Zasada równości szans kobiet i mężczyzn a przygotowanie wniosku o dofinansowanie w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki

Transkrypt

1 Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego Wydział Europejskiego Funduszu Społecznego Zasada równości szans kobiet i mężczyzn a przygotowanie wniosku o dofinansowanie w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Listopad efs@silesia-region.pl Regionalny Punkt Informacyjny o Funduszach Europejskich tel Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Egzemplarz bezpłatny 1

2 ZASADA RÓWNOŚCI SZANS KOBIET I MĘŻCZYZN A PRZYGOTOWANIE WNIOSKU O DOFINANSOWANIE W RAMACH PROGRAMU OPERACYJNEGO KAPITAŁ LUDZKI Kobiety różnią się od mężczyzn to fakt. Na poziomie biologii nasze płcie (ang. sex) różnicuje anatomia, na poziomie kultury występuje termin gender oznaczający płeć społeczno-kulturową. Nie rodzimy się z nią, jak w przypadku płci biologicznej, tylko nabywamy wraz z procesem wychowania, edukacji i socjalizacji. Stanowi ona zespół cech, atrybutów, postaw i oczekiwań społecznych związanych z byciem kobietą lub mężczyzną. Gender to wyobrażenia dotyczące tego, jak powinni zachowywać się mężczyźni i kobiety, jakie pełnią role w społeczeństwie, co powinni robić, a czego unikać to swoiste wzorce kobiecości i męskości podlegające zmianie w czasie i przestrzeni. EUROPEJSKI FUNDUSZ SPOŁECZNY = ELIMINACJA BARIER Gender mainstreaming to polityka równości płci realizowana w Unii Europejskiej od lat 90., polegająca na włączaniu perspektywy płci kulturowej (gender) do wszystkich działań UE, we wszystkich wymiarach życia społecznego, ekonomicznego, politycznego, we wszystkich realizowanych projektach, bez względu na ich tematykę. Obserwacja i ocena wpływu realizowanych działań na warunki życia kobiet i mężczyzn są kluczowe w przeciwdziałaniu dyskryminacji i w dążeniu do osiągnięcia równości płci. A to właśnie zasada równości szans kobiet i mężczyzn jest jedną z podstawowych zasad Europejskiego Funduszu Społecznego. Polega ona na eliminowaniu wszelkich barier, zwłaszcza prawnych, utrudniających udział w życiu gospodarczym, politycznym i społecznym z powodu przynależności do określonej płci. Równość szans kobiet i mężczyzn jest horyzontalną kwestią dla całego obszaru Unii Europejskiej i wszystkich jej członków. Jej zapisy znajdują się w Rozporządzeniach Rady Europejskiej regulujących wdrażanie Europejskiego Funduszu Społecznego w krajach członkowskich UE oraz w Traktacie Amsterdamskim. Stanowi również prawny obowiązek zapisany w umowach łączących wszystkie instytucje zaangażowane w realizację Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w Polsce i korzystające ze środków EFS. Typy projektów realizujących zasadę równości szans kobiet i mężczyzn: projekty zmieniające relacje między kobietami a mężczyznami, np. poprzez lobbing na rzecz mężczyzn chcących opiekować się dziećmi czy działania niwelujące różnice w płacach kobiet i mężczyzn; projekty promujące równość kobiet i mężczyzn w administracji, edukacji, sądownictwie, np. poprzez szkolenia dla urzędników rządowych z zakresu równości szans czy promocję niestereotypowego przekazu w programach nauczania; projekty skierowane tylko do jednej płci, np. wsparcie dla samotnych matek zagrożonych wykluczeniem społecznym czy program włączania do społeczeństwa mężczyzn opuszczających zakłady karne. Przy realizacji zasady równych szans kobiet i mężczyzn konieczne jest uwzględnienie barier równości