SZKOLNICTWO WYŻSZE W POLSCE A KSZTAŁTOWANIE KAPITAŁU SPOŁECZNEGO

Transkrypt

1 Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae Rok 21, Nr 2/2017, tom I Wydział Prawa, Administracji i Zarządzania Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach Rozwój zrównoważony inkluzywna gospodarka i społeczeństwo w wymiarach regionalnym, krajowym i globalnym Daria Moskwa-Bęczkowska 1 SZKOLNICTWO WYŻSZE W POLSCE A KSZTAŁTOWANIE KAPITAŁU SPOŁECZNEGO Streszczenie: Celem niniejszego artykułu jest określenie roli i znaczenia sektora szkolnictwa wyższego w Polsce w kształtowaniu kapitału społecznego. W jego pierwszej części przestawiono istotę kapitału społecznego, ze szczególnym uwzględnieniem, prezentowanych w literaturze przedmiotu podejść i typów tego kapitału. W kolejnej części pracy omówiono natomiast relacje zachodzące pomiędzy kapitałem społecznym a rozwojem gospodarczym kraju. Kluczowe, z punktu widzenia celu niniejszego artykułu są rozważania dotyczące wpływu edukacji na poziomie wyższym na rozwój kapitału społecznego Polski. Słowa kluczowe: kapitał społeczny, więzi ekskluzywne, szkolnictwo wyższe Wprowadzenie Jednym z celów polityki gospodarczej każdego państwa jest dążenie do trwałego i zrównoważonego rozwoju gospodarczego. Ten obserwowany w gospodarce, długofalowy proces przemian obejmuje zmiany ilościowe, jak np.: wzrost produkcji czy zatrudnienia, jak również zmiany o charakterze jakościowym i strukturalnym, jak zwiększenie standardu życia społeczeństwa czy poziomu jego wykształcenia. Jednym z głównych czynników determinujących rozwój gospodarczy jest kapitał ludzki, który stanowi jednocześnie element kapitału społecznego. Z kolei, kapitał społeczny to stosunkowo młode zagadnienie w literaturze przedmiotu, które łączy ze sobą elementy socjologii i ekonomii. Z tego też względu koncepcja ta nie doczekała się jeszcze jednolitej definicji. Duże zróżnicowanie w określaniu kapitału społecznego stwarza także wiele problemów z jego pomiarem i identyfikowaniem czynników wpływających na jego rozwój. Istnieje jednak 1 Dr Daria Moskwa-Bęczkowska, Politechnika Świętokrzyska w Kielcach. 373

2 pewna zgodność, co do faktu, iż jednym z takich czynników jest poziom wykształcenia społeczeństwa, ze szczególnym uwzględnieniem edukacji na poziomie wyższym. Stanowi ona bowiem istotny element podnoszenia jakości zasobów intelektualnych społeczeństwa. Sektor szkolnictwa wyższego odgrywa zatem istotną rolę w procesie rozwoju kapitału społecznego Polski. Tezę tę potwierdza także fakt, iż Polska należy do krajów, które wyróżnia jeden z najwyższych udziałów w rynku pracy osób z wyższym wykształceniem (ponad 40% w 2012 r.) 2, co przekłada się oczywiście na jakość kapitału społecznego. Dlatego też, celem niniejszego artykułu jest określenie roli i znaczenia sektora szkolnictwa wyższego w Polsce w procesie rozwoju kapitału społecznego. Jak wspomniano, w literaturze przedmiotu istnieje duże zróżnicowanie w sposobie definiowania kapitału społecznego, co z pewnością wynika z faktu, iż termin ten jest odmiennie interpretowany przez przedstawicieli różnych nauk, w tym ekonomistów, socjologów, psychologów oraz politologów. Wymusza to zatem konieczność rozpoczęcia rozważań od przedstawienia syntetycznej charakterystyki istoty kapitału społecznego. Istota kapitału społecznego przegląd literatury przedmiotu Pojęcie kapitał społeczny po raz pierwszy do nauk społecznych zostało wprowadzone w 1916 r. przez Lyda J. Hanifana, który zajmował się