ODPOWIEDZI NA PROPOZYCJE I UWAGI ZGŁOSZONE DO OPRACOWANIA DOTYCZĄCEGO GRZYBÓW

Transkrypt

1 ODPOWIEDZI NA PROPOZYCJE I UWAGI ZGŁOSZONE DO OPRACOWANIA DOTYCZĄCEGO GRZYBÓW UWAGI OGÓLNE L.p. Zgłoszone przez Propozycje i uwagi Propozycja rozstrzygnięcia 1. Klub Przyrodników 2. Klub Przyrodników A1. Trwałość i niezmienność przepisów dotyczących ochrony gatunkowej jest istotnym czynnikiem budującym praktykę ich przestrzegania. Dlatego zmiany listy gatunków chronionych i list obowiązujących w stosunku do nich zakazów, a w szczególności wyłączanie gatunków spod ochrony, obniżanie reżimu ochrony bądź wyłączanie poszczególnych zakazów ochrony gatunkowej, powinny być ograniczone do naprawdę niezbędnego minimum. A3. Podkreślamy, że współcześnie ochrona gatunkowa funkcjonuje nie jak narzędzie zapobiegające zrywaniu efektownych kwiatów (choć taką funkcję też pełni i tak często jest postrzegana w społeczeństwie), ale przede wszystkim jako narzędzie tworzące parasol ochronny nad miejscami i strukturami ważnymi dla różnorodności biologicznej, wskazywanymi przez występowanie gatunków chronionych i działa głównie przez procedury administracyjne, a nie przez zachowania społeczne. [...]. Najwięcej wątpliwości budzą natomiast części bazujące na rewolucyjnych założeniach, proponujące dokonanie znacznych zmian, w tym rozległe wyłączenia spod ochrony całych grup gatunków albo rozlegle obniżenie statusu ochrony gatunków z ochrony ścisłej do ochrony częściowej np. dotyczące grzybów. Uwaga nie wymaga zmian. Pierwsza lista gatunków grzybów chronionych powstała w roku 1983 (Dz. U. nr 27, poz. 134) i zawierała około 20 gatunków grzybów. Główną ideą było wtedy zwrócenie uwagi na grzyby o owocnikach okazałych, łatwo identyfikowalnych, niszczonych, niekoniecznie rzadkich. Te gatunki w większości proponowane są do usunięcia z listy jako niespełniające kryteriów współczesnych. W przypadku pozostałych zmian przeanalizowano poszczególne gatunki według kryteriów jednolitych dla wszystkich grup organizmów i proponowane zmiany wynikają z tej analizy. Uwaga częściowo uwzględniona. Zgadzając się z autorami uwag (cyt. Współcześnie ochrona gatunkowa funkcjonuje nie jak narzędzie zapobiegające zrywaniu efektownych kwiatów, ale przede wszystkim jako narzędzie tworzące parasol ochronny nad miejscami i strukturami ważnymi dla różnorodności biologicznej wskazanymi przez występowanie gatunków chronionych i działa głównie przez procedury administracyjne, a nie przez zachowania społeczne. ), za niezbędne należy uznać znaczące zmiany w liście chronionej grzybów polegające na usunięciu z niej gatunków niezagrożonych i niewymagających parasola ochrony prawnej dla swojej egzystencji. Wyjątkiem jest kilka gatunków niezagrożonych, ale stanowiących osłonę przede wszystkim dla np. wiekowych drzew niektórych gatunków rodzimych. Po konsultacjach zrezygnowano z wyłączenia spod ochrony lub obniżenia kategorii znaczącej części gatunków grzybów. Niektóre zmiany są jednak konieczne są wynikiem nowych regulacji ustawowych oraz aktualnej wiedzy na temat występowania i zagrożenia poszczególnych taksonów. 1

2 3. Klub Przyrodników 4. Klub Przyrodników A6. Zagrożenie gatunku w Polsce w skali VU (wg aktualnych kryteriów IUCN) lub V (wg starych kryteriów) powinno być przesłanką do obejmowania gatunku ochroną ścisłą. A8. Wydaje się, że Autorzy przeceniają umiejętności użytkowników przyrody w tym leśników, myśliwych, wędkarzy, entomologów kolekcjonerów w zakresie odróżniania gatunków. Identyfikacja, czy mamy do czynienia z gatunkiem chronionym czy niechronionym, nie powinna wymagać zastosowania technik laboratoryjnych i być możliwa tylko dla specjalisty. Gatunki podobne do chronionych powinny więc być chronione, co wprawdzie uznano w kryteriach, ale następnie nie zawsze konsekwentnie zastosowano (por. biegacze Carabus, gwiazdosze Geastrum). Natomiast, nie jest Uwaga odrzucona. Najwyższe kategorie zagrożenia (EX, E i V) ma w Polsce 653 gatunków grzybów wielkoowocnikowych. Z tej liczby wiele wymaga ponownej oceny zagrożenia, a znaczna liczba gatunków nieujętych na czerwonej liście jest zagrożona w znacznym stopniu (ponad 3000 gatunków znanych jest z kilku do zaledwie kilkunastu stanowisk w Polsce). Kryteria zagrożenia w stosunku do grzybów wielkoowocnikowych należy więc stosować jako pomocnicze. Przede wszystkim należy skupić się na zapewnieniu prawnej ochrony gatunkom najbardziej zagrożonym i jednocześnie takim, którym zakazy wynikające z ochrony gatunkowej mogą wymiernie ograniczyć co najmniej jedno z istotnych zagrożeń. Ponowna ocena zagrożenia w przypadku ok grzybów zlichenizowanych (porostów) stwierdzonych w Polsce nie wymaga aż tak daleko idących zmian na obecne istniejącej czerwonej liście. Specyfiką tej grupy jest natomiast bardzo wysoki udział tzw. mikroporostów wśród gatunków najsilniej zagrożonych, o kategoriach CR, EN, nie tylko VU. Zachowanie ich zasobów jest najbardziej realne dzięki ochronie siedlisk i stanowisk zagrożonych makroporostów o zbliżonych wymaganiach ekologicznych (por. odpowiedzi na uwagę nr 5 i nr 41. Nie wprowadzono zmian na podstawie tej uwagi. Obejmowanie ochroną gatunków podobnych do zagrożonych może być zasadne stąd takie kryterium. Nie oznacza to jednak, że powinno dotyczyć wszystkich przypadków i wszystkich gatunków podobnych. Oceny należy dokonywać indywidualnie i każdorazowo rozważać, czy korzyści z objęcia ochroną (zmniejszenie ryzyka dla gatunków chronionych, związanego z myleniem z gatunkami niechronionymi), przeważają nad potencjalnymi skutkami negatywnymi (powszechne ignorowanie zakazów, dotyczących gatunków pospolitych, przenoszące się także na gatunki rzadkie). Dlatego w kryterium E samo podobieństwo nie jest warunkiem wystarczającym. Spełnione muszą być także warunki dodatkowe: jednocześnie należące do grupy organizmów narażonych na silną eksploatację < >, o ile 2