płci oraz strategicznych celów na rzecz równości, zapisanych w wydanym przez Komisję Europejską Planie działań na rzecz równości kobiet i mężczyzn Strategiczne cele na rzecz równości: 1. Równy stopień niezależności ekonomicznej kobiet i mężczyzn 2. Godzenie życia rodzinnego i prywatnego z pracą 3. Propagowanie równego uczestnictwa kobiet i mężczyzn w podejmowaniu decyzji 4. Wykorzenienie uwarunkowanych płcią zjawisk przemocy i handlu ludźmi 5. Eliminowanie stereotypów związanych z płcią 6. Propagowanie równości płci w stosunkach zewnętrznych oraz polityce rozwojowej 2

3 Bariery równości płci: 1. Segregacja pozioma i pionowa rynku pracy 2. Różnice w płacach kobiet i mężczyzn 3. Mała dostępność elastycznych rozwiązań czasu pracy 4. Niski udział mężczyzn w wypełnianiu obowiązków rodzinnych 5. Niski udział kobiet w procesach podejmowania decyzji 6. Przemoc ze względu na płeć 7. Niewidoczność kwestii płci w ochronie zdrowia 8. Niewystarczający system opieki przedszkolnej 9. Stereotypy płci we wszystkich obszarach 10. Dyskryminacja wielokrotna. Szczególnie w odniesieniu do kobiet starszych, imigrujących, niepełnosprawnych oraz należących do mniejszości etnicznych. KATEGORIA PŁCI OBOWIĄZKOWA ZMIENNA Podstawą oceny zgodności wniosku o dofinansowanie w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki z zasadą równości szans kobiet i mężczyzn jest tzw. standard minimum. Posiada on formułę 6 pytań dotyczących treści wniosku, z których twierdząca odpowiedź na co najmniej 2 umożliwia uzyskanie oceny pozytywnej. Wyjątki, co do których nie stosuje się standardu minimum stanowią projekty o ograniczonej rekrutacji wynikającej z profilu działalności projektodawcy (ograniczenia statutowe), zakresu realizacji projektu (np. na terenie zakładu karnego) bądź realizacji działań pozytywnych, czyli takich, które wpływają na niekorzystną sytuację danej płci w konkretnym obszarze, a tym samym przyczyniają się do wyrównania jej szans społecznych i zawodowych. Uwzględnienie zasady równości szans kobiet i mężczyzn stanowi obowiązek projektodawcy i oznacza zaplanowanie całego projektu z myślą o sytuacji kobiet i mężczyzn w danej społeczności i chęcią wyrównania sytuacji między nimi. Oznacza to, że na każdym etapie projektu: podczas analizy i diagnozy, formułowania celów, wyznaczania działań, wdrażania projektu i zarządzania nim, aż po ewaluację, należy wprowadzić perspektywę płci. Kategoria płci staje się obowiązkową zmienną, obok wieku, miejsca zamieszkania, sytuacji rodzinnej, poziomu wykształcenia, stopnia sprawności czy statusu na rynku pracy. ANALIZA PROBLEMU NAPĘD PROJEKTU NA 4 KOŁA Najistotniejszym etapem przygotowania wniosku jest analiza problemu stanowiąca uzasadnienie realizacji projektu. Niezbędne jest, by ta diagnoza uwzględniała perspektywę płci. Aby to osiągnąć, należy przeprowadzić analizę pod kątem płci (gender analysis), a następnie ocenić wpływ proponowanych działań na sytuację kobiet i mężczyzn (gender impact assessment). Analiza pod kątem płci pozwala dostrzec różnice między sytuacją kobiet i mężczyzn w danym obszarze i bada te różnice, uwzględniając społeczno-kulturowe uwarunkowania płci. Podczas analizy wpływu na płeć następuje prognoza skutków, jakie będą miały proponowane w projekcie działania na sytuację kobiet i mężczyzn, jakie rezultaty w odniesieniu do grupy kobiet i mężczyzn przyniesie projekt. Poradnik Ministerstwa Rozwoju Regionalnego Zasada równości szans kobiet i mężczyzn autorstwa Mai Branki, Marty Rawłuszko i Agnieszki Siekiery proponuje narzędzie, za pomocą którego w prosty sposób można przeprowadzić analizę pod kątem płci analizę cztery kroki. Krok 1 i 2 diagnozują sytuację, a kroki 3 i 4 prowadzą do odpowiedzi na pytanie, dlaczego taka sytuacja ma miejsce i co z tego wynika dla projektu. Ważne jest, aby w każdym kroku pytać o kobiety i mężczyzn. 3

