NEGOCJACJE O CZŁONKOSTWO W UNII EUROPEJSKIEJ W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA

Transkrypt

1 NEGOCJACJE O CZŁONKOSTWO W UNII EUROPEJSKIEJ W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA Refleksje negocjatora po prawie 20 latach Janusz Radziejowski Wszechnica Polska Szkoła Wyższa W Warszawie, 2019

2 SPIS TREŚCI Unia i Polska w przededniu negocjacji Negocjacje o członkostwo w UE Konsekwencje wejścia Polski do UE z punktu widzenia środowiska Podsumowanie

3 UNIA I POLSKA W PRZEDEDNIU NEGOCJACJI

4 UNIA ORAZ PAŃSTWA, KTÓRE ROZPOCZĘŁY NEGOCJACJE W 1998 R

5 CELE I WARTOŚCI UE * wspieranie pokoju, wartości UE i dobrobytu obywateli UE zagwarantowanie wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w przestrzeni bez granic wewnętrznych * promowanie zrównoważonego rozwoju opartego na trwałym wzroście gospodarczym i stabilności cen, na wysoce konkurencyjnej gospodarce rynkowej umożliwiającej pełne zatrudnienie i postęp społeczny oraz na ochronie środowiska * zwalczanie wykluczenia społecznego i dyskryminacji wspieranie postępu naukowo-technicznego * zwiększanie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej oraz solidarności między państwami członkowskimi * ochrona bogatej różnorodności kulturowej i językowej * ustanowienie unii gospodarczej i walutowej, której walutą jest euro.

6 GŁÓWNE INSTYTUCJE UNIJNE Rada Europejska spotkanie przywódców państw członkowskich Rada Unii Europejskiej spotkanie ministrów (18 różnych dziedzin w tym środowisko) COREPER Komitet Stałych Przedstawicieli państw członkowskich Komisja Europejska przewodniczący, komisarze (każdy kraj ma jednego komisarza w tym odpowiedzialnego za środowisko ), dyrekcje generalne jako ciała robocze w tym DG Środowisko) Parlament Europejski członkowie z wyborów powszechnych - jedna z komisji zajmuje się środowiskiem Europejska Agencja Środowiska Europejski Trybunał Sprawiedliwości

7

8 swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału; 8 Unia Celna; Wspólne polityki w dziedzinie handlu, rolnictwa, rybołówstwa, transportu, energii: wspólna polityka zatrudnienia; wspólna polityka w dziedzinie ochrony środowiska naturalnego; I FILAR WSPÓLNOTA EUROPEJSKA ochrona konkurencji; wspieranie rozwoju naukowego i technologicznego; ochrona zdrowia; ochrona konsumentów; obrona cywilna; turystyka i sport.

9 PODSTAWY PRAWNE FUNKCJONOWANIA UNII 9 Traktaty europejskie Dyrektywy, które są wykonywane za pośrednictwem krajowych systemów prawnych i które obejmują większość aktów prawnych Rozporządzenia organów unijnych które obowiązują bezpośrednio w krajach członkowskich Decyzje, które dotyczą na ogół konkretnych, technicznych zagadnień Wyroki Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości - odnoszą się do konkretnych spraw

10 TRAKTATY EUROPEJSKIE 1986 Jednolity Akt Europejski dotychczasowy Traktat Rzymski o rozdziały poświęcone m.in. sprawom monetarnym, współpracy naukowej oraz ochronie środowiska (art. 130), wprowadzenie Jednolitego Wspólnego Rynku. (wszedł w życie w 1987) 1992 Traktat z Maastricht ustawiający Unię Europejską (wszedł w życie w 1993); 1997 Traktat z Amsterdamu - modyfikacja dotychczasowych traktatów w kierunku większych gwarancji praw obywatelskich, poprawy funkcjonowania instytucji obywatelskich. (wszedł w życie w roku 1999); 2000 Traktat z Nicei wprowadzający formalne i polityczne podstawy rozszerzenia UE o kraje z Europy Centralnej i Wschodniej 2003 Traktat z Aten o rozszerzeniu UE 2009 Traktat Lizboński układ konstytucyjny, który ma normować całościowo podstawy funkcjonowania UE 10

11 STAN ADMINISTRACYJNY I PRAWNY OCHRONY ŚRODOWISKA W POLSCE W PRZEDEDNIU NEGOCJACJI Pierwsza Polityka Ekologiczna z roku 1991 Polska posiadała zestaw aktów prawnych, a w tym: Ustawa o ochronie środowiska z 1980 r, ustawa prawo wodne z ustawa o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska z 1991 r, ustawa o ochronie przyrody z 1991 i in z szeregiem rozporządzeń System administracyjny: Ministerstwo Ochrony Środowiska, Leśnictwa i Zasobów Naturalnych, wydziały ochrony środowiska w 49 województwach, Państwowa Inspekcji Ochrony Środowiska i jej wojewódzkie delegatury

