Rozwój i aktualne problemy UE cz. I. I. Rozwój UE przed Jednolitym Aktem Europejskim

Transkrypt

1 Prof. dr hab. Anna Wyrozumska Wstęp do prawa europejskiego/ Podstawy prawa Unii Europejskiej 2019/2020 Rozwój i aktualne problemy UE cz. I I. Rozwój UE przed Jednolitym Aktem Europejskim U źródeł integracji europejskiej: - odbudowa Europy ze zniszczeń - stworzenie między państwami więzów gwarantujących trwały pokój - gospodarka liberalna - rządy demokratyczne (Europejska Konwencja Praw Człowieka 1950) Traktat paryski 1951 EWWiS Traktaty rzymskie 1957 EWG /EUROATOM Konwencja dot. pewnych instytucji wspólnych dla Wspólnot Europejskich 1957 Traktat o fuzji instytucji 1965 Pierwszy Traktat Budżetowy 1970 Drugi Traktat Budżetowy

2 WSPÓLNY RYNEK / 3 fazy 12 lat unia celna (obecnie art. 30 TFUE) cztery swobody rynku harmonizacja prawa (art. 114, 115 TFUE) reguły konkurencji (zakaz porozumień między przedsiębiorstwami art. 101 TFUE, zakaz nadużywania pozycji dominującej na rynku art. 102 TFUE) pomoc państwa (art. 107 TFUE) podatki (art. 110 TFUE) polityki: handlowa gospodarcza rolna transportowa społeczna stowarzyszeniowa 2

3 Instytucje: Rada Ministrów Komisja Zgromadzenie Parlamentarne/ później Parlament Europejski Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich Podstawowe akty prawne: rozporządzenia dyrektywy decyzje Trybunał Sprawiedliwości: interpretacja Traktatów i aktów instytucji kontrola legalności aktów instytucji 3

4 II. Poszerzanie 1973 Wlk. Brytania, Irlandia, Dania 1981 Grecja /niekoniecznie ten sam rozwój gospodarczy/zakończenie dyktatury/wsparcie demokracji 1986 Portugalia, Hiszpania 1995 Szwecja, Finlandia, Austria 2004 Polska, Czechy, Węgry, Słowenia, Słowacja, Estonia, Cypr, Łotwa, Litwa + Malta 2007 Bułgaria, Rumunia 2013 Chorwacja Traktat o Europejskim Obszarze Gospodarczym 1992 utworzenie wspólnej strefy wolnego handlu Porozumienie z państwami EFTA (Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu 1960 = Norwegia, Szwecja, Finlandia, Islandia, Szwajcaria, Lichtenstein, Austria TEOG wiąże PCz UE oraz Norwegię, Islandię, Lichtenstein Szwajcaria zawarła umowy dwustronne z UE 4

5 III. Proces przystępowania i warunki członkostwa Artykuł 49 TUE Każde państwo europejskie, które szanuje wartości, o których mowa w artykule 2, i zobowiązuje się je wspierać, może złożyć wniosek o członkostwo w Unii. O wniosku tym informuje się Parlament Europejski i parlamenty narodowe. Państwo ubiegające się o członkostwo kieruje swój wniosek do Rady, która stanowi jednomyślnie po zasięgnięciu opinii Komisji oraz po otrzymaniu zgody Parlamentu Europejskiego, udzielonej większością głosów jego członków. Brane są pod uwagę kryteria kwalifikacji uzgodnione przez Radę Europejską. Warunki przyjęcia i wynikające z tego przyjęcia dostosowania w Traktatach stanowiących podstawę Unii są przedmiotem umowy między Państwami Członkowskimi a Państwem ubiegającym się o członkostwo. Umowa ta podlega ratyfikacji przez wszystkie umawiające się Państwa, zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi. Kryteria kopenhaskie (przyjęte przez RE w Kopenhadze) 1993 Kryteria polityczne: istnienie instytucji gwarantujących stabilną demokrację rządy prawa poszanowanie praw człowieka poszanowanie praw mniejszości Kryteria ekonomiczne: istnienie gospodarki rynkowej gotowej sprostać konkurencji i wolnemu rynkowi zdolność do przyjęcia acquis communautaire zdolność sprostania unii politycznej, gospodarczej i walutowej 5

