Zarządzanie kapitałem społecznym jako wyzwanie dla bibliotek

Transkrypt

1 Zarządzanie kapitałem społecznym jako wyzwanie dla bibliotek Małgorzata Kowalska Instytut Informacji Naukowej i Bibliologii UMK

2 Koncepcje kapitału społecznego 1916 r. Lyda Judson Hanifan lata 80. i 90. dyskurs naukowy 1200 definicji w ciągu ostatniego dwudziestolecia

3 Definicja zintegrowana wiedza osadzona w relacjach i stosunkach społecznych oraz umiejętność nawiązywania i utrzymywania kontaktów z innymi, a także funkcjonowania w różnych formalnych i nieformalnych strukturach (sieciach społecznych)

4 Cechy kapitału społecznego jest nieoczekiwanym efektem celowego działania jednostek, bazuje na relacjach międzyludzkich, normach i zaufaniu społecznym, a więc elementach umożliwiających jednostkom bardziej efektywne działanie dla wspólnego dobra oraz obniżanie tzw. kosztów transakcyjnych (koszty funkcjonowania w życiu codziennym, jak i koszty zawierania umów w środowisku biznesowym), różni się od innych form kapitału ludzkiego tym, że jest tworzony i przekazywany za pośrednictwem mechanizmów kulturowych: religii, tradycji, historycznego nawyku, nie jest z góry zaplanowany, a zwiększenie jego nakładu uzależnione jest od wielkości sieci społecznych oraz zasobów posiadanych przez członków sieci (im gęstsza sieć powiązań, tym większy nakład kapitału)

5 Rodzaje kapitału społecznego

6 Ekskluzja vs. inkluzja społeczna społeczny kapitał ekskluzywny więzi łączące, silne, trwałe, ukierunkowane do wewnątrz, wspieranie grup jednorodnych, zamkniętych, podlegających ciągłym regulacjom społecznym (jak np. rodzina), przeciwstawianie się innym grupom społecznym, podtrzymywanie wzajemności i solidarności w obrębie grupy, udzielanie wsparcia psychologicznego i społecznego jej członkom oraz kształtowanie lojalności wewnątrzgrupowej. społeczny kapitał inkluzywny: więzi spajające, słabe, luźne, ukierunkowane na zewnątrz, ułatwiają powstawanie relacji między jednostkami pochodzącymi z różnorodnych grupy społecznych, pozwalają na nawiązywanie bardziej rozległej i bogatszej sieci kontaktów, a co za tym idzie poszerzanie możliwości wymiany informacji i wykorzystywania zasobów zewnętrznych.

7 Kapitał społeczny w perspektywie bibliotekoznawczej : 99 prac popularność koncepcji J. S. Colemana, R. D. Putnama, P. Bourdieu zgodność definicyjna: zdolność do współpracy w celu osiągnięcia wspólnych celów oraz rozwoju zaufania, które pozwala na wymianę informacji, budowanie wspólnoty i dostęp do dobrej jakości zasobów rola bibliotek publicznych w procesach integracji społecznej rola społeczności realnych i wirtualnych w procesie budowy wspólnoty, rola kapitału społecznego w procesach dzielenia się wiedzą i informacją w organizacjach, rola kapitału społecznego w procesie zapobiegania zjawisku wykluczenia cyfrowego i poprawie dostępu do nowoczesnych technologii, rola indywidualnego kapitału społecznego w procesach wyszukiwania informacji brak mierników (metod i narzędzi) kapitału społecznego bibliotek

8 Polscy badacze kapitału społecznego bibliotek kapitał społeczny wypełnia przestrzeń społeczną pomiędzy pracownikami biblioteki oraz biblioteką a otaczającym ją środowiskiem społecznym; stanowi spoiwo zarówno personelu bibliotecznego, jak również rodzaj łącznika, występującego pomiędzy biblioteką a społeczeństwem obywatelskim

9 Kapitał społeczny a całkowita wartość biblioteki

10 Przykłady generowania i wzmacniania kapitału społecznego bibliotek I. organizacja różnego rodzaju spotkań: - debat, - wieczorów autorskich, - dyskusyjnych klubów książki, - głośnego czytania, - spotkań towarzyskich. Cel/efekt: z punktu widzenia użytkowników: dostarczanie wiedzy na dany temat, podnoszenie świadomości, budowanie i wzmacnianie poczucia realnego wpływu na przebieg zdarzeń, integracja społeczności, z perspektywy bibliotek: zbieranie opinii przedstawicieli społeczności, wypracowywanie propozycji wspólnych działań, stymulowanie do przyjmowania właściwych postaw.