12 UDZIAŁ POLSKI W MIĘDZYNARODOWYCH POROZUMIENNIACH I ORGANIZACJACH Udział w międzynarodowych porozumieniach Polska uczestniczyła w większości (ponad 20) międzynarodowych porozumieniach dot. środowiska, których uczestnikami była także UE Udział w organizacjach międzynarodowych: ONZ, UNESCO, EKG ONZ, Rada Europy (od 1991r), OECD (od 1996 r) Od końca lat 90 tych Polska jest członkiem Europejskiej Agencji Ochrony Środowiska co było warunkiem adaptacji prawa unijnego

13 OCHRONA ŚRODOWISKA W KONSTYTUCJI RP Z 1997 R art. 5 - zasada ustrojowa zrównoważonego rozwoju art. 31 ust. 3 - ograniczenia praw obywatelskich w związku z ochroną środowiska art. 68 ust. 4 - obowiązki władz publicznych w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa ekologicznego art. 74 ust. 3 prawo dostępu do informacji o środowisku art generalny obowiązek ochrony środowiska

14 FINANSOWANIE OCHRONY ŚRODOWISKA Od 1991 Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz fundusze wojewódzkie, gminne (a od 1998 także powiatowe) działające na zasadzie opłat za użytkowanie środowiska oraz zanieczyszczający płaci. Bank Ochrony Środowiska Ekofundusz Od 1989 fundusze zagraniczne, w tym unijne

15 NEGOCJACJE O CZŁONKOSTWO W UE

16 ZASADY NEGOCJACJI O CZŁONKOSTWO W UE Polska jak i inne kraje kandydujące negocjowały de facto z każdym z krajów członkowskich za pośrednictwem organu utworzonego przez Komisję Europejską Specyfika negocjacji polegała na wykazania przez Polskę (i inne kraje) zdolności do przyjęcia prawa unijnego i działania zgodnego z regułami postępowania w UE W sferze ochrony środowiska (a także w kilku innych działach negocjacji) musieliśmy także udowodnić, że będziemy zdolni do realizacji niezbędnych inwestycji w tym zakresie. Nie przewidywano odstępstw od zapisów prawa (trwałych derogacji), negocjować można było tylko o przesunięcie terminów ich wdrażania (okresy przejściowe).

17 UWAGA ZASADNICZA Negocjacje nie dotyczyły stanu środowiska w Polsce, ani konieczności jego poprawy w czasie negocjacji! Mieliśmy tylko wykazać się adaptacją prawa unijnego oraz zdolnością do poprawy jakości środowiska zgodnie ze standardami unijnymi w przewidywalnym okresie

18 1972 Dania, Irlandia i Wielką Brytania 1981 Grecja, ROZSZERZENIA UE 1986 Portugalia i Hiszpania Austria, Finlandia i Szwecja 2004 Czechy, Cypr, Estonia, Litwa, Łotwa,Malta Polska, Słowacja, Słowenia, Węgry 2007 Bułgaria,Rumunia 2013 Chorwacja 18

19 WIELKIE ROZSZERZENIE ZJEDNOCZENIE WSCHODU Z ZACHODEM Okrągły stół, wybory 4 czerwca w Polsce listopad - upadek muru berlińskiego upadek komunizmu Unijna pomoc gospodarcza: program Phare Kryteria kopenhaskie: demokracja i rządy prawa gospodarka rynkowa zdolność do przyjęcia prawa UE Rozpoczęcie negocjacji akcesyjnych Podczas szczytu w Kopenhadze podjęto decyzję o rozszerzeniu UE o dziesięć nowych państw Nowi członkowie Unii Europejskiej: Cypr, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Republika Czeska, Słowacja, Słowenia, Węgry 2007 Przystąpienie Bułgarii i Rumunii 2013 Chorwacja przystąpiła do UE 1 lipca

20 POCZĄTKI STARAŃ O CZŁONKOSTWO POLSKI W UE Nawiązanie stosunków dyplomatycznych z Europejską Wspólnotą Gospodarczą 1988 r Utworzenie Przedstawicielstwa RP przy Wspólnotach Europejskich Stowarzyszenie Układ Europejski ustanawiający stowarzyszenie między RP a Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi z 1991 r, wszedł w życie r Program działań dostosowujących polską gospodarkę i system prawny do wymagań Układu Europejskiego uchwała Rządu RP z 1993 Polska składa formalny wniosek o członkostwo 1994 r

