Rośliny i żywność genetycznie modyfikowane
|
|
- Ignacy Wojciechowski
- 9 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Prof. dr hab. Maria Klein Mgr inż. Małgorzata Madej Rośliny i żywność genetycznie modyfikowane Wprowadzenie Inżynieria genetyczna i tworzenie organizmów genetycznie modyfikowanych (GMO) budzą z jednej strony entuzjazm naukowców i duże nadzieje na rozwiązanie wielu problemów z dziedziny: medycyny, rolnictwa, technologii żywności, ochrony środowiska. Z drugiej strony, istnieje wiele zastrzeżeń i obaw społeczeństwa, czy GMO są bezpieczne, czy ich tworzenie nie stanowi zagrożenia dla zdrowia człowieka i otaczającej przyrody. Wielu z nas ma także dylematy natury etycznej, czy ingerencja w materiał genetyczny organizmów (zwłaszcza zwierząt i ludzi) jest potrzebna, czy nie narusza naturalnego porządku przyrody i nie przekracza granic, które nie powinno się przekroczyć. Przełomem w rozwoju genetyki i nauk biologicznych było odkrycie budowy i funkcji kwasu dezoksyrybonukleinowego (DNA) przez Watsona i Cricka w 1953 roku. Praktyczne wykorzystanie tego odkrycia dokonało się po przeszło 30-tu latach. W tym czasie rozwinęła się inżynieria genetyczna polegająca na manipulacjach DNA. Obecnie DNA można izolować z komórek, klonować, sekwencjonować czyli rozszyfrowywać informację genetyczną zapisaną w DNA. Znaczącymi osiągnięciami ostatnich lat było rozkodowanie genomów licznych mikroorganizmów, roślin (rzodkiewnika, ryżu), muszki owocowej, komara, a także człowieka. Powstały biblioteki genowe gromadzące opisane sekwencje. Po poznaniu podstaw funkcjonowania genów stało się możliwe przenoszenie ich z jednego organizmu do drugiego drogą transformacji genetycznej. Przeniesione geny zostają włączone do genomu biorcy i ulegając ekspresji warunkują powstanie pożądanej cechy. Organizmy wzbogacone o dodatkowe geny nazywają się organizmami transgenicznymi lub organizmami genetycznie modyfikowanymi (GMO). Transformacja genetyczna stwarza więc możliwość przenoszenia genów z jednych gatunków do innych, pomijając wszystkie bariery systematyczne. Można przenosić geny z drobnoustrojów do roślin i zwierząt, geny człowieka do bakterii, itd. 1. Metody transferu genów Istnieje wiele metod transformacji czyli wprowadzania DNA do organizmów roślinnych i zwierzęcych. Proces ten odbywa się w warunkach kultur in vitro, a DNA jest wprowadzany do pojedynczych komórek. Do najważniejszych metod należą: Mikroiniekcja Wyizolowany DNA wprowadza się bezpośrednio do komórek poprzez mikroiniekcję z zastosowaniem mikroskopu posiadającego odpowiednie mikromanipulatory. W taki sposób transformuje się najczęściej komórki zwierzęce, wprowadzając DNA bezpośrednio do komórki jajowej. Po jej zapłodnieniu w warunkach in vitro i implantacji do samicy, rozwija się transgeniczny organizm, w którym zachodzi ekspresja transgenu. Ma ona miejsce zazwyczaj w gruczole mlecznym. Białko zawarte w mleku (będące produktem transgenu) można wyizolować, oczyścić i używać w celach leczniczych (przykładem jest produkcja w ten sposób hormonu wzrostu). Mikrowstrzeliwanie DNA wstrzeliwuje się do różnego rodzaju tkanek przez specjalnie skonstruowane działko. Pociski z wolframu lub złota opłaszczone DNA penetrują tkanki i wprowadzają DNA w obszar jądra komórkowego, gdzie następuje włączenie go do genomu komórki. Dalszym etapem jest uzyskanie zregenerowanych organizmów, u których pojawia się nowa cecha, kodowana przez wprowadzony gen. Metoda wektorowa z udziałem Agrobacterium W metodzie tej do transferu genów wykorzystuje się bakterie glebowe: Agrobacterium tumefaciens i Agrobacterium rhizogenes. Gatunki te wykształciły ewolucyjnie zdolność do genetycznej kolonizacji roślin przez wprowadzanie fragmentu plazmidowego DNA do genomu roślin. Odcinek ten (T-DNA) zawiera onkogeny i geny odpowiedzialne za syntezę opin. 1
2 Onkogeny umożliwiają wytworzenie tumorów, stanowiących miejsce bytowania bakterii. Opiny są natomiast niezbędne do rozwoju bakterii stanowiąc źródło węgla i azotu. Inżynieria genetyczna umożliwia zmodyfikowanie tych gatunków bakterii i wykorzystanie ich jako wektorów do transformacji roślin. Modyfikacja polega na usunięciu z odcinka T-DNA genów bakteryjnych i na ich miejsce wprowadzenie genów, które planujemy przenieść do roślin. Są to zazwyczaj geny: użytkowy, selekcyjny i reporterowy wraz z ich sekwencjami regulatorowymi (promotorem i terminatorem). Gen użytkowy koduje pożądaną cechę, gen selekcyjny umożliwia wyselekcjonowanie stransformowanych komórek i zregenerowanie transgenicznych roślin. Gen reporterowy pozwala na szybką ocenę efektywności zastosowanej techniki transformacji. 2. Zastosowanie GMO Oczekiwania wobec GMO są nieograniczone, jednak nie wszystkie z nich można spełnić przy obecnym stanie wiedzy, ponadto nie wszystkie rozwiązania znajdują społeczną akceptację. Obecnie GMO najczęściej znajdują zastosowanie w medycynie, rolnictwie, przemyśle spożywczym i ochronie środowiska. Oto przykłady wdrożonych zastosowań lub będących na etapie zaawansowanych badań. Mikroorganizmy GM to zmodyfikowane bakterie produkujące enzymy o większej aktywności wykorzystywane są w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym (leki insulina, humulina), przetwórstwie rolno-spożywczym, do oczyszczania środowiska (rekultywacja, remediacja) oraz diagnostyki lekarskiej. Zmodyfikowane drożdże znajdują zastosowanie do produkcji piekarniczej, mleczarskiej, farmaceutycznej, browarniczej. Rośliny GM to odmiany transgeniczne posiadające odporność na czynniki biotyczne i abiotyczne, korzystniejszy zestaw składników odżywczych, przedłużoną trwałość stopniowo zastępują w uprawie odmiany tradycyjne. Przyszłością w zapobieganiu chorobom są szczepionki roślinne ( zapalenie wątroby typu B, choroba wrzodowa wywoływana przez Helicobacter, wścieklizna). Produkowane przez zmodyfikowane rośliny metabolity wtórne wykorzystywane są w przemyśle farmaceutycznym i chemicznym. Zwierzęta GM znajdują głównie wykorzystanie jako żywe bioreaktory produkujące w mleku lecznicze białka, substytuty krwi, hormony. Przykładem jest produkcja interleukiny-2, hormonu wzrostu (królik), antytrombiny (koza), laktoferyny (bydło), narządów do ksenotransplantacji (świnia). Zwierzęta stanowią również organizmy modelowe do badań chorób nowotworowych (onkomysz). Modyfikacje genetyczne związane z człowiekiem dotyczą przede wszystkim terapii genowej chorób genetycznych (mukowiscydoza, anemia Fanconiego, hemofilia B, zespół Huntera, Hurlena, choroba Canavana, Gauchera itd.), chorób nowotworowych, układu nerwowego (Parkinsona, Alzheimera itd.) i AIDS. Pierwszą terapię genową przeprowadzono w 1990 roku u dziewczynki z ciężkim, złożonym niedoborem odporności. 3. Transgeneza roślin przykłady wprowadzonych genów Człowiek od zarania swojej egzystencji ingerował w genom roślin stosując różne metody zależne od posiadanej wiedzy i wytyczonego celu. Historia hodowli roślin rozpoczęła się od udomowienia dzikich gatunków, krzyżowania pokrewnych i oddalonych taksonów, selekcji najbardziej wartościowych osobników, a także indukowania mutacji. W wyniku tych działań powstały istniejące obecnie odmiany roślin uprawnych. Dzisiaj możemy stwierdzić, że wszystkie wymienione techniki bazowały na zmianach, które dokonywały się genomach roślin w sposób spontaniczny czy celowo indukowany. Dawne metody były jednak mało doskonałe. Krzyżując rośliny uprawne z dzikimi gatunkami obok pożądanych genów wprowadzano tysiące genów niekorzystnych, które musiano wyeliminować na drodze długotrwałej selekcji. Obecna technika transformacji roślin jest bardzo precyzyjna. Polega na dodaniu do dobrego genotypu pojedynczych genów kodujących pożądane cechy np. odporność na choroby i szkodniki, bez zmiany innych posiadanych właściwości. Wytworzenie roślin transgenicznych i ich komercjalizacja dokonała się bardzo szybko. Pierwszym zmodyfikowanym genetycznie produktem wprowadzonym na rynek amerykański w 1994 roku był pomidor odmiany Flavr Savr o przedłużonej trwałości owoców. Do roślin uprawnych najczęściej wprowadza się geny: odporności na choroby, 2
