Edukacja przedszkolna w Hiszpanii

Transkrypt

1 Edukacja przedszkolna w Hiszpanii KRYSTYNA LUBOMIRSKA (Warszawa) Miejsce wychowania przedszkolnego w systemie edukacji Edukacja przedszkolna jest pierwszym etapem systemu kszta cenia. Obejmuje dzieci od urodzenia do 5 roku ycia. Dzieci w wieku 6-11 lat ucz szczajà do szko y poczàtkowej podzielonej na trzy cykle, po dwa lata ka dy. Obowiàzkowe szkolnictwo Êrednie obejmuje dzieci w wieku lat. M odzie letnia ucz szcza do dwóch klas maturalnych albo do dwuletniej szko y zawodowej. Obowiàzek szkolny realizujà uczniowie do 17 roku ycia, tzn. do matury lub uzyskania dyplomu szko y zawodowej. Edukacja przedszkolna, która przebiega w dwóch cyklach (dzieci od 0 do 3 lat oraz od 3 do 6 lat) odbywa si w ró nego rodzaju placówkach: placówki pobytu dziennego dla dzieci od urodzenia do trzeciego roku ycia; Kindergarten dla dzieci od 3 do 5 roku ycia; przedszkola dla dzieci od urodzenia do 5 roku ycia; pomoc edukacyjna w domu dla rodzin z dzieçmi od 0 do 3 lat; przedszkole w domu pozwalajàce dziecku i rodzicom prowadziç aktywnoêç ukierunkowanà przez profesjonalistów; przedszkole na odleg oêç w domach dla dzieci, które mieszkajà w regionach wiejskich lub w miejscach odosobnionych. 1) Zob. Deseño curricular base. Educación Infantil, Madrid 1999, s. 82 i nast. W Hiszpanii wychowaniem przedszkolnym obj to 70% dzieci w wieku od urodzenia do 5 lat. Podstawowe cele edukacji ma ych dzieci Podstawowym zadaniem na tym etapie kszta cenia jest dokonanie wyboru takiej koncepcji pedagogicznej 1), dzi ki której ukonkretniç mo na edukacyjne zamierzenia obejmujàce, przede wszystkim, rozwój mo liwoêci i zdolnoêci dziecka w zakresie zdolnoêci motorycznych, poznawczo-j zykowych, relacji interpersonalnych, dzia aƒ spo ecznych oraz równowagi i autonomii osobowej. Dlatego najbardziej adekwatnym rodzajem koncepcji pedagogicznej jest pedagogika konstruktywistyczna, w ramach której jest mo liwe samodzielne konstruowanie wiedzy o Êwiecie i sobie samym. Jednym z podstawowych rezultatów procesu edukacji przedszkolnej jest te osiàgni cie przez dziecko mo liwoêci w aêciwej adaptacji w szkole, gdzie nauka jest obowiàzkowa. Dlatego te tak wielkà uwag skupia si na poznaniu trudnoêci dzieci w procesie rozwoju i uczenia si oraz organizowania dziecku i jego rodzinie pomocy edukacyjnej. Wiek przedszkolny uwa- a si za najwa niejszy i najbardziej sprzyjajàcy tworzeniu w aêciwych podstaw pomyêlnej kariery edukacyjnej dziecka. Dzia alnoêç edukacyjna w przedszkolu ma na celu rozwój dziecka oraz jego mo liwoêci uczenia si przez: poznawanie i kontrolowanie swojego cia a. Poznawanie jego ograniczeƒ i mo liwoêci oraz nabywanie umiej tnoêci ruchowej. Nabywanie umiej tnoêci troszczenia si o higien i podstawowe nawyki dbania o zdrowie; 26

2 1/2003 nabywanie umiej tnoêci oceny swojej aktywnoêci ruchowej w przedszkolu i poza nim w trakcie zaspokajania podstawowych potrzeb ruchowych i formy fizycznej w zabawie i kontaktach towarzyskich, demonstrujàc wzrastajàcy poziom autonomii, wiary w siebie, adekwatnej do swoich rzeczywistych mo liwoêci. Nabywanie umiej tnoêci oceny sytuacji, w których nale y prosiç o pomoc; obserwowanie i eksplorowanie otaczajàcego Êrodowiska fizyczno-przyrodniczego. Rozpoznawanie w aêciwoêci najbardziej charakterystycznych elementów, które je tworzà. Odkrywanie relacji mi dzy nimi. Uczenie si postawy uwa nej, poszukujàcej, twórczej; przywo ywanie i zapami