku rozrodczym wobec profilaktycznego działania kwasu foliowego. Med Wieku Rozw 1999, 3:
ROLA SUPLEMENTACJI W UZUPEŁNIANIU NIEDOBORÓW WITAMIN I SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W DIECIE POLAKÓW, OBJĘTYCH BADANIEM WOBASZ**
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLI, 28, 3, str. 34 Elżbieta Sygnowska, Anna Waśkiewicz* ROLA SUPLEMENTACJI W UZUPEŁNIANIU NIEDOBORÓW WITAMIN I SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W DIECIE POLAKÓW, OBJĘTYCH BADANIEM WOBASZ**
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LVIII, SUPPL. XIII, 268 SECTIO D 2003
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LVIII, SUPPL. XIII, 268 SECTIO D 2003 Zakład Pielęgniarstwa Klinicznego Instytut Pielęgniarstwa WOZ CM UJ w Krakowie Jagiellonian University
Reprint portalu e-medycyna.pl
Reprint portalu e-medycyna.pl Stosowanie złożonych źródeł folianów w profilaktyce wad cewy nerwowej oraz innych zaburzeń spowodowanych niedoborami folianów w okresie planowania ciąży i w ciąży State of
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 98 SECTIO D 2004
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 98 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty
MIĘSO, WĘDLINY, RYBY, JAJKA I NASIONA ROŚLIN STRĄCZKOWYCH W DIECIE DZIECKA
MIĘSO, WĘDLINY, RYBY, JAJKA I NASIONA ROŚLIN STRĄCZKOWYCH W DIECIE DZIECKA Wartość odżywcza Żywność z tej grupy należy do grupy produktów białkowych. Białko mięsa, ryb i jaj charakteryzuje sie dużą wartością
ZMIANY ODŻYWIANIA SIĘ KOBIET W CZASIE CIĄŻY
Agnieszka Palka, Kamil Rzeźnikowski Akademia Morska w Gdyni ZMIANY ODŻYWIANIA SIĘ KOBIET W CZASIE CIĄŻY Dieta kobiety ciężarnej jest istotnym czynnikiem wpływającym na zdrowie zarówno matki, jak i dziecka.
OCENA CZYNNIKÓW WPŁYWAJĄCYCH NA ZAKUP I STOSOWANIE PREPARATÓW WITAMINOWO MINERALNYCH PRZEZ UCZNIÓW SZKÓŁ POLICEALNYCH
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 3, str. 987-992 Aneta Kościołek 1), Magdalena Hartman 2), Katarzyna Spiołek 1), Justyna Kania 1), Katarzyna Pawłowska-Góral 1) OCENA CZYNNIKÓW WPŁYWAJĄCYCH NA ZAKUP
SPOŁECZEŃSTWO OD KUCHNI Integracja międzypokoleniowa mieszkańców Śliwkowego Szlaku
SPOŁECZEŃSTWO OD KUCHNI Integracja międzypokoleniowa mieszkańców Śliwkowego Szlaku NASZE KULINARNE TRADYCJE NASZE KULINARNE TRADYCJE Co składa się na nie? Bez jakich produktów i potraw nie wyobrażamy sobie
Kwas foliowy występowanie i znaczenie
Cieślik Artykuły E, Kościej poglądowe A. Kwas foliowy / review występowanie papers i znaczenie Kwas foliowy występowanie i znaczenie Folic acid occurrence and significance Ewa Cieślik, Anna Kościej Małopolskie
Folian IV generacji. Aktywny folian!
Folian IV generacji Aktywny folian! Folian IV generacji KWAS FOLIOWY Suplementy/żywność wzbogacona DHFR UMFA Suplementacja kwasem foliowym może przyczyniać się do gromadzenia nieaktywnego kwasu foliowego
OCENA STOSOWANIA SUPLEMENTÓW DIETY ORAZ STOPNIA WIEDZY NA TEMAT SUPLEMENTACJI WŚRÓD LICEALISTÓW Z DĘBICY
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLVI, 2013, 2, str. 194 199 Marian Gil, Patryk Ciszek, Elżbieta Głodek OCENA STOSOWANIA SUPLEMENTÓW DIETY ORAZ STOPNIA WIEDZY NA TEMAT SUPLEMENTACJI WŚRÓD LICEALISTÓW Z DĘBICY Katedra
Krytyczne okresy rozwoju narządów
Krytyczne okresy rozwoju narządów Okres zygoty Okres zarodkowy (w tygodniach) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 cewa nerwowa (WCN) serce (wady serca) kończyny górne nerki kończyny dolne warga górna podniebienie
OCENA ILOŚCIOWA SKŁADNIKÓW MINERALNYCH I WITAMIN W DIETACH LUDZI STARSZYCH ZRZESZONYCH W WYBRANYCH WARSZAWSKICH STOWARZYSZENIACH SPOŁECZNYCH CZ. III.