3 szkodniki i herbicydy, przedłużające trwałość produktów roślinnych, modyfikujące cechy użytkowe roślin, odporności na warunki środowiskowe (stresy). Obecnie rośliny transgeniczne uprawiane są na masową skalę (około 70 mln ha), w wielu krajach takich jak: USA (dominująca pozycja), Kanada, Argentyna, Chiny, Brazylia, Chile, Meksyk. W Europie uprawy roślin transgenicznych znajdują się w Hiszpanii, Niemczech i Rumunii. Pomimo, że badaniami nad transgenezą objęte są prawie wszystkie gatunki roślin uprawnych, a także niektóre dziko rosnące, w uprawie dominują transgeniczna: soja, kukurydza, rzepak, bawełna, ziemniak, pomidor, dynia. Do produkcji wprowadzono do tej pory 67 różnych odmian z czego połowa dotyczy dwóch gatunków: kukurydzy i rzepaku. Modyfikacja genetyczna tych roślin polega na wprowadzeniu genów warunkujących odporność na szkodniki i choroby (wirusowe, bakteryjne i grzybowe). Straty w plonach powodowane przez szkodniki i patogeny szacowane są na około 40%. Ograniczenie ich jest ważne z ekonomicznego punktu widzenia. Ponadto rośliny posiadające odporność na patogeny mogą być uprawiane bez stosowania pestycydów są więc zdrowsze dla ludzi. Wprowadzana jest także odporność na herbicydy ( racjonalizujące uprawę poprzez zmniejszenie liczby i ilości stosowanych herbicydów) a także geny zmieniające cechy użytkowe roślin i przedłużające ich trwałość. Długa lista odmian transgenicznych oczekuje na dopuszczenie do uprawy. W badaniach jest także wiele genów, które uodparniają rośliny na stresy abiotyczne (susza, mróz, zasolenie gleby itd.) podnoszą produktywność roślin czy są związane z kontrolą procesów reprodukcji. Największym osiągnięciem na skalę światową była transformacja ryżu wzbogacająca go o syntezę beta karotenu (prowitaminy A) oraz ferrytyny (białka wiążącego żelazo). Złoty ryż jest nadzieją dla krajów azjatyckich na powstrzymanie głodu oraz niedoborów witaminy A i żelaza. We wrześniu 2004 roku Komisja Europejska dopuściła do uprawy na terenie krajów EU zmodyfikowaną genetycznie kukurydzę MON 810 posiadającą gen Bt odporności na owady. Obecnie w Polsce trwają protesty różnych grup nacisku w celu zakazu uprawy tej kukurydzy w naszym kraju. 4. Żywność genetycznie modyfikowana Transgeniczne rośliny są źródłem żywności, która jest określana terminem nowa żywność. Pojęcie to obejmuje następujące typy żywności GM: Żywność będąca GMO (pomidory, ziemniaki) Żywność zawierająca przetworzone GMO (koncentraty, frytki mrożone) Żywność zawierająca przetworzone GMO (czekolada z lecytyną GM soji) Żywność produkowana z zastosowaniem GMO (chleb pieczony z wykorzystaniem transgenicznych drożdży) Produkty żywnościowe pochodne GMO, lecz nie zawierające komponentów transgenicznych (olej, cukier) Na marginesie należy dodać, że pod pojęciem nowej żywności kryją się także inne kategorie żywności, nie mające związku z GMO. Szacuje się, że w USA 60% oferowanej w supermarketach żywności przetworzonej zawiera składniki pochodzące z roślin GM zazwyczaj z soi, kukurydzy, rzepaku. Dostępne są także produkty nie przetworzone jak na przykład ziemniak, pomidor. Także w Polsce, udział żywności produkowanej na bazie zmodyfikowanych roślin jest znaczny, a skala produktów zawierających GM jest bardzo szeroka począwszy od czekolady, przetworów, mleczarskich, wędliniarskich, do różnego typu produktów, których bazą jest soja i kukurydza. Generalnie, wprowadzenie modyfikacji genetycznych ma na celu znaczne polepszenie jakości surowców roślinnych, a w rezultacie wprowadzenie na rynek bezpiecznej i zdrowej żywności. W pracach genetycznych prowadzonych w celu uzyskania żywności transgenicznej dominują trzy kierunki: 1. Wzbogacanie żywności w składniki podnoszące ich wartość żywieniową 2. Usuwanie substancji szkodliwych i niepożądanych 3. Poprawa cech funkcjonalnych związanych z procesami przetwórczymi. 3
4 Poniżej przedstawiono kilka typów modyfikacji, które są bardzo istotne w produkcji żywności i w żywieniu człowieka. Kontrola dojrzewania owoców (zwiększenie trwałości) Jest jednym z ważniejszych kierunków badań nad modyfikacjami genetycznymi roślin mających na celu poprawę ich cech technologicznych. Dotyczy to szczególnie owoców miękkich, których szybkie dojrzewanie ogranicza przydatność do spożycia i przerobu oraz utrudnia transport. Najwięcej prac w tej dziedzinie poświęcono dojrzewaniu owoców pomidora. Pierwsza transgeniczna odmiana pomidora Flavr Savr powstała dzięki wprowadzeniu genu poligalakturonazy w orientacji antysensownej, co blokowało działanie enzymu poligalakturonazy powodującego mięknięcie owoców przez częściową depolimeryzację pektyn ściany komórkowej. Dzięki takiemu zabiegowi owoce pomidorów mogą dojrzewać na krzakach pozostając dłużej twarde i nie tracąc wartości smakowych. Innym przykładem modyfikacji jest melon posiadający owoce o zielonej barwie skórki, jędrnym miąższu i wyraźnie dłuższym okresie przechowywania. Modyfikacje węglowodanów roślinnych Węglowodany roślinne pełnią ważną funkcje w żywieniu człowieka oraz stanowią cenny surowiec dla wielu przemysłów. Zastosowania przemysłowe dotyczą konkretnych, wybranych form poszczególnych polisacharydów o ściśle sprecyzowanej charakterystyce chemicznej. Jedną z potencjalnych dróg pozyskiwania wybranych form polimerów węglowodanowych jest uprawa roślin transgenicznych, wyspecjalizowanych w syntezie zdeterminowanych chemicznie substancji. Między innymi w wyniku takich modyfikacji uzyskano ziemniaki, rzepak, pomidory o zwiększonej zawartości suchej masy, a ponadto stwierdzono także zmniejszenie powstawania cukrów redukujących w czasie przechowywania w niskiej temperaturze. Konsekwencją tego było zachowanie jaśniejszego koloru frytek produkowanych z ziemniaków GM. Intensyfikacja biosyntezy barwników karotenoidowych Karotenoidy stanowią największą grupę naturalnych barwników stosowanych w produkcji żywności, a poza tym pełnią one wiele ważnych funkcji w organizmie człowieka tj. przenoszenie energii, ochronę przed fotoutlenianiem, a także są prekursorami witaminy A. Do ważniejszych osiągnięć w zakresie wzbogacania roślin w prowitaminę A należy zaliczyć transgeniczny ryż tzw. złoty ryż, który powstał dzięki wprowadzeniu genów kodujących ferrytynę i β - karoten. Dowodzi to, że możliwa jest synteza karotenoidów w tkankach niezwiązanych z ich biosyntezą, co może przyczynić się do poprawy wartości żywieniowej wielu płodów rolnych i zmniejszyć światowy deficyt witamin roślinnych. Modyfikacja białek roślinnych Do najważniejszych kierunków modyfikacji należą: zmiany zawartości poszczególnych aminokwasów w białkach, a szczególnie aminokwasów egzogennych tj. lizyny, tryptofanu, cysteiny, metioniny, wzbogacenie roślin w białka funkcjonalne tj. białka słodkie taumatyna, białka sojowe, wprowadzanie nowych białek, a szczególnie białek glutenowych do zbóż chlebowych i makaronowych oraz białek odpornych na zamarzanie, co ma znaczenie w przemyśle chłodniczym, eliminacja z żywności białek alergennych. Zmiany składu chemicznego olejów roślinnych O wartości żywieniowej i właściwościach technologicznych olejów roślinnych decydują dwa podstawowe czynniki: długość łańcuchów kwasów tłuszczowych oraz liczba nienasyconych wiązań w ich strukturze. Główną rośliną wybraną do modyfikacji genetycznych w tym kierunku jest rzepak, do którego wprowadzono gen syntezy kwasu laurynowego pozyskanego z drzewa wawrzyńca kalifornijskiego. Olej z tych upraw został użyty do produkcji żywności (np. margaryny, substytutów masła). Rośliny jako źródła enzymów stosowanych w przetwórstwie surowców Rośliny transgeniczne mogą być w przyszłości opłacalnym źródłem enzymów o znaczeniu przemysłowym. Z punktu widzenia zastosowań w przetwórstwie żywności interesujące wydaje się klonowanie genów istotnych dla obróbki żywności. Na przykład mąka jest często wzbogacona w dodatek amylaz grzybowych w celu zwiększenia puli cukrów fermentujących do uzyskania odpowiedniej jakości miąższu chleba. Pierwszym surowym preparatem enzymatycznym wyprodukowanym w roślinach transgenicznych była α - amylaza pochodząca z bakterii Bacillus licheniformis. Innym przykładem może być 4