badaniem relacji sąsiedzkich na terenach wiejskich, a także umiejętności współpracy określonej zbiorowości ludzi w kontekście osiągania przez nich wspólnie wyznaczonych celów 3. W drugiej połowie XX w. pojęcie to spopularyzowali między innymi P. Bourdieu, J. Coleman, R. Putnam, F. Fukuyama. Zdaniem socjologa P. Bourdieu kapitał społeczny to zbiór rzeczywistych i potencjalnych zasobów, jakie związane są z posiadaniem trwałej sieci mniej lub bardziej zinstytucjonalizowanych związków wspartych na wzajemnej znajomości i uznaniu, lub ( ) z członkostwem w grupie, która dostarcza każdemu ze swych członków wsparcia w postaci kapitału posiadanego przez kolektyw wiarygodności 4. J. Coleman uważa natomiast, iż kapitał społeczny łączy ze sobą zagadnienia socjologii, w których jednostka traktowana jest jako element relacji społecznych z zagadnieniami ekonomii, w których jednostka dąży do uzyskania własnych korzyści. Na podstawie takiego połączenia J. Coleman stwierdza, że kapitał społeczny to zdolność ludzi do współpracy między sobą w celu realizacji wspólnych celów, jego zdaniem współpraca ta ułatwia wspólne działania wpływając w ten sposób na ich efektywność 5. R. Putnam z kolei, rozszerza rozważania J. Colemana na temat kapitału społecznego, uzupełniając je o teorię racjonalnego wyboru oraz teorię kultury. Jego zdaniem na kapitał społeczny składają się trzy 2 Na podstawie danych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. 3 L.J. Hanifan, The Rural School Community Center, Annals of the American Academy of Political and Social Science 1916, 67, s M. Adamczyk, Wprowadzenie do teorii kapitału społecznego, KUL, Lublin 2013, s J. Coleman, Foundation of Social Theory, Harvard University Press, Cambrige 1990, s

3 główne elementy, tj. zaufanie, wspomagające koordynację działań i ułatwiające współpracę międzyludzką, normy wzajemności, umożliwiające rozwiązywanie dylematów oraz sieci obywatelskiego zaangażowania budujące społeczne zaufanie oraz wspomniane normy wzajemności 6. Kontynuatorem poglądów R. Putnama jest F. Fukuyama, według którego kapitał społeczny jest niezbędnym elementem społeczeństwa obywatelskiego. Swoje badania poświęcił on związkom kapitału społecznego z działalnością gospodarczą, społeczną i polityczną. Kapitał ten definiuje on jako umiejętność współpracy międzyludzkiej w obrębie grup i organizacji w celu realizacji własnych interesów 7. Przedstawione powyżej definicje, zaczerpnięte w głównej mierze z teorii socjologii, wskazują iż kapitał społeczny to zbiór cech, do których zalicza się między innymi zaufanie społeczne, umiejętność współpracy, poczucie wspólnoty oraz solidarność i spójność społeczną. A zatem w podejściu socjologicznym, w definicji kapitału społecznego silnie akcentowane jest znaczenie tego kapitału w funkcjonowaniu społeczeństwa. W naukach ekonomicznych natomiast, istotny jest wpływ kapitału społecznego na gospodarkę, bowiem wspomniane powyżej cechy bez wątpienia wpływają nie tylko na wzrost aktywności społecznej ludności, ale i ich aktywność ekonomiczną. Zdaniem niektórych ekonomistów kapitał społeczny związany jest z pojęciami instytucji i ekonomii instytucjonalnej 8 i oprócz zaufania i współpracy obejmuje także bardziej sformalizowane formalne i nieformalne powiązania instytucjonalne. Chodzi tu przede wszystkim o społeczne i polityczne otoczenie analizowanego kapitału, a zatem wskazanie na znaczenie ustroju politycznego, norm prawnych, systemu sądownictwa a także uprawnień obywatelskich