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 2, str. 117 122 Agnieszka Stawarska, Andrzej Tokarz, Magdalena Kolczewska OCENA ILOŚCIOWA SKŁADNIKÓW MINERALNYCH I WITAMIN W DIETACH LUDZI STARSZYCH ZRZESZONYCH W WYBRANYCH
Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta
Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta CHOROBY DIETOZALEŻNE W POLSCE 2,150,000 osób w Polsce cierpi na cukrzycę typu II 7,500,000 osób w Polsce cierpi
10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA
10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA 10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Należy spożywać produkty z różnych grup żywności (dbać o urozmaicenie posiłków) Kontroluj masę ciała (dbaj o zachowanie
Warszawa, 22.10.2010r. Katarzyna Stoś. Instytut Żywności i Żywienia
Warszawa, 22.10.2010r. Katarzyna Stoś Instytut Żywności i Żywienia 1. Suplementy diety- źródło składników o działaniu fizjologicznym, częstość stosowania 2. Zasadność suplementacji 3. 4. 5. Poziomy witamin
Normy wyżywienia Racje pokarmowe. Roman Cichon Katedra Żywienia i Dietetyki CM UMK Bydgoszcz 2015
Normy wyżywienia Racje pokarmowe Roman Cichon Katedra Żywienia i Dietetyki CM UMK Bydgoszcz 2015 1 Normy wyżywienia (zalecane racje pokarmowe) (recommended pattern of food use) dzienne zestawy produktów
8.2. Wartość odżywcza produktów spożywczych Czynniki kształtujące wartość odżywczą produktów spożywczych...185
SpiS treści 1. Znaczenie nauki o żywieniu człowieka...9 1.1. Cele i zadania nauki o żywieniu...9 1.2. Rozwój nauki o żywieniu człowieka...9 1.3. Problemy żywieniowe Polski i świata...11 1.4. Organizacje
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 97 SECTIO D 2004
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 97 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty
Żywienie a nastrój. Składniki odżywcze wpływające na nastrój:
Żywienie a nastrój dr inż. Joanna Myszkowska-Ryciak Katedra i Zakład Dietetyki SGGW w Warszawie Składniki odżywcze wpływające na nastrój: Kwas foliowy Witamina B 6 Witamina B 12 Witamina D Witamina C Kwasy
ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY. Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r
ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE - definicja Prawidłowe odżywianie to nie tylko dostarczenie organizmowi energii, ale także
Edward Tlałka 1, Maria Zadarko-Domaradzka 1, Marek Sobolewski 2
Wydawnictwo UR 2007 Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego ISSN 1730-3524 Rzeszów 2008, 2, 161 165 Edward Tlałka 1, Maria Zadarko-Domaradzka 1, Marek Sobolewski 2 Wiedza i postawy kobiet w zakresie
Rola poszczególnych składników pokarmowych
Zdrowy styl życia Rola poszczególnych składników pokarmowych 1. Białka Pełnią w organizmie funkcję budulcową. Są składnikiem wszystkich tkanek oraz kości. 2. Tłuszcze Pełnią w organizmie funkcję energetyczną.
Stanowisko Zespołu Ekspertów w sprawie zapobiegania wadom wrodzonym cewy nerwowej II potomstwa poprzez stosowanie kwasu foliowego
Stanowisko Zespołu Ekspertów w sprawie zapobiegania wadom wrodzonym cewy nerwowej II potomstwa poprzez stosowanie kwasu foliowego Streszczenie Wady cewy nerwowej (WCN), zwłaszcza rozszczep kręgosłupa i
ZDROWO AKTYWNI SZKOŁA PODSTAWOWA NR 8 W TARNOWIE
ZDROWO AKTYWNI SZKOŁA PODSTAWOWA NR 8 W TARNOWIE PIRAMIDY EGIPSKIE Piramidy to budowle, które przetrwały tysiące lat. Najbardziej trwała była ich podstawa, czyli część zbudowana na ziemi. PIRAMIDA ZDROWEGO