5 jęczmień, do którego wprowadzono gen bakteryjny kodujący syntezę β- glukanazy, dzięki czemu uzyskano poprawę jakości słodu do celów browarnianych. Produkcja białek mleka ludzkiego Białka mleka ludzkiego są znacznie lepiej dostosowane do potrzeb żywieniowych ludzi niż białka mleka krowiego. Częste uczulenia wśród dzieci na kazeinę bydlęcą spowodowały zainteresowanie możliwością transferu genów kodujących białka mleka ludzkiego do roślin. Pierwsze próby tego typu przeprowadzono w Holandii, gdzie do ziemniaka wprowadzono gen kodujący ludzką β- kazeinę. Podobne badania przeprowadzono dla innych białek mleka ludzkiego: α - laktoalbuminy i laktoferryny. Usuwanie kofeiny Przeprowadzono także próby uzyskania krzewów herbaty i kawy, w których zablokowano funkcję genu kodującego enzym niezbędny do syntezy kofeiny. Dzięki temu stałoby się możliwe uzyskanie naturalnej kawy bezkofeinowej o pełnym, charakterystycznym aromacie. Żywność produkowana na bazie roślin GM zawiera te same białka, węglowodany, tłuszcze, kwasy nukleinowe jak te, które występują w naszej codziennej diecie jako składniki pokarmowe i są tak samo przerabiane przez nasz układ trawienny, jak wszystkie inne komponenty żywności. Zmianie ulega jeden lub więcej genów 5. Metody kontroli żywności pochodzącej z roślin GM Żywność była od zawsze przedmiotem kontroli, jednakże kontrolowano sposób produkcji, opakowanie, dodatki i opis. Najmniej uwagi poświęcano samej żywności. Współcześnie wprowadzamy do naszej diety nowe artykuły żywnościowe w okresie krótszym niż życie jednej generacji, dlatego konsumenci domagają się od producentów kontroli żywności, a szczególnie żywności powstałej w wyniku nowatorskich technologii, tj. modyfikacji genetycznych. Warto podkreślić jednak, iż wprowadzenie transgenów do bakterii i uzyskanie dzięki temu nowych produktów np. insuliny, etanolu, detergentów, sera i innych nie wywołało zainteresowania opinii publicznej, natomiast wprowadzenie ich do roślin wzbudziło dyskusje i doprowadziło do powstania daleko idących regulacji prawnych. Ocena ryzyka wprowadzania GMO do produkcji inaczej przedstawia się w USA, a inaczej w Europie. W USA żywność produkowana z GMO nie ma etykiet. Uważa się, że jest sprawdzona i nie odbiega od żywności produkowanej z roślin nie modyfikowanej genetycznie. Natomiast w krajach Unii Europejskiej taka żywność musi być etykietowana, niezależnie czy są w niej ślady zmodyfikowanego DNA, czy nie. Zwraca się uwagę na procedurę w wyniku, której żywność powstała. Obecnie w Europie żywność zawierająca 0,9% GMO lub więcej musi być etykietowana. W przyszłości planowane jest jeszcze większe zaostrzenie przepisów dotyczących oznaczania żywności GMO. Wymagania dotyczące etykietowania żywności powodują duże zainteresowanie metodami umożliwiającymi szybkie jakościowe i ilościowe wykrywanie GMO. Analizę rozpoczyna się od badania DNA. Jeżeli nie udało się wykryć GMO w ten sposób, to podejmuje się próby wykrycia białka. Nie wykrycie białka dowodzi, że produkt nie zawiera GMO. Podstawowe techniki analizy DNA to PCR, Southern blot, DNA microarrays, pozwalające na porównaniu masy DNA wyizolowanego z badanego produktu z odpowiednio przygotowanym wzorcem (zawierającym GMO). Natomiast w analizie białek stosuje się głównie metody tj. test Elisa, lateral flow strip, Western blot, które wykorzystują reakcję przeciwciał skierowaną przeciwko specyficznemu antygenowi białku wyizolowanemu z produktu GMO. W Polsce surowa kontrola doświadczeń z roślinami transgenicznymi odbywa się na etapie: badań laboratoryjnych, szklarniowych i polowych, przed wprowadzeniem na rynek, znakowania żywności. W Tarnobrzegu znajduje się jedyne w naszym kraju Regionalne Laboratorium Badań Żywności Genetycznie Modyfikowanej, oficjalnie uruchomione w dniu roku. Celem laboratorium jest przeprowadzanie badań żywności przetworzonej i nieprzetworzonej pod względem jakościowym i ilościowym zawartości genetycznie modyfikowanego DNA, aby określić przydatność i dostosowanie żywności do wymogów Unii Europejskiej. Wykonywane są też badania dla podmiotów gospodarczych, którzy w ramach kontroli wewnętrznej winni udokumentować jakość zdrowotną wytwarzanych środków spożywczych w przypadku stosowania surowców GMO. Możliwości badawcze obejmują odmiany kukurydzy: Bt 5
6 176, Bt 11, MON 809/810 oraz jedną odmianę soi. Koszt badania jednej próbki wynosi około 500 zł, zaś czas badania to 6 do 8 godzin. W laboratorium poddano badaniom najpopularniejsze produkty mogące zawierać modyfikacje soję, kotlety i napoje sojowe, czekoladę z białkiem sojowym, chipsy, chrupki kukurydziane. Modyfikacje, jeżeli były, to śladowe na poziomie setnych procenta. Główny Inspektor Sanitarny planuje utworzenie dwóch następnych takich laboratoriów w Białymstoku i w Poznaniu. 6. Uwarunkowania prawne dotyczące GMO Przepisy regulujące kwestie dotyczące GMO w Polsce są efektem norm prawnych uchwalonych przez Sejm oraz zobowiązań naszego kraju wynikających z członkostwa w organizacjach międzynarodowych. Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z 8 października 1999 r. W sprawie organizmów genetycznie zmodyfikowanych Ustawa z 11 maja 2001 r. O warunkach zdrowotnych żywności i żywienia - regulująca problematykę związaną z wykorzystaniem GMO w żywności Ustawa z 22 czerwca 2001 r. O organizmach genetycznie zmodyfikowanych Nowelizacja z 29 maja 2003 Nowelizacja z 27 września 2004 Ustawa z 23 sierpnia 2001 r. O środkach żywienia zwierząt - regulująca problematykę związaną z wykorzystaniem GMO w żywieniu zwierząt Prawo reguluje wydawanie zezwoleń na wszelkiego typu doświadczenia prowadzone z organizmami transgenicznymi, staranne badania przed wprowadzeniem ich do obrotu, znakowanie genetycznie modyfikowanej żywności, monitoring ekologiczny. Natomiast do organów zajmujących się kontrolą GMO należą: Ministerstwo Środowiska, Komisja ds. GMO, Inspekcja Sanitarna, Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Inspekcja Ochrony Środowiska, Inspekcja Weterynaryjna, Inspekcja Handlowa, Państwowa Inspekcja Pracy, Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno- Spożywczych, Organy Administracji Celnej oraz laboratoria referencyjne. 