21 KRYTERIA KOPENHASKIE Decyzja Rady Europejskiej z 1993 roku o politycznych kryteriach możliwości przystąpienia do UE zakładające: istnienie instytucji gwarantujących stabilność instytucji gwarantujących demokracji, rządy prawa, przestrzeganie praw człowieka, ochroną mniejszości; istnienie gospodarki rynkowej; możliwość sprostania konkurencji i wolnemu rynkowi; Zdolność do przyjęcia prawa europejskiego i obowiązków wynikających z członkostwa w Uew tym zdolność do przyjęcia zdolność sprostania unii politycznej, gospodarczej i walutowej.

22 ORGANY DS. NEGOCJACJI W UE GŁÓWNI AKTORZY Kraje członkowskie UE Rada Europejska Rada Ministrów Unii Europejskiej W zastępstwie COREPER Komisja Europejska Dyrekcje Generalne, w tym DG ds. Rozszerzenia Zespół Zadaniowy ds. Negocjacji Akcesyjnych TFAN Główny Negocjator N. Van der Pas Negocjator ds. Polski Francois Gaudenzi

23 STRUKTURA POLSKICH ORGANÓW NEGOCJACYJNYCH Kierownictwo polityczne: Premier, Minister Spraw Zagranicznych, Sekretarz Komitetu Integracji Europejskiej, Pełnomocnik Rządu do Spraw Negocjacji o Członkostwo RP w UE Komitet Integracji Europejskiej Rady Ministrów pod przewodnictwem Premiera z udziałem m.in. 8 ministrów w tym. ministra środowiska Urząd Komitetu Integracji Europejskiej Pełnomocnik ds. Negocjacji o Członkostwo Polski w UE Główny Negocjator sekretarz stanu w KPRM Jan Kułakowski (w ostatnim etapie Jan Truszczyński) Zespół negocjacyjny 18 negocjatorów w randze sekretarza lub podsekretarza stanu, w tym Janusz Radziejowski podsekretarza stanu w Ministerstwie Ochrony Środowiska Jan Kułakowski Sejm, a w tym komisja ds. integracji europejskiej Zespoły merytoryczne w ramach poszczególnych zespołów negocjacyjnych

24 ZAPLECZE NEGOCJACYJNE W ZAKRESIE ŚRODOWISKA Ministerstwo Środowiska, a w tym Departament Integracji Europejskiej Główny Inspektorat Ochrony Środowiska Ministerstwo Zdrowia i podległe instytucje Ministerstwo Rolnictwa Ministerstwo Gospodarki Instytuty Resortowe podległe Ministerstwu Środowiska Eksperci reprezentujący środowiska naukowe i zawodowe - w sumie ok 300 osób

25 DOKUMENTY Wniosek o przystąpienie Polski do UE r Opinia Komisji Europejskiej w sprawie wniosku Polski o członkostwo w UE Partnerstwo dla członkostwa - dokument przekazany Polsce w 1998 Narodowy Program Przygotowania do Członkostwa w UE 1998 Stanowiska Negocjacyjne po zamknięciu screeningu Negocjacje prowadzono w 32 Działach, z czego dział 22 dotyczył środowiska. Dział ten obok rolnictwa, był uznawany za najtrudniejszy.

26 ETAPY NEGOCJACJI Złożenie wniosku o członkostwo w marcu 1998r Przegląd prawa screening do końca 1998 r Stanowiska negocjacyjne dot. ochrony środowiska w 1999 Traktat z Nicei stwarzający możliwości rozszerzenia Unii 2000 Przedstawienie przez stronę polską dokumentów implementacyjnych prawa UE (czyli zdolności gospodarczej i technicznej do jego wdrażania) wymiana not dotyczących adaptacji prawa przez stronę Polską. Zamkniecie negocjacji w ochronie środowiska październik 2001 Zamkniecie negocjacji 2002 Zatwierdzenie wyników negocjacji prze poszczególne pastwa 2002 Przyjęcie do UE 2003 (Traktat z Aten) Członkostwo w UE od 1 maja 2004 r

27 PROBLEMY OPÓŹNIAJĄCE NEGOCJACJE Konieczność dostosowania prawa do konstytucji z 1997 r Reforma administracyjna z roku 1998 Nieudane prace nad kodeksem ekologicznym Opóźnienia we wdrażania prawa Lobbing

28 WSPÓŁPRACA Z ORGANIZACJAMI SPOŁECZNYMI I SAMORZĄDAMI Przedsiębiorcy Federacje konsumentów Organizacje samorządowe Organizacje ekologiczne Kościół

29 ZASTRZEŻENIA UNII Unia wykluczyła możliwość ubiegania się o okresy przejściowe w zakresie: Prawa horyzontalnego, a w tym Ocen oddziaływania na środowisko Dostępu społeczeństwa do informacji o środowisku Udziale w porozumieniach międzynarodowych, których członkiem jest Unia Dyrektyw dotyczących ochrony przyrody Polska Rada Ministrów podjęła odpowiednie uchwały w tym zakresie niezależnie od toczących się negocjacji.