ŻYWIENIE DZIECI I MŁODZIEŻY W WIEKU SZKOLNYM A ICH ZDROWIE
WYDZIAŁ NAUK O ŻYWIENIU CZŁOWIEKA I KONSUMPCJI SGGW POLSKIE TOWARZYSTWO NAUK ŻYWIENIOWYCH ŻYWIENIE DZIECI I MŁODZIEŻY W WIEKU SZKOLNYM A ICH ZDROWIE dr hab. Jadwiga Hamułka, prof. SGGW dr hab. Anna Kołłajtis-Dołowy
Miejsce mięsa w diecie
Miejsce mięsa w diecie Walory zdrowotne mięsa od dawna są przedmiotem kontrowersyjnych poglądów wśród ludzi. Jedni widzą w mięsie znakomite źródło niezbędnych składników odżywczych, inni natomiast przypisują
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 96 SECTIO D 2004
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 96 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty
WPŁYW WYBRANYCH CZYNNIKÓW NA ZAKUP I STOSOWANIE PRZEZ OSOBY STARSZE WITAMINOWO-MINERALNYCH SUPLEMENTÓW DIETY
ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2009, 4 (65), 271 277 AGNIESZKA SARAN, GRAŻYNA DUDA 1 WPŁYW WYBRANYCH CZYNNIKÓW NA ZAKUP I STOSOWANIE PRZEZ OSOBY STARSZE WITAMINOWO-MINERALNYCH SUPLEMENTÓW DIETY Streszczenie
OCENA STANU WIEDZY UCZNIÓW SZKÓŁ POLICEALNYCH NA TEMAT DODATKÓW DO ŻYWNOŚCI
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLV, 2012, 3, str. 1055 1059 Aneta Kościołek 1, Magdalena Hartman 2, Katarzyna Spiołek 1, Justyna Kania 1, Katarzyna Pawłowska-Góral 1 OCENA STANU WIEDZY UCZNIÓW SZKÓŁ POLICEALNYCH
"Program pilotażowy - Dieta Mamy".
"Program pilotażowy - Dieta Mamy". Dnia 1.10.2019 r Szpital Powiatowy im.t.malińskiego w Śremie podjął współpracę z programem pilotażowym Standard szpitalnego żywienia kobiet w ciąży i w okresie poporodowym-dieta
WARTOŚĆ ODŻYWCZA DIETY KOBIET W WIEKU ROZRODCZYM ZAMIESZKAŁYCH NA TERENIE POLSKI
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 3, str. 252-256 Anna Waśkiewicz, Elżbieta Sygnowska WARTOŚĆ ODŻYWCZA DIETY KOBIET W WIEKU ROZRODCZYM ZAMIESZKAŁYCH NA TERENIE POLSKI Zakład Epidemiologii, Prewencji
SPIS TREŚCI. 1. Znaczenie nauki o żywieniu. 2. Gospodarka energetyczna organizmu człowieka. 3. Podstawowe składniki pokarmowe i ich rola
3 SPIS TREŚCI 1. Znaczenie nauki o żywieniu 1.1. Cele i zadania nauki o żywieniu................................................8 1.2. Rozwój nauki o żywieniu człowieka.............................................9
SUPLEMENTACJA WITAMINOWO-MINERALNA U LUDZI STARSZYCH ZRZESZONYCH W WYBRANYCH WARSZAWSKICH STOWARZYSZENIACH SPOŁECZNYCH CZ. III.
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 1, str. 30 35 Andrzej Tokarz, Agnieszka Stawarska, Magdalena Kolczewska SUPLEMENTACJA WITAMINOWO-MINERALNA U LUDZI STARSZYCH ZRZESZONYCH W WYBRANYCH WARSZAWSKICH STOWARZYSZENIACH
Skutki niedostatecznej podaży kwasu foliowego ze szczególnym uwzględnieniem znaczenia dla kobiet w wieku rozrodczym
Cieślik Hygeia E Public i wsp. Health Skutki 2011, niedostatecznej 46(4): 431-436 podaży kwasu foliowego ze szczególnym uwzględnieniem znaczenia dla kobiet... 431 Skutki niedostatecznej podaży kwasu foliowego
Suplementacja witaminowo-mineralna u kobiet w wieku prekoncepcyjnym
Magdalena Rzeźnik, Joanna Suliburska Katedra Higieny Żywienia Człowieka, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Suplementacja witaminowo-mineralna u kobiet w wieku prekoncepcyjnym Vitamin-mineral supplementation
WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA
WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA ZAKŁAD PODSTAW ŻYWIENIA CZŁOWIEKA Dr inż. Edyta Balejko, dr inż. Anna Bogacka, dr inż. Anna Sobczak-Czynsz Przedmiot: Podstawy żywienia człowieka (MS i TŻiŻCz z uz.)