6 Państwa kandydujące Islandia od 2009, Turcja od 1999/ problemy Macedonia od 2005, Serbia od 2009, Albania od 2009, Czarnogóra od 2010 IV. Początek rynku wewnętrznego - Jednolity Akt 12 państw nowy traktat Europejski 1986 eliminacja barier do 31 grudnia 1992 w drodze harmonizacji prawa wewnętrznego PCz / zniesienie granic celnych 1 stycznia 1993 r./ traktat z Schengen o stopniowym znoszeniu kontroli granicznych marca granice rozszerzenie kompetencji spójność ekonomiczna i społeczna (regionalny fundusz rozwoju), badania i technologia, ochrona środowiska usprawnienie procesu stanowienia prawa procedura współpracy 6

7 V. Traktat z Maastricht 1992 ustanowienie UE Dyskusja dot. pogłębienia integracji, konferencje w latach 80. unia gospodarczo-walutowa, unia polityczna Zwiększenie kompetencji WE wizy, edukacja, kultura, zdrowie publiczne, ochrona konsumentów, sieci transeuropejskie w transporcie, energia, telekomunikacja, polityka przemysłowa, współpraca dla rozwoju Reforma procesu decyzyjnego WE m.in. procedura współdecydowania Wzmocnienie instytucjonalne/ m.in. zwiększenie kompetencji PE, nowe: Komitet Regionów, Rzecznik Praw Obywatelskich Charakter prawny UE/ filarowa struktura / obywatelstwo UE Nowe obszary współpracy: rozwijanie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa przyjmowanie wspólnych stanowisk i podejmowanie wspólnych działań mogących prowadzić do wspólnej obrony współpraca w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych Unia gospodarcza i walutowa problemy z ratyfikacją UK, Dania, Niemcy Traktat wszedł w życie nie 1 stycznia 1993 lecz 1 listopada

8 Unia Europejska DACH jednolita struktura instytucjonalna / Rada Europejska wspólne cele i wartości [art. F/ art. 6 TUE/ TA] TRZY FILARY I Wspólnotowy/ EWWiS, WE, EWEA metoda wspólnotowa II Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa/ WPZiB metoda międzyrządowa III Współpraca w zakresie Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych [od TA Współpraca Policyjna i Sądowa w Sprawach Karnych/ WPiSK] metoda międzyrządowa FUNDAMENT wspólny mechanizm zmiany Traktatów i członkostwa (art. 48 i 49 TUE) wzmocniona współpraca 8

9 Różnice między filarami UE Metoda wspólnotowa I filar inicjatywa prawodawcza Komisja QMV/ kwalifikowana większość głosów procedura współdecydowania PE bezpośredni skutek kontrola sądowa Metoda międzyrządowa II i III filar inicjatywa prawodawcza Komisja i państwa członkowskie jednomyślność, wyjątkowo QMV PE opinie wyraźne wyłączenia skutku bezpośredniego decyzji i decyzji ramowych w III filarze kontrola sądowa tylko w III filarze art. 35 TUE 9

10 Instrumenty polityczne i prawne WPZiB II filar zasady i ogólne wytyczne wspólne strategie wspólne działania wspólne stanowiska umowy międzynarodowe art. 24 TUE) umowy UE!!! WPiSK III filar wspólne stanowiska decyzje ramowe (od TA) decyzje umowy międzynarodowe państw członkowskich umowy międzynarodowe art. 24 TUE i art. 38 TUE 10

