PRCE ORYGINALNE. Wstêp: Czynniki stymuluj¹ce kolonie

Transkrypt

1 PRCE ORYGINALNE S³awomir AWICKI Ma³gorzata CZYGIER Marek WOJTUKIEWICZ Maciej SZMITKOWSKI Ocena stê eñ i przydatnoœci diagnostycznej czynnika stymuluj¹cego kolonie granulocytarne () i granulocytarnomakrofagowe () w osoczu pacjentek w I i II stopniu zaawansowania raka piersi The plasma levels and diagnostic utility of granulocyte colony stimulating factor () and granulocytemacrophage colony stimulating factor () in patients with I and II stage of breast cancer Zak³ad Diagnostyki Biochemicznej Uniwersytetu Medycznego w Bia³ymstoku Kierownik: Prof. dr hab. Maciej Szmitkowski Klinika Onkologii Uniwersytetu Medycznego w Bia³ymstoku Kierownik: Prof. dr hab. Marek Wojtukiewicz Dodatkowe s³owa kluczowe: czynnik stymuluj¹cy kolonie granulocytarne () czynnik stymuluj¹cy kolonie granulocytarno-makrofagowe () markery nowotworowe rak piersi Additional key words: breast cancer granulocyte-colony stimulating factor () granulocyte-macrophage-colony stimulating factor () tumor markers Adres do korespondencji: Dr med. S³awomir awicki Zak³ad Diagnostyki Biochemicznej Uniwersytetu Medycznego w Bia³ymstoku Bia³ystok, ul. Waszyngtona 15 A Tel.: , Fax: ; slawicki@umwb.edu.pl Wstêp: Czynniki stymuluj¹ce kolonie granulocytarne () i granulocytarno-makrofagowe () nale- ¹ do cytokin okreœlanych jako hematopoetyczne czynniki wzrostu (HGFs). Wykazano bezpoœredni¹ produkcjê tych cytokin przez komórki ró nych nowotworów, w tym w raku piersi, co zaobserwowano zarówno w warunkach in vitro oraz in vivo. W pracy oceniano stê enia i w grupie pacjentek z rakiem piersi, a tak e okreœlono przydatnoœæ diagnostyczn¹, poprzez czu³oœæ i swoistoœæ diagnostyczn¹ oraz wartoœæ predykcyjn¹ wyniku dodatniego i ujemnego. Uzyskane wyniki porównywano z markerem nowotworowym () oraz z grup¹ kontroln¹. Materia³ i metody: Grupa badana pacjentek z rakiem piersi, grupa kontrolna 30 zdrowych kobiet. i oznaczano metod¹ ELISA, metod¹ chemiluminescencyjn¹ CMIA (ABBOTT). Wyniki: Zaobserwowano znamiennie wy sze stê enia obu badanych cytokin ( i ) oraz markera u chorych w drugim stopniu zaawansowania raka piersi w porównaniu do grupy kontrolnej. Czu³oœæ diagnostyczna i, podobnie jak wzrasta³a wraz z zaawansowaniem nowotworu oraz przy ³¹cznej analizie dwóch badanych parametrów i markera porównawczego (do 69%). Swoistoœæ diagnostyczna przyjê³a wysokie wartoœci zarówno w przypadku badanych cytokin (po %), jak i (95%). Wykazano równie wysokie wartoœci predykcyjne wyniku dodatniego oraz ujemnego, wzrastaj¹ce wraz z zaawansowaniem raka, zarówno w przypadku obu cytokin jak i. Wnioski: Otrzymane wyniki sugeruj¹ mo liwoœæ zastosowania i w diagnostyce raka piersi, a zw³aszcza przy ich ³¹cznej analizie. Background: Granulocyte - colony stimulating factor () and granulocyte-macrophage - colony stimulating factor () belong to hematopoetic growth factors (HGFs). Few clinical investigation have shown their autologous production both in vitro by human cell lines and in vivo by tumors, for example in breast cancer. We have investigated the plasma levels of, and commonly accepted tumor marker (CA 15-3) before treatment of breast cancer patients in relation to the healthy controls. Additionally, the diagnostic criteria: sensitivity, specificity, the predictive value of positive and negative results were defined. Material and methods: Tested group patients with breast