OCENA POZIOMU WIEDZY ŻYWIENIOWEJ I SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET W OKRESIE CIĄŻY
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIX, 2016, 3, str. 531 535 Joanna Kobus-Cisowska, Dominik Kmiecik, Monika Przeor, Anna Jędrusek-Golińska, Katarzyna Waszkowiak, Halina Żołna OCENA POZIOMU WIEDZY ŻYWIENIOWEJ I
OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 718 722 Ewa Stefańska, Lucyna Ostrowska, Danuta Czapska, Jan Karczewski OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA Zakład Higieny i Epidemiologii
Tabelaryczne zestawienie informacji o źródłach i potrzebnych ilości witamin w życiu codziennym
Tabelaryczne zestawienie informacji o źródłach i potrzebnych ilości witamin w życiu codziennym Witaminy rozpuszczalne w wodzie Nazwa witaminy Źródło witamin w postaci pożywienia Zalecane dzienne zapotrzebowanie
dr inż. Beata Przygoda Wartość odżywcza żywności co powinnyśmy wiedzieć?
dr inż. Beata Przygoda Wartość odżywcza żywności co powinnyśmy wiedzieć? Do prawidłowego rozwoju, dobrego stanu zdrowia, odpowiedniej sprawności fizycznej i umysłowej powinnyśmy codziennie spożywać określoną
OCENA ZAWARTOŚCI WITAMIN W RACJACH POKARMOWYCH KOBIET O NISKIEJ AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ
ROCZN. PZH 2007, 58, NR 3, 533-540 MONIKA BRONKOWSKA, IZABELA KARCZ OCENA ZAWARTOŚCI WITAMIN W RACJACH POKARMOWYCH KOBIET O NISKIEJ AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ ASSESSMENT OF VITAMINS CONTENTS IN THE FOOD RATIONS
zbyt wysoki poziom DOBRE I ZŁE STRONY CHOLESTEROLU Ponad 60% naszego społeczeństwa w populacji powyżej 18r.ż. ma cholesterolu całkowitego (>190mg/dl)
HIPERLIPIDEMIA to stan zaburzenia gospodarki lipidowej, w którym występuje wzrost stężenia lipidów (cholesterolu i/lub triglicerydów ) w surowicy krwi. Ponad 60% naszego społeczeństwa w populacji powyżej
Kategoria żywności, środek spożywczy lub składnik żywności. Warunki dla stosowania oświadczenia
Kategoria, WITAMINY VITAMINS 1 Wiatminy ogólnie Vitamins, in general - witaminy pomagają w rozwoju wszystkich struktur organizmu; - witaminy pomagają zachować silny organizm; - witaminy są niezbędne dla
Witamina B12 MSE 120 tab kategoria: ZIOŁA, HERBATKI i SUPLEMENTY > Mito-Pharma, suplementy mitochonrialne > Mitoceutyki
Glinka Agency Zapraszamy do sklepu www.multistore24.pl mail;sklep@multistore24.pl Warszawa tel. +48 602 395 051 Witamina B12 MSE 120 tab kategoria: ZIOŁA, HERBATKI i SUPLEMENTY > Mito-Pharma, suplementy
Katarzyna Durda STRESZCZENIE STĘŻENIE KWASU FOLIOWEGO ORAZ ZMIANY W OBRĘBIE GENÓW REGULUJĄCYCH JEGO METABOLIZM JAKO CZYNNIK RYZYKA RAKA W POLSCE
Pomorski Uniwersytet Medyczny Katarzyna Durda STRESZCZENIE STĘŻENIE KWASU FOLIOWEGO ORAZ ZMIANY W OBRĘBIE GENÓW REGULUJĄCYCH JEGO METABOLIZM JAKO CZYNNIK RYZYKA RAKA W POLSCE Promotor: dr hab. prof. nadzw.
Warsztaty dla Rodziców. Wiosenne śniadanie. Warszawa 26.05.2015 r.
Warsztaty dla Rodziców Wiosenne śniadanie Warszawa 26.05.2015 r. Urozmaicenie Uregulowanie Umiarkowanie Umiejętności Unikanie Prawidłowe żywienie 7 zasad wg prof. Bergera + Uprawianie sportu + Uśmiech
ZASADY ZDROWEGO ŻYWIENIA DZIECI I MŁODZIEŻY W WIEKU SZKOLNYM
ZASADY ZDROWEGO ŻYWIENIA DZIECI I MŁODZIEŻY W WIEKU SZKOLNYM (Instytutu Żywności i Żywienia 2009) 1. Jedz codziennie różne produkty z każdej grupy uwzględnionej w piramidzie. 2. Bądź codziennie aktywny
WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA
WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA ZAKŁAD PODSTAW ŻYWIENIA CZŁOWIEKA Dr inż. Edyta Balejko, dr inż. Anna Bogacka, dr inż. Anna Sobczak-Czynsz Przedmiot: Podstawy żywienia człowieka (ZBiJŻ) Ćwiczenie nr
Wyższa Szkoła Hotelarstwa i Gastronomii w Poznaniu SYLABUS
1 Wyższa Szkoła Hotelarstwa i Gastronomii w Poznaniu SYLABUS Profil kształcenia: Zawodowy Stopień studiów: I Kierunek studiów: Turystyka i Rekreacja Specjalność: Semestr: Forma studiów: Nazwa przedmiotu:
WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA
WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA ZAKŁAD PODSTAW ŻYWIENIA CZŁOWIEKA Dr inż. Edyta Balejko, dr inż. Anna Bogacka Przedmiot: Podstawy żywienia człowieka Ćwiczenie nr 4 Temat: Normy żywienia 1. Badania stosowane
Sportowa dieta kobiet
Sportowa dieta kobiet Poradnik żywieniowy dla kobiet uprawiających kolarstwo ARKADIUSZ KOGUT Uprawianie sportów wytrzymałościowych, w tym kolarstwa, wiąże się z utratą dużej ilości energii. U kobiet prawidłowe
Sałatka owocowa czy tabletka - gdzie są lepsze witaminy?