tywanie ró nych aspektów rzeczywistoêci (przedmiotów, wydarzeƒ, sytuacji) oraz wytworów wyobraêni i wyra anie ich w zabawie symbolicznej i innych formach reprezentacji (j zyk, muzyka, plastyka, ekspresja ruchowa, matematyka); pos ugiwanie si j zykiem mówionym coraz bardziej poprawnym i zrozumia ym przez innych. Nabywanie umiej tnoêci wyra ania swoich myêli, uczuç, doêwiadczeƒ oraz pragnieƒ w formie adekwatnej do ró nych kontekstów i sytuacji komunikowania si zgodnego z regu- ami j zyka. Nabywanie umiej tnoêci u ywania j zyka do planowania swoich dzia aƒ i kontrolowania swoich zachowaƒ; poêwi canie uwagi i nabywanie umiej tno- Êci szacowania form aktywnoêci muzycznej, plastycznej i ruchowej, aby w ten sposób poszerzaç i stosowaç w asne Êrodki wyrazu (malarstwo, modelarstwo, mimika, Êpiew, taniec) przez zwi kszanie i indywidualizowanie w asnych umiej tnoêci ekspresji; nabywanie poczucia przynale noêci do ró nych grup (rodzina, klasa, przyjaciele, szko a), aby w nich aktywnie uczestniczyç oraz poznawaç ich swoiste cechy, normy i konwencje spo- eczne rzàdzàce nimi. Uczenie si ustalania dobrych relacji w grupie oraz dbania o to, aby grupa nabiera a niepowtarzalnego charakteru; nabywanie umiej tnoêci szanowania wi zi pomi dzy rówieênikami, pomi dzy dzieçmi i doros ymi, aby w ten sposób nauczyç si odczytywaç i interpretowaç uczucia innych osób i odpowiadaç na nie w sposób adekwatny. Prowadzi to do rozwoju postawy wspó pracy, pomocy, wspó dzia ania i solidarnoêci; uczenie si dzia ania w grupach rówieêniczych, wypowiadania swoich w asnych interesów, punktów widzenia, respektowania zdania innych, przestrzegania granic czasowych wypowiedzi, a tak e dzielenia si przedmiotami, odraczania realizacji swoich yczeƒ itp.; poznawanie innych kultur oraz charakterystycznej kultury w asnej wspólnoty, do której si nale y (zwyczaje, folklor, tradycje). Rozwijanie postawy szacunku i zainteresowania ró norodnoêcià Êwiata. Podstawowe za o enia programowe edukacji ma ych dzieci Edukacja ma ych dzieci jest okreêlona przez dwie idee podstawowe: rozwój dziecka jest ciàg y, ale zmiany rozwojowe nie zachodzà w jednakowy sposób i w jednakowym czasie u wszystkich dzieci. Wyjàtkowy skok jakoêciowy, niekwestionowany, dokonuje si pod koniec drugiego roku ycia i polega na wejêciu w Êwiat symboli wzmocniony autonomià motorycznà, post pem w rozwoju j zyka, tworzeniem si interakcji spo ecznych oraz odkrywaniem swojej w asnej to samoêci. Ró nice w osiàgni ciach dzieci oraz ró nice potrzeb ma ych dzieci, powody socjalne i organizacyjne uzasadniajà organizowanie edukacji przedszkolnej w dwóch cyklach (0-3; 3-5). Jednak idea dotyczàca ciàg oêci rozwoju decyduje o ciàg oêci obszarów doêwiadczeƒ dziecka stanowiàcych jeden program dla obydwu cykli. Druga idea, wspomniana na poczàtku tego podrozdzia u, wed ug której zmiany rozwojowe nie zachodzà w jednakowy sposób i w jednakowym czasie u wszystkich dzieci, dotyczy ró nicowania zadaƒ, sytuacji i Êrodków dla poszczególnych dzieci w poszczególnych cyklach w poszczególnych obszarach (kr gach) do- Êwiadczeƒ. Przedszkole i szko a poczàtkowa rozumiana jest w Hiszpanii jako organizator sytuacji sprzyjajàcych rozwojowi i uczenia si. Wynika z tego koniecznoêç wyboru i doboru pewnych elementów, które pozwalajà budowaç dzia alnoêç pedagogicznà w zró nicowanych obszarach (kr gach) doêwiadczeƒ dzieci. Wyra enie kr gi doêwiadczeƒ nie jest przypadkowe i po- WYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU 27