7. Zagrożenia i obawy Zastrzeżenia wobec roślin GM dotyczą różnych aspektów, a w szczególności technicznych, które dotyczą konstruowania transgenów i procesów transformacji, jak: stosowanie jako markerów genów odporności na antybiotyki, nadużywanie promotorów konstytutywnych, brak kontroli insercji transgenu w strukturę genomu. Zastrzeżenia budzą także aspekty medyczne, tj. szkodliwość żywności transgeniczej dla zdrowia konsumenta, pojawianie się nowych substancji o charakterze antyżywieniowym, alergie. Z punktu widzenia ekologii obawy budzą zagrożenia powstające po wprowadzeniu GMO do środowiska, zakłócenie naturalnych relacji w środowisku, możliwość przeniesienia w sposób niekontrolowany transgenów z GMO do naturalnych ekosystemów, powstanie superchwastów, szkodzenie gatunkom nie będącym celem modyfikacji. W końcu rodzi się wiele wątpliwości natury etycznej, a mianowicie czy ingerencja w genom jest uzasadniona, czy nie narusza porządku świata, czy nie przekracza granic przeznaczonych przez naturę, działa wbrew dziełu i zamierzeniom Stwórcy. Najwięcej obaw było związanych z pierwszymi roślinami transgenicznymi, które były prototypami dzisiejszych odmian. Obecnie do nowych generacji roślin GM wprowadza się szereg zmian, które zwiększają bezpieczeństwo stosowania ich w praktyce. Eliminowane są geny odporności na antybiotyki, zastępowane innymi genami markerowymi jak na przykład genem kodującym białko zielonej fluorescencji (GFP) uzyskanym z meduzy. Coraz częściej używa się promotorów tkankowo specyficznych indukujących ekspresję genów tylko w pożądanej tkance a nie w całej roślinie. Prowadzone są badania nad usuwaniem genów po skończonej funkcji, doskonalone są techniki transformacji pod kątem przekazywania pojedynczych kopii genów, mających wpływ na powstawanie stabilnych transformantów. 6
7 Zarzuty dotyczące zagrożeń GMO dla zdrowia konsumenta nie znajdują potwierdzenia w ścisłych badaniach. Trzeba jednak zaznaczyć, że trudno jest przeprowadzić wiarygodny test zważywszy jak wiele czynników może mieć wpływ na zdrowie konsumenta. Wartość odmian transgenicznych sprawdzana była w licznych doświadczeniach żywieniowych ze zwierzętami takimi jak: brojlery, kury nioski (kukurydza Bt), trzoda chlewna (kukurydza Bt i odporna na glifosat, burak cukrowy odporny na glifosat), także bukaty, krowy, owce (kiszonka z kukurydzy Bt) (Flachowsky i Aurlich 2001). Wyniki nie wykazały istotnych różnic pomiędzy zwierzętami karmionymi paszami z transgenicznych i nie transgenicznych roślin. Znany jest przypadek powstania u człowieka alergii w wyniku konsumpcji soji zawierającej gen pochodzący z orzecha brazylijskiego. Aby uniknąć tego typu zagrożeń wprowadzono znakowanie żywności GMO. Drogą modyfikacji genetycznej można osłabić działanie znanych alergenów. Uważa się, że wstawianie starannie wyselekcjonowanych genów do genomu rośliny jest bezpieczniejsze niż wprowadzanie ich tysiącami, jak jest w przypadku standardowych metod krzyżowania. Rośliny transgeniczne nie wymagają stosowania dużych ilości pestycydów, są mniej szkodliwe dla naszego zdrowia. Cechuje je wyższa wartość odżywcza w porównaniu do odmian zwykłych. Są ponadto niezwykle starannie badane przed wprowadzeniem na rynek. Zastrzeżenia natury etycznej dotyczą wątpliwości czy powinniśmy ingerować w materiał genetyczny innych organizmów. Ale tradycyjna hodowla, jest też ingerencją w genom roślin i formą sterowanej ewolucji (powszechnie akceptowaną). Przeciwnicy GMO podkreślają, że inżynieria genetyczna przekracza bariery międzygatunkowe pozwalając przenosić geny pomiędzy organizmami należącymi do różnych jednostek systematycznych.. Stosując tradycyjne techniki również przekraczano bariery międzygatunkowe przykładem powstanie, pszenżyta, licznych odmian roślin ozdobnych. Podsumowując dotychczasową wiedzę na temat organizmów i żywności genetycznie modyfikowanej można stwierdzić, że nie ma do tej pory przekonywujących dowodów na ich negatywne działanie. Jednak w dalszym ciągu konieczne są badania, które utrwalą taki pogląd i przekonają społeczeństwo o korzyściach związanych z ich praktycznym wykorzystaniem. Literatura: Klein M Transformowanie roślin. Praca pod redakcją B. Michalik. Zastosowanie metod biotechnologicznych w hodowli roślin. Drukrol s.c., Kraków, 9: Malepszy S Biotechnologia roślin. Praca zbiorowa pod redakcją S. Malepszego. Wydawnictwo Naukowe PWN. Niemirowicz-Szczytt K Metody kontroli żywności pochodzącej z roślin genetycznie modyfikowanych. X Ogólnopolski Zjazd Hodowców Roślin Ogrodniczych, pt. Zmienność genetyczna utrzymywanie, tworzenie i wykorzystanie w hodowli roślin. Skierniewice, luty Twardowski T Żywność genetycznie zmodyfikowana. Część I. Przemysł Spożywczy 9: 2-3. Twardowski T Żywność genetycznie zmodyfikowana. Część II. Przemysł Spożywczy 10:
Organizmy modyfikowane genetycznie
Organizmy modyfikowane genetycznie C o to jest G M O? Organizmy Modyfikowane Genetycznie GMO (z ang. Genetically Modified Organism) - Organizmy Transgeniczne - są to organizmy, które zawierają w swoim
Bardziej szczegółowoRośliny modyfikowane genetycznie (GMO)
Rośliny modyfikowane genetycznie (GMO) Organizmy modyfikowane genetycznie Organizm zmodyfikowany genetycznie (międzynarodowy skrót: GMO Genetically Modified Organizm) to organizm o zmienionych cechach,
Bardziej szczegółowoOrganizmy Modyfikowane Genetycznie Rośliny transgeniczne
Organizmy Modyfikowane Genetycznie Rośliny transgeniczne Co to GMO? GMO to organizmy, których genom został zmieniony metodami inżynierii genetycznej w celu uzyskania nowych cech fizjologicznych (lub zmiany
Bardziej szczegółowoBiotechnologia jest dyscypliną nauk technicznych, która wykorzystuje procesy biologiczne na skalę przemysłową. Inaczej są to wszelkie działania na
Biotechnologia jest dyscypliną nauk technicznych, która wykorzystuje procesy biologiczne na skalę przemysłową. Inaczej są to wszelkie działania na żywych organizmach prowadzące do uzyskania konkretnych
Bardziej szczegółowoPasze GMO: diabeł tak straszny jak go malują?
https://www. Pasze GMO: diabeł tak straszny jak go malują? Autor: agrofakt.pl Data: 3 marca 2017 Genetycznie modyfikowana żywność budzi w ostatnich latach wiele kontrowersji. Przemysł paszowy wykorzystuje
Bardziej szczegółowo"Dlaczego NIE dla GMO w środowisku rolniczym" Prof. zw. dr hab. inż. Magdalena Jaworska
"Dlaczego NIE dla GMO w środowisku rolniczym" Prof. zw. dr hab. inż. Magdalena Jaworska Kierownik Katedry Ochrony Środowiska Rolniczego Uniwersytet Rolniczy w Krakowie Ekspert EU Biotechnology in Agriculture
Bardziej szczegółowoInżynieria genetyczna- 6 ECTS. Inżynieria genetyczna. Podstawowe pojęcia Część II Klonowanie ekspresyjne Od genu do białka
Inżynieria genetyczna- 6 ECTS Część I Badanie ekspresji genów Podstawy klonowania i różnicowania transformantów Kolokwium (14pkt) Część II Klonowanie ekspresyjne Od genu do białka Kolokwium (26pkt) EGZAMIN
Bardziej szczegółowoOd kapusty do mamuta wyzwania biotechnologii. Renata Szymańska
Od kapusty do mamuta wyzwania biotechnologii Renata Szymańska Biotechnologia Biotechnologia świadczy dobra i usługi z wykorzystaniem metod biologicznych (definicja wg OECD) Towarzyszy człowiekowi od dawna
Bardziej szczegółowo1. Biotechnologia i inżynieria genetyczna zagadnienia wstępne 13
Spis treści Przedmowa 11 1. Biotechnologia i inżynieria genetyczna zagadnienia wstępne 13 1.1. Wprowadzenie 13 1.2. Biotechnologia żywności znaczenie gospodarcze i społeczne 13 1.3. Produkty modyfikowane
Bardziej szczegółowoRośliny Genetycznie Zmodyfikowane
Rośliny Genetycznie Zmodyfikowane Zastosowanie roślin uprawnych Człowiek od zawsze wykorzystywał rośliny jako poŝywienie A takŝe jako źródło: energii, leków i innych produktów przemysłowych Ludzie od dawna
Bardziej szczegółowoCzy żywność GMO jest bezpieczna?