Sałatka owocowa czy tabletka - gdzie są lepsze witaminy? Witaminy i składniki mineralne należą obok białek, tłuszczów i węglowodanów do podstawowych składników odżywczych, bez których funkcjonowanie żadnego
Witaminy i minerały dla osób z przewlekłą chorobą nerek i po przeszczepieniu nerki
Dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego Witaminy i minerały dla osób z przewlekłą chorobą nerek i po przeszczepieniu nerki Zestaw witamin i składników mineralnych przygotowany
Sylabus przedmiotu: Data wydruku: Dla rocznika: 2015/2016. Kierunek: Opis przedmiotu. Dane podstawowe. Efekty i cele. Opis.
Sylabus przedmiotu: Specjalność: Żywienie człowieka inżynieria produktów żywnościowych Data wydruku: 23.01.2016 Dla rocznika: 2015/2016 Kierunek: Wydział: Zarządzanie i inżynieria produkcji Inżynieryjno-Ekonomiczny
PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW
PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW Młody organizm, aby mógł prawidłowo się rozwijać potrzebuje wielu różnorodnych składników odżywczych, które powinny być nieodłączną częścią diety każdego dojrzewającego
[tlił [ f lliu I K lm ll W Y D A W N I C T W O N A U K O W E P W N
[tlił [flliu IK lm ll W Y D A W N I C T W O N A U K O W E P W N Redakcja naukowa Jan Gawęcki ŻYWIENIE CZŁOWIEKA i* WYDAWNICTWO NAUKOWE PWN WARSZAWA 2012 I. Wstęp 1. Człowiek i jego pokarm (Jan G aw ęcki)...13
Kwas foliowy skutki niedoboru i zasadność suplementacji
Praca POglądowa Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2012, Tom 18, Nr 1, 65-69 www.monz.pl Kwas foliowy skutki niedoboru i zasadność suplementacji Lucyna Kapka-Skrzypczak 1,2, Joanna Niedźwiecka 1, Maciej
ZAWARTOŚĆ WAPNIA I ŻELAZA ORAZ ICH GŁÓWNE ŹRÓDŁA W DIECIE MĘŻCZYZN W OKRESIE 21-LETNIEJ OBSERWACJI
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 3, str. 420-427 Angelika Edyta Charkiewicz, Bogusław Poniatowski, Maria Karpińska, Janusz Korecki, Jacek Jamiołkowski, Andrzej Szpak ZAWARTOŚĆ WAPNIA I ŻELAZA ORAZ ICH
Odżywiamy się zdrowo! PREZENTACJA DLA PRZEDSZKOLAKÓW
Odżywiamy się zdrowo! PREZENTACJA DLA PRZEDSZKOLAKÓW CO POWINNY JEŚĆ DZIECI WITAMINY PRODUKTY ZBOŻOWE PRODUKTY POCHODZENIA ROŚLINNEGO PRODUKTY POCHODZENIA ZWIERZĘCEGO PRZETWORY MLECZNE ZASADY ZDROWEGO
OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA OSÓB W WIEKU 60-74 LAT. BADANIE WOBASZ
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 3, str. 240-244 Elżbieta Sygnowska, Anna Waśkiewicz OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA OSÓB W WIEKU 60-74 LAT. BADANIE WOBASZ Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia
W jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek?
W jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek? Prawidłowe odżywianie się to dostarczanie organizmowi niezbędnych składników odżywczych, a tym samym energii i substratów potrzebnych do utrzymania zdrowia
O naszej odporności decyduje także DIETA!