cancer, control group 30 healthy women. and were determined using ELISA method, was measured by chemilumunescence immunoassay (CMIA) (ABBOTT). Results: Median values of, and plasma levels were significantly higher in the II stage of breast cancer patients before surgery compared to the control group. The diagnostic sensitivity of G- CSF and was slightly lower than. The higher range of the diagnostic sensitivity of tested cytokines and in more advanced breast stages was observed. The combined use of both cytokines and analysis resulted also in the increased sensitivity range (69%). The diagnostic specificities of tested cytokines were high for both cytokines (equal %) and (95%). The positive and negative predictive values were high for all tested parameters and were higher in more advanced tumor stage. Conclusions: This study suggests that tested cytokines, especially, can be clinically useful in diagnostics of breast cancer patients, but further investigation and confirmation by a prospective study are necessary. 365

2 Wstêp Rak piersi jest najczêstszym nowotworem z³oœliwym u kobiet, a zachorowalnoœæ i umieralnoœæ w Polsce na to schorzenie z roku na rok wzrasta [30,34]. Jest to powodem do poszukiwania nowych metod diagnostycznych, których wykorzystanie pozwoli na wczeœniejsze uchwycenie rozwoju procesu nowotworowego, w tym raka piersi, a takimi substancjami mog¹ byæ cytokiny [18]. Cytokiny wzbudzaj¹ obecnie coraz wiêksze zainteresowanie jako markery nowotworowe, nie tylko w diagnostyce raka piersi, ale te w przebiegu raka p³uca, nowotworów przewodu pokarmowego lub narz¹du rodnego [16]. Najwa niejszym odkryciem ostatnich lat by³o wykazanie obecnoœci mrna dla niektórych cytokin oraz potwierdzenie ich autokrynnej, czyli bezpoœredniej produkcji przez komórki nowotworowe [22], a tak e mo liwoœæ indukcji, przez te czynniki, wzrostu nowotworów [5,9]. W raku piersi zauwa ono wydzielanie przez komórki nowotworowe interleukiny 6 (IL-6) [36], interleukiny 11 (IL-11) [24], insulinopodobnego czynnika wzrostu (insulin-like growth factor 1, IGF-1) [1], a tak e naczyniowego czynnika wzrostu (vascular endothelial growth factor, VEGF) [4]. Wykazano równie wydzielanie przez komórki raka piersi niektórych cytokin hematopoetycznych (hematopoietic growth factors, HGFs) [17], czego przyk³adem jest M-CSF [22], [7] lub [32]. Wydzielaniu cytokin hematopoetycznych przez komórki raka piersi czêsto towarzyszy równie wytwarzanie innych cytokin, np. VEGF [7] lub IL-1 i TNFa [32]. Najnowsze badania wykazuj¹ równie poœredni wp³yw, wydzielanego przez komórki nowotworowe, na proces osteolizy, obserwowany w raku piersi z przerzutami do koœci [27]. Stwierdzono równie w komórkach raka piersi wytwarzanie, ekspresjê receptorów i mrna dla czynnika stymuluj¹cego kolonie makrofagowe (macrophage-colony stimulating factor, M-CSF) [6,22], a tak e czynnika wzrostu komórek pnia (stem cell factor, SCF) [5,33]. Badania oceniaj¹ce poziom HGFs u pacjentek z rakiem piersi s¹ obecnie nieliczne i ograniczaj¹ siê g³ównie do M-CSF [21,23], wykazuj¹c znaczenie tej cytokiny w diagnostyce i monitorowaniu raka piersi [11,13,20,35]. Wykazano ponadto podwy - szone stê enie i, a tak e aktywnoœci niektórych enzymów granulocytarnych w osoczu chorych na raka piersi, wyraÿnie wy sze w IV stopniu zaawansowania raka [2,3]. W oparciu o doniesienia z piœmiennictwa oraz wyniki w³asnych badañ [13,14], celem niniejszej pracy