11 Przykłady generowania i wzmacniania kapitału społecznego bibliotek II. prowadzenie działań integracyjnych: - promujących ideę tolerancji i poszanowania praw człowieka, - przeciwdziałających wykluczeniu i dyskryminacji. Cel/efekt: z punktu widzenia użytkowników: bezpieczna forma wymiany poglądów i doświadczeń, platforma zwalczania stereotypów i uprzedzeń, poznawania i przełamywania własnych barier oraz kształtowania właściwych wartości i postaw, integracja społeczności, z perspektywy bibliotek: efektywny sposób ich promowania jako miejsc współpracy i komunikacji, tworzenia i zacieśniania więzi, realizacji indywidualnych i zbiorowych potrzeb.

12 Przykłady generowania i wzmacniania kapitału społecznego bibliotek III. zaspokajanie potrzeb edukacyjnych różnych środowisk poprzez: - właściwą organizację i wyposażenie księgozbioru, - organizację warsztatów, kursów, szkoleń. Cel/efekt: z punktu widzenia użytkowników: dostarczanie wiedzy, determinowanie sukcesów w nauce i wyborów czytelniczych, kształtowanie kompetencji informacyjnych, zapobieganie wykluczaniu cyfrowemu, z perspektywy bibliotek: promocja biblioteki jako miejsca przyjaznego, pozyskanie nowych grup czytelników.

13 Przykłady generowania i wzmacniania kapitału społecznego bibliotek IV. zapewnianie przyjaznej, niemal domowej publicznej przestrzeni służącej tworzeniu więzi miedzy różnymi grupami poprzez: - właściwą aranżację przestrzeni bibliotecznej, - realizację projektów ukierunkowanych na wywoływanie efektu zadomowienia ( noc w bibliotece, głośne godziny ). Cel/efekt: z punktu widzenia użytkowników: komfortowe warunków nauki, pracy i lektury, z perspektywy bibliotek: promocja czytelnictwa i samych placówek bibliotecznych jako miejsc, w których warto bywać, okazja do niekonwencjonalnego zaprezentowania zbiorów i oferty edukacyjno-kulturalnej oraz poszerzenia grona czytelników.

14 Przykłady generowania i wzmacniania kapitału społecznego bibliotek V. sieciowy crowdsourcing wykorzystywanie wiedzy i umiejętności społeczności internetowych do: - transkrypcji i tłumaczenia dokumentów zeskanowanych z techniką OCR, - katalogowanie, kategoryzacja, kontekstualizacja obiektów, - kolaboratywne tagowanie i linkowanie obiektów, - generowanie treści, - nadawanie georeferencji, - pozyskiwanie funduszy. Cel/efekt: z punktu widzenia użytkowników: budowa poczucia wspólnoty, zaufania i lojalności oraz odpowiedzialności za dziedzictwo dokumentalne (kulturowe), zaspokajanie potrzeb (uznania, przynależności, własnej wartości, szacunku ze strony innych), z perspektywy bibliotek: organizowanie publiczności okołobibliotecznej, realizacja działań bez wkładu finansowanego oraz nakładu czasu i pracy ze strony pracowników, lepsze i szybsze dostosowywanie oferty do potrzeb użytkowników, podnoszenie prestiżu, konkurencyjności i znaczenia społecznego biblioteki.

15 Wnioski końcowe duże zainteresowanie tematyką kapitału społecznego w literaturze naukowej i publicystycznej, zgodność badaczy co do korzyści płynących z kapitału społecznego i jego wpływu na podwyższanie efektywności działania organizacji (w tym bibliotek), zarządzanie kapitałem społecznym trudne wyzwanie dla bibliotek konieczne podejście dwutorowe 1. identyfikacja, pomiar, wykorzystywanie i rozwoju jego poszczególnych elementów składowych, 2. koncentracja na wzajemnych relacjach występujących pomiędzy nimi, brak mierników pomiaru kapitału społecznego bibliotek liczba uruchamianych projektów, liczba uczestniczących w nich użytkowników, poziom ich emocjonalnego zaangażowania, poziom zaufania do bibliotek, ilość, jakość i siła inicjowanych interakcji, zakres swobody i odpowiedzialności czytelników potrzeba prowadzenia szeroko zakrojonych badań porównawczych czynników generowania i wzmacniania potencjału kapitału społecznego bibliotek.