i politycznych. Takie podejście do analizy kapitału społecznego prezentują D. North i M. Olson, którzy proponują włączenie do jego definicji kategorii państwa i prawa 9. Różnorodność opinii, dotyczących elementów objaśniających kapitał społeczny nie są jedyną przeszkodą w opracowaniu ogólnie akceptowanej definicji tego pojęcia. W literaturze przedmiotu toczy się także dyskusja na temat zasadności używania słowa kapitał, które nie odnosi się do bezpośredniego znaczenia tego określenia w ujęciu ekonomicznym, a zatem akumulowania, odtwarzania, czy produkowania. Kapitał społeczny to raczej wartości niematerialne, w tym np.: wspomniane zaufanie i zrozumienie, które powstają w wyniku współpracy między pojedynczymi osobami lub grupami osób. Na użytek niniejszego artykułu przyjęto, że kapitał społeczny to zdolność społeczeństwa do budowania, opartych na wzajemnym zaufaniu, relacji społecznych, 6 R. Putnam, R. Leonardi, R.Y. Nanetti, Demokracja w działaniu: tradycje obywatelskie we współczesnych Włoszech, Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa 1995, s F. Fukuyama, Trust. The Social Virtues and the Creation of Prosperity, Free Press, New York 1995, s M. Tracz, Rola edukacji w budowaniu kapitału społecznego w Polsce, Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego, 2013, nr 23, s B. Pogonowska, Kapitał społeczny próba rekonstrukcji kategorii pojęciowej [w:] Kapitał społeczny aspekty teoretyczne i praktyczne, H. Januszek (red.), Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań 2004, s

4 które sprzyjają kreatywności i wymianie wiedzy, umożliwiając w ten sposób osiąganie wspólnych celów i wzrost dobrobytu społecznego 10. Niezależnie od przyjętej definicji, istotnym jest także fakt, iż kluczowym zadaniem kapitału społecznego jest tworzenie wspólnego dobra, które wpływa na poprawę efektywności funkcjonowania całej gospodarki. Można zatem przyjąć, iż istnieje silna zależność pomiędzy kapitałem społecznym a gospodarką. Zagadnienie to jest niezwykle istotne, dlatego też rozważaniom tym poświęcona została kolejna część niniejszego artykułu. Kapitał społeczny a rozwój gospodarczy W świetle rozwoju teorii ekonomii, problematyka rozwoju gospodarczego zawsze była jednym z głównych obszarów zainteresowań badawczych ekonomistów. Wielu z nich usiłowało i nadal usiłuje znaleźć odpowiedź na pytanie, jakie czynniki stymulują dynamikę wzrostu i rozwoju gospodarczego. I tak np. D. Romer w swoich badaniach podkreślał, że z różnicami realnego dochodu między krajami wiąże się duże zróżnicowanie pod względem odżywiania, oświaty, śmiertelności niemowląt, długości życia i innych bezpośrednich mierników dobrobytu 11. Oznacza to, że na rozwój gospodarczy mają wpływ określone struktury społeczne, i że nie można analizować tego zjawiska bez uwzględnienia czynników ludzkich bądź społecznych. Potwierdzają to także badania A. Smith a i innych popularyzatorów teorii ekonomii klasycznej, którzy ( ) dążyli do wykrycia sił określających tempo wzrostu gospodarczego ( ), uwzględniając nie tylko siły ekonomiczne, które decydują o rozwoju gospodarczym, ale także czynniki kulturowe, polityczne, socjologiczne i historyczne 12. Z punktu widzenia rozwoju gospodarczego istotne znaczenie ma zaproponowany przez R. Putnama podział kapitału społecznego na tzw. kapitał społeczny inkluzywny oraz kapitał społeczny ekskluzywny. Czynnikiem decydującym o przynależności do wymienionych rodzajów kapitałów są więzi społeczne inkluzywne inaczej