jest ocena porównawcza stê eñ i przydatnoœci diagnostycznej i u chorych na raka piersi w I i II stopniu zaawansowania nowotworu oraz porównanie ich z markerem. Materia³ i metody Badaniami objêto pacjentek w wieku lat (œrednio 53 lata, SD=8,3), poddanych leczeniu operacyjnemu z powodu raka piersi. Pacjentki podzielono w zale noœci od stopnia zaawansowania raka na dwie grupy: grupa A - I stopieñ (T1N0M0-20 chorych) oraz B - II Tabela I Stê enia, i u chorych na raka piersi. The plasma levels of, and in breast cancer patients. Grupa badana A B A+B Grupa kontrolna (pg/ml) 21,12 20,1 ± 5,51 9,97-30,61 24,29 14,02 ± 21,4 11,68-85,0 21,18 22,99 ± 11,96 9,97-85,0 17,195 17,74 ± 4,54 11,89-25,87 stopieñ (stopieñ IIA - T2N0M0-20 kobiet, stopieñ IIB - T2N1M0-8, T3N0M0-2). U wszystkich pacjentek ustalono typ histopatologiczny nowotworu - rak przewodowy (carcinoma ductale). Powy sze badania uzyska³y akceptacjê Komisji Bioetyki Uniwersytetu Medycznego w Bia- ³ymstoku. Krew do badañ pobierano przed leczeniem operacyjnym i przed wprowadzeniem jakiegokolwiek leczenia farmakologicznego. Grupê kontroln¹ stanowi³o 30 kobiet w wieku lata (œrednio 58 lat, SD=8,0). Kwalifikacji kobiet do grupy badanej lub kontrolnej dokonano na podstawie badania przez ginekologa, a chore z rakiem piersi by³y konsultowane i leczone przez onkologa. Krew pobierano na heparynê sodow¹, a nastêpnie wirowano w celu uzyskania osocza ubogop³ytkowego. Osocze przechowywano w temp. minus 85 O C. Oznaczenia cytokin hematopoetycznych ( i ) wykonano metod¹ immunoenzymatyczn¹ (ELISA) w oparciu o odczynniki firmy R&D, na analizatorze FL 600 firmy BIO-TEK. oznaczano przy zastosowaniu dwustopniowego testu immunochemicznego, wykorzystuj¹cego metodê chemiluminescencji z mikrocz¹steczkami (CMIA) z protoko³ami testowymi - Chemiflex na platformie laboratoryjnej CI 8200 firmy ABBOTT. Analizê statystyczn¹ wyników przeprowadzono z u yciem programu STATISTICA. Z uwagi na brak potwierdzenia rozk³adu normalnego, ocenê znamiennoœci statystycznej ró nic w grupach badanych oraz porównanie do grupy kontrolnej przeprowadzono w oparciu o test nieparametryczny U Mann Whitney. Wyliczono ponadto parametry okreœlaj¹ce przydatnoœæ diagnostyczn¹, tj. czu³oœæ i swoistoœæ diagnostyczn¹ oraz wartoœæ predykcyjn¹ wyniku dodatniego (PPV) i wartoœæ predykcyjn¹ wyniku ujemnego (NPV). (pg/ml) 0,63 0,81 ± 0,52 0,195-1,94 0,69 0,88 ± 0,71 0,145-3,23 0,69 0,88 ± 0,71 0,145-3,23 0,32 0,51 ± 0,46 0,06-1,31 Ró nica istotna statystycznie w porównaniu z grup¹ kontroln¹ A - chore w I stopniu zaawansowania raka piersi; B - chore w II stopniu zaawansowania raka piersi (U/ml) 19,2 18,31 ± 6,11 8,3-28,2 21,3 22,51 ± 8,58 7,2-48,1 21,0 21,57 ± 8,62 7,2-48,4 16,1 15,59 ± 5,46 6,6-25,6 Wyniki Stê enia badanych cytokin hematopoetycznych oraz u chorych na raka piersi przedstawiono w tabeli I. Wykazano znamiennie wy sze stê enie (mediana 21,18 pg/ml) oraz (mediana 0,69 pg/ml) w ca³ej grupie badanej (A+B) oraz w grupie B (II stopieñ zaawansowania nowotworu) (mediana odpowiednio 24,29 pg/ml i 0,69 pg/ml) w porównaniu do osób zdrowych (17,195 pg/ml oraz 0,32 pg/ml). Identyczne zale noœci zaobserwowano w przypadku markera porównawczego, tj.. W celu oceny parametrów diagnostycznych, takich jak czu³oœæ i swoistoœæ diagnostyczna oraz wartoœæ predykcyjna wyniku dodatniego (PPV) i wyniku ujemnego (NPV) wyznaczono cut off, jako 95. percentyl grupy kontrolnej dla badanych