3 5. Klub Przyrodników niczym złym, gdy wiedzy specjalistycznej wymaga odróżnienie gatunku chronionego ściśle od gatunku chronionego częściowo (por. ramienice Chara) to staje się istotne dopiero w postępowaniu administracyjnym i wówczas można wymagać ustalenia tego faktu. A9. Dla niektórych gatunków ujętych na Czerwonej Liście lub w Czerwonej Księdze, nie zostało zaznaczone ani uwzględnione odpowiednie kryterium, w rezultacie niesłusznie proponowano obniżenie reżimu ochronnego do ochrony częściowej lub wręcz wyłączenie spod ochrony. Opracowanie wymaga ponownego starannego sprawdzenia pod tym względem. objęcie ich ochroną jest racjonalne, w szczególności: egzekwowalne, niepowodujące poważnych strat gospodarczych, mogące rzeczywiście przyczynić się do skuteczniejszej ochrony zagrożonych gatunków podobnych. Niezasadne więc byłoby obejmowanie ochroną gatunków niezagrożonych, hemerofilnych wyłącznie z powodu ich podobieństwa do gatunków chronionych. Gwiazdosze nie spełniają kompletu warunków, kwalifikujących do zastosowania kryterium E. Natomiast należy promować takie postępowanie użytkowników przyrody, aby mając jakiekolwiek wątpliwości co do przynależności taksonomicznej gatunku zwracali się do specjalistów o identyfikację znalezionego owocnika grzyba wielkoowocnikowego lub plechy grzyba zlichenizowanego. Wskazane jest wydanie atlasu wraz z opisami i kluczem do identyfikacji chronionych gatunków grzybów. Uwaga odrzucona. Jak wynika z przyjętego kryterium sama kategoria zagrożenia IUCN nie jest wystarczającym powodem do objęcia ochroną i należy ją rozpatrywać wspólnie z innymi czynnikami, opisanymi w kryteriach A i C. Dla grzybów wielkoowocnikowych rozpatrzono wstępnie aktualne zagrożenie dla wszystkich występujących w Polsce gatunków, ponieważ obowiązująca czerwona lista nie uwzględnia nowych danych i zawyżają stopień zagrożenia w wielu wypadkach, a także nie są na nich ujęte liczne gatunki znane z jednego do kilku stanowisk w Polsce i przy ocenie według kryteriów IUCN poważnie zagrożone (CR i EN). Wiedza na temat bioty grzybów zlichenizowanych Polski jest szeroka. Czerwona lista z pewnością wymaga korekty w oparciu o nowe dane, ale prawdopodobnie w znacznie mniejszym zakresie niż w przypadku grzybów wielkoowocnikowych. Odpowiedź na zbliżone pytanie dotyczące bezpośrednio grzybów zlichenizowanych (uwaga 41) umieszczono poniżej, w części poświęconej tej grupie. 3

4 6. Rafał Nowicki Negacja wyboru gatunków związanych z rzadkimi i zagrożonymi siedliskami bo: Rzadkie i zagrożone siedliska są już w pewnym stopniu chronione, lub ich gospodarcze użytkowanie jest ograniczone. Nie ma sensu wyszczególniać składników takiego zbiorowiska. 7. Rafał Nowicki Negacja wyboru gatunków o słabo poznanej biologii, występujących w zbiorowiskach częstych, ponieważ: Fakt niskiego poziomu wiedzy nie może być powodem wzięcia gatunku pod ochronę, szczególnie w sytuacji licznych jego stanowisk. Jest to przy tym strzał w kolano, bowiem ochrona prawna utrudnia możliwość prowadzenia badań naukowych, gdyż uwarunkowane jest koniecznością zgody odpowiedniego organu. Uwaga odrzucona. Gatunki organizmów (w tym grzybów) zasiedlających takie siedliska są najbardziej zagrożone, a jednocześnie stanowią indykatory utrzymania siedlisk we właściwym stanie ochrony. Ochrona obszarów Natura 2000 nie obejmuje zachowania grzybów (organizmy te nie są uwzględnione w Załączniku 2 Dyrektywy Siedliskowej) i w wielu przypadkach nie zapewnia także ochrony ich siedlisk (ukierunkowana jest na inne grupy organizmów). Poza tym nie wszystkie rzadkie i zagrożone w Polsce siedliska są objęte ochroną prawną. Należy zaznaczyć, że stosowanie tego kryterium, jako decydującego o objęciu ochroną, stosowano bardzo ostrożnie. W pierwotnej propozycji wyłącznie na tej podstawie objęto ochroną zaledwie 8 gatunków grzybów wielkoowocnikowych, a pod wpływem zgłoszonych uwag liczbę tę podwojono i dodano kilka gatunków porostów. Uwaga bezprzedmiotowa. Uwaga wynika zapewne z błędnego zrozumienia cytowanego kryterium. Poziom wiedzy nie jest kryterium i nie decydował o objęciu ochroną. Gatunki zbiorowisk stosunkowo częstych ujęte na liście nie mają licznych znanych stanowisk i spełniają kryteria kwalifikujące do ochrony. Ochrona prawna nie będzie utrudniać badań naukowych. Należy więc brać pod uwagę, że fakt wzięcia kilku gatunków z tej grupy pod ochronę może spowodować większą ich wykrywalność i w przyszłości może spowodować potrzebę korekty oceny rzeczywistego zagrożenia niektórych z nich. Tak stało się też w przypadku niektórych gatunków poprzednio objętych ochroną, a obecnie proponowanych do wyłączenia spod ochrony, lub zmiany kategorii ich ochrony. 4

5 8. Rafał Nowicki Negacja wyboru gatunków mających w Polsce znane stanowiska wyłącznie na terenach chronionych, ponieważ: W parkach narodowych i rezerwatach, w których chroniona jest całość przyrody nie ma sensu dodatkowo wyszczególniać gatunków do ochrony gatunkowej 9. Rafał Nowicki Kto i za czyje pieniądze będzie prowadził monitoring gatunków chronionych? Czy jest to próba zabezpieczenia interesów jakiejś organizacji pozarządowej czy dodatkowe obarczenie obowiązkami jakiejś instytucji. Obecnie gatunki chronione są monitorowane i inwentaryzowane przez PGL Lasy Państwowe. Drastyczne zwiększenie liczby gatunków chronionych (a tyczy się to również roślin i zwierząt) spowoduje niewspółmierne obciążenie pracowników. Uwaga odrzucona. Teren parków i rezerwatów może być traktowany jako matecznik populacji bardzo rzadkich gatunków, które mogą (jeśli warunki na to pozwolą) rozszerzać lokalny zasięg poza granice parków i rezerwatów. Ich byt poza parkami i rezerwatami powinien być zabezpieczony. W samych parkach i rezerwatach nie całe obszary są objęte ochroną ścisłą, więc wyznaczenie najcenniejszych składników bioty grzybów jest wskazówką do szczególnej ostrożności w planowaniu jakichkolwiek działań o obrębie obszarów chronionych. Jednak kierunek tej uwagi był uwzględniany przy konstruowaniu listy jeśli gatunek występuje jedynie na obszarach ochrony ścisłej, i (np. z powodu wymagań siedliskowych) nie ma dużej szansy, by pojawił się także poza tymi obszarami, nie był z reguły proponowany do ochrony. Uwaga nie dotyczy rozporządzenia, lecz ogólnych zasad ochrony przyrody i zapisów ustawowych. Monitoring jest podstawą oceny skuteczności działań ochronnych. Bez niego nie ma informacji zwrotnej o zasadności działań ochronnych. Nie ma też możliwości kontroli stanu siedliska i rozwoju populacji chronionego gatunku. Obowiązkowy monitoring proponujemy jedynie w odniesieniu do niektórych gatunków pozyskiwanych do celów gospodarczych. Naszym zdaniem docelowo koszty takiego monitoringu powinny obciążać podmioty czerpiące z tych gatunków korzyści. Aby to w pełni zapewnić, wskazane byłyby zmiany ustawowe. Sugestia, że PGL Lasy Państwowe monitorują wszystkie gatunki chronione, jest... mocno przesadzona. Zadania tego nie spełnia także ustawowo do tego wskazany GIOŚ. Nikt też nie postuluje, by pełnym monitoringiem objąć wszystkie gatunki z listy chronionych. 5