spajające lub ekskluzywne inaczej łączące powstające w określonych grupach społecznych. W zależności od ich rodzaju kapitał społeczny, albo hamuje rozwój gospodarczy kraju, albo go przyspiesza. Więzi inkluzywne nakierowane są do wewnątrz określonej grupy społecznej, mającej cechy grupy homogenicznej. Wzmacniają wartości i idee tych grup, zamykając się jednocześnie na konkurencyjne wizje ładu kulturowego, postęp oraz nowoczesność 13. Więzi te tworzą wspomniany wcześniej kapitał społeczny inkluzywny, który hamuje rozwój gospodarczy. Na tempo rozwoju gospodarczego pozytywnie wpływa natomiast kapitał społeczny ekskluzywny, gdyż tworzone w nim więzi skierowane są na zewnątrz 10 Na podstawie: Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Polska Trzecia fala nowoczesności, Warszawa D. Romer, Makroekonomia dla zaawansowanych, PWN, Warszawa 2000, s H. Landreth, D.C. Colander, Historia myśli ekonomicznej, PWN, Warszawa 2005, s K. Sierocińska, Kapitał społeczny. Definiowanie, pomiar i typy, Studia Ekonomiczne 2011, nr 1, 376 s. 74.

5 określonej grupy społecznej. Cechy tego kapitału wykazują grupy heterogeniczne, łączące ludzi z różnych zinstytucjonalizowanych struktur, którzy mimo różnic w wyznawanych wartościach pozytywnie wpływają na zmiany i innowacje grupy 14. Współpraca i wzajemne zaufanie członków grup heterogenicznych umożliwiają podejmowanie wspólnych działań, prowadzących do poprawy efektywności funkcjonowania państwa. Warto w tym miejscu zaznaczyć, iż omówione powyżej typy więzi nie wyłączają się nawzajem, a relacje zachodzące w określnych grupach społecznych mogą mieć zarówno charakter inkluzywny, jak i ekskluzywny. Kapitał społeczny bez wątpienia ma związek z rozwojem gospodarczym kraju, a jego wpływ na gospodarkę uzależniony jest od typu więzi tworzonych w społeczeństwie. Potwierdzeniem tego faktu są słowa R. Putnama, że inkluzywny kapitał społeczny jest dobry do przetrwania, a ekskluzywny kapitał społeczny jest istotny dla robienia postępów 15. Kolejnym ważnym zagadnieniem w analizie wpływu kapitału społecznego na rozwój gospodarczy są źródła tego kapitału. Z przeprowadzonego w pierwszej części niniejszego artkułu przeglądu definicji tego pojęcia wynika, iż bardzo trudno jest jednoznacznie zidentyfikować czynniki kreujące kapitał społeczny. W literaturze przedmiotu wyróżnia się cztery obszary kształtowania kapitału społecznego, są to: rodzina, szkoła, praca oraz otoczenie i przestrzeń społeczna 16. Spośród wymienionych obszarów do dalszej analizy wybrano edukację, ze szczególnym uwzględnieniem szkolnictwa wyższego. Rola uczelni wyższych w Polsce w procesie kształtowania kapitału społecznego Jak wspomniano jednym z istotnych czynników wzrostu kapitału społecznego jest szeroko rozumiana edukacja 17. Proces kształcenia na różnych poziomach edukacji, sprzyja bowiem nabywaniu wiedzy, podnoszeniu posiadanych umiejętności i kompetencji. Dlatego też wielu ekonomistów uważa, iż edukacja jest jednym z kluczowych czynników bezpośredniego wzrostu kapitału ludzkiego, a pośrednio kapitału społecznego, co w rezultacie prowadzi do dobrostanu społeczeństwa 18. Zdaniem Autora niniejszego artykułu istotny wpływ na osiąganie narodowych celów społecznych i gospodarczych, a tym samym na rozwój kapitału intelektualnego i społecznego Polski ma szkolnictwo wyższe. Łączy ono ze sobą dwie funkcje kształcenie studentów oraz prowadzenie badań naukowych które mają kluczowe 14 M. Tracz, Rola edukacji, op.cit., s R. Putnam, Samotna gra w