parametrów. Cut off dla wyniós³ 25,265 pg/ml, GM- CSF 1,275 pg/ml i 23,8 U/ml dla. Czu³oœæ diagnostyczna w ca³ej grupie badanej (rycina 1.) w przypadku wynios³a 28% i by³a nieznacznie wy sza od (27%), ale wyraÿnie ni sza od (35%). Czu³oœæ wyraÿnie wzrasta- ³a przy ³¹cznym oznaczeniu badanych cytokin z markerem porównawczym, osi¹gaj¹c najwy sz¹ wartoœæ w przypadku jednoczesnej analizy, oraz (69%). Czu³oœæ diagnostyczna w grupie A (I stopieñ) (rycina 2) przyjê³a wy sz¹ wartoœæ w przypadku (24%) ni (13%), ale by³a nieznacznie ni sza od CA 15-3 (26%). Czu³oœæ w I stopniu zaawansowania raka wyraÿnie wzrasta³a przy ³¹cznym oznaczeniu badanych cytokin i markera porównawczego, osi¹gaj¹c najwy sz¹ wartoœæ w przypadku jednoczesnej analizy wszystkich ocenianych parametrów (55%). Czu³oœæ diagnostyczna w grupie B (II stopieñ) (rycina 3) osi¹gnê³a najwy sz¹ wartoœæ w przypadku (%) i by³a wy- sza od (29%), ale równa z. Czu³oœæ równie wyraÿnie wzrasta³a przy ³¹cznym oznaczeniu badanych cytokin i markera porównawczego, osi¹gaj¹c najwy sz¹ wartoœæ w przypadku jednoczesnej analizy wszystkich ocenianych parametrów (a 83%). Swoistoœæ diagnostyczna przyjê³a wysokie wartoœci zarówno w przypadku badanych cytokin (po %) jak i (95%). Wartoœæ predykcyjna wyniku dodatniego (PPV) (rycina 4) w ca³ej grupie badanej wynios³a 86% w przypadku i by³a nieznacznie wy sza od (85%), ale ni sza od (%). Wartoœæ predykcyjna wyniku dodatniego w grupie A osi¹gnê³a wartoœci dla, i odpowiednio %, 75% i %. W grupie B wy sz¹ wartoœæ PPV otrzymano równie w przypadku (89%) w po- 366 S. awicki i wsp.

3 równaniu do (86%), ale by³ to wynik ni szy od markera porównawczego (92%). Wartoœæ predykcyjn¹ wyniku ujemnego (NPV) (rycina 5) w grupie A+B równie by³a wy sza w przypadku (48%), natomiast dla wynios³a 46%, a dla - 49%. NPV w grupie A dla, i przyjê³a wartoœci odpowiednio 51%, 53% i 54%. W grupie B najwy sz¹ wartoœæ otrzymano w przypadku (66%) w porównaniu do (58%) i by³ to wynik wy szy od markera porównawczego (63%) Rycina 1 Czu³oœæ diagnostyczna badanych cytokin hematopoetycznych oraz w ca³ej grupie badanej chorych na raka piersi. Diagnostic sensitivity of tested cytokines and in total breast cancer patients group. +CA Rycina 2 Czu³oœæ diagnostyczna badanych cytokin hematopoetycznych oraz u chorych w I stopniu zaawansowania raka piersi (grupa A). Diagnostic sensitivity of tested cytokines and in patients with first stage of breast cancer (group A). +CA Rycina 3 Czu³oœæ diagnostyczna badanych cytokin hematopoetycznych oraz u chorych w II stopniu zaawansowania raka piersi (grupa B). Diagnostic sensitivity of tested cytokines and in patients with second stage breast cancer (group B) Omówienie Rak piersi jest nadal najczêstszym nowotworem z³oœliwym u kobiet i cechuje siê wysok¹ œmiertelnoœci¹. Najwy sze odsetki prze yæ chorych na raka piersi wystêpuj¹ w niskich stopniach zaawansowania nowotworu, tj. w stopniu IA prze ywa prawie 100% leczonych kobiet, natomiast przy rozpoznaniu raka w IV stopniu piêæ lat prze ywa mniej ni 5% pacjentek. Dlatego te bardzo wa - ne jest wczesne rozpoznanie tego nowotworu i rozpoczêcie w³aœciwego leczenia. Niew¹tpliwie najwiêksze znaczenie w tym aspekcie maj¹ regularne (przynajmniej raz w roku) badania piersi przez ginekologa lub lekarza pierwszego kontaktu, a tak e badania profilaktyczne, tj. mammografia, USG z ewentualn¹ ocen¹ histopatologiczn¹ materia³u pobranego z guzków