O naszej odporności decyduje także DIETA! Podstawowym składnikiem wspomagającym pracę układu odpornościowego jest cynk (wraz z witaminą A). Najwięcej cynku zawierają owoce morza, szczególnie małże i ostrygi,
Odpowiednie odżywianie a wyniki w nauce
DIETA UCZNIA Prawidłowe żywienie jest jednym z najważniejszych czynników wpływających na rozwój człowieka i utrzymanie przez niego dobrego stanu zdrowia. Ma ono ogromne znaczenie zwłaszcza w przypadku
Rola poszczego lnych składniko w w diecie kobiet w ciąz y
Rola poszczego lnych składniko w w diecie kobiet w ciąz y Spis treści 1. Kwas foliowy Wpływ kwasu foliowego na przebieg ciąży Produkty, zawierające kwas foliowy Dawkowanie 2. Żelazo Wpływ żelaza na przebieg
OBLICZENIOWA OCENA POBRANIA AZOTANÓW I AZOTYNÓW ORAZ WITAMIN ANTYOKSYDACYJNYCH Z CAŁODZIENNYMI RACJAMI POKARMOWYMI PRZEZ DZIECI W WIEKU 1 6 LAT
ROCZN. PZH, 2003, 54, NR 1, 65 72 AGATA WAWRZYNIAK, JADWIGA HAMUŁKA, EWA SKIBIŃSKA OBLICZENIOWA OCENA POBRANIA AZOTANÓW I AZOTYNÓW ORAZ WITAMIN ANTYOKSYDACYJNYCH Z CAŁODZIENNYMI RACJAMI POKARMOWYMI PRZEZ
PRODUKTY MLECZNE JAKO ŹRÓDŁO JODU W DIECIE DZIECI PRZEDSZKOLNYCH Z POZNANIA
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 252 256 Katarzyna Waszkowiak, Krystyna Szymandera-Buszka PRODUKTY MLECZNE JAKO ŹRÓDŁO JODU W DIECIE DZIECI PRZEDSZKOLNYCH Z POZNANIA Katedra Technologii Żywienia
OCENA UDZIAŁU WITAMIN I SKŁADNIKÓW MINERALNYCH Z SUPLEMENTÓW W DIECIE OSÓB STARSZYCH*
ROCZN. PZH, 2004, 55, NR 1, 51 61 JOANNA KAŁUŻA, AGNIESZKA BAGAN, ANNA BRZOZOWSKA OCENA UDZIAŁU WITAMIN I SKŁADNIKÓW MINERALNYCH Z SUPLEMENTÓW W DIECIE OSÓB STARSZYCH* THE ASSESSMENT OF SUPPLEMENTS CONTRIBUTION
SUPLEMENTACJA DIETY KORZYŚCI I ZAGROŻENIA W ŚWIETLE BADAŃ EPIDEMIOLOGICZNYCH
SUPLEMENTACJA DIETY KORZYŚCI I ZAGROŻENIA W ŚWIETLE BADAŃ EPIDEMIOLOGICZNYCH dr hab. Barbara Pietruszka, prof. SGGW dr inż. Ewa Sicińska Zakład Podstaw Żywienia Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji
UDZIAŁ SUPLEMENTÓW W SPOŻYCIU SKŁADNIKÓW MINERALNYCH PRZEZ DZIECI W WIEKU SZKOLNYM
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIII, 2010, 1, str. 51 59 Jadwiga Hamułka, Agata Wawrzyniak, Ewa Starzak-Jankowska UDZIAŁ SUPLEMENTÓW W SPOŻYCIU SKŁADNIKÓW MINERALNYCH PRZEZ DZIECI W WIEKU SZKOLNYM Zakład Oceny
odżywczych w dietach wybranej subpopulacji lekarzy. Część I
Niedźwiedzka-Stadnik Probl Hig Epidemiol 2013, M i wsp. 94(4): Zawartość 773-779składników odżywczych w dietach wybranej subpopulacji lekarzy. Część I 773 Zawartość składników odżywczych w dietach wybranej
Zajęcia żywieniowe Wymagania podstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania ponadpodstawowe
Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania podstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania ponadpodstawowe Uczeń: wymienia zasady bezpieczeństwa obowiązujące podczas zajęć żywieniowych
OSZACOWANIE ZAWARTOŚCI FOLIANÓW I INNYCH WITAMIN Z GRUPY B W DIETACH MŁODYCH KOBIET (20 25 LAT) Z WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO
ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2007, 6 (55), 352 358 RENATA BIEŻANOWSKA-KOPEĆ, TERESA LESZCZYŃSKA, PAWEŁ M. PISULEWSKI OSZACOWANIE ZAWARTOŚCI FOLIANÓW I INNYCH WITAMIN Z GRUPY B W DIETACH MŁODYCH
Diety wegetariańskie korzyści i zagrożenia
Diety wegetariańskie korzyści i zagrożenia Witamina B 12 i żelazo Anna Brzozowska Katedra Żywienia Człowieka SGGW Polskie Towarzystwo Nauk Żywieniowych Wszechnica Żywieniowa SGGW Warszawa, 19 stycznia
Zasady zdrowego żywienia i aktywności fizycznej młodzieży
Zasady zdrowego żywienia i aktywności fizycznej młodzieży Pamiętaj o codziennym spożywaniu produktów zawartych w piramidzie! PRODUKTY ZBOŻOWE ( mąki, kasza, ryż, płatki, pieczywo i makarony) Sągłównym
Polki wiedzą, o co zadbać, planując ciążę.