Instytut Żywności i Żywienia dr n. med. Lucjan Szponar Czy żywność GMO jest bezpieczna? Warszawa, 21 marca 2005 r. Od ponad połowy ubiegłego wieku, jedną z rozpoznanych tajemnic życia biologicznego wszystkich
Bardziej szczegółowoZdobycze biotechnologii w medycynie i ochronie środowiska
Zdobycze biotechnologii w medycynie i ochronie środowiska InŜynieria genetyczna - badania biomedyczne Jednym z najbardziej obiecujących zastosowań nowych technologii opartych na przenoszeniu genów z jednego
Bardziej szczegółowoZakazy stosowania GMO w świetle prawa europejskiego i krajowego
Zakazy stosowania GMO w świetle prawa europejskiego i krajowego Tomasz Zimny Instytut Nauk Prawnych PAN, Warszawa Wykorzystanie GMO w uprawach na UE i na świecie Uprawy roślin GM w 2014 r. Na świecie Uprawiane
Bardziej szczegółowoOcena ryzyka stosowania GMO w środowisku jako element autoryzacji roślin GM do uprawy. Ewelina Żmijewska Laboratorium Kontroli GMO IHAR-PIB Radzików
Ocena ryzyka stosowania GMO w środowisku jako element autoryzacji roślin GM do uprawy Ewelina Żmijewska Laboratorium Kontroli GMO IHAR-PIB Radzików Autoryzacja roślin GM w Europie Dyrektywa 2001/18 /WE
Bardziej szczegółowoŻywność ekologiczna najlepsza żywność funkcjonalna
Żywność ekologiczna najlepsza żywność funkcjonalna Prof. Dr hab. Ewa Solarska Pracownia Żywności Ekologicznej Wydział Nauk o Żywności i Biotechnologii Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Konferencja naukowa
Bardziej szczegółowoZnakowanie genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy. Magdalena Żurawska-Zajfert Laboratorium Kontroli GMO IHAR-PIB
Znakowanie genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy Magdalena Żurawska-Zajfert Laboratorium Kontroli GMO IHAR-PIB 09.10.2017 Żywność i pasza GM Żywność i pasza GM - genetycznie zmodyfikowana żywność
Bardziej szczegółowoZnaczenie genetyki. Opracował A. Podgórski
Znaczenie genetyki Opracował A. Podgórski InŜynieria genetyczna InŜynieria genetyczna ingerencja w materiał genetyczny organizmów, w celu zmiany ich właściwości dziedzicznych. Istota inŝynierii genetycznej
Bardziej szczegółowoWNIOSKI WYNIKAJĄCE Z KONFERENCJI NAUKOWEJ. Pasze GMO a produkcyjność i zdrowotność zwierząt. Instytut Zootechniki PIB, Balice 26 czerwca 2012 r.
WNIOSKI WYNIKAJĄCE Z KONFERENCJI NAUKOWEJ Pasze GMO a produkcyjność i zdrowotność zwierząt Instytut Zootechniki PIB, Balice 26 czerwca 2012 r. I. Wobec braku na rynku krajowych pasz wysokobiałkowych, w
Bardziej szczegółowoBloki licencjackie i studia magisterskie na Kierunkach: Biotechnologia, specjalność Biotechnologia roślinna oraz Genetyka
Bloki licencjackie i studia magisterskie na Kierunkach: Biotechnologia, specjalność Biotechnologia roślinna oraz Genetyka INSTYTUT BIOLOGII EKSPERYMENTALNEJ W Katedrze Genetyki Ogólnej, Biologii Molekularnej
Bardziej szczegółowoJakie są dotychczasowe efekty prac Komisji Kodeksu Żywnościowego FAO/WHO w zakresie Genetycznie Modyfikowanych Organizmów (GMO)?
Jakie są dotychczasowe efekty prac Komisji Kodeksu Żywnościowego FAO/WHO w zakresie Genetycznie Modyfikowanych Organizmów (GMO)? W latach 2000-2007 kwestie związane z GMO omawiane były na forum, powołanej
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET ROLNICZY IM. HUGONA KOŁŁĄTAJA W KRAKOWIE WYDZIAŁ BIOTECHNOLOGII I OGRODNICTWA
UNIWERSYTET ROLNICZY IM. HUGONA KOŁŁĄTAJA W KRAKOWIE WYDZIAŁ BIOTECHNOLOGII I OGRODNICTWA Opis zakładanych efektów kształcenia Zarządzenie Rektora UR w Krakowie nr 26/2012 z dnia 6 lipca 2012 r. Kierunek
Bardziej szczegółowoMożliwości substytucji genetycznie modyfikowanej soi krajowymi roślinami białkowymi w aspekcie bilansu paszowego
Możliwości substytucji genetycznie modyfikowanej soi krajowymi roślinami białkowymi w aspekcie bilansu paszowego dr Piotr Szajner mgr Wiesław Dzwonkowski Zakład Badań Rynkowych IERiGŻ-PIB Plan prezentacji
Bardziej szczegółowoTematyka zajęć z biologii
Tematyka zajęć z biologii klasy: I Lp. Temat zajęć Zakres treści 1 Zapoznanie z przedmiotowym systemem oceniania, wymaganiami edukacyjnymi i podstawą programową Podstawowe zagadnienia materiału nauczania
Bardziej szczegółowoMikroorganizmy Zmodyfikowane Genetycznie
Mikroorganizmy Zmodyfikowane Genetycznie DEFINICJA Mikroorganizm (drobnoustrój) to organizm niewidoczny gołym okiem. Pojęcie to nie jest zbyt precyzyjne lecz z pewnością mikroorganizmami są: bakterie,
Bardziej szczegółowoPerspektywy rozwoju biotechnologii w Polsce
Perspektywy rozwoju biotechnologii w Polsce dr Anna Czubacka Zakład ad Hodowli i Biotechnologii Roślin Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - PIB Biotechnologia Zastosowanie systemów biologicznych,
Bardziej szczegółowoOrganizmy Zmodyfikowane Genetycznie
Organizmy Zmodyfikowane Genetycznie Co to jest GMO? Historia GMO Rodzaje GMO Zalety GMO Wady GMO Ciekawostki Spis Treści Co to jest GMO? GMO (Organizmy modyfikowane genetycznie) - organizmy, których genom
Bardziej szczegółowoS YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma c j e ogólne
Załącznik Nr 3 do Uchwały Senatu PUM 14/2012 S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma c j e ogólne Kod modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Nazwa modułu INŻYNIERIA
Bardziej szczegółowoKolory biotechnologii
Autor artykułu: Mariusz Kosakowski (http://www.e-biotechnologia.pl/artykuly/podzial_biotechnologia) Biotechnologia to świadczenie dóbr i usług z wykorzystaniem metod biologicznych. Tak brzmi oficjalna
Bardziej szczegółowoRegulacje prawne obowiązujące w Polsce w latach realizacji projektu
MINISTERSTWO ŚRODOWISKA DEPARTAMENT OCHRONY PRZYRODY ZESPÓŁ DS. GMO Małgorzata Woźniak Regulacje prawne obowiązujące w Polsce w latach realizacji projektu 2002-2005 REGULACJE PRAWNE UNII EUROPEJSKIEJ w
Bardziej szczegółowoSukces kultur in vitro oparty jest na zjawisku totipotencji, czyli nieograniczonej zdolności komórek do dzielenia się i odtwarzania całego organizmu
Rośliny z probówki Kultury in vitro to uprawa części roślin, tkanek, pojedynczych komórek, a nawet protoplastów poza organizmem macierzystym, na sztucznych pożywkach w warunkach sterylnych Sukces kultur
Bardziej szczegółowoZagrożenia i ochrona przyrody
Wymagania podstawowe Uczeń: Wymagania ponadpodstawowe Uczeń: Zagrożenia i ochrona przyrody wskazuje zagrożenia atmosfery powstałe w wyniku działalności człowieka, omawia wpływ zanieczyszczeń atmosfery
Bardziej szczegółowoModyfikacje genetyczne. Doc. dr hab. Katarzyna Lisowska
Modyfikacje genetyczne w rolnictwie Doc. dr hab. Katarzyna Lisowska Odwieczny problem rolników: Chwasty Szkodniki http://www.farmer.pl/resources/266/mak.jpg http://www.ediblegeography.com/wp-content/uploads/2009/09/
Bardziej szczegółowoMetody inżynierii genetycznej SYLABUS A. Informacje ogólne
Metody inżynierii genetycznej A. Informacje ogólne Elementy sylabusu Nazwa jednostki prowadzącej kierunek Nazwa kierunku studiów Poziom kształcenia Profil studiów Forma studiów Kod Rodzaj Rok studiów /semestr
Bardziej szczegółowoBiotechnologia i inżynieria genetyczna
Wersja A Test podsumowujący rozdział II i inżynieria genetyczna..................................... Imię i nazwisko.............................. Data Klasa oniższy test składa się z 16 zadań. rzy każdym
Bardziej szczegółowoW jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek?
W jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek? Prawidłowe odżywianie się to dostarczanie organizmowi niezbędnych składników odżywczych, a tym samym energii i substratów potrzebnych do utrzymania zdrowia
Bardziej szczegółowoOpis struktury zagadnień rozważanych w obszarach badawczych projektu Quality of Life w czasie spotkania #1 Perspektywa Dynamiki Systemów
Opis struktury zagadnień rozważanych w obszarach badawczych projektu Quality of Life w czasie spotkania #1 Perspektywa Dynamiki Systemów Elementy określone przez liderów sekcji w obszarze Bezpieczna Żywność
Bardziej szczegółowoSpecjalność (studia II stopnia) Oczyszczanie i analiza produktów biotechnologicznych
Specjalność (studia II stopnia) Oczyszczanie i analiza produktów biotechnologicznych Studia magisterskie przedmioty specjalizacyjne Bioinformatyka w analizie genomu Diagnostyka molekularna Elementy biosyntezy
Bardziej szczegółowoSystemy rolnicze i wpływ na środowisko produkcji żywności
Systemy rolnicze i wpływ na środowisko produkcji żywności Jakie będzie rolnictwo przyszłości? dr inż. Jerzy Próchnicki Bayer CropScience Polska oraz Polskie Stowarzyszenie Rolnictwa Zrównoważonego ASAP
Bardziej szczegółowoRośliny strączkowe zamiast poekstrakcyjnej śruty sojowej
.pl https://www..pl Rośliny strączkowe zamiast poekstrakcyjnej śruty sojowej Autor: dr Tomasz Hikawczuk Data: 19 kwietnia 2016 Ze względu na wysoką wartość biologiczną białka i brak substancji antyżywieniowych
Bardziej szczegółowo8.2. Wartość odżywcza produktów spożywczych Czynniki kształtujące wartość odżywczą produktów spożywczych...185
SpiS treści 1. Znaczenie nauki o żywieniu człowieka...9 1.1. Cele i zadania nauki o żywieniu...9 1.2. Rozwój nauki o żywieniu człowieka...9 1.3. Problemy żywieniowe Polski i świata...11 1.4. Organizacje
Bardziej szczegółowoWspieranie kontroli rynku w zakresie genetycznie zmodyfikowanych organizmów
Wspieranie kontroli rynku w zakresie genetycznie zmodyfikowanych organizmów Program: Tworzenie naukowych podstaw postępu biologicznego i ochrona roślinnych zasobów genowych źródłem innowacji i wsparcia
Bardziej szczegółowoWykonał: Krzysztof Kliszewski IIIc
Wykonał: Krzysztof Kliszewski IIIc Organizmy zmodyfikowane genetycznie Organizmy zmodyfikowane genetycznie w skrócie GMO (ang. Genetically Modified Organisms) to organizmy, których geny zostały celowo
Bardziej szczegółowoDrożdże: ochrona roślin w rolnictwie ekologicznym
https://www. Drożdże: ochrona roślin w rolnictwie ekologicznym Autor: agrofakt.pl Data: 14 listopada 2017 Drożdże. Producentem drożdży Saccharomyces cerevisiae jest firma Lesaffre Polska S.A. z siedzibą
Bardziej szczegółowoSCENARIUSZ LEKCJI. TEMAT LEKCJI: JESTEŚ TYM CO JESZ żywność zawierająca rośliny genetycznie modyfikowane
SCENARIUSZ LEKCJI OPRACOWANY W RAMACH PROJEKTU: INFORMATYKA MÓJ SPOSÓB NA POZNANIE I OPISANIE ŚWIATA. PROGRAM NAUCZANIA INFORMATYKI Z ELEMENTAMI PRZEDMIOTÓW MATEMATYCZNO-PRZYRODNICZYCH Autorzy scenariusza:
Bardziej szczegółowoUSTAWA z dnia 24 lipca 2002 r. o zmianie ustawy o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia oraz innych ustaw
Kancelaria Sejmu s. 1/11 USTAWA z dnia 24 lipca 2002 r. o zmianie ustawy o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia oraz innych ustaw Opracowano na podstawie: Dz.U. z 2002 r. Nr 135, poz. 1145, Nr 208,
Bardziej szczegółowoEKOLOGICZNE I PROZDROWOTNE METODY PRZETWARZANIA OWOCÓW I WARZYW Z PRODUKCJI EKOLOGICZNEJ
EKOLOGICZNE I PROZDROWOTNE METODY PRZETWARZANIA OWOCÓW I WARZYW Z PRODUKCJI EKOLOGICZNEJ Wprowadzenie Liczne badania przeprowadzone w Europie i w Polsce wskazują, że warzywa z produkcji ekologicznej są
Bardziej szczegółowoWSHiG Karta przedmiotu/sylabus
WSHiG Karta przedmiotu/sylabus KIERUNEK SPECJALNOŚĆ TRYB STUDIÓW SEMESTR Turystyka i rekreacja Obsługa Ruchu Turystycznego, Hotelarstwo i Gastronomia, Hotelarstwo i gastronomia, Zarządzanie i marketing
Bardziej szczegółowoNiestandardowe wykorzystanie buraków cukrowych
Niestandardowe wykorzystanie buraków cukrowych Stanisław Wawro, Radosław Gruska, Agnieszka Papiewska, Maciej Stanisz Instytut Chemicznej Technologii Żywności Skład chemiczny korzeni dojrzałych buraków
Bardziej szczegółowoZAŁOŻENIA DO ZMIANY USTAWY W CELU UREGULOWANIA ZNAKOWANIA PRODUKTÓW WOLNE OD GMO opinia Kancelarii Juris sporządziła: st. pr.
ZAŁOŻENIA DO ZMIANY USTAWY W CELU UREGULOWANIA ZNAKOWANIA PRODUKTÓW WOLNE OD GMO opinia Kancelarii Juris sporządziła: st. pr. Agata Paprocka zatwierdził: adw. Jan A. Stefanowicz4 Znakowanie żywności wolnej
Bardziej szczegółowoSpis treści Część I. Genetyczne podstawy hodowli roślin 1. Molekularne podstawy dziedziczenia cech Dariusz Crzebelus, Adeta Adamus, Maria Klein
Spis treści Część I. Genetyczne podstawy hodowli roślin 1. Molekularne podstawy dziedziczenia cech... 15 Dariusz Crzebelus, Adeta Adamus, Maria Klein 1.1. Budowa DNA i przepływ informacji genetycznej...
Bardziej szczegółowoStanowisko. Sejmiku Województwa Kujawsko Pomorskiego z dnia 28 lutego 2005 r.
Stanowisko Sejmiku Województwa Kujawsko Pomorskiego z dnia 28 lutego 2005 r. w sprawie ogłoszenia obszaru Województwa Kujawsko Pomorskiego strefą wolną od upraw genetycznie zmodyfikowanych organizmów (GMO)
Bardziej szczegółowoEkologiczne aspekty w biotechnologii Kod przedmiotu
Ekologiczne aspekty w biotechnologii - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Ekologiczne aspekty w biotechnologii Kod przedmiotu 13.4-WB-BTD-EAB-W-S14_pNadGenNH5UM Wydział Kierunek Wydział
Bardziej szczegółowoOrganizm modyfikowany genetycznie, organizmy transgeniczne Konwencja o Różnorodności Biologicznej
warto wiedzieć Organizm modyfikowany genetycznie, w skrócie GMO (z ang. Genetically Modified Organism), to organizm inny niż organizm człowieka, w którym materiał genetyczny został zmieniony w sposób niezachodzący
Bardziej szczegółowoLEKI CHEMICZNE A LEKI BIOLOGICZNE
LEKI CHEMICZNE A LEKI BIOLOGICZNE PRODUKT LECZNICZY - DEFINICJA Art. 2 pkt.32 Ustawy - Prawo farmaceutyczne Substancja lub mieszanina substancji, przedstawiana jako posiadająca właściwości: zapobiegania
Bardziej szczegółowoBiotechnologia w rozrodzie świń
.pl https://www..pl Biotechnologia w rozrodzie świń Autor: prof. dr hab. inż. Damian Knecht Data: 19 marca 2018 Efektywność zarządzania rozrodem, wyrażona poziomem plenności loch, zależy od szeregu czynników
Bardziej szczegółowoDR ŻANETA PACUD Zdolność patentowa roślin
DR ŻANETA PACUD Zdolność patentowa roślin czyli rzecz o brokułach i pomidorach Sposoby ochrony prawnej roślin wprowadzenie Ochrona prawna odmian roślin - Międzynarodowa konwencja o ochronie nowych odmian
Bardziej szczegółowoWYNALAZKI BIOTECHNOLOGICZNE W POLSCE. Ewa Waszkowska ekspert UPRP
WYNALAZKI BIOTECHNOLOGICZNE W POLSCE Ewa Waszkowska ekspert UPRP Źródła informacji w biotechnologii projekt SLING Warszawa, 9-10.12.2010 PLAN WYSTĄPIENIA Umocowania prawne Wynalazki biotechnologiczne Statystyka
Bardziej szczegółowoHodowla roślin genetyka stosowana
Hodowla roślin genetyka stosowana Hodowla roślin jest świadomą działalnością człowieka zmierzającą do wytworzenia nowych, ulepszonych odmian oraz zachowania istniejących odmian na nie zmienionym poziomie.