kręgle. Upadek i odrodzenie wspólnot lokalnych w Stanach Zjednoczonych, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008, s Polska 2030, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, Warszawa 2009, s Por. np.: M. Borowiec, S. Dorocki, B. Jenner, Wpływ zasobów kapitału ludzkiego na kształtowanie społeczeństwa informacyjnego, Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego, 2011, nr 13, s ; W. Kamińska, K. Helfer, Wiejskie rynki pracy zasoby, aktywizacja, nowe struktury, KPZK PAN, Warszawa Por. np.: B. Niemierko, Jak mierzyć kapitał ludzki i kapitał społeczny? Edukacyjne perspektywy operacjonalizacji pojęci ekonomicznych, Zeszyty Naukowe Marynarki Wojennej 2011, nr 4, s

6 znaczenie dla zdolności dostosowywania się jednostek i społeczności do zmian oraz kształtowania przyszłości. Misją polskiego szkolnictwa wyższego jest przyczynianie się do podwyższania jakości życia Polaków przez tworzenie, poszerzanie i upowszechnianie wiedzy, kształcenie umiejętności wykorzystywania jej ku pożytkowi indywidualnemu i ogólnemu oraz wpływ na podwyższenie jakości usług publicznych 19. Kształcenie na poziomie wyższym między innymi dzięki nawiązywaniu współpracy pomiędzy polskim środowiskiem akademickim a globalną wspólnotą akademicką, intelektualną, a także innymi podmiotami i instytucjami, niewątpliwie wspiera rozwój społeczeństwa. Zdobyte wykształcenie sprzyja natomiast kształtowaniu postaw zaufania społecznego, odpowiedzialności za podejmowane decyzje, a także tworzeniu więzi społecznych oraz kreatywności 20. Znaczenie sektora szkolnictwa wyższego w kształtowaniu kapitału społecznego jest duże, potwierdza to niewątpliwie intensywny rozwój tego sektora w Polsce, w szczególności w latach Na rozwój ten wpłynęła przede wszystkim możliwość tworzenia uczelni niepublicznych, których w analizowanym okresie powstało aż 328 por. tabela 1. Tabela 1. Liczba publicznych i niepublicznych szkół wyższych w Polsce w latach Szkoły wyższe Rok Szkoły wyższe Rok akademickłeblicznbliczne akademicki ogółeblicznbliczne pu- niepu- ogó- pu- Niepu- 1990/ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / * * Liczba ta może być nieco mniejsza od podawanej przez MNiSW, ponieważ nie uwzględniono uczelni, w których w listopadzie 2015 r. nie było studentów ani absolwentów 21. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego, Szkoły wyższe i ich finanse za lata Ernst&Young, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Misja, wizja i cele strategiczne szkolnictwa wyższego w Polsce w perspektywie 2020 roku, Warszawa 2009, s M. Tracz, Rola edukacji, op.cit., s Szkoły wyższe i ich finanse w 2015 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2016, s

7 Wzrost znaczenia posiadania wyższego wykształcenia był związany nie tylko ze wzrostem aspiracji edukacyjnych młodych Polaków, ale także chęcią poprawy przez nich swojej sytuacji zawodowej i materialnej. Znalazło to wyraz w szybko rosnącej liczbie studentów, która w latach wzrosła prawie do 2 mln. Niestety od roku 2006 w sektorze szkolnictwa wyższego w Polsce można zaobserwować wyraźny spadek liczby studentów w roku akademickim 2016/2017 uczelnie wyższe kształciły ok. 1,3 mln studentów co oczywiście spowodowane jest zróżnicowanymi uwarunkowaniami społeczno-ekonomicznymi i demograficznymi, które ze względu na ograniczoną objętość artykułu nie będą bliżej charakteryzowane w tym miejscu. J. Czapiński uważa, że jedynym czynnikiem silnie różnicującym poziom kapitału społecznego