3 równuje si je z poj ciem zakres umiej tno- Êci. To w aênie wyznacza ramy dzia ania edukacyjnego w praktyce. Obszary doêwiadczeƒ sà nast pujàce: to samoêç i autonomia osobowa; odkrywanie Êrodowiska fizycznego i spo- ecznego; komunikacja i reprezentacja. Pierwszy z wymienionych obszarów (kr gów) dotyczy post pujàcej znajomoêci przez dziecko siebie samego. Wzrastajàca wiedza na temat siebie samego, budowanie i poznawanie obrazu siebie samego (samoêwiadomoêç) stwarza dziecku mo liwoêci stosowania w asnych Êrodków wyrazu, jakimi w ka dym momencie dziecko rozporzàdza. W tym procesie identyfikacji i autonomii wyniki zale à od jakoêci interakcji dziecka i otoczenia, w tym szczególnie od jakoêci interakcji z doros ym. Drugi z tych obszarów zwiàzany jest oczywi- Êcie z pierwszym przez stopniowe powi kszanie znajomoêci otoczenia, wzrastajàcej wiedzy o rzeczywistoêci fizycznej i spo ecznej, nad którà dziecko zaczyna panowaç. Ta wiedza implikuje ustalanie reprezentacji Êwiata (przedmiotów, zwierzàt, osób, grup, Êrodowiska itp.), implikuje istnienie poczucia przynale noêci (rodzina, kultura, grupa), implikuje budzenie szacunku, zainteresowania i znaczenia wszystkich elementów, które integrujà dziecko ze Êwiatem. Podstawowe znaczenie trzeciego obszaru polega na poêredniczeniu w relacjach pomi dzy indywidualnoêcià, jakà jest dziecko, i Êrodowiskiem. Charakterystyczne formy komunikacji i reprezentacji (werbalna, ruchowa, muzyczna itp.) s u à jako powiàzanie mi dzy Êwiatem wewn trznym i zewn trznym, sà instrumentami, które umo liwiajà wyra anie interakcji, wiedzy, umiej tnoêci, uczuç, yczeƒ oraz reprezentacji Êwiata. Rozwój aspektów komunikacji j zykowej oraz Êrodków ekspresyjnych strze e Êcis ego zwiàzku omawianego obszaru z dwoma wczeêniejszymi. Wyró nione obszary (kr gi) organizowania doêwiadczeƒ dzieci nie powinny pozwoliç nam 2) Cuaderno de ayuda para la crianza y la educación. Para las familias con niños y ninas de cero a tres anos, Barcelona 2000 oraz Indidadors de maltractament en els infants i circuits d actuació, Llobregat traciç z oczu ca oêciowego, globalnego znaczenia, na które pozwala aktywnoêç dziecka i jego doêwiadczenie. Takie podejêcie tworzy opcj pedagogicznà, która znosi tradycyjny podzia wiedzy na oddzielne przedmioty (np. zaj cia z matematyki, z przyrody, j zyka itp.). TreÊci ró nych obszarów organizowania doêwiadczeƒ i aktywnoêci dziecka powinny tworzyç ca oêç, po àczonà pewnym wewn trznym porzàdkiem, dzi ki któremu mo liwe sà do osiàgni cia zamierzenia edukacyjne. Zasady organizacji pracy z ma ym dzieckiem Relacje z rodzicami Rodzina jest pierwszym Êrodowiskiem socjalizacji dziecka. W rodzinie dokonujà si pierwsze akty uczenia si, ustalajà pierwsze i najwa niejsze zwiàzki emocjonalne. W rodzinie dziecko przejmuje nawyki i obyczaje swojej grupy spo ecznej i kulturowej. Jednym s owem, to rodzina gra zasadniczà rol w rozwoju dziecka. Zatem jednym z podstawowych zadaƒ zespo u edukacyjnego w przedszkolu jest ustalenie zasad i form udzia u rodziców w pracy przedszkola. Nauczyciel uzyskuje pierwsze informacje o dziecku od rodziców, nast pnie ustala si sposób wspó pracy. Pozwala to na budowanie zaufania mi dzy nimi. W trakcie nast pnych spotkaƒ analizuje si rozwój dziecka we wszystkich jego aspektach: post py oraz zaobserwowane trudnoêci. W efekcie tego rodzice nabierajà przekonania, e ich dziecko jest obiektem