4 ANALIZA CZTERY KROKI Krok 1 REPREZENTACJA Główny cel: zebranie danych posegregowanych ze względu na płeć Ile jest kobiet, ilu mężczyzn w danym obszarze? Jak dane te zmieniają się w czasie? Jaka jest struktura grupy kobiet, jaka mężczyzn pod kątem m.in. wieku, wykształcenia, stażu pracy, czasu pozostawania bez pracy, kwalifikacji, itp.? Kto i gdzie mieszka? Jak kształtuje się popyt na pracę/usługi/branże, itp.? Krok 2 PORTRET UCZESTNIKA/UCZESTNICZKI Główny cel: zbudowanie całościowego obrazu przeciętnego uczestnika, przeciętnej uczestniczki projektu w danym obszarze, w taki sposób, aby uwzględnić zarówno wymiar zawodowy, jak i prywatny zidentyfikować role płci Kto się zajmuje dziećmi i innymi osobami zależnymi? Kto i kiedy ma wolny czas? Kto i gdzie mieszka? Kto posiada prawo do lokalu mieszkaniowego? Kto i w jakim stopniu korzystał z dotychczasowych form wsparcia? Z jaką efektywnością? Kto, czy i gdzie pracuje? Na podstawie jakiej umowy jest zatrudniony/a? Kto pracuje na czarno? Kto zajmuje jakie stanowiska? Ile kto przeciętnie zarabia w danej branży? Na jakie problemy i trudności napotykają mężczyźni, a na jakie kobiety w swoim życiu społeczno-zawodowym? Kto posiada własny samochód? Kto częściej korzysta z publicznych środków transportu? Kto korzysta z jakich źródeł informacji? Kto ma dostęp do internetu? Kto i jak się uczy? Krok 3 PRZYCZYNY ZAISTNIAŁEJ SYTUACJI Główny cel: identyfikacja barier równości w danym obszarze Dlaczego tak jest? Jakie są zależności między położeniem kobiet i mężczyzn a społecznymi rolami przypisywanymi kobietom i mężczyznom? Jakie wzorce zachowań/mechanizmy społeczne możemy zauważyć? Kto ma wpływ na zmianę w danym obszarze? Jakie organizacje? Jakie instytucje? Kto podejmuje decyzje? Jakie są bariery równości w danym obszarze? Jakie są bariery, które w szczególnym stopniu dotyczą kobiet, a jakie dotyczą mężczyzn? Które z barier są kluczowe i dopiero ich likwidacja spowoduje trwałą zmianę sytuacji danej płci? Krok 4 POTRZEBY KOBIET I MĘŻCZYZN Główny cel: identyfikacja specyficznych potrzeb kobiet i mężczyzn Jakie są potrzeby kobiet, a jakie mężczyzn w związku z zaistniałą sytuacją w danym obszarze? Jakie są potrzeby praktyczne, bieżące, które należy rozwiązać w pierwszej kolejności? Jakie potrzeby są raczej strategiczne, długofalowe, których uwzględnienie zapewni trwałą poprawę sytuacji kobiet i mężczyzn? Jak możemy uwzględnić tę potrzebę, planując nasz projekt? Analiza cztery kroki nie jest narzędziem stricte genderowym umożliwia rzetelne zbadanie każdego problemu z dodatkową zmienną, jaką jest płeć, może więc z powodzeniem zastąpić właściwą analizę problemu. 4