6 10. RDOŚ Szczecin I. 2. W świetle niedostatecznego rozpoznania stanu i dynamiki zmian krajowych populacji większości gatunków objętych obecnie ochroną, za zdecydowanie przedwczesne uważamy dokonywanie tak drastycznych zmian na listach gatunków [ ]. Zasada przezorności powinna dotyczyć zwłaszcza gatunków umieszczonych na czerwonych listach. Również wyłączanie poszczególnych zakazów ochrony gatunkowej, powinno być ograniczone do naprawdę niezbędnego minimum. 11. RDOŚ Szczecin I. 4. Zastosowane kryteria wyboru gatunków do ochrony oraz do poszczególnych kategorii, powinny pełnić funkcję jedynie wspomagającą. [..]. Propozycje licznych wyłączeń tych gatunków, jak również masowego przesuwania taksonów spod ochrony ścisłej pod ochronę częściową, są powszechnie odbierane jako osłabianie systemu ochrony przyrody w Polsce. [ ]. Niestety analiza treści wszystkich przedstawionych opracowań prowadzi do wniosku, że osłabienie ochrony gatunkowej w odniesieniu do niektórych gatunków rzeczywiście będzie miało miejsce. Uwaga częściowo uwzględniona. (Patrz p C22 Klubu Przyrodników). Obecnie ochroną jest objętych zdecydowanie mniej gatunków, niż wynikałoby to jedynie ze znanego stopnia ich zagrożenia. Zaproponowane zmiany porządkują listę w ten sposób, że wyłączają spod ochrony gatunki niezagrożone lub słabo zagrożone a na ich miejsce wprowadzone są gatunki dużo bardziej zagrożone wymagające rzeczywistej ochrony. Obecnie nie ma realnych możliwości na przeprowadzenie badań sugerowanych przez RDOŚ Szczecin. Odnośnie możliwości i zasadności opierania się tylko na zagrożeniach ujętych na czerwonych listach, wyjaśnienie znajduje się w tekście opracowania oraz w wyjaśnieniach do innych uwag. Uwaga częściowo uwzględniona w odniesieniu do zmian na listach, odrzucona w odniesieniu do stosowania kryteriów. Należy zaznaczyć, że odbiór zmian (przesunięcie do ochrony częściowej jako osłabienie ochrony ) jest taki, jakiego się spodziewano, co zostało zaznaczone w opracowaniu. Autorzy podzielają opinię RDOŚ w Szczecinie, że taka zmiana będzie w ten sposób powszechnie odbierana. Dlatego w rozdziale VI zaproponowano odmienne rozwiązanie. Jednak niezależnie od tej propozycji, zadaniem autorów było zaproponowanie list w oparciu o obecnie obowiązujące przepisy. Należy zaznaczyć, że zastosowane kryteria umożliwiają, a nie nakazują w każdym wypadku objęcie gatunku ochroną.. Wydaje się, że w ocenie RDOŚ Szczecin nie uwzględniono znaczącego poszerzenia list gatunków chronionych (w przypadku grzybów wielkoowocnikowych wydłużono ją prawie 3 krotnie w stosunku do poprzedniej wersji, a ponad 10 krotnie w stosunku do wersji z roku trudno więc mówić o rzeczywistym osłabieniu ochrony). Zarzut ten ma też charakter ogólny i nie odnosi się do konkretnych przykładów osłabienia nie można więc też odnieść się do niego bardziej szczegółowo. W wyniku konsultacji zrezygnowano też z części wyłączeń oraz przesunięć do niższej kategorii ochrony. 6

7 12. RDOŚ Szczecin I. 6. W okresie lawinowo narastających zagrożeń środowiskowych, uznanie gatunku za zagrożony w Polsce w skali VU (wg aktualnych kryteriów IUCN) lub V (wg starych kryteriów) powinno być przesłanką do obejmowania gatunku ochroną ścisłą, a nie jak zaproponowano w opracowaniach do objęcia ochroną częściową. 13. RDOŚ Szczecin I. 8. W odniesieniu przynajmniej do gatunków wyłączanych spod ochrony lub o obniżanym obecnie statusie ochronnym, powinno być stosowane dodatkowe kryterium w postaci podatności na zagrożenia. 14. RDOŚ Szczecin I. 11. Wnioskujemy o utrzymanie w rozporządzeniu oznakowywania gatunków wymagających stosowania zabiegów ochrony czynnej. Pomimo, iż ustawodawca nie nakłada takiego obowiązku, to jednak wyróżnianie gatunków wymagających czynnej ochrony ułatwia (czasem wręcz umożliwia) pozyskiwanie funduszy na realizację takich zabiegów. Klub Przyrodników Dotychczasowe oznakowanie w rozporządzeniu gatunków wymagających ochrony czynnej powinno być zachowane Uwaga bezzasadna. Kryteria umożliwiają w uzasadnionych przypadkach objęcie ochroną ścisłą także gatunków o kategorii zagrożenia V. Jednak jak wyjaśniono w kilku miejscach, sama kategoria ochrony nie jest warunkiem samodzielnym, wystarczającym. Ponadto należy brać pod uwagę, na ile aktualne są obecne oceny zagrożenia, a także analizować rodzaje zagrożeń i określać możliwości przeciwdziałania im za pomocą zakazów wynikających z ochrony gatunkowej. Uwaga odrzucona. Podatność na zagrożenie jest elementem kryteriów A (a i b), C i D i brano je pod uwagę - także proponując zmiany w liście grzybów. Uwaga odnosi się do ustawy, a nie rozporządzenia. Zgodnie z aktualną ustawą nie ma obowiązku takiego zaznaczenia w odniesieniu do grzybów i w obecnym rozporządzeniu gatunki takie nie są oznakowane nie możne więc tego oznakowania utrzymać. Według art. 60 ustawy, ust. 1 i 2, odpowiedni organ jest obowiązany podjąć działania ochrony czynnej, w przypadku powstania takiej potrzeby, w odniesieniu do każdego gatunku chronionego. Ponadto w art. 57 ustawy zapisano możliwość opracowywania przez Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska programów ochrony zagrożonych wyginięciem gatunków roślin, zwierząt i grzybów. W ust. 2. pkt.1-4 tego artykułu określają, co powinny zawierać programy ochrony (opis sposobów prowadzenia działań ochronnych zmierzających do odbudowy populacji zagrożonych wyginięciem gatunków, określenie czasu i miejsca wykonania działań ochronnych, wskazanie odpowiedzialnego za wykonanie działań ochronnych oraz informacje o kosztach i źródłach finansowania). Wskazanie tych gatunków w rozporządzeniu nie pociąga za sobą żadnych skutków prawnych. Zgodnie za zasadami techniki legislacyjnej oraz wyrokiem Trybunału Konstytucjonalnego, akty prawne nie powinny zawierać treści bez znaczenia normatywnego, a jedynie edukacyjnym czy informacyjnym 7