troski, opieki i uwagi pedagogicznej. Mogà te uczestniczyç w dzia alnoêci edukacyjnej w przedszkolu bàdê jà obserwowaç. Na podkreêlenie zas uguje szeroko zakrojona pomoc 2) w opiece i edukacji dziecka i jego rodziny. Na terenie przedszkoli oraz poza nimi istnieje rzeczywista mo liwoêç pracy z dzieçmi z trudnoêciami w rozwoju i uczeniu si. Dziecko takie nie jest traktowane jako dziecko trudne, ale jako dziecko, które ma trudnoêci, a doroêli sà ch tni i zainteresowani ich rozwiàzywaniem. Uwa a si, e wiek przedszkolny to najodpowiedniejszy okres do rozwiàzywania trudnoêci oraz wyrównywania ró nego rodzaju braków. Pomocà edukacyjnà obejmuje si dziecko i jego rodzin. 28

4 Wiek przedszkolny jako okres uczenia si przez odkrywanie znaczeƒ Edukacj przedszkolnà traktuje si jako etap, którego celem jest optymalizacja zdolnoêci i mo liwoêci rozwojowych dzieci od 0 do 6 lat. Oczekuje si, e na tym etapie edukacyjnym dziecko poszerza stopniowo zakres doêwiadczeƒ oraz nabywa okreêlonà wiedz i umiej tnoêci, które wyposa ajà je w coraz wi kszà autonomi, aby móc podejmowaç trudne wyzwania, jakie proponuje ycie codzienne. Uczenie si w tym okresie ycia przyczynia si w sposób zdecydowany do rozwoju, w miar jak staje si dla dziecka znaczàce. Aby uczenie si by o dla dziecka przyjemne i znaczàce, powinno ono (dziecko) móc ustaliç znaczàce relacje pomi dzy swoim dotychczasowym doêwiadczeniem i nowym do- Êwiadczeniem. Relacje te musi odczuwaç jako nowe i odkryte przez siebie samego. Uczenie si znaczàce wymaga intensywnej pracy umys owej od dziecka, które je realizuje. Proces konstruowania znaczeƒ polega na odkryciu powiàzania pomi dzy nagromadzonymi wczeêniej doêwiadczeniami a obecnym przedmiotem zainteresowania i nadaniu mu istotnego charakteru. W taki proces uczenia si w àczona byç powinna motywacja dziecka, zainteresowanie oraz wczeêniejsza wiedza zdobyta w przedszkolu lub poza nim. Charakterystyka psychorozwojowa dziecka w tym wieku podpowiada, aby proces uczenia si konstruktywistycznego (tj. samodzielne konstruowanie wiedzy) uwik aç w aktywnoêci odpowiadajàce temu okresowi ycia dziecka. Jak doskonale wiadomo, jest to zabawa, manipulacja oraz bezpoêrednia eksploracja Êwiata i otoczenia. Ta generalna zasada dzia a szczególnie wyraênie w odniesieniu do najm odszych, których sposób poznawania rzeczy zawiera mocny komponent sensoryczno-motoryczny. W edukacji przedszkolnej w Hiszpanii zasad t stosuje si w pracy z dzieçmi podczas ca ego tego etapu. Nauczyciel obowiàzany jest dobieraç treêci, nad którymi pracuje razem z dzieçmi w taki sposób, aby dziecko mog o powiàzaç je z wcze- Êniejszymi doêwiadczeniami. Sprzyja to tworzeniu propozycji dzia aƒ ze strony dzieci i przyczynia si do doskonalenia dzieci cej strategii 1/2003 obserwacji i eksploracji Êwiata, podejmowania nowych prób i dokonywania odkryç. W miar jak dzieci nabierajà umiej tnoêci rozumienia i pos ugiwania si j zykiem, zadania wyra one w j zyku przyczyniajà si do rozwoju nowych strategii poznawczych, które wczeêniej pojawia y si w znikomej postaci. J zyk bowiem przyczynia si do przeglàdu, rekonstrukcji i porzàdkowania wczeêniej nabytych znaczeƒ. Na czym polega ewaluacja w przedszkolu? Dostosowanie programu, pomocy metodycznej dla ka dego dziecka, okreêlenie zamierzeƒ edukacyjnych oraz rodzaju interwencji pedagogicznej wymagajà ciàg ej ewaluacji procesów nauczania i uczenia si. Ewaluacja powinna stanowiç cz Êç tego procesu w taki sposób, aby w ka dym momencie mo liwe by o okreêlenie sytuacji, potrzebnych materia ów i Êrodków najbardziej odpowiednich. Indywidualna pomoc i wsparcie pozwoliç powinny na pokonanie trudnoêci przez dziecko i kontynuowanie procesu rozwoju. Ewaluacja nie polega na wydawaniu sàdu o dziecku i jego pracach, ale na zbieraniu informacji koniecznych do szacowania i dopasowania odpowiedniej akcji edukacyjnej. Kiedy dziecko przychodzi do przedszkola, wychowawca zbiera informacje od rodziców i pos uguje si nimi w pracy edukacyjnej. Informacje te uzupe niane sà bezpoêrednimi obserwacjami dziecka w pierwszych dniach pobytu w placówce. Poczàwszy od tego momentu, ewaluacja stanowi nieodzownà cz Êç procesu kszta cenia. Powinna byç stosowana we wszystkich sytuacjach edukacyjnych przez analiz post pów i trudnoêci dziecka. W nast pstwie tej analizy powinny byç zastosowane odpowiednie metody pracy (pomocy) pedagogicznej stymulujàce rozwój. Jest to ewaluacja ciàg a i formatywna 3). Zmiany rozwojowe tworzà si jako rezultat ró norodnych i odpowiednich dzia aƒ edukacyjnych zmierzajàcych do osiàgni cia zamierzonych celów. W tej perspektywie myêlenia ewaluacja 3) Zob. Deseño currcular base. Educación Infantil, Madrid 1999, s. 99 i nast. WYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU 29

5 podtrzymuje rozwój, a b dy i luki, jakie ujawniajà si w ró nych sytuacjach edukacyjnych, mogà byç rozwiàzywane i naprawiane natychmiast. Ka dy b àd wskazuje na braki w reprezentacji Êwiata dziecka w zakresie okreêlonego wycinka rzeczywistoêci. Brak ten wymaga uzupe nienia przez np. sformu owanie przez nauczyciela odpowiedniego pytania, propozycj, przypomnienie, podpowiedê itp. W ten sposób analiza b dów dzieci cych nabiera charakteru edukacyjnego. Wspomaga te budowanie pozytywnego obrazu siebie samego. Dziecko nabiera przekonania, e jest zdolne do przezwyci ania trudnoêci. Nabiera te przekonania o tym, e jest doros y, którego trudnoêci te interesujà i pomaga w ich pokonywaniu. Obserwacja dzieci w ró nych sytuacjach edukacyjnych, które sà organizowane w przedszkolu, jest jednà z technik poznawania dziecka. Nauczyciel powinien prowadziç obserwacj równie w innych sytuacjach, np. podczas odpoczynku i posi ków, na korytarzu, itp., podczas okreêlonych zadaƒ, zabaw, rysowania, or- ganizowania przedstawieƒ teatralnych. Innym polem obserwacji sà interakcje z rówieênikami i doros ymi, podczas rozmów oraz zadaƒ specjalnych dla poszczególnych dzieci. W ka dym przypadku obserwacja jako realizacja ewaluacji nie mo e pomijaç równie aspektów pozytywnych, o których dziecko powinno byç poinformowane. Ewaluacja realizowana przez nauczyciela nie s u y tylko do szacowania procesu rozwoju i uczenia si dziecka. Cz Êç tego procesu stanowi autoewaluacja, poniewa dzieci te nieustannie si oceniajà i budujà opini o swoich zdolnoêciach do uczenia si. Poniewa podczas pobytu dziecka w przedszkolu opinia, jakà tworzy dziecko o sobie, zale y przede wszystkim od doros ego, nauczyciel (doros y) jest obowiàzany formu owaç jà wed ug maksymalnie licznych kryteriów dotyczàcych zachowaƒ, umiej tnoêci, kompetencji i mo liwoêci. Wyniki ewaluacji formatywnej powinny s u- yç tak e rodzicom dziecka. PROF. DR HAB. KRYSTYNA LUBOMIRSKA Uniwersytet Warszawski. Wydzia Pedagogiczny UWAGA! CZYTELNICY I PRENUMERATORZY Prenumerat naszego czasopisma mo na zamówiç bezpoêrednio w Wydawnictwie: bezp atny numer (w godzinach ) fax (022) , Internet: 30