Bardziej szczegółowoOcena porównawcza sektora rolno-spożywczego Polski i Ukrainy
Ocena porównawcza sektora rolno-spożywczego Polski i Ukrainy mgr Mirosława Tereszczuk Warszawa, 25 listopada 2016 r. 1 Gospodarka Ukrainy na tle gospodarki Wyszczególnienie Polski Ukraina Polska 2012 2015
Bardziej szczegółowoPrzedmowa 9 Początki hodowli i oceny odmian roślin warzywnych w Polsce Hodowla roślin kapustnych Znaczenie gospodarcze Systematy
Przedmowa Przekazywana czytelnikowi książka jest podręcznikiem szczegółowej hodowli wybranych, uprawianych w Polsce gatunków roślin warzywnych. Do tej pory wydano w Polsce w 1967 roku jeden podręcznik
Bardziej szczegółowoInformacje o GMO, konieczne do określenia stopnia zagrożenia.
Procedury i dokumenty wymagane do prowadzenia badań w zakresie organizmów genetycznie zmodyfikowanych Instrukcja przygotowania wniosków o wydanie zgody na zamknięte użycie GMO 1. Zamknięte użycie GMO wymaga
Bardziej szczegółowoKARTA KURSU. Biotechnology in Environmental Protection. Kod Punktacja ECTS* 1
KARTA KURSU Nazwa Nazwa w j. ang. Biotechnologia w ochronie środowiska Biotechnology in Environmental Protection Kod Punktacja ECTS* 1 Koordynator Prof. dr hab. Maria Wędzony Zespół dydaktyczny: Prof.
Bardziej szczegółowoLaboratorium Pomorskiego Parku Naukowo-Technologicznego Gdynia.
Laboratorium Pomorskiego Parku Naukowo-Technologicznego Gdynia www.ppnt.pl/laboratorium Laboratorium jest częścią modułu biotechnologicznego Pomorskiego Parku Naukowo Technologicznego Gdynia. poprzez:
Bardziej szczegółowoProdukcja biomasy a GMO
Produkcja biomasy a GMO Adam Koryzna Stowarzyszenie Koalicja Na Rzecz Nowoczesnego Rolnictwa Opole, 22.10.2009 Koalicja Na Rzecz Nowoczesnego Rolnictwa Organizacja zrzeszająca producentów rolnych ZałoŜona
Bardziej szczegółowoWarszawa, dnia 12 czerwca 2015 r. Poz. 795 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia 26 maja 2015 r.
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 12 czerwca 2015 r. Poz. 795 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia 26 maja 2015 r. w sprawie laboratoriów urzędowych i referencyjnych
Bardziej szczegółowoWitamina K2 20 µg. suplement diety. Porcja witaminy K: 20 µg Ilość porcji: 600 porcji (porcja=pełna pompka) Zawartość: 30 ml
Witamina K2 20 µg suplement diety Porcja witaminy K: 20 µg Ilość porcji: 600 porcji (porcja=pełna pompka) Zawartość: 30 ml Naturalna witamina K z fermentacji bakterii Bacillus Subtillis Natto Opatentowana
Bardziej szczegółowoVino pellite curas Winem rozpraszajcie troski (Horatius) Ficum cupit Chce figi, potrzebuje czegoś (dlatego taki uprzejmy) MSZ
Vino pellite curas Winem rozpraszajcie troski (Horatius) Ficum cupit Chce figi, potrzebuje czegoś (dlatego taki uprzejmy) SPOTKANIE (2001 r.) WITOLD PAŁKA ur. Katowice 1928 r., olej na płótnie 50 x 70
Bardziej szczegółowoSubstancje o Znaczeniu Biologicznym
Substancje o Znaczeniu Biologicznym Tłuszcze Jadalne są to tłuszcze, które może spożywać człowiek. Stanowią ważny, wysokoenergetyczny składnik diety. Z chemicznego punktu widzenia głównym składnikiem tłuszczów
Bardziej szczegółowoŻywność i uprawy GMO - argumenty za i przeciw. Dr Iwona Wrześniewska Wal 1 października 2018
Żywność i uprawy GMO - argumenty za i przeciw Dr Iwona Wrześniewska Wal 1 października 2018 Modyfikacje NIE genetyczne Klasyczne metody selekcji odmian korzystające ze zmienności wewnątrzgatunkowej - naturalnej.
Bardziej szczegółowoZałożenia projektu ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia sprzedaży żywności przez rolników
Założenia projektu ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia sprzedaży żywności przez rolników MINISTERSTWO ROLNICTWA I ROZWOJU WSI Warszawa 24.08.2016 r. Organy administracji publicznej zaangażowane
Bardziej szczegółowoJaka jest dopuszczalna zawartość GMO w paszach NON GMO?
Jaka jest dopuszczalna zawartość GMO w paszach NON GMO? Autor: mgr inż. Dorota Kolasińska Data: 5 kwietnia 2017 Na wielu konferencjach i szkoleniach dla hodowców bydła mlecznego organizowanych przez mleczarnie,
Bardziej szczegółowoWitaminy w żywieniu świń
https://www. Witaminy w żywieniu świń Autor: prof. dr hab. inż. Damian Knecht Data: 6 października 2016 Prawidłowe, żywienie świń jest podstawą produkcji, z punktu widzenia osiąganego poziomu produkcji
Bardziej szczegółowoZałożenia kontroli plantacji produkcyjnych w kierunku wykrywania autoryzowanych i nieautoryzowanych GMO
Założenia kontroli plantacji produkcyjnych w kierunku wykrywania autoryzowanych i nieautoryzowanych GMO Sławomir Sowa Laboratorium Kontroli GMO IHAR-PIB, Radzików Radzików 14.12.2015 Wprowadzenie zakazów
Bardziej szczegółowoRola poszczególnych składników pokarmowych
Zdrowy styl życia Rola poszczególnych składników pokarmowych 1. Białka Pełnią w organizmie funkcję budulcową. Są składnikiem wszystkich tkanek oraz kości. 2. Tłuszcze Pełnią w organizmie funkcję energetyczną.
Bardziej szczegółowoPodstawy biotechnologii SYLABUS A. Informacje ogólne
Podstawy biotechnologii A. Informacje ogólne Elementy sylabusu Nazwa jednostki prowadzącej kierunek Nazwa kierunku studiów Poziom kształcenia Profil studiów Forma studiów Kod Rodzaj Rok studiów /semestr
Bardziej szczegółowodr inż. Beata Przygoda Wartość odżywcza żywności co powinnyśmy wiedzieć?
dr inż. Beata Przygoda Wartość odżywcza żywności co powinnyśmy wiedzieć? Do prawidłowego rozwoju, dobrego stanu zdrowia, odpowiedniej sprawności fizycznej i umysłowej powinnyśmy codziennie spożywać określoną
Bardziej szczegółowoEkonomiczne uwarunkowania rozwoju produkcji, oraz systemu obrotu roślin strączkowych na cele paszowe, jako czynnik bezpieczeństwa żywnościowego kraju
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Zakład Rynków Finansowych i Towarowych w Gospodarce Żywnościowej Ekonomiczne uwarunkowania rozwoju produkcji, oraz systemu obrotu roślin strączkowych na cele paszowe,
Bardziej szczegółowoR olnictwo a zdrowie. Organizmy zmodyfikowane genetycznie (G M O), R olnictwo ekologiczne.