piersi, a tak e oznaczanie markerów nowotworowych. Dotyczy to zw³aszcza kobiet obci¹ onych czynnikami ryzyka zachorowania na ten nowotwór [28,34]. Najnowsze doniesienia literaturowe wskazuj¹ na wydzielanie cytokin, w tym równie cytokin hematopoetycznych (HGFs), przez komórki ró nych nowotworów, w tym w raku piersi [17]. Ponadto HGFs wydaj¹ siê spe³niaæ wymagania stawiane markerom nowotworowym [18,29]. Wykazano obecnoœæ mrna dla jak i dla w komórkach nowotworowych, co potwierdza wytwarzanie tych czynników, a tak e zauwa- ono podwy szony poziom tych cytokin u pacjentów w wielu nowotworach, miêdzy innymi w raku jajnika [12], jelita grubego [25], trzustki [26]. W raku piersi wykazano ekspresjê receptorów [6], a tak e wydzielanie i podwy - szone stê enie u pacjentów M-CSF [2,15, 19,20], [3,14,27] i [2,13,14]. Dane literaturowe odnoœnie oceny diagnostycznej przydatnoœci przedterapetycznej i w monitorowaniu chemio- lub radioterapii cytokin hematopoetycznych u chorych na raka piersi s¹ jednak niepe³ne i najczêœciej dotycz¹ M-CSF [13,15,19,20]. Wiadomo jednak, i cytokiny hematopoetyczne wydzielane s¹ przez komórki ró nych nowotworów ³¹cznie, tzn. kilka jednoczeœnie, co zaobserwowano, np. w nowotworach narz¹du rodnego, tj. w raku macicy [10] czy w nowotworach przewodu pokarmowego [25]. Informacje te sta³y siê podstaw¹ do podjêcia próby oceny poziomu stê enia i u chorych na raka piersi. Korzystaliœmy ponadto z naszych wczeœniejszych badañ nad przydatnoœci¹ diagnostyczn¹ M-CSF, i w diagnostyce raka piersi [2,3,13,14]. Obecnie praca ocenia stê enia oraz przydatnoœæ diagnostycz- 367

4 Wartoœæ predykcyjna wyniku dodatniego (%) Positive predictive value (%) A B A+B Rycina 4 Wartoœæ predykcyjna wyniku dodatniego (PPV) badanych cytokin oraz u chorych na raka piersi. The positive predictive value (PPV) of tested cytokines and in breast cancer patients. Wartoœæ predykcyjna wyniku dodatniego (%) Positive predictive value (%) A B A+B n¹ i u chorych w ma³ozaawansowanym stadium raka piersi (I i II stopieñ) i porównuje uzyskane wyniki z markerem dotychczas najczêœciej stosowanym w diagnostyce tego nowotworu, tj. z. Wykazano, i przed leczeniem operacyjnym stê enie badanych markerów ( i ) w ca³ej grupie badanej oraz w grupie z II stopniem zaawansowania raka piersi by³o znamiennie wy sze ni w grupie kontrolnej, podobnie jak markera porównawczego. Œwiadczy to o wzroœcie stê enia i w bardziej zaawansowanym stadium nowotworu, co mo e wynikaæ z wiêkszej masy komórek nowotworowych raka piersi. Podobne wyniki otrzymali tak e inni autorzy, sugeruj¹c przyczynê wzrostu stê enia tych cytokin jako nowotworow¹ lub zapaln¹ [2,3]. Za etiologi¹ nowotworow¹ (rakiem piersi) przemawia jednak równoleg³y i podwy szony poziom, co potwierdzaj¹ inni autorzy [8,31]. Wzrost stê enia niektórych HGFs, np. M-CSF, lub w osoczu pacjentek z rakiem piersi jest podobny do naszych wczeœniejszych obserwacji, aczkolwiek by³y one oceniane w mniej licznej grupie badanej i kontrolnej, lub w grupie chorych w wy szych stadiach zaawansowania nowotworu, i dotyczy³y g³ównie czynnika stymuluj¹cego kolonie makrofagowe [13, 14,20]. Podobny wzrost stê enia zauwa ono u chorych z nowotworami o innej, ani eli pierœ, lokalizacji, tj. w raku jajnika [12] lub w raku jelita grubego [25]. Idealny marker nowotworowy powinien odznaczaæ siê wysok¹ swoistoœci¹, to znaczy byæ niewykrywalnym u zdrowych osób, i wysok¹ czu³oœci¹, tj. byæ wykrywanym u osób chorych i to bardzo wczeœnie, nawet wtedy gdy obecne s¹ pojedyncze komórki nowotworowe. Powinien równie odznaczaæ siê wysok¹ wartoœci¹ predykcyjn¹ oraz korelowaæ z wielkoœci¹ guza. aden z obecnie znanych markerów nie spe³nia jednak kryterium 100% swoistoœci i 100% czu³oœci. W naszych badaniach wykaza³ siê podobn¹ czu³oœci¹ (28%) jak (27%), jednak by³y to wartoœci nieznacznie ni sze w porównaniu do (35%), a Rycina 5 Wartoœæ predykcyjna wyniku ujemnego (NPV) badanych cytokin oraz u chorych na raka piersi. The negative predictive value (NPV) of tested cytokines and in breast cancer patients. wyraÿny wzrost wartoœci do 69% otrzymano dopiero przy ³¹cznej analizie trzech badanych parametrów. Czu³oœæ diagnostyczna i wyraÿnie wzrasta³a wraz z zaawansowaniem raka piersi, a w II stopniu zaawansowania w przypadku czynnika stymuluj¹cego kolonie granulocytarne osi¹gnê³a tak¹ sam¹ wartoœæ jak dla (po %). Wartoœci te tak e wzrasta³y przy ³¹cznej analizie wszystkich parametrów w zale noœci od zaawansowania raka, tj. do 55% (I stopieñ) i do a 83% (II stopieñ). Wy sze wartoœci czu³oœci diagnostycznej zaobserwowano w naszych wczeœniejszych badaniach u chorych na raka piersi, ale dotyczy³y one M-CSF [15,20], potwierdzaj¹c tym samym lepsz¹ przydatnoœæ diagnostyczn¹ tej cytokiny. Równie wy sz¹ wartoœæ czu³oœci diagnostycznej dla (%) zaobserwowano w raku jajnika i wyraÿnie ona wzrasta³a przy ³¹cznej analizie z innymi cytokinami, np. z M-CSF lub z CA 125. Wartoœæ predykcyjna wyniku dodatniego (PPV), odpowiadaj¹ca prawdopodobieñstwu rozpoznania raka na podstawie dodatniego wyniku badania, by³a doœæ wysoka w przypadku badanych cytokin ( 85%, 86%) i nieznacznie ni sza od (%). Wartoœci te równie wzrasta³y wraz ze stopniem zaawansowania raka i by³y wyraÿnie wy sze w II stopniu. Podobne wyniki zaobserwowano w raku jajnika [12] i by³y one najwy sze w przypadku M-CSF (89%) i (88%), sugeruj¹c tym samym podobn¹ wysok¹ przydatnoœæ diagnostyczn¹ ocenianych cytokin w ustaleniu prawdopodobieñstwa zarówno raka piersi jak i jajnika na podstawie podwy szonych stê eñ badanych parametrów (wartoœci stê- enia powy ej cut off). Wartoœæ predykcyjna wyniku ujemnego (NPV) wskazuje na prawdopodobieñstwo wykluczenia choroby na podstawie ujemnego wyniku badania i by³a ona w granicach % dla wszystkich badanych parametrów, obserwuj¹c podobny do PPV wzrost wraz z zaawansowaniem raka piersi. W raku jajnika [12] NPV by³a wy sza dla M-CSF (68%) w porównaniu do (65%). Trudno jest porównaæ uzyskane powy ej wyniki PPV i NPV dla i u chorych na raka piersi z badaniami innych autorów, gdy w piœmiennictwie brak powy szych analiz. W naszych wczeœniejszych badaniach otrzymano ni - sze wartoœci predykcyjne i w porównaniu do M-CSF i, ale badano mniej liczne grupy chorych na raka piersi [15,20]. Praca ta jest jedn¹ z pierwszych, oceniaj¹cych stê enie w osoczu i przydatnoœæ diagnostyczn¹ i u pacjentek w ma³ozaawansowanym stadium raka piersi. Trudno jest jednoznacznie potwierdziæ znaczenie diagnostyczne badanych cytokin hematopoetycznych jako markerów nowotworowych w raku piersi. Istotnym jest fakt, i poziom stê eñ oraz parametry oceniaj¹ce przydatnoœæ diagnostyczn¹ i zachowywa³y siê podobnie jak, tj. markera najczêœciej oznaczanego w raku piersi. St¹d te mo na sugerowaæ podobn¹ rolê diagnostyczn¹ badanych cytokin i tym samym mo liwoœæ wykorzystania ich w diagnostyce przedoperacyjnej raka 368 S. awicki i wsp.