Polki wiedzą, o co zadbać, planując ciążę. OGÓLNOPOLSKI RAPORT Warszawa, czerwiec 2017 Polki wiedzą, o co zadbać, planując ciążę ogólnopolski raport Polska mama coraz lepiej zna swoje potrzeby, a o zdrowie
WSHiG Karta przedmiotu/sylabus
WSHiG Karta przedmiotu/sylabus KIERUNEK SPECJALNOŚĆ TRYB STUDIÓW SEMESTR Turystyka i Rekreacja Obsługa ruchu turystycznego, Hotelarstwo i Gastronomia, Zarządzanie i Marketing, w Hotelarstwie, Gastronomii
Żywienie w szpiczaku mnogim
Żywienie w szpiczaku mnogim Spotkanie II : dbamy o kości mgr inż. Sławomir Kozłowski szpiczak mnogi leczenie osteoporoza- zaburzenie mineralizacji kości Czynniki środowiskowe dieta (wapń i witamina D)
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Dieta dla osób dieta 1200 kcal chorujących na dieta 1500 kcal cukrzycę typu 2* dieta 1800 kcal Zdrowe żywienie w cukrzycy Lista wymienników 1 porcji produktów**
Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży w 2009 i 2012 roku Przedstawione poniżej wyniki badań opracowano na podstawie: Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży. Ekspertyza oparta na wynikach ogólnopolskich badań
Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży w 2009 i 2012 roku
Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży w 2009 i 2012 roku Przedstawione poniżej wyniki badań opracowano na podstawie: Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży. Ekspertyza oparta na wynikach ogólnopolskich badań
WARZYWA I OWOCE ŹRÓDŁEM WITAMIN I SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W DIECIE STUDENTEK DIETETYKI
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIX, 2016, 2, str. 145 151 Alicja Kucharska, Natalia Oleksiak, Beata Sińska, Magdalena Zegan, Ewa Michota-Katulska WARZYWA I OWOCE ŹRÓDŁEM WITAMIN I SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W DIECIE
SUPLEMENTY DIETY JAKO DODATKOWE ŹRÓDŁO KWASU FOLIOWEGO
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLV, 2012, 2, str. 152 158 Ewa Sicińska, Monika Wasik SUPLEMENTY DIETY JAKO DODATKOWE ŹRÓDŁO KWASU FOLIOWEGO Katedra Żywienia Człowieka Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w
TABELE ZYWIENIOWE WITAMINY, SCIAGA, DLA WEGETARIAN I NIE TYLKO. FB:lepiejbiegac INSTAGRAM:lepiejbiegac.pl
. TABELE ZYWIENIOWE WITAMINY, SCIAGA, DLA WEGETARIAN I NIE TYLKO WITAMINA A DZIENNE ZAPOTRZEBOWANIE: 2900 IU Marchew 17033 587% Słodkie ziemniaki 14187 489% Morele suszone 12669 437% Jarmuż 9990 344% Szpinak
WARZYWA JAKIE I ILE W WYBRANYCH SCHORZENIACH
WARZYWA JAKIE I ILE W WYBRANYCH SCHORZENIACH dr inż. Dominika Głąbska Zakład Dietetyki Katedra Dietetyki Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji SGGW warzywa i owoce są istotnym elementem codziennej
OCENA WIEDZY OSÓB STARSZYCH DOTYCZĄCA WITAMIN I SKŁADNIKÓW MINERALNYCH
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIII, 2010, 1, str. 60 65 Agnieszka Saran, Grażyna Duda OCENA WIEDZY OSÓB STARSZYCH DOTYCZĄCA WITAMIN I SKŁADNIKÓW MINERALNYCH Katedra i Zakład Bromatologii Uniwersytetu Medycznego
WPŁYW NAWYKÓW ŻYWIENIOWYCH I SUPLEMENTÓWI DIETY NA SPOŻYCIE WITAMINY C
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLV, 2012, 3, str. 754 758 Katarzyna Mystkowska 1, Renata Markiewicz-Żukowska, Elżbieta Karpińska, Anna Puścion 1, Maria H. Borawska WPŁYW NAWYKÓW ŻYWIENIOWYCH I SUPLEMENTÓWI DIETY
Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta
Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta CHOROBY DIETOZALEŻNE W POLSCE 2,150,000 osób w Polsce cierpi na cukrzycę typu II 7,500,000 osób w Polsce cierpi
Dieta może być stosowana również przez osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze, zmagające się z hiperlipidemią, nadwagą oraz otyłością.