8 8 O tym, czy gatunek wymaga ochrony czynnej, powinny decydować przesłanki merytoryczne, a nie zapis w rozporządzeniu. Obecnie w przypadku roślin i zwierząt nie jest jasne, czy zaznaczenie to dotyczy rzeczywistej potrzeby (i jej pilności), czy jedynie potencjalnej możliwości. Nikogo też do niczego nie obliguje. Stąd uważamy, że zapisy dotyczące ochrony czynnej powinny być doprecyzowane. Jednocześnie jesteśmy zdania, że należy dążyć w tym względzie do jednakowych rozwiązań ustawowych dla roślin, grzybów i zwierząt. Podkreślamy, że gdyby obowiązek zaznaczania gatunków wymagających ochrony czynnej został utrzymany w stosunku do roślin i zwierząt, konsekwentnie powinien zostać także uwzględniony (dodany w ustawie) w odniesieniu do grzybów (i to zarówno objętych ochroną ścisłą, jak i częściową ). Zaznaczamy, że część specjalistów uważa, że dopóki brak programów ochrony gatunków grzybów zagrożonych wyginięciem, wyróżnienie w rozporządzeniu gatunków wymagających ochrony czynnej jest korzystne i należy je zachować (a w przypadku grzybów - dodać), gdyż przetrwanie niektórych gatunków jest bardzo silnie uzależnione od aktywnych działań na rzecz utrzymania ich siedlisk we właściwym stanie. Jeśli w przyszłości zostanie przyjęte proponowane rozwiązanie polegające na całkowitej rezygnacji z tego zaznaczania w rozporządzeniach, konieczne jest, by informacje o gatunkach szczególnie zależnych od działań ochrony czynnej znalazły się w specjalnym dokumencie, traktowanym jako rekomendacje wynikające z aktualnej wiedzy. Mogła by to być np. opinia Państwowej Rady Ochrony Przyrody. Rozwiązanie to ma też tę zaletę, że zalecenia takie mogły by być łatwo nowelizowane, wraz z rozwojem wiedzy, czy zmianami w środowisku. Tymczasowo funkcję takich wskazówek może pełnić umieszczone w omawianym opracowaniu zestawienie gatunków grzybów wymagających ochrony czynnej, w którym podano wskazania do ochrony czynnej, proponowane zabiegi oraz informacje o występowaniu w Polsce (typy siedlisk, częstość).

9 15. RDOŚ Szczecin II. 3. W odniesieniu do ochrony strefowej należy stwierdzić, że nie wykorzystano w dostatecznym zakresie możliwości, jakie daje ta kategoria ochrony. Nie zaproponowano do niej żadnego z gatunków grzybów wielkoowocnikowych. [...] 16. PTMyk 6 a) KRYTERIA SPORZĄDZANIA LIST Wątpliwości dotyczą ogólnych kryteriów, a nie konkretnego opracowania przedstawionego do konsultacji. [.] 17. PTMyk 6 b) DŁUGOŚĆ LISTY GATUNKÓW CHRONIONYCH Zdania członków Towarzystwa na temat długości listy gatunków chronionych są bardzo zróżnicowane. [.] 18. PTMyk 6 c) ZMIANY W PROPOZYCJACH ODSTĘPSTW OD ZAKAZÓW Część członków Towarzystwa jest zdania, że należy utrzymać pełną gamę dotychczasowych zakazów dotyczących grzybów chronionych, ponieważ tylko pełna ochrona (a więc także stosowanie dotychczasowych obostrzeń) jest podstawą realizowania rzeczywistej ochrony ścisłej. [..] Uwaga odrzucona. Zakaz niszczenia siedlisk, jeśli będzie respektowany, zapewnia skuteczną ochronę siedliska gatunku grzyba wielkoowocnikowego (= stanowiska), jak i jego najbliższego otoczenia (ostoi, siedliska przyrodniczego). Zaproponowano uzupełnienie art. 51 ust. 1 pkt. 4 zakaz usuwania martwego drewna (odnoszący się między innymi do siedlisk grzybów chronionych). Ten zapis powinien być wystarczający w ochronie stanowisk i ostoi grzybów chronionych jeśli będzie przestrzegany. Jednocześnie znacząco skorygowano (zracjonalizowano) propozycje listy gatunków grzybów zlichenizowanych objętych ochroną strefową. Uwaga odrzucona. Konstruktywne i konkretne uwagi do kryteriów mogą być przekazywane do PROP. Kryteria mogą w przyszłości ewoluować. Obecnie do kryteriów zgłaszano różne, często sprzeczne uwagi. Autorzy musieli kierować się jakimiś kryteriami. Należy jednak pamiętać, że kryteria te umożliwiają, a nie obligują do ochrony spełniających je gatunków (z wyjątkiem kryteriów B i I, które są wiążące z mocy prawa). Autorzy starali się więc stosować je racjonalnie, analizując każdy przypadek indywidualnie. Uwaga nie wymaga zmian. Autorzy zdają sobie sprawę z tego, że trudno uzyskać konsensus w sprawie długości listy. Przedstawiona propozycja jest pewnym kompromisem pomiędzy skrajnymi podejściami. Uwaga odrzucona. Autorzy podtrzymują stanowisko przedstawione w opracowaniu. Utrzymywanie zakazów, które nie zmniejszają jakiegokolwiek istotnego zagrożenia, jest niewłaściwe i może być stosowane jedynie wyjątkowo jeśli przyczynia się do uproszczenia systemu ochrony nie powodując jednocześnie niepotrzebnych utrudnień i ograniczeń. 9

10 19. PTMyk 6d) PROPOZYCJA WYŁĄCZENIA Z OCHRONY DUŻEJ LICZBY GATUNKÓW DOTYCHCZAS CHRONIONYCH Usunięcie niektórych gatunków z listy chronionych budzi obawy niektórych mykologów, które uzasadniane są na wiele sposobów. [ ] 20. PTMyk 6 e) ZMIANY FORMY OCHRONY W PRZYPADKU CZĘŚCI GATUNKÓW CHRONIONYCH ŚCIŚLE NA CHRONIONE CZĘŚCIOWO ORAZ WPROWADZENIE TYLKO OCHRONY CZĘŚCIOWEJ W PRZYPADKU WIELU NOWO PROPONOWANYCH GATUNKÓW Według opinii niektórych mykologów, duża liczba gatunków proponowanych do ochrony częściowej oraz zmiana ochrony ścisłej na częściową obniży możliwość skutecznej ochrony oraz wpłynie negatywnie na percepcję ich zagrożenia przez społeczeństwo. Ochrona częściowa jest powszechnie kojarzona z mniejszym reżimem ochronnym, nie zawsze kierującym się dobrem gatunku jako nadrzędnym celem. 21. PTMyk 6 f) UZNANIE ZA NIEZAGROŻONE GATUNKÓW ZNANYCH ZE STOSUNKOWO MAŁEJ LICZBY STANOWISK Zaniepokojenie budzi uznanie za niezagrożone gatunków znanych ze stosunkowo niewielkiej liczby stanowisk. [..] 22. Agnieszka Kowalewska, Martin Kukwa SKRYTYKOWANE ZOSTAŁO OKREŚLENIE SUGERUJĄCE PODPORZĄDKOWANIE OCHRONY PRZYRODY DZIAŁANIOM GOSPODARCZYM (konsultowane opracowanie Rozdz. III.1. b. Zmiany kategorii ochrony, s nowe Uwaga częściowo uwzględniona. Do podobnego zarzutu odniesiono się przy uwagach RDOŚ Szczecin i Klubu Przyrodników. Zrezygnowano z części wyłączeń gównie w odniesieniu do grzybów zlichenizowanych. Uwaga nie wymaga zmian. Autorzy zgadzają się z uwagą dotyczącą powszechnego odbioru zmian, co zaznaczyli w opracowaniu. Jednak byli zobligowani do dopasowania list do aktualnych przepisów. O ile nie zostaną przyjęte propozycje zmian w przepisach ustawowych, należy zadbać o szeroką edukację, tak, żeby zmienić powszechne skojarzenia. Jeśli chodzi o uwagę dotyczącą realnego obniżenia możliwości skutecznej ochrony nie podano w niej uzasadnienia, jakich konkretnie negatywnych skutków należy się spodziewać, nie można się więc do tego odnieść. Uwaga odrzucona. Wstępna ocena według kryteriów IUCN została podana w tabeli dołączonej do opracowania. W ocenie zagrożenia, jak wyjaśniono w odpowiedzi RDOŚ Szczecin II.1. bierze się pod uwagę nie tylko liczbę stanowisk. Uwaga częściowo uwzględniona. Określenie skorygowano, by lepiej wyjaśniało zasadę. Należy podkreślić, że dla obu kategorii ochrony niedopuszczalne są derogacje od zakazów, które mogłyby stanowić zagrożenie dla właściwego stanu ochrony. Powtórnie zweryfikowano listę gatunków usuwanych i 10