30 Problemy: PROBLEMY ŚRODOWISKOWE EUROPY NA KTÓRE UE ZWRACAŁA SZCZEGÓLNĄ UWAGĘ Klimat i nadmierne emisje gazów cieplarnianych Skażenia chemikaliami Gospodarka odpadami Ochrona zasobów wodnych Degradacja gleb Nasilenie się naturalnych katastrof Za fakt pozytywny uznano ograniczenie zanieczyszczeń transgranicznych.

31 ZOBOWIĄZANIA NEGOCJACYJNE POLSKI Transpozycja prawa unijnego Implementacja standardów unijnych w ochronie środowiska i administracji ochrony środowiska Udział w międzynarodowych zobowiązaniach UE w zakresie ochrony środowiska Udział w programach i politykach unijnych Udział w polityce strukturalnej UE Udział w pracach Europejskiej Agencji ds. Środowiska 31

32 WSTĘPNE WNIOSKI NEGOCJACYJNE STRONY POLSKIEJ Polska początkowo wystąpiła o 14 okresów przejściowych w implementacji prawa unijnego. Strona unijna nie wyraziła zgody na okresy przejściowe dotyczące m,in azotany w rolnictwie, w sprawie jakości wody do produkcji wody pitnej, w sprawie jakośći benzyn i olejów, w sprawie odpadów i odpadów niebezpiecznych Po wymianie not negocjacyjnych ostatecznie sformułowano obustronnie akceptowaną listę 10 okresów przejściowych, z czego ostatni dotyczący emisji z elektrowni i elektrociepłowni uzyskano już po zamknięciu właściwych negocjacji (dyrektywa dot. tego zagadnienia weszła w życie w późniejszym okresie.

33 UZYSKANE OKRESY PRZEJŚCIOWE (1) 1. W sprawie ścieków komunalnych (91/271/EWG) od 6 do 13 lat, czyli do 2015 r.; 2. W sprawie zrzutów substancji niebezpiecznych do wód (74/464 + inne) 5 lat, czyli do 2007 r.; 3. W sprawie opakowań i odpadów z opakowań (94/62) 5 letni okres przejściowy (do końca 2007 roku) na osiągnięci poziomu odzysku materiałów opakowaniowych na 50 poziomie 50% i recyklingu na poziomie 25 %; 4. Dotyczących składowisk odpadów (1999/31) - 3 lata w stosunku do terminu przyjętego dla krajów unijnych (2009) tj. do 2012 r.; 5. W sprawie kontroli i przesyłania odpadów (259/93 EWG) 5 lat, (czyli do 2007 r., z klauzulą rewizyjną, która umożliwi ew. przedłużenia ochrony terytorium Polski przed napływem odpadów (zwłaszcza takich jak zużyte opony, plastiki, makulatura) do 2010 r.; 33

34 OKRESY PRZEJŚCIOWE (2) 6. W sprawie ochrony zdrowia ludzi przed promieniowaniem jonizującym (97/43/EURATOM) 4 lata tj. do 2006 r.; 7. W sprawie ograniczenia zawartości siarki w niektórych paliwach (99/32 WE) 4 lata tj. do 2006 r.; 8. W sprawie lotnych związków organicznych z dystrybucji paliw (94/63 WE) od 2 do 3 lat, czyli, do 2006 r.; 9. W sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeń (96/61WE) 3 lata ponad termin wdrażania tej dyrektywy w krajach członkowskich, czyli do 2010 r. 10. W sprawie emisji z elektrowni i elektrociepłowni (2001/80/WE) Od 2008 r do 2015 dla dwutlenku siarki, do 2017 dla pyłów, do 2017 dla tlenków azotu (termin w dyrektywie 2016) 34