i dającym pewną nadzieję na jego wzrost w przyszłości jest wykształcenie im lepsze, tym większy kapitał społeczny 22. Dlatego tak ważne dla rozwoju kapitału społecznego są dane dotyczące liczby Polaków w wieku lata, którzy ukończyli studia wyższe. Z danych Eurostatu wynika, iż w Polsce liczba ta wzrosła prawie trzykrotnie, tj. z 14,4% w roku 2002 do 40,5% w roku Jest to niezwykle istotne w kontekście realizacji celu, przyjętego w planie rozwoju gospodarki Unii Europejskiej Europa , w ramach którego założono, że do 2020 roku w całej Unii Europejskiej, 40% osób w wielu lata ukończy studia wyższe. W odniesieniu do Polski, odsetek liczby trzydziestolatków posiadających dyplom ukończenia studiów wyższych został ustalony na poziomie 45%. Jest to szczególne wyzwanie dla uczelni wyższych, które oprócz pozyskania większej liczby studentów muszą także dbać o jakość ich wykształcenia. Wysoki poziom kapitału społecznego uzależniony jest bowiem od jakości usług edukacyjnych świadczonych przez uczelnie publiczne. Zapewnienie wysokiej jakości kształcenia w środowisku akademickim wymusza na uczelniach wyższych konieczność poszukiwania wielu kompromisów pomiędzy studentami, nauczycielami akademickimi, pozostałymi pracownikami uczelni, a także środowiskiem zewnętrznym, w tym np.: pracodawcami. Każda z grup ma bowiem inne oczekiwania wobec uczelni, z którą współpracuje. I tak, np. pracownicy naukowo-dydaktyczni uważają, że ich praca dydaktyczna powinna być silnie powiązana z przedmiotem prowadzonych przez nich badań naukowych oraz nie powinna stanowić nadmiernego obciążenia, utrudniającego im rozwój kariery naukowej. Rozwój ten, rozpatrywany w aspekcie zdobywania kolejnych stopni i tytułów naukowych, jest niezwykle istotny dla wzrostu kapitału społecznego kraju oraz podnoszenia jakości kształcenia studentów. Zmiany wprowadzone w roku 2010 a później 2017, dotyczące między innymi warunków nadawania stopni naukowych doktora oraz doktora habilitowanego pozytywnie wpływają na podniesienie jakości pracy w uczelniach, co przekłada się między innymi na efektywność nauczania. Obowiązek ciągłego rozwoju, w ustawowo określonych ramach czasowych, wzbogacony możliwościami nawiązywania współpracy z pracownikami 22 J. Czapiński, Polska państwo bez społeczeństwa, Nauka 2006, nr 1, s Europa 2020 plan rozwoju zapoczątkowany 3 marca 2010 roku przez Komisję Europejską w celu stymulowania rozwoju gospodarki Unii Europejskiej. 379

8 innych uczelni, a także środowiskiem gospodarczym w naturalny sposób wymuszają na pracownikach naukowo-dydaktycznych podnoszenie ich kompetencji i umiejętności. A pozyskiwana w ten sposób wiedza przekazywana studentom podczas zajęć ma charakter nie tylko teoretyczny, ale także praktyczny. To z kolei jest niezwykle ważne dla studentów, którzy w obecnym czasie chcą, aby realizowany na studiach program kształcenia był ukierunkowany na zdobywanie specjalistycznych umiejętności inżynierskich, projektowych, itp., niezbędnych do znalezienia dobrze płatnej pracy. Zakończenie Proces kształcenia na uczelniach wyższych odgrywa istotną rolę w rozwijaniu i kształtowaniu kapitału społecznego. Pozyskana na studiach wiedza ułatwia młodemu społeczeństwu ukształtować w nich określone postawy społeczne, osiągać wyznaczone cele, podejmować świadome i racjonalne decyzje oraz ponosić za nie odpowiedzialność. Z punktu widzenia rozwoju gospodarczego kraju, niezwykle istotny jest czynnik ludzki, dzięki któremu możliwa jest poprawa efektywności