11 rozróżnienie między ochroną ścisłą i częściową oznacza, w celu uniknięcia sparaliżowania wielu działań gospodarczych, w przypadku których potrzebne są zwolnienia od zakazów w skali niepowodującej zagrożenia dla gatunku, konieczne jest przeniesienie wielu gatunków z ochrony ścisłej do częściowej. Jest to podstawowa przyczyna zmian w tym zakresie... Gatunki porostów są chronione, aby zachowywać ich zasoby, a usuwanie ich z listy z powodów, jak wymienione wyżej, przeczy idei ochrony przyrody. Rzadkie gatunki porostów są rzadkie, bo maja specyficzne wymagania, i są tylko 'wierzchołkiem góry lodowej', gdyż ich obecność może świadczyć, że siedlisko przez nie zajmowane jest wyjątkowe (nawet jeśli my tego nie widzimy) i jest zasiedlane przez wiele innych organizmów, które np. ze względu na niewielkie rozmiary, nie znajdą się na liście gatunków chronionych. przenoszonych do niższej kategorii ochrony, kierując się informacjami o zmianach w wielkości i zagrożeniu ich krajowych populacji. Uwzględniono dodatkowe dane, nowe lub niedostępne wcześniej. Przy podejmowaniu decyzji w odniesieniu do poszczególnych gatunków uwzględniono aktualną wiedzę na temat ich występowania w Polsce i kierowano się kryteriami omówionymi w rozdziale II. GRZYBY WIELKOOWOCNIKOWE L.p. Zgłoszone przez Propozycje i uwagi Propozycja rozstrzygnięcia 23. Dorota Hilszczańska Brak konkretnej propozycji zmiany w opracowania uwaga o wywożeniu z Polski gatunków trufli, w tym gatunków nieodnotowanych w Polce do tej pory w Nie wpływa na treść opracowania. 24. Klub Przyrodników literaturze. C22. Zbyt daleko idące są propozycje wyłączenia spod ochrony 32 gatunków grzybów. Sugerujemy całkowite odstąpienie od tego zamiaru. W szczególności, stanowczo 11 Uwaga częściowo uwzględniona. Podkreślić należy, że wobec potrzeb ochrony gatunków najbardziej zagrożonych, niezasadne jest utrzymywanie ochrony gatunków niezagrożonych, rozprzestrzeniających się obecnie oraz

12 uważamy, że pod ochroną powinny naszym zdaniem pozostać co najmniej: rodzime flagowiec olbrzymi (gatunek osłonowy dla starych próchniejących drzew), purchawica olbrzymia (gatunek jednak nieczęsty, a okazały i utrwalony w świadomości społecznej jako chroniony), podgrzybek pasożytniczy (rzadki), szmaciak gałęzisty = siedzun sosnowy (zagrożony zbiorem), czarka szkarłatna sensu lato. Zwracamy tu uwagę, że cala propozycja wyłączenia znaczącej grupy grzybów spod ochrony gatunkowej budzi nasze istotne wątpliwości. Nawet jeśli gatunki te mają w Polsce "kilkaset stanowisk", to oznaczałoby to jedno stanowisko na 4-5 gmin; jedno stanowisko na kilkadziesiąt tysięcy km2. Najliczniejszy z gwiazdoszy (Geastrum triplex) ma stwierdzonych nie więcej niż 200 stanowisk. Przesłanką do wyłączenia z ochrony gatunkowej nie powinien być argument o występowaniu w strukturach antropgenicznych (w praktyce aleje, stare parki, lasy gospodarcze) przecież właśnie tam (a nie w parkach narodowych czy w rezerwatach, gdzie i tak są chronione) ochrona gatunkowa jest najbardziej potrzebna, zarówno dla samych gatunków chronionych, jak i w roli osłony dla cennych elementów strukturalnych, ważnych dla różnorodności biologicznej w takich właśnie siedliskach. Gwiazdosze potrafią rozróżniać tylko specjaliści i w większości tylko z użyciem mikroskopu, por. uwaga A7. zasiedlających siedliska zastępcze na terenach poddanych silnej presji człowieka (por. Wojewoda i Karasiński 2010). Przeanalizowano ponownie gatunki proponowane do wyłączenia spod ochrony i godnie z przeprowadzoną analizą zagrożenia, rozmieszczenia i zajmowanych siedlisk. Utrzymuje się propozycje wyjęcia spod ochrony 21 następujących gatunków: 1. Geastrum coronatum zajmowane siedliska (łącznie ze znanymi z terenów ściśle chronionych) to: lasy liściaste (w mniejszości), przydroża, tereny posesji, trawniki, zadrzewienia śródpolne, arboreta, parki, cmentarze. Według oceny według kryteriów IUCN (Kujawa i in. 2012) gatunek ten powinien mieć kategorię LC. 2. Geastrum fimbriatum: zajmowane siedliska: lasy liściaste (w mniejszości zarówno o charakterze naturalnym buczyny, grądy, łęgi, reliktowe laski sosnowe, bór jodłowo-świerkowy, bór świerkowy, jak i gospodarcze, bez cech naturalności monokultura świerkowa na siedlisku buczyny, gospodarcza buczyna podsadzona sosną, młodnik świerkowy, drzewostan sosnowy z modrzewiami, brzezina z domieszką sosny na wysypisku śmieci, także lasy z obcymi geograficznie gatunkami dębem błotnym i burgundzkim), zarośla przy gospodarstwach, zarośla przydrożne, cmentarze, parki wiejskie i miejskie, arboreta, ogrody botaniczne, opuszczone gospodarstwa wiejskie, zdziczałe ogrody wiejskie, torowiska kolejki leśnej, trawniki w miastach, aleje w miastach, piaszczyste skarpy nad zbiornikami wodnymi, przydroża leśne, zadrzewienia śródpolne, groble na stawach, skarpy nadrzeczne. LC. 3. Geastrum (Trichaster) melanocephalus - zajmowane siedliska: lasy liściaste, arboreta, sady, przydrożne skarpy, zadrzewienia, forty miejskie. LC. 4. G. minimum - zajmowane siedliska: murawy kserotermiczne, murawy napiaskowe, zarośla przydrożne na piaskach, lasy na piaskach (brzozowe, sosnowe), tereny ośrodków wypoczynkowych, hałdy pokopalniane, kamieniołomy. NT. 5. G. quadrifidum: gatunek leśny lasy o charakterze naturalnym i drzewostany gospodarcze (buczyny, drzewostany świerkowe, bory 12