5 piersi, ale wymaga to dalszych badañ i obserwacji. Wnioski 1. Stê enia oraz, podobnie jak, w osoczu chorych na raka piersi (poza chorymi w najni szych stopniach zaawansowania) by³y wyraÿnie wy sze ni w grupie kontrolnej. 2. Zdolnoœæ do rozpoznania raka piersi (czu³oœæ diagnostyczna) wyraÿnie wzrasta- ³a do 69% przy ³¹cznej analizie wszystkich badanych parametrów. 3. i, podobnie jak, wykazywa³y wysok¹ zdolnoœæ wykluczenia rozpoznania raka piersi na podstawie ujemnego wyniku badania. 4. Zaobserwowano wysokie prawdopodobieñstwo rozpoznania jak i doœæ wysokie prawdopodobieñstwo wykluczenia raka piersi na podstawie oceny badanych cytokin, podobnie jak. 5. Uzyskane wyniki sugeruj¹ mo liwoœæ wykorzystania badanych cytokin w diagnostyce raka piersi, zw³aszcza przy ³¹cznej ich analizie, ale wymaga to dalszych badañ. Piœmiennictwo 1. Bartucci M., Morelli C., Mauro L. et al.: Differential insulin-like growth factor 1 receptor signaling and function in estrogen receptor (ER) - positive MCF-7 and ER - negative MDA-MB-231 breast cancer. Cancer Res. 2001, 61, Czygier M., awicki S., Szmitkowski M. i wsp.: Stê enie wzrostowego czynnika granulopoezy (G- CSF) w osoczu i aktywnoœæ enzymów w granulocytach u chorych na raka piersi. Gin. Pol. 2004, 75, Czygier M., awicki S., Szmitkowski M.: Stê enie osoczowego czynnika wzrostu kolonii granulocytarno-makrofagowych () i aktywnoœæ enzymów w granulocytach u chorych na raka piersi. Przegl. Lek. 2006, 63, Findeisen R., Albrecht S., Richter B. et al.: Chemiluminometric determination of tissue polypeptide antigen (TPA), cancer antigen 15-3 (), carcinoembryonic antigen (CEA) in comparison with vascular endothelial growth factor (VEGF) in followup of breast cancer. Luminescence. 2000, 15, Hines S.J., Litz J.S., Krystal G.W.: Coexpression of c-kit and stem cell factor in breast cancer results in enhanced sensitivity to members of the EGF family of growth factors. Breast Cancer Res. Treatm. 1999, 58, Kaciñski B.M.: CSF-1 and its receptor in breast carcinomas and neoplasms of the female reproductive tract. Mol. Reprod. Dev. 1997, 46, Kim H.K., Song K.S., Kim H.O. et al.: Circulating numbers of endothelial progenitors cells in patients with gastric and breast cancer. Cancer Lett. 2003, 198, Kumpulainen E.J., Keskikuru R.J., Johansson R.T.: Serum tumor marker and stage are the two most powerful predictors of survival in primary breast cancer. Breast Cancer Res. Treat. 2002, 76, Kyo S., Kanaya T., Takamura M. et al.: A case of cervical cancer with aggressive tumor growth: possible autocrine growth stimulation by and IL-6. Gynecol. Oncol. 2000, 78, awicki S., Bêdkowska G.E., Gacuta-Szumarska E. i wsp.: Ocena stê eñ i przydatnoœci diagnostycznej czynnika wzrostu komórek pnia (SCF) oraz czynnika stymuluj¹cego kolonie makrofagowe (M- CSF) w osoczu pacjentek z rakiem endometrium. Przegl. Lek. 2007, 64, awicki S., Czygier M., Bêdkowska G.E. i wsp.: Comparative evaluation of plasma levels and diagnostic values of macrophage-colony stimulating factor on patients with breast cancer and benign tumor. Pol. Archiw. Med. Wew. 2008, 118, awicki S., Czygier M., Gacuta-Szumarska E.: Stê enie i przydatnoœæ diagnostyczna czynnika stymuluj¹cego kolonie granulocytarne () i makrofagowe (M-CSF) w osoczu chorych na raka jajnika. Pol. Merk. Lek. 2006, 21, awicki S., Czygier M., Omy³a J. i wsp.: Ocena stê eñ czynnika stymuluj¹cego kolonie granulocytarne () i makrofagowe (M-CSF) w osoczu pacjentek z rakiem piersi. Pol. Archiw. Med. Wew. 2006, 116, awicki S., Czygier M., Omy³a J. i wsp.: Ocena