funkcjonowania gospodarki. Wykształcone społeczeństwo charakteryzuje się bowiem dużym potencjałem intelektualnym, który sprzyja kreatywności i innowacyjności. Wysoki poziom polskiego systemu szkolnictwa wyższego przekłada się natomiast na konkretne osiągnięcia naukowo-badawcze, które mają ogromne znaczenie zarówno dla pojedynczej jednostki, jak i dla całego społeczeństwa. To prowadzi, w szczególności, do kształtowania się kapitału społecznego ekskluzywnego, skupiającego się na osiąganiu wspólnych celów przez różne grupy społeczne. Bibliografia Adamczyk M., Wprowadzenie do teorii kapitału społecznego, KUL, Lublin Borowiec M., Dorocki S., Jenner B., Wpływ zasobów kapitału ludzkiego na kształtowanie społeczeństwa informacyjnego, Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego, 2011, nr 13. Coleman J., Foundation of Social Theory, Harvard University Press, Cambrige Czapiński J., Polska państwo bez społeczeństwa, Nauka 2006, nr 1. Ernst&Young, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Misja, wizja i cele strategiczne szkolnictwa wyższego w Polsce w perspektywie 2020 roku, Warszawa Fukuyama F., Trust. The Social Virtues and the Creation of Prosperity, Free Press, New York Hanifan L.J., The Rural School Community Center, Annals of the American Academy of Political and Social Science 1916, 67. Kamińska W., Helfer K., Wiejskie rynki pracy zasoby, aktywizacja, nowe struktury, KPZK PAN, Warszawa Landreth H., Colander D.C., Historia myśli ekonomicznej, PWN, Warszawa Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Polska Trzecia fala nowoczesności, Warszawa

9 Niemierko B., Jak mierzyć kapitał ludzki i kapitał społeczny? Edukacyjne perspektywy operacjonalizacji pojęci ekonomicznych, Zeszyty Naukowe Marynarki Wojennej 2011, nr 4. Pogonowska B., Kapitał społeczny próba rekonstrukcji kategorii pojęciowej, [w:] Kapitał społeczny aspekty teoretyczne i praktyczne, H. Januszek (red.), Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań Polska 2030, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, Warszawa Putnam R., Leonardi R., Nanetti R.Y., Demokracja w działaniu: tradycje obywatelskie we współczesnych Włoszech, Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa Putnam R., Samotna gra w kręgle. Upadek i odrodzenie wspólnot lokalnych w Stanach Zjednoczonych, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa Romer D., Makroekonomia dla zaawansowanych, PWN, Warszawa Sierocińska K., Kapitał społeczny. Definiowanie, pomiar i typy, Studia Ekonomiczne 2011, nr 1. Szkoły wyższe i ich finanse w 2015 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa Tracz M., Rola edukacji w budowaniu kapitału społecznego w Polsce, Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego, 2013, nr 23. Abstract The higher education sector in Poland vs. social capital shaping The aim of this article is definition of the role and importance of the higher education sector in Poland in formation of the social capital. The first part of this article was presented the essence of the social capital, with particular consideration approaches and types of this capital which was presented in literature. The next part of this paper was discussed the relations between the social capital and economic development of the country. Key to the purpose of this article are reflections on the impact of higher education on the development of Poland's social capital. Keywords: the social capital, exclusive ties, the higher education sector 381