13 mieszane, grądy, drzewostan sosnowy, bór modrzewiowo-sosnowy, przydroża dróg leśnych. LC. 6. G. rufescens - zajmowane siedliska: przydroża dróg leśnych, lasy gospodarcze (drzewostan jesionowy, drzewostan mieszany, sosnowo-świerkowy, bukowy z sosną, modrzewiowy, sosnowy z dębem czerwonym, młodnik świerkowy) i o charakterze naturalnym (bukowo-jodłowe, mieszane, grądy), aleje (robiniowa), drzewostany w obrębie miast, przydroża w miastach i wsiach, zarośla przydrożne, zadrzewienia śródpolne. LC. 7. G. smardae (gatunek obcy), 8. G. striatum - zajmowane siedliska: lasy gospodarcze, skraje lasów, przydroża w miastach, obręby gospodarstw wiejskich przypłocia, zadrzewienia śródpolne, aleje przydrożne (owocowe, kasztanowcowe, pasy zakrzewień głogowych), zadrzewienia głogowe, parki miejskie, parki wiejskie, skwery miejskie, stare fortyfikacje w miastach, zdziczałe ogrody, tereny ośrodków wczasowych, zarośla nad brzegami zbiorników wodnych, stare cmentarze. LC. 9. G. triplex - zajmowane siedliska: lasy o charakterze naturalnym (grądy, lasy mieszane, buczyny, bory sosnowo-jodłowe, łęgi), lasy komunalne w granicach miast, lasy gospodarcze (robiniowobrzozowy), zarośla przydrożne, zarośla przy torowiskach, aleje, tereny ośrodków wypoczynkowych, szpitali, prywatnych posesji, cmentarze miejskie, parki miejskie. LC. 10. G. pectinatum - zajmowane siedliska: lasy komunalne w granicach miast, lasy o charakterze naturalnym (łęgi, buczyny, bory świerkowe) i lasy gospodarcze (sosnowe, świerkowe, młodniki świerkowo-jodłowe, mieszane), trawniki w obrębie miejscowości, działki rekreacyjne, przydroża dróg leśnych. NT. 11. Langermannia gigantea: gatunek uznany za inwazyjny (Wojewoda i Karasiński 2010): łąki, pastwiska, cmentarze, parki miejskie i wiejskie, arboreta, ogrody botaniczne, ogrody, zarośla, zadrzewienia śródpolne, zadrzewienia przydrożne, brzegi zbiorników wodnych, groble, lasy naturalne i gospodarcze, sterty 13

14 kompostu, miedze, garaże, trawniki skwery, ogrody działkowe. 12. Meripilus giganteus: gatunek uznany za inwazyjny (Wojewoda i Karasiński 2010): parki miejskie, parki wiejskie, aleje przydrożne, osiedla (trawniki, skwery, klomby, szpalery drzew), lasy o charakterze naturalnym (buczyny, lasy mieszane, grądy) i drzewostany gospodarcze (mieszane), pojedyncze drzewa przydrożne, cmentarze, ogrody dendrologiczne, prywatne posesje. 13. Mutinus caninus: lasy liściaste, mieszane i bory, parki, ogrody botaniczne, przydroża leśne. Niezagrożony. 14. Phallus hadriani: miejsca piaszczyste, parki, ogrody, łąki, trawniki miejskie, skwery, ogrody, wydmy, skarpy. Niezagrożony 15. i 16. Sarcodon imbricatus, S. squamosus, najpospolitsze w Polsce gatunki sarniaków. Do niedawna nieodróżniane od siebie. S. imbricatus związany jest ze świerkami, a S. squamosus z sosnami. Rosną w borach naturalnych i sztucznych nasadzeniach. Od lat zbierane w celach konsumpcyjnych. Niezagrożone. 17. i 18. Sarcoscypha austriaca jest pospolita w podobnym stopniu, jak Langermannia, nie ma podstaw do objęcia jej ochroną. Sarcoscypha coccinea do niedawna nieodróżniana od S. austriaca. Rozmieszczenie w Polsce nieznane. Z pewnością dużo rzadsza od S. austriaca. Być może wymaga wapiennego podłoża. O rozmieszczeniu w Polsce brak kompletnych danych. 19. Sparassis crispa pasożyt i saprotrof sosny (rzadko innych gatunków iglastych świerka, daglezji), gatunek uznany za inwazyjny (Wojewoda i Karasiński 2010). Usuwanie (zbiór owocników nie zapobiega rozwojowi infekcji czyli nie zmniejsza rozkładu drewna i rozrostu grzybni w zainfekowanym drzewie). Gatunek zasiedla drzewo i żyje w nim do jego śmierci i jeśli drzewo nie zostanie usunięte żyje rozkładając je jeszcze przez wiele lat. 20. i 21. Tulostoma brumale, T. fimbriatum gatunki stosunkowo częste w Polsce, łatwo zasiedlające piaszczyste siedliska antropogeniczne skwery miejskie, boiska, place budowy, torowiska (w tym na stacjach kolejowych na czynnych torach), skarpy przydrożne, nieużytki, obrzeża zbiorników retencyjnych, 14

15 poligony wojskowe, rosną też na murawach i wydmach. W ochronie (częściowej) utrzymano 11 gatunków z proponowanych wcześniej do wyłączenia: Boletinus cavipes, Bondarzewia mesenterica, Clavariadelphus ligula, C. pistilaris, C. truncatus, Geastrum. schmidelii, Strobilomyces strobilaceus, Tremiscus helvelloides, Verpa bohemica, V. conica, Xerocomus parasiticus Istotą ochrony jest poprawa stanu ochrony (obejmującej populacje i siedlisko) i uratowanie od zaniknięcia na terenie Polski najbardziej zagrożonych składników mykobioty. Gatunki zaproponowane do usunięcia na podstawie przeprowadzonej analizy i oceny zagrożenia nie są zagrożone i nie ma uzasadnienia (poza utrwalaniem w społeczeństwie błędnego poglądu, że jeśli jakiś organizm jest pod ochroną, to ma tam pozostać niezależnie od jego aktualnego zagrożenia) dla ich dalszego utrzymywania na liście gatunków chronionych. Jest to szczególnie istotne tym bardziej, że zaproponowana lista gatunków nie zawiera licznych gatunków faktycznie zagrożonych lub bardziej zagrożonych od proponowanych do usunięcia. W przypadku pozostawienia na liście tych gatunków, konieczne stałoby się umieszczenie na niej kolejnych, o podobnym lub większym stopniu zagrożenia. Długość takiej listy wynosiłaby 2951 gatunków w tym: 2425 znane z małej (od 1 do 9) liczby stanowisk współczesnych, 306 znanych ze stanowisk historycznych oraz 220, o których stanowiskach brak danych. Jeśli lista ma zawierać najcenniejsze składniki mykobioty, jakie można uratować, to nie mogą się na niej znaleźć gatunki niezagrożone i nie spełniające innych kryteriów, kwalifikujących do ochrony. Występowanie w strukturach antropogenicznych jest przesłanką do oceny plastyczności gatunku. Na listę gatunków chronionych powinny trafiać przede wszystkim gatunki antropofobne. Gatunki antropofilne nie są gatunkami poważnie zagrożonymi. Argument o trudnościach w rozróżnianiu niektórych gatunków (np. z rodzaju Geastrum) nie może być samodzielnie przesłanką do zamieszczania liście gatunków niezagrożonych, ponieważ stosując 15

16 tylko tę przesłankę należałoby umieścić na liście większość roślin z rodzin Asteraceae, Apiaceae, Cyperaceae, Poaceae itd. Należy zauważyć, że większość mszaków oraz bezkręgowców jest również rozpoznawana przez nieliczne grono specjalistów. (patrz także wyjaśnienie nr 5, do uwagi A8). Warto też podkreślić, że w przypadku gwiazdoszy pierwszorzędową rolę w identyfikacji gatunków odgrywają cechy makroskopijne. Cechy mikro są uzupełniające. 25. Klub Przyrodników C25. W naszej opinii powinien pozostać tak jak jest obecnie - zakaz zbioru owocników chronionych gatunków grzybów (w tym szmaciaka, patrz wyżej) do niekomercyjnych celów konsumpcyjnych. Nawet, jeżeli nie dowiedziono negatywnego wpływu zbioru owocników na stan populacji grzybów, to zasada ostrożności powinna skłaniać do utrzymania tego zakazu, brak jest bowiem także dowodów na brak takiego wpływu. Jak najbardziej realne wydaje nam się nauczenie grzybiarzy amatorów, jakich gatunków jako chronionych nie wolno zbierać, co więcej byłoby to wręcz celowe działanie edukacyjne rozpowszechniające w społeczeństwie wiedzę o ochronie gatunkowej grzybów. W naszej opinii jest to wręcz niezbędne dla uzyskania społecznego zrozumienia ochrony gatunkowej grzybów w Polsce. Stanowczo nie zgadzamy się z tezą, że amatorski zbiór nie prowadzi do zniszczenia wszystkich owocników przeciwnie, natężenie presji amatorskich grzybobrań jest często wysokie i jak najbardziej będzie prowadzić do takiego. Uwaga odrzucona. Patrz wyjaśnienia do uwagi RDOŚ Szczecin II4. 16