Adrianna Mączyńska R olnictwo a zdrowie. Organizmy zmodyfikowane genetycznie (G M O), R olnictwo ekologiczne. Organizmy zmodyfikowane genetycznie w skrócie GMO (ang. genetically modified organisms) lub
Bardziej szczegółowoSPOŁECZEŃSTWO OD KUCHNI Integracja międzypokoleniowa mieszkańców Śliwkowego Szlaku
SPOŁECZEŃSTWO OD KUCHNI Integracja międzypokoleniowa mieszkańców Śliwkowego Szlaku NASZE KULINARNE TRADYCJE NASZE KULINARNE TRADYCJE Co składa się na nie? Bez jakich produktów i potraw nie wyobrażamy sobie
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET ROLNICZY IM. HUGONA KOŁŁĄTAJA W KRAKOWIE WYDZIAŁ BIOTECHNOLOGII I OGRODNICTWA
UNIWERSYTET ROLNICZY IM. HUGONA KOŁŁĄTAJA W KRAKOWIE WYDZIAŁ BIOTECHNOLOGII I OGRODNICTWA Opis zakładanych efektów kształcenia Zarządzenie Rektora UR w Krakowie nr 26/2012 z dnia 6 lipca 2012 r. Kierunek
Bardziej szczegółowoZnaczenie kultur bakteryjnych w produkcji serów i twarogów
Znaczenie kultur bakteryjnych w produkcji serów i twarogów mgr inż. Grzegorz Pabis www.gappoland.com Kom. 606-436-513 Drobnoustroje czyli bakterie, drożdże i pleśnie odgrywają w mleczarstwie istotną rolę.
Bardziej szczegółowoUprawy GMO pod kontrolą - nowe przepisy!
https://www. Uprawy GMO pod kontrolą - nowe przepisy! Autor: Ewa Ploplis Data: 18 kwietnia 2017 Prowadzenie przez rolnika upraw z wykorzystaniem GMO będzie wymagało utworzenia specjalnej strefy. Uprawy
Bardziej szczegółowo10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA
10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA 10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Należy spożywać produkty z różnych grup żywności (dbać o urozmaicenie posiłków) Kontroluj masę ciała (dbaj o zachowanie
Bardziej szczegółowoZnakowanie żywności przyszłe zmiany, nowe wyzwania
Znakowanie żywności przyszłe zmiany, nowe wyzwania Klaudyna Terlicka, Principal Regulatory Advisor 21 Październik 2011 Innovation Nutrition Regulatory Safety Sensory Leatherhead Food Research 1919 Stowarzyszenie
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia 12 maja 2010 r. w sprawie nabywania uprawnień inspektora rolnictwa ekologicznego
Dziennik Ustaw Nr 94 7858 Poz. 607 607 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia 12 maja 2010 r. w sprawie nabywania uprawnień inspektora rolnictwa ekologicznego Na podstawie art. 21 ust.
Bardziej szczegółowoRejestr produktów podlegających zgłoszeniu do Głównego Inspektora Sanitarnego 2007-2010
Rejestr produktów podlegających zgłoszeniu do Głównego Inspektora Sanitarnego 2007-2010 Analiza rejestru powiadomień o pierwszym wprowadzeniu do obrotu środków spożywczych Środki spożywcze specjalnego
Bardziej szczegółowoŻywienie dziecka. Żywienie dziecka. Budowa nowych tkanek (rozrost) Odnowa zużytych tkanek. Wytwarzanie energii. Utrzymywanie temperatury ciała
Żywienie dziecka dr n.med. Jolanta Meller Na wiele potrzebnych nam rzeczy możemy poczekać. Dziecko nie może. Właśnie teraz formują się jego kości, tworzy się krew, rozwija umysł. Nie możemy mu powiedzieć
Bardziej szczegółowoZAGADNIENIA I ODPOWIEDZI ZE STRONY
ZAGADNIENIA I ODPOWIEDZI ZE STRONY WWW.GMOANSWERS.COM Na GMOAnswers.com zamieszczono setki pytań i odpowiedzi; poniżej znajdują się fragmenty odpowiedzi na najczęściej poruszane zagadnienia i obawy związane
Bardziej szczegółowoWitaminy rozpuszczalne w tłuszczach
Jaką rolę pełnią witaminy w organizmie? I dlaczego są niezbędnymi składnikami w żywieniu świń? Dowiedz się o roli poszczególnych witamin w żywieniu trzody chlewnej. Witaminy są niezbędne do prawidłowego
Bardziej szczegółowoWarsztaty dla Rodziców. Wiosenne śniadanie. Warszawa 26.05.2015 r.
Warsztaty dla Rodziców Wiosenne śniadanie Warszawa 26.05.2015 r. Urozmaicenie Uregulowanie Umiarkowanie Umiejętności Unikanie Prawidłowe żywienie 7 zasad wg prof. Bergera + Uprawianie sportu + Uśmiech
Bardziej szczegółowoRolniczy handel detaliczny informacje podstawowe
Rolniczy handel detaliczny informacje podstawowe Od dnia 1 stycznia 2017 r. weszły w życie akty prawne umożliwiające rejestrację rolniczego handlu detalicznego, w tym przede wszystkim ustawa z dnia 16
Bardziej szczegółowoNOWE PRZEPISY. ZNAKOWANIE ŻYWNOŚCI PAKOWANEJ i NIEOPAKOWANEJ
NOWE PRZEPISY ZNAKOWANIE ŻYWNOŚCI PAKOWANEJ i NIEOPAKOWANEJ I. ROZPORZADZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 pa ździernika 2011 W dniu 12 grudnia 2011 r. weszło w życie rozporządzenie
Bardziej szczegółowoII. Analiza sensoryczna w ocenie jakości produktów spożywczych
SPIS TREŚCI Wprowadzenie 11 I. Jakość żywności, systemy zarządzania jakością i klasyfikacja żywności 13 1. Wstęp 13 2. Określenia jakości 14 3. Systemy zapewniające prawidłową jakość produktów spożywczych
Bardziej szczegółowoORGANIZMY GENETYCZNIE MODYFIKOWANE
Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa Cooperation Agency for Local Authorities ORGANIZMY GENETYCZNIE MODYFIKOWANE PODSTAWOWE INFORMACJE Materiał opublikowany z funduszy Unii Europejskiej Co
Bardziej szczegółowoZasady i cele stosowania dodatków kiszonkarskich
.pl https://www..pl Zasady i cele stosowania dodatków kiszonkarskich Autor: dr hab. inż. Rafał Bodarski Data: 1 kwietnia 2016 Wykorzystanie na szeroką skalę kiszonek jako podstawowych gospodarskich pasz
Bardziej szczegółowoPodstawy biotechnologii. SYLABUS A. Informacje ogólne
Podstawy biotechnologii SYLABUS A. Informacje ogólne Elementy sylabusu Nazwa jednostki prowadzącej kierunek Nazwa kierunku studiów Poziom kształcenia Profil studiów Forma studiów Kod przedmiotu Język przedmiotu
Bardziej szczegółowoBIOETYKA Wykład 10 Problemy etyczne związane z klonowaniem organizmów. Krzysztof Turlejski. Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego
BIOETYKA Wykład 10 Problemy etyczne związane z klonowaniem organizmów. Krzysztof Turlejski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Klonowanie Klonowanie celowe tworzenie osobników o takim samym kodzie
Bardziej szczegółowoZałożenia projektu ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia sprzedaży żywności przez rolników
Założenia projektu ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia sprzedaży żywności przez rolników MINISTERSTWO ROLNICTWA I ROZWOJU WSI Warszawa 27.07.2016 r. Organy administracji publicznej zaangażowane
Bardziej szczegółowoTENDENCJE ZMIAN I DYNAMIKA HANDLU ROLNO- SPOŻYWCZEGO PO AKCESJI DO UNII EUROPEJSKIEJ
TENDENCJE ZMIAN I DYNAMIKA HANDLU ROLNO- SPOŻYWCZEGO PO AKCESJI DO UNII EUROPEJSKIEJ Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa FAPA Mgr Andrzej Kalicki Zespół Monitoringu Zagranicznych Rynków Rolnych FAMMU
Bardziej szczegółowoWydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji SGGW w Warszawie. Zagadnienia na egzamin dyplomowy studia I stopnia
Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji SGGW w Warszawie Zagadnienia na egzamin dyplomowy studia I stopnia Kierunek ŻYWIENIE CZŁOWIEKA I OCENA ŻYWNOŚCI ZAGADNIENIA KIERUNKOWE 1. Przemiany materii
Bardziej szczegółowo