stê eñ czynnika stymuluj¹cego kolonie granulocytarne () i granulocytarno-makrofagowe (GM- CSF) w osoczu pacjentek z rakiem piersi. Pol. Merk. Lek. 2007, 136, awicki S., Mroczko B., Omy³a J. i wsp.: Czynnik wzrostu kolonii makrofagowych (M-CSF) jako kandydat na markera nowotworowego raka piersi. Pol. Archiw. Med. Wew. 2003, 6, awicki S., Mroczko B., Szmitkowski M.: Cytokiny hematopoetyczne jako markery choroby nowotworowej. Post. Hig. Med. Doœw. 2001, 55, awicki S., Mroczko B., Szmitkowski M.: Cytokiny jako markery nowotworowe raka piersi. Post. Hig. Med. Doœw. 2003, 57, awicki S., Mroczko B., Szmitkowski M.: Markery nowotworowe raka piersi. Post. Hig. Med. Doœw. 2004, 58, awicki S., Omy³a J., Mroczko B.: Stê enie w osoczu czynnika wzrostu kolonii makrofagowych (M- CSF) w przebiegu leczenia raka piersi. Pol. Archiw. Med. Wew. 2004, 4, awicki S., Szmitkowski M., Wojtukiewicz M.: The pretreatment plasma level and diagnostic utility of M- CSF in benign breast tumor and breast cancer patients. Clin. Chim. Acta. 2006, 371, Lin E.Y., Gouon-Evans V., Nguyen V. et al.: The macrophage growth factor CSF-1 in mammary gland development and tumor progression. J. Mammary Gland. Biol. Neoplasia. 2002, 7, Mancino A.T., Klimberg V.S., Yamamoto M. et al.: Breast cancer increases osteoclastogenesis by secreting M-CSF and upregulating RANKL in stromal cells. J. Surg. Res. 2001, 100, McDermott R.S., Deneux L., Mosseri V. et al.: Circulating macrophage colony stimulating factor as a marker of tumour progression. Eur. Cytokine Network. 2002, 13, Morgan H., Tumber A., Hill P.A.: Breast cancer cells induce osteoclast formation by stimulating host IL- 11 production and down regulation granulocyte/macrophage colony-stimulating factor. Int. J. Cancer. 2004, 109, Mroczko B., Szmitkowski M., Okulczyk B.: Hematopoietic growth factors in colorectal cancer patients. Clin. Chem. Lab. Med. 2003, 41, Mroczko B., Szmitkowski M., Wereszczyñska- Siemi¹tkowska U. et al.: Hematopoietic cytokines in the sera of patients with pancreatic cancer. Clin. Chem. Lab. Med. 2005,, Park B. K., Zhang H., Zeng H. et al.: NF-kB in breast cancer cells promotes osteolytic bone metastasis by inducing osteoclastogenesis via. Nature Med. 2007, 13, Pieñkowski M.: Rak piersi. [W:] Krzakowski M.: Onkologia kliniczna t. II. Wydawnictwo Medyczne Borgis, Warszawa. 2001, Rutkowski P., Kaminska J., Kowalska M. i wsp.: Cytokine serum levels in soft tissue sarcoma patients: correlations with clinico-pathological features and prognosis. Int. J. Cancer. 2002, 100, Sasco A.: Epidemiology of breast cancer: an environmental disease? APMIS. 2001, 109, Tampellini M., Berruti A., Gorzegno G. et al.: Independent factors predict supranormal serum levels in advanced breast cancer patients at first disease relapse. Tumor Biol. 2001, 22, Tsuge T., Yamakawa M., Tsukamoto M.: Infiltrating dendritic/ Langerhans cells in primary breast cancer. Breast Cancer Res. Treat. 2000, 59, Ulivi P., Zoli W., Medri L. et al.: C-kit and SCF expression in normal and tumor breast tissue. Breast Cancer Res. Treatm. 2004, 83, Wojciechowska U., Didkowska J., Tarkowski W., Zatoñski W.: Nowotwory z³oœliwe w Polsce w 2002 roku. Centrum Onkologii - Instytut im. Marii Sk³odowskiej-Curie. Warszawa. 2004, Yee D.L., Liu Li.: The constitutive production of colony stimulating factor 1 by invasive human breast cancer cells. Anticancer Res. 2000, 20, Zhang G-J., Adachi I.: Serum interleukin-6 levels correlate to tumor progression and prognosis in metastatic breast carcinoma. Anticancer Res. 1999, 19,