5 CEL Kolejnym etapem konstruowania wniosku zgodnego z zasadą równości szans kobiet i mężczyzn jest sformułowanie równościowego celu. Kryteria równościowego celu: 1. cel projektuje zmianę oddzielnie dla kobiet, oddzielnie dla mężczyzn; 2. określa adekwatnie i realistycznie liczbowy udział uczestników/uczestniczek projektu w danym obszarze problemowym; 3. przyczynia się do osłabienia istniejących nierówności. USTALAJĄC RÓWNOŚCIOWY, MIERZALNY CEL, WSPIERAJ GRUPĘ ZNAJDUJĄCĄ SIĘ W GORSZYM POŁOŻENIU! Proporcje kobiet i mężczyzn, których obejmie planowana zmiana, powinny odzwierciedlać proporcje istniejące w rzeczywistości, które wcześniej znalazły się w analizie problemu. DZIAŁANIA Planowanie i realizacja działań projektowych zgodnie z zasadą równości szans kobiet i mężczyzn ma doprowadzić do zmniejszenia istniejących nierówności płci i wzmocnienia grupy znajdującej się w gorszym położeniu. Aby to osiągnąć, działania te powinny być: adekwatne, kompleksowe, otwarcie komunikujące równość, włączające reprezentantów i reprezentantki z grup docelowych, realizowane przez zespół, dla którego ważna jest równość. Kryterium adekwatności: 1. Działania odpowiadają na zdiagnozowane potrzeby uczestników i uczestniczek projektu, których grupy zawsze powinny być scharakteryzowane pod kątem płci oraz innych cech (wieku, miejsca zamieszkania, poziomu wykształcenia, stopnia sprawności, sytuacji rodzinnej itd.). 2. W przypadku identyfikacji różnic w położeniu uczestników i uczestniczek projektu, działania zaplanowane są w zróżnicowany sposób, tak, aby jak najskuteczniej odpowiedzieć na istniejące bariery równości, różne w przypadku konkretnych grup. Jeśli na przykład dla kobiet doświadczających przemocy domowej planujemy wsparcie w postaci szkoleń zawodowych, wybierajmy takie zawody, które pozwolą im uniezależnić się finansowo od sprawców przemocy. 3. Uwzględnione zostały możliwości czasowe i stopień mobilności kobiet i mężczyzn uczestniczących w działaniach projektowych, co wiąże się z: elastycznym podejściem do godzin rozpoczęcia i zakończenia zajęć, godzin otwarcia danej placówki; zapewnieniem dojazdu na miejsce realizacji danego działania przez dostosowanie do możliwości skorzystania z publicznych środków transportu lub zorganizowanie dojazdu w ramach projektu; zapewnieniem opieki nad osobami zależnymi w trakcie trwania działań projektowych; zapewnieniem dostępu w oferowanych zajęciach osobom niepełnosprawnym. 4. Działania będą promować innowacyjne rozwiązania dostosowane do potrzeb rynku pracy, zgodnie z istniejącym i prognozowanym popytem na zawody, przewidywanym rozwojem i tendencjami w zatrudnieniu, i będą przełamywać stereotypy płciowe i przyczyny segregacji rynku pracy. Na przykład, w celu zareklamowania kobiet jako kompetent- 5

6 nych pracownic w dziedzinie elektroniki, można zorganizować spotkanie z przyszłymi pracodawcami, na którym to kobiety przedstawią ofertę zawodową, a mężczyźni zajmą się obsługą spotkania. Kryterium kompleksowości: 1. Działania są skoncentrowane nie tylko na grupie znajdującej się w gorszym położeniu, ale też na jej otoczeniu i barierach równości, rozszerzając tym samym liczbę grup docelowych projektu i biorąc pod uwagę szerszy kontekst społeczny danego problemu. Chcąc zwiększyć udział ojców w wypełnianiu obowiązków rodzinnych, można tylko ich zaprosić na spotkanie z wychowawcami/wychowawczyniami. 2. Proponują szeroki i zróżnicowany zakres wsparcia, dążąc do zapewnienia wszystkich niezbędnych i koniecznych umiejętności/kompetencji/informacji/narzędzi itp. służących zniwelowaniu istniejących nierówności i polepszeniu sytuacji kobiet oraz mężczyzn. Oznacza to, że oprócz szkoleń zawodowych uczestnicy i uczestniczki otrzymają wsparcie psychologiczne, możliwość uczestniczenia w warsztatach rozwijających umiejętności społeczne, w zajęciach motywacyjnych. 