17 26. Rafał Nowicki Negacja wyboru gatunków rosnących na substracie deficytowym, w tym martwym drewnie wielkogabarytowym, ponieważ: Nie ma takiego pojęcia drewno wielkogabarytowe. Tworzenie nowych określeń i subiektywnych definicji ma na celu wyłącznie uzasadnienie sensu proponowanych zmian. Uwaga częściowo uwzględniona. Wyjaśnienie, co rozumie się pod określonym pojęciem jest niezbędne dla czytelności przekazu. A deficyt martwego (przede wszystkim wielkogabarytowego) drewna w przeważającej części lasów gospodarczych jest faktem. Zmodyfikowano przypis, by wynikało z niego jednoznaczne, że chodzi o objaśnienie, w jakim znaczeniu użyto tego pojęcia w tym opracowaniu, a nie o definicję 27. Rafał Nowicki Propozycja dodania prawie 200 nowych gatunków grzybów jest nierozsądna (.) i spowoduje, że ochrona zostanie tylko i wyłącznie na papierze. Mało kto poza naukowcami i pasjonatami ( ) zna aktualnie obowiązująca listę i potrafi rozpoznawać gatunki, które się na niej znajdują (..). 28. Rafał Nowicki Negacja wyboru gatunków rzadkich w Europie, znajdujących się na czerwonych listach krajów sąsiednich, ponieważ: Argument absurdalny. To ma być polska lista, uwzględniająca krajową specyfikę, a nie wsparcie uregulowań prawnych naszych sąsiadów. Nie badamy świętsi od papieża. Czy jak zmieni się status jakiegoś grzyba np. w Czechach, to my też będziemy nowelizować rozporządzenie? obowiązującą np. w leśnictwie. Uwaga odrzucona. Lista nie jest tworzona dla edukacji społeczeństwa, ale dla ochrony najrzadszych, najbardziej zagrożonych gatunków grzybów. Kryterium społecznej percepcji jest sprawą istotną, ale w świetle obecnego znaczenia ochrony gatunkowej nie decydującą. Dla edukacji społecznej i można wybrać kilka ikon. Przeciętny Kowalski nie powinien niszczyć żadnego gatunku, jaki zna i jakiego nie zna. W przypadku części roślin naczyniowych, większości mszaków oraz części zwierząt, do rozpoznania gatunku też są potrzebni specjaliści i nie jest to argumentem za usunięciem z list gatunków chronionych. W przeciwnym wypadku nie uda się osiągnąć celu zatrzymania spadku różnorodności biologicznej. Uwaga odrzucona. Tak, jak w przypadku roślin i zwierząt, nasze terytorium musi być uwzględnianie w ochronie przyrody europejskiej. Gatunki wyszczególnione w tej kategorii są proponowane do ochrony europejskiej w ramach Konwencji Berneńskiej. Uznano je za zagrożone w skali Europy. Jeśli nawet jakiś gatunek zagrożony w skali kontynentu w Polsce jest jeszcze stosunkowo w dobrym stanie, na naszym kraju spoczywa wówczas szczególna odpowiedzialność za jego zachowanie. 17

18 29. Rafał Nowicki Niepokojący jest także punkt wyłączenie lub ograniczenie gospodarczego użytkowania miejsc występowania grzybów. W związku z tym, ze grzyby wielkoowocnikowe występują głównie w lasach, to trzykrotne zwiększenie liczby gatunków chronionych będzie miało znaczący wpływ na gospodarkę leśną. Podobnie może być z gospodarką łąkowa i pastwiskową, w przypadku rolników, którzy gospodarują na niewielkich areałach. Uwaga odrzucona. Zwiększona liczba gatunków przy usunięciu z listy proponowanych gatunków o licznych stanowiskach zmniejszy ogólną znaną liczbę stanowisk gatunków chronionych, więc nie przewiduje się większych konfliktów z wszelkimi formami gospodarka, niż dotychczas. Przeciwnie dzięki przesunięciu niektórych gatunków do ochrony częściowej i zastosowaniu zwolnień i ograniczeń zakazów, utrudnienia wynikające z ochrony gatunkowej zracjonalizowano. Powinny być one ograniczone do rzeczywiście potrzebnych, ale za to konsekwentnie przestrzegane. 30. Rafał Nowicki Negacja wyboru gatunków nowych, niedawno znalezionych w Polsce, ponieważ: To, że jakiś gatunek jest nowy dla Polski nie oznacza, ze musi być chroniony. Nie znamy bowiem przyczyny jego pojawienia się w środowisku. Czy z przyczyn naturalnych, gdyż odnalazł tam optymalne warunki do rozwoju wraz ze zmieniającymi się warunkami siedliskowymi czy zmianami klimatu, czy też został zawleczony przez człowieka, umyślnie bądź nie. Wychodząc z takiego założenia można by wpisać na listę zwierząt chronionych słonia lub pumę, której jeden osobnik jakiś czas temu wędrował po polskich lasach. Uwaga bezprzedmiotowa. Zgadzając się w pełni z tym argumentem należy podkreślić, że nie wszystkie gatunki (475) stwierdzone po raz pierwszy w Polsce po roku 2003 (wydanie listy krytycznej grzybów podstawkowych) zostały ujęte na liście. Nowe stwierdzenie w Polsce nie było traktowane jako kryterium kwalifikujące, lecz niektóre gatunki po raz pierwszy stwierdzone zostały objęte ochroną, gdyż uznano, że spełniają kryteria (wskazane indywidualnie przy każdym gatunku). Podkreślić też należy, że gatunki zaproponowane do ochrony najprawdopodobniej nie pojawiły się w środowisku, tylko do tej pory, przy słabym rozpoznaniu bioty polskich grzybów, nie zostały stwierdzone, mimo, że zasiedlały Polskę już dawniej (ocena na podstawie wymagań siedliskowych, zasięgu występowania, rozpoznawalności itp.). 18

19 31. Rafał Nowicki Kolejny aspekt to gatunki pod ochroną częściową dopuszczone do pozyskania. Uwzględnienie na tej liście smardzów nie jest właściwe. Faktem jest, iż występują w większych ilościach, ale tylko lokalnie, na konkretnych siedliskach. Mimo, że historia ochrony tego gatunku w Polsce jest jedną z najdłuższych, przepis o zakazie zbioru jest notorycznie łamany. Dopuszczenie go teraz do zbioru przez osoby prywatne, może wywołać wrażenie, że niezależnie czy jest on chroniony czy nie, to i tak jego populacja się nie zmniejsza. Przeniesienie takiego myślenia na inne gatunki może mieć fatalny wpływ na ideę ochrony przyrody jako całości. Uwaga odrzucona. Nie należy utożsamiać osobników grzybów z owocnikami. Na liczbę stanowisk smardzów ma przede wszystkim wpływ zachowanie ich stanowisk (stwierdzonych i potencjalnych dogodnych dla tych gatunków) we właściwym stanie ochrony. Zbiór owocników może mieć negatywny wpływ na populację przy niewłaściwym zbiorze z niszczeniem podłoża. Podkreślić należy, że smardze owocnikują jednorazowo, wiosną, przez kilka tygodni, i nie powtarzają owocnikowania w późniejszych terminach. Presja ludzka jest więc bardziej ograniczona niż przy gatunkach powtarzających owocnikowanie w ciągu sezonu. 19