11 Traktat z Maastricht pierwsze przepisy o unii gospodarczej i walutowej (UGW) należą wszystkie PCz koordynują swoją politykę gospodarczą w taki sposób, aby wspierać cele gospodarcze UE: stabilność, wzrost i zatrudnienie koordynacja jest prowadzona m.in. za pomocą paktu stabilności i wzrostu (dwa rozporządzenia Rady) zasady dotyczące dyscypliny budżetowej deficytu budżetowego i długu publicznego których muszą przestrzegać wszystkie PCz UE, nawet jeśli w razie ich nieprzestrzegania tylko PCz strefy euro podlegają sankcjom (finansowym lub innym) Europejski System Banków Centralnych - Europejski Bank Centralny (EBC) z siedzibą we Frankfurcie nad Menem oraz banki centralne PCz utrzymywanie stabilności cen STREFA EURO 1999 waluta księgowa/ obiegowa państw Dania, UK skorzystały z klauzuli opt-out, Szwecja nie spełniała tzw. kryteriów konwergencji (art. 140 TFUE) / poza Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Węgry, Polska, Rumunia, Szwecja objęte derogacją (odstępstwem) Polityką pieniężną w strefie euro kieruje niezależny Eurosystem = EBC oraz banki centralne PCz strefy euro przy pomocy Rady Prezesów Osobne szczyty - Traktat o stabilności, koordynacji i zarządzaniu w unii gospodarczej i walutowej 2012 przynajmniej 2 razy do roku 11

12 VI. Traktat Amsterdamski umocnienie spójności UE Wzmocnienie I filaru/ poszerzenie kompetencji, także przez przeniesienia z III filaru Zmiany w III filarze: Przeniesienie Schengen acquis Nowe akty - decyzje ramowe Zmiana numeracji Traktatów Zmiany w zakresie ochrony równości i praw podstawowych Zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność państwową wzmocniony nowym przepisem dającym UE kompetencje do przyjmowania środków zwalczających dyskryminację (art. 18 i art. 19 TFUE) Promowanie równości kobiet i mężczyzn staje się celem (obecnie wzmocnienie art. 10 TFUE: Przy określaniu i realizacji swoich polityk i działań Unia dąży do zwalczania wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną. ) Karta Praw Podstawowych UE 2000 Poprawka do obecnego art. 7 TUE - kontrola praworządności Ściślejsza współpraca/ zasada elastyczności/ Europa różnych prędkości, Europa o różnej geometrii 12

13 VII. Przygotowanie do poszerzenia UE Traktat nicejski 2001 Kwestie nierozwiązane w TA dostosowania instytucjonalne Ściślejsza współpraca/ wzmocniona współpraca ułatwienia, m.in. zmniejszona liczba państwa biorących udział / procedura nie zastosowana/ zmiana w TL Zmiany instytucjonalne struktura sądów UE, wzmocnienie Sądu UE (SPI) Poszerzenie QMV i obszaru stosowania procedury współdecydowania Problemy z ratyfikacją Irlandia, drugie referendum październik 2002/ TN wszedł w życie 1 grudnia

14 VIII. Odrzucenie Traktatu ustanawiającego konstytucję dla Europy 2004 Referenda we Francji i Holandii nie dla TUKE, 13 państw ratyfikowało/ zawieszenie procedur/ okres refleksji Likwiduje strukturę filarową UE jednolita organizacja międzynarodowa Ujednolica strukturę instytucjonalną Definiuje kompetencje UE Ujednolica źródła prawa pochodnego Ujednolica mechanizm decyzyjny Problemy: inkorporowanie doktryny prymatu prawa UE propozycja prezydenta UE i ministra spraw zagranicznych pojęcie konstytucji kojarzone z państwowością 14

15 IX. Głęboka reforma ustrojowa Traktat z Lizbony 2007 Traktat zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską /obowiązuje od 1 grudnia 2009 Nie zastępuje, lecz poprawia istniejące Traktaty Prymat prawa UE odniesienia w deklaracji dołączonej do TL Usunięte odniesienia do symboli flaga, godło, hymn KPP inkorporowana, ale nie jest częścią Traktatów W większości powiela TUKE Likwiduje strukturę filarową UE jednolita organizacja międzynarodowa Ujednolica strukturę instytucjonalną Definiuje kompetencje UE Ujednolica źródła prawa pochodnego Ujednolica mechanizm decyzyjny Decyzje o ratyfikacji - w sądach konstytucyjnych Czechy, Niemcy UE działa na podstawie dwóch traktatów: TUE oraz TFUE 15