3. Zakładana zmiana na rzecz równości kobiet i mężczyzn ma charakter nie tylko ilościowy, ale i jakościowy. Otwarte komunikowanie równości: 1. Strategia komunikacji projektu powinna wyraźnie podkreślić, iż celem projektu PO KL jest przyczynianie się do zniesienia nierówności płci i zapobieganie dyskryminacji. Również w materiałach promocyjnych i oficjalnych dokumentach powinny znaleźć się odniesienia podkreślające wagę równości kobiet i mężczyzn dla powodzenia projektu. 2. Projekt otwarcie zachęca grupy znajdujące się w gorszym położeniu lub grupy mniejszościowe do uczestnictwa w działaniach projektowych poprzez bezpośrednie sformułowania typu: W realizowanym przez nas projekcie dbamy o równość kobiet i mężczyzn, dlatego do uczestnictwa w kursach zapraszamy zarówno mieszkańców, jak i mieszkanki naszego powiatu. W przypadku kursów prawa jazdy dla kierowców autobusów w szczególnym stopniu zachęcamy kobiety do skorzystania z naszej oferty. 3. Przy rekrutacji beneficjentów ostatecznych projektu wykorzystywane są zróżnicowane kanały informacyjne, w tym te, szczególnie ważne dla danej płci. Rekrutacja odbywa się z odpowiednim wyprzedzeniem, aby jak największa liczba kobiet i mężczyzn włączyła się w proponowane działania. 4. W dokumentacji projektowej stosowany jest język wrażliwy na płeć, np. żeńskie formy gramatyczne, żeńskie nazwy zawodów. Należy unikać ogólnych kategorii, jak: osoby, niepełnosprawni, młodzież. 5. W materiałach promocyjnych powinni pojawiać się zarówno mężczyźni, jak i kobiety. Warto używać obrazów przełamujących stereotypy płciowe. Strona internetowa projektu powinna być dostosowana do osób niedowidzących. Włączanie reprezentantów i reprezentantek z grup docelowych: 1. Działania powinny angażować uczestników i uczestniczki bezpośrednio lub poprzez organizacje środowiskowe i przedstawicielskie. 2. Planowane działania zostały skonsultowane z grupami docelowymi podzielonymi na płeć. 3. Monitoring i ocena działań odbywa się z uwzględnieniem podziału na płeć. Realizacja działań przez zespół, dla którego równość jest ważna: 1. W działania na rzecz równości płci zaangażowany jest cały zespół projektowy. 2. Zarówno zespół projektowy, jak i podwykonawcy mają świadomość obowiązku przestrzegania zasady równości szans kobiet i mężczyzn i wiedzą, jak ta zasada odnosi się do koncepcji projektu i ich codziennej pracy. Mają też dostęp do wiedzy i umiejętności z zakresu równości płci dostosowanych do potrzeb indywidualnych i zawartości merytorycznej projektu, np. poprzez szkolenia równościowe. 3. Zespół posiada wiedzę na temat przepisów prawa pracy w zakresie dyskryminacji, w tym molestowania seksualnego. 4. Projekt dba o pozyskanie aktualnej i rzetelnej wiedzy na temat konkretnych grup docelowych i wymiaru płci w problemach społecznych, np. poprzez współpracę z organizacjami kobiecymi z danego regionu. 6

7 Dla każdego członka/każdej członkini zespołu projektowego jest jasno określona odpowiedzialność za przestrzeganie równości szans. Decyzje projektowe podejmowane są zarówno przez mężczyzn, jak i kobiety. Skład zespołu projektowego jest stosunkowo różnorodny i odzwierciedla charakterystykę grup docelowych (ze względu na płeć, wiek, sytuację rodzinną, pochodzie etniczne czy stopień sprawności). Praca zespołu projektowego jest zorganizowana z uwzględnieniem elastycznych form pracy i nastawiona na godzenie życia zawodowego i prywatnego. REZULTATY Rezultaty w projekcie spełniającym kryteria równości szans kobiet i mężczyzn są adekwatne do diagnozy i zidentyfikowanych potrzeb