20 32. RDOŚ Szczecin I. 3. Uważamy za konieczne przedstawienie w opracowaniach wyjaśnień odnoszących się do Uwaga przyjęta. W opracowaniu wstępną ocenę zagrożenia grzybów skali liczebności, jaką stosowali autorzy wielkoowocnikowych przeprowadzono w oparciu o wytyczne dla poszczególnych opracowań do oceny wielkości populacji gatunków (co rozumie się pod tych organizmów (Dahlberg A, Mueller G Applying IUCN red listing criteria for assessing and reporting on the conservation pojęciami: pospolity, liczny, mniej liczny, status of fungal species. Fungal Ecology 4: ). Wyniki tej częsty, dosyć częsty, nieliczny, rzadki, bardzo rzadki itp.). Uwaga ta ma przede wszystkim zastosowanie do opracowania dotyczącego zmian w ochronie gatunkowej grzybów analizy zamieszczono w tabeli w opracowaniu. Dla gwiazdoszy ocenę zagrożenia przeprowadzono w podanym w opracowaniu artykule (Kujawa i in. 2012). W świetle słabego rozpoznania i tym samym niedoszacowania liczby stanowisk grzybów w Polsce nie wypracowano jednolitych metod oceny rozpowszechnienia gatunku. Na potrzeby omawianego opracowania przyjęto następujące progi liczby stanowisk: Skrajnie rzadki do 5 znanych stanowisk Rzadki kilkanaście znanych stanowisk Stosunkowo częsty kilkadziesiąt znanych stanowisk Częsty znanych stanowisk Pospolity > 200 znanych stanowisk Dalsze wyjaśnienia w wyjaśnieniach do uwagi zawartej w punkcie 33. RDOŚ Szczecin II. 1. W przedstawionym projekcie zmian zaproponowane zostało usunięcie z dotychczasowej listy aż 32 gatunków grzybów [ ]. Zdaniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie, jest to absolutnie błędne podejście i żaden z proponowanych do wyłączenia gatunków nie zasługuje na miano pospolitego. Taka liczebność zdecydowanie nie jest równoznaczna z określeniem gatunek częsty czy wręcz pospolity. [.]. W świetle dostępnych danych należy stwierdzić, że zdecydowana większość proponowanych do usunięcia gatunków posiada nadal nieliczne i do tego izolowane stanowiska, a więc w dalszym opinii RDOS Szczecin II.1. Uwaga częściowo uwzględniona. (Patrz wyjaśnienia do uwagi nr C22 Klub Przyrodników). Przy ocenie stopnia rozpowszechnienia, a także zagrożenia gatunków grzybów, przyjmuje się szacunkowe rozpowszechnienie na podstawie następujących danych: - liczby stwierdzonych stanowisk, - rodzaju zajmowanych siedlisk, - reakcji na działalność człowieka, - trwałości substratu lub dostępności żywicieli lub dostępności gatunków-partnerów symbiotycznych, - liczby specjalistów opracowujących daną grupę i ich opinii o rozpowszechnieniu gatunku, - osobistego doświadczenia specjalisty. Sama liczba znanych stanowisk jest tylko jedną z przesłanek 20

21 ciągu są to gatunki podatne na zagrożenia. Bezdyskusyjna jest oczywiście słuszność propozycji usunięcia z listy Geastrum smardae, jako gatunku obcego. Można też zastanawiać się nad flagowcem olbrzymim Meripilus giganteus, który na odpowiednich dla siebie siedliskach (stosunkowo nielicznych w kraju) może występować dość często, jednak są to tylko nieliczne wyjątki. Zdaniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska - fakt, że gatunki te występują często poza lasami (lub w lasach gospodarczych i na przydrożach leśnych) nie po-winien ich dyskwalifikować jako gatunków chronionych ponieważ: - brak jest badań dowodzących jakiej części populacji to zjawisko dotyczy; - lasy gospodarcze są po-chodną lasów naturalnych, stąd nie powinna nikogo dziwić obecność w nich gatunków leśnych - one najczęściej są pozostałością dawnych naturalnych ekosystemów; - celem ochrony gatunkowej nie jest wyłącznie ochrona stanowisk w lasach objętych ochroną, a wręcz przeciwnie ochrona gatunkowa ma szczególną rolę do spełnienia właśnie na terenach nie objętych ochroną powierzchniową. Duże wątpliwości budzi także stwierdzenie, że jakaś (bliżej nie określona) część owocników (bliżej nie określonych gatunków) bywa znajdowana na siedliskach antropogenicznych, albowiem nie zostało ono poparte żadnymi wynikami badań potwierdzającymi, iż gatunki te zostały skutecznie wydobyte z zagrożenia. Brak jest również badań wskazujących na skalę tego zjawiska, dowodzących istnienia 21 do oceny stopnia rozpowszechnienia i zagrożenia gatunku. Według autora krytycznej listy podstawczaków (Wojewoda 2003) gatunki odnotowane w Polsce zaledwie kilka -kilkanaście razy w ciągu ostatnich 13 lat w literaturze mykologicznej (np. Agrocybe pediades, Antrodia serialis, Coniophora arida, C. puteana, Gloeophyllum abietinum, Hyphoderma puberum, H. setigerum, Inocybe lacera, Lactarius aurantiacus, Peniophora cinerea, Phellinus pomaceus, Physisporinus sanquinolentus, Russula integra, Skeletocutis amorpha i Vascellum pratense) są uznane za gatunki bardzo pospolite i pospolite. Rozpatrując gatunki proponowane do usunięcia z listy gatunków chronionych kierowano się oceną ich zagrożenia na podstawie kryteriów IUCN i metodyki zawartej w opracowaniu Dahlberga i Mullera (2012) opracowanej dla grzybów wielkoowocnikowych. Błędne jest twierdzenie, że lepsze rozpoznanie dotyczy na ogół tylko obszarów chronionych. Analizę przeprowadzono na podstawie danych literaturowych, które obejmują także obszary antropogeniczne miasta, tereny wiejskie, lasy gospodarcze, tereny przemysłowe (np. hałdy pokopalniane). Pod uwagę wzięto również opracowanie Wojewoda i Karasiński (2010) o gatunkach inwazyjnych, w którym jako gatunki ekspansywne, zwiększające swoją liczebność w ciągu ostatnich 50 lat wymieniono chronione: Langermannia gigantea, Meripilus giganteus, Mutinus caninus, Phallus hadriani, Sparassis crispa. Wśród gatunków pozostawionych na liście i dodanych większość ma stanowiska poza terenami chronionymi, więc spełnia postulat RDOŚ Szczecin o potrzebie ochrony stanowisk poza obszarami objętymi ochroną obszarową. Stanowiska zlokalizowane w parkach miejskich i wiejskich, na przydrożach, na śmietniskach, przypłociach i przychaciach, boiskach, torowiskach itd... świadczą o plastyczności gatunku i jego małej wrażliwości na działalność człowieka i o tym, że gatunek ten jest mniej zagrożony od gatunków hemerofobnych. Dopóki nie zapewni się prawnej ochrony gatunkom hemerofobnym, dotąd na