35 KONSEKWENCJE WEJŚCIA POLSKI DO UE Z ŚRODOWISKOWEGO PUNKTU WIDZENIA

36 WAŻNIEJSZE NOWOŚCI WYNIKAJĄCE Z AKCESJI DO UE Dostęp społeczeństwa do informacji o ochronie środowiska, udział społeczeństwa w procedurach administracyjnych; System ocen oddziaływania na środowisko, w tym dotyczący planów i programów; Rozbudowany system programów i planów działań w ochronie środowiska na różnych szczeblach Pozwolenia zintegrowane na prowadzenie instalacji przemysłowych oparte na koncepcji Najlepszych Dostępnych Technik Ograniczenia w wytwarzaniu odpadów Otwarcie obszaru Polski na surowce wtórne z krajów UE 36

37 POMOC UNII EUROPEJSKIEJ W OKRESIE PRZEDAKCESYJNYM Od 1989 Polska korzystała z funduszy pomocowych Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej od 1993 Unii Europejskiej. Był to fundusz PHARE, z którego w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych finansowano nie tylko inwestycje, ale także różnego rodzaju ekspertyzy Efektywność środków pomocowych zwiększyła się po podpisaniu układu stowarzyszeniowego pomiędzy RP a UE w 1994 r a zwłaszcza od roku 1998, kiedy rozpoczęły się formalne negocjacje o członkostwo w Unii. Wtedy to fundusze PHARE oraz nowego Funduszu ISPA stały się funduszami przedakcesyjnymi. Projekty realizowane z Funduszu PHARE został podzielony na projekty inwestycyjne oraz projekty wzmocnienia instytucjonalnego, realizowane głownie w formie tzw. porozumień bliźniaczych (twinning) Wprowadzono także fundusz SAPARD dla wsparcia rolnictwa

38 INSTRUMENTY FINANSOWE WSPOMAGAJĄCE INTEGRACJĘ W LATACH PHARE : Poland-Hungary Assistance to Restructuring of their Economies Polska Węgry. Pomoc w Przebudowie Gospodarki r ISPA: Instrument for Structural Policies for Preaccesion Instrument Preakcesyjnej Polityki Strukturalnej, SAPARD (Special Accession Pro gramme for Agriculture and Rural Development ) Od 2004 roku Polska, jako członek UE, korzysta z funduszy europejskich na takich zasadach jak inni członkowie

39 522 oczyszczalni ścieków km wybudowanej/ zmodernizowanej sieci kanalizacyjnej km wybudowanej/ zmodernizowanej sieci wodociągowej 710 inwestycji w zakresie odnawialnych źródeł energii inwestycji związanych z podnoszeniem efektywności energetycznej wg danych funduszach/efekty-funduszy-europejskich/efekty-lata stan na 31 maja 2016 r. EFEKTY W LATACH W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA

40 UDZIAŁ NAKŁADÓW NA OCHRONĘ ŚRODOWISKA W PKB (%)

41 ODSETEK PKB PRZEZNACZANEGO NA OCHRONĘ ŚRODOWISKA (W WYBRANYCH KRAJACH ROKU 2000) Polska Holandia Węgry Czechy Niemcy Wielka Brytani

42 NAKŁADY NA OCHRONĘ ŚRODOWISKA W MLN ZŁ ,2 3170,9 8584,9 7354,2 6570,

43 Cele w zakresie ochrony środowiska: FUNDUSZ SPÓJNOŚCI zaopatrzenie w wodę oczyszczanie ścieków ochrona atmosfery gospodarka odpadami Wnioskodawca - samorząd Warunki finansowania: wartość dotacji -do 75% zaangażowanych środków publicznych wartość inwestycji nie mniej niż 5 mln Euro

44 Wsparcie,w szczególności w MŚP, w celu utworzenia trwałych miejsc pracy; 44 EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO

45 30 26, ,08 18,49 20,82 15, , UDZIAŁ ŚRODKÓW ZAGRANICZNYCH W NAKŁADACH INWESTYCYJNYCH NA OCHRONĘ ŚRODOWISKA W LATACH (W %) WG GUS 2016

46 PODSUMOWANIE Akcesje do unii europejskiej z punktu widzenia ochrony środowiska należy uznać za fakt jak najbardziej pozytywny. Do najważniejszych korzyści zaliczyć należy: * udział we wspólnym rozwiązywaniu najważniejszych problemów środowiskowych dotyczących Europy i świata; * operowanie wspólnymi dla całego kontynentu standardami środowiskowymi; * dostęp do najlepszych technologii dot. ochrony środowiska; * zapewnienie partycypacji społecznej w procedurach administracyjnych i dostępie do informacji środowiskowych; * dostęp do edukacji środowiskowej, wymiany studentów i specjalistów; * zapewnienie prawa do odwoływania się do niezależnych organów w przypadku sporów obywateli z administracją, sporów między państwami i in; * dostęp do środków finansowych.