kobiet i mężczyzn. MONITORING I EWALUACJA JEŻELI POTRZEBY SĄ INNE W PRZYPADKU KOBIET I MĘŻCZYZN, REZULTATY POWINNY ZOSTAĆ OKREŚLONE ODDZIELNIE DLA KAŻDEJ Z PŁCI Podczas monitoringu należy zbierać wszelkie dane w odniesieniu do kobiet i mężczyzn. Aby to było możliwe, wszystkie dokumenty wykorzystywane w procesie monitoringu, a następnie ewaluacji, muszą zawierać w sobie wskazanie płci uczestnika/uczestniczki. Trzy niezbędne elementy w procesie monitoringu i ewaluacji: 1. Zbadany punkt wyjścia statystyczne dane bazowe zebrane na etapie planowania projektu w trakcie analizy, uwzględniające podział na płeć. 2. Ustalony wskaźnik rezultatu, czyli danych ilościowych, które zostały określone jako pożądane w trakcie realizacji i po zakończeniu projektu. 3. Zaplanowany proces zbierania danych jakościowych i ilościowych w trakcie realizacji projektu. Kryteria ewaluacji: Oprócz wprowadzenia kategorii płci do narzędzi monitoringu, warto zadbać, aby w zespole ewaluacyjnym znalazły się i kobiety, i mężczyźni w celu uzyskania różnorodności spojrzeń i perspektyw. Warto również skorzystać ze wsparcia ekspertów i ekspertek w dziedzinie równości płci. adekwatność (trafność) w jakim stopniu projekt odpowiedział na rzeczywiste potrzeby kobiet i mężczyzn; użyteczność w jakim stopniu przekazywana wiedza i umiejętności są użyteczne dla uczestników/uczestniczek; skuteczność projektu stopień realizacji celów i rezultatów. BUDŻET, CZYLI PIENIĄDZE MAJĄ PŁEĆ Konstruując budżet projektu spełniającego kryterium równości szans kobiet i mężczyzn, należy umożliwić obu płciom równy pod kątem finansowym stopień wsparcia. Warto przeznaczyć środki na realizację zasady równości, nie tylko w postaci finansowania szkoleń genderowych dla zespołu projektowego, ale również na działania odpowiadające na specyficzne potrzeby kobiet i mężczyzn biorących udział w projekcie, np. opiekę nad dziećmi, czy szkolenia wspierające konkretne umiejętności, których szczególne braki stwierdzono w danej grupie płciowej. 7

8 Wybór podejścia równościowego podczas konstruowania wniosku przynosi znacznie więcej korzyści niż tylko spełnienie wymogu formalnego. Spojrzenie na odbiorców z perspektywy ich płci kulturowej, czyli przypisywanych im przez społeczeństwo ról, pozwala odkryć, iż oczekiwania i potrzeby są różne dla kobiet i mężczyzn. Konsekwencją może być zróżnicowanie rodzaju proponowanego wsparcia w miejsce jednakowych działań dla wszystkich czy różna liczba kobiet i mężczyzn uczestniczących w projekcie. Możliwość dostosowania projektów do autentycznych potrzeb ich uczestników i uczestniczek powoduje, iż stają się one efektywniejsze na każdym poziomie i wcale nie musi pociągać za sobą dodatkowych nakładów finansowych, gdyż realizowana jest przy użyciu już istniejących zasobów. RÓWNOŚĆ TO NIE MATEMATYKA NIE OZNACZA PO RÓWNO Na koniec warto podkreślić, iż równość w praktyce nie oznacza parytetu (50% udziału kobiet i mężczyzn), ale kierowanie działań i wsparcie oraz koncentrowanie się na tej płci, która na danym obszarze najbardziej tego potrzebuje. Życzymy sukcesów przy wprowadzaniu zasady równych szans kobiet i mężczyzn do projektów PO KL! Pracownicy i Pracownice Wydziału Europejskiego Funduszu Społecznego Urzędu Marszałkowskiego w Katowicach Materiał opracowano na podstawie: Maja Branka, Marta Rawłuszko, Agnieszka Siekiera, Zasada równości szans kobiet i mężczyzn w projektach PO KL. Poradnik Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, Warszawa