Dieta może być stosowana również przez osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze, zmagające się z hiperlipidemią, nadwagą oraz otyłością. Jadłospis 14-dniowy Anna Piekarczyk Dieta nie jest dietą indywidualną
Jeżeli więc po raz pierwszy słyszysz słowo HOMOCYSTEINA, nie martw się w ciągu paru lat stanie się tak samo popularna jak cholesterol.
Homocysteina! Czy zrujnuje i Twoje zdrowie? Homocysteina często nazywana jest nowym cholesterolem. Jest ona poważną, realną przyczyną chorób serca, wylewów, udarów, chorób naczyniowych. To nie wszystko,
zdrowego żywienia w chorobie
Wspieramy w ciężkiej chorobie, aby cieszyć się każdą chwilą PORADNIK zdrowego żywienia w chorobie Stowarzyszenie Przyjaciół Chorych Hospicjum im. Jana Pawła II w Żorach Opracowanie: Magdalena Olborska
SKŁAD WYBRANYCH SUPLEMENTÓW DIETY W ŚWIETLE OBOWIĄZUJĄCYCH WYMAGAŃ
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 3, str. 596 603 Katarzyna Stoś, Bogumiła Krygier, Aneta Głowala, Mirosław Jarosz SKŁAD WYBRANYCH SUPLEMENTÓW DIETY W ŚWIETLE OBOWIĄZUJĄCYCH WYMAGAŃ Zakład Żywności i
POSTAWY I ZACHOWANIA KONSUMENTÓW WOBEC ŻYWNOŚCI PROZDROWOTNEJ
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLV, 2012, 3, str. 1030 1034 Witold Kozirok, Anna Baumgart, Ewa Babicz Zielińska POSTAWY I ZACHOWANIA KONSUMENTÓW WOBEC ŻYWNOŚCI PROZDROWOTNEJ Katedra Handlu i Usług Akademia Morska
KWAS FOLIOWY ROLA I ZASADNOŚĆ SUPLEMENTACJI U RÓŻNYCH GRUP PACJENTÓW. mgr farm. Joanna Gaszyńska
KWAS FOLIOWY ROLA I ZASADNOŚĆ SUPLEMENTACJI U RÓŻNYCH GRUP PACJENTÓW. mgr farm. Joanna Gaszyńska Praca poglądowa w ramach specjalizacji z farmacji aptecznej Kierownik specjalizacji: mgr farm. Łukasz Gurbada
2011-03-17. Woda. Rola wody. Jestem tym co piję-dlaczego woda jest niezbędna dla zdrowia?
Jestem tym co piję-dlaczego woda jest niezbędna dla zdrowia? A. Jarosz Woda głównym składnikiem ciała i podstawowym składnikiem pożywienia stanowi 50 80 %masy ciała zasoby wodne organizmu muszą być stale
W WIEKU PRZEDSZKOLNYM
10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM 1.Jedz codziennie różne produkty z każdej grupy uwzględnionej w piramidzie. 2.Bądź codziennie aktywny fizycznie ruch korzystnie wpływa na sprawność
PROGRAM ZAJĘĆ W RAMACH AKADEMII ZDROWEGO ŻYWIENIA. Opis. - praca z materiałami drukowanymi, - pogadanka, - dyskusja problemowa
PROGRAM ZAJĘĆ W RAMACH AKADEMII ZDROWEGO ŻYWIENIA Uwaga: Dopuszcza się modyfikację kolejności zaplanowanych tematów. Kolejne zajęcia Temat główny - Liczba godzin Metody prowadzenia zajęć: Opis 1 PODSTAWOWE
Zapraszamy do oglądania
Zapraszamy do oglądania 1.Odżywiaj się regularnie Należy spożywać przynajmniej 3 podstawowe posiłki dziennie (śniadanie, obiad, kolacja), a jeszcze zdrowiej będzie dołączyć dwie przekąski (II śniadanie
OCENA ZAWARTOŚCI WYBRANYCH SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH STUDENTÓW UCZELNI MEDYCZNEJ W LATACH 2003/2004 I 2008/2009
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 723 727 Danuta Czapska, Lucyna Ostrowska, Ewa Stefańska, Jan Karczewski OCENA ZAWARTOŚCI WYBRANYCH SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH
18. MAKROBIOTYCY. Dieta makrobiotyczna
18. MAKROBIOTYCY Streszczenie: Wielu makrobiotyków, którzy nie suplementują diety witaminą B12, cierpi na jej niedobory. W takich przypadkach, u makrobiotycznych dzieci, występują zahamowania wzrostu i