SOK OWOCOWY W ŻYWIENIU DZIECI I MŁODZIEŻY

Transkrypt

1 SOK OWOCOWY W ŻYWIENIU DZIECI I MŁODZIEŻY KLUCZOWE INFORMACJE Picie 100% soków owocowych to dla dzieci łatwy sposób spożywania witamin i składników mineralnych. Codzienne spożywanie szklanki 100% soku może pomóc w realizacji zaleceń dotyczących spożycia owoców. W przypadku niejadków, które niechętnie spożywają owoce i warzywa, 100% soki mogą stanowić alternatywne źródło witamin i składników mineralnych. Na przykład mała szklanka (150 ml) soku pomarańczowego pozwala zrealizować rekomendowaną w Europie dla dzieci dzienną dawkę witaminy C⁵. Szklanka (200 ml) soku pomarańczowego pokrywa 50-60% zalecanego spożycia¹ witaminy C oraz 16% zalecanego spożycia folianów u dzieci starszych. Witamina C poprawia wchłanianie żelaza niehemowego, pomagając w utrzymaniu prawidłowego poziomu żelaza w organizmie. 100% sok owocowy jest źródłem wody w diecie i przyczynia się do prawidłowego nawodnienia organizmu. ZALECENIA I WYZWANIA ŻYWIENIOWE DZIECI Dzieciństwo to okres od późnego niemowlęctwa do początku okresu dojrzewania. W tym czasie zwiększa się u dzieci ilość spożywanych pokarmów i napojów, a także różnorodność żywieniowa diety. Ma to duże znaczenie dla wzrostu dziecka, a także jego rozwoju psychicznego, społecznego i kulturowego. ZALECENIA ŻYWIENIOWE I WYZWANIA, WAŻNE ASPEKTY: szklanka 100% soku owocowego liczy się jako porcja owoców. Dzieci niejadki większość dzieci spożywa zbyt małą ilość owoców i warzyw, problem ten szczególnie dotyczy dzieci w wieku przedszkolnym oraz dzieci, które są wybredne przy jedzeniu, są niejadkami albo mają neofobię żywieniową. Zazwyczaj dieta takich dzieci jest również uboga w witaminę C⁴. Spożycie owoców i warzyw wśród dzieci w Europie (g/dzień) Warzywa Owoce Niski poziom żelaza przegląd⁶ 44 badań przeprowadzonych w 19 krajach europejskich wykazał, że podczas gdy średnie spożycie żelaza przez niemowlęta i małe dzieci było zbliżone do zalecanych wartości, to rzeczywiste spożycie żelaza wśród większości dzieci było zbyt niskie wahając się od 10% w Holandii do 50% w Austrii, Finlandii i Wielkiej Brytanii. Powszechne występowanie niedoborów żelaza sięgało ok. 5% w Europie Zachodniej, ale już do 50% w Europie Wschodniej. Zaparcia wytyczne Północnoamerykańskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (North American Society of Pediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition) dotyczące zaparć zalecają spożywanie niektórych soków zawierających sorbitol w postępowaniu dietetycznym w zaparciu stolca. Soki z suszonych śliwek, Niskie spożycie owoców badania przeprowadzone w Europie² sugerują, że spożycie owoców i warzyw jest zbyt niskie wśród dzieci i młodzieży w porównaniu z zalecanymi ilościami wynoszącymi od 400 do 500 g owoców i warzyw dziennie. Jak widać na wykresie obok, spożycie owoców i warzyw znacząco różni się także w zależności od kraju. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)³ donosi, że średnio mniej niż połowa dzieci codziennie spożywa owoce. W wielu krajach Belgia Dania Niemcy Hiszpania Francja Włochy Holandia Austria Finlandia Szwecja Wielka Brytania 1

2 gruszek i jabłek mogą nasilać częstość wypróżnień z powodu zwiększania zawartości wody w stolcu dzieci cierpiących na zaparcia⁷. MŁODZIEŻ Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) dieta młodzieży jest zazwyczaj najmniej zbilansowana wśród wszystkich grup wiekowych.⁸ Zwiększone potrzeby związane z rozwojem w okresie dojrzewania, połączone z ograniczoną kontrolą rodzicielską tworzą lukę pomiędzy potrzebami żywieniowymi a realnym sposobem odżywiania się młodzieży. Dorastanie to także okres, kiedy młodzież najczęściej pomija śniadania i często spożywa słodzone napoje oraz alkohol. WAŻNE ASPEKTY: Gwałtowny wzrost w okresie dojrzewania młodzież gwałtownie rośnie, a największa masa kostna jest osiągana pod koniec wieku dojrzewania, zwykle tuż po 20 roku życia. Rozwój intelektualny i emocjonalny może zwiększać zapotrzebowanie na składniki mineralne takie, jak jod i wapń oraz długołańcuchowe kwasy tłuszczowe omega-3. Skrajne nawyki żywieniowe pomijanie śniadań, modne diety odchudzające oraz diety wysokobiałkowe wspomagające przyrost mięśni, czy weganizm wprowadzony bez konsultacji z dietetykiem zjawiska te stają się coraz bardziej powszechne wśród młodzieży i mogą, w przypadku braku właściwej kontroli, prowadzić do niewystarczającego spożycia składników odżywczych. Ciąża w młodym wieku niewielki odsetek nastoletnich dziewcząt zachodzi w ciążę, co zwiększa ich potrzeby żywieniowe w momencie, kiedy same osiągają pełny rozwój. Sport i ćwiczenia wielu nastolatków regularnie uprawia sport i ćwiczy, co zwiększa ich potrzeby żywieniowe. Niskie spożycie owoców przeprowadzone na dużą skalę międzynarodowe badanie z udziałem prawie pół miliona młodych ludzi⁹ wykazało, że spożycie owoców i warzyw, pomimo powolnej poprawy w wielu krajach europejskich, wciąż nie jest wystarczające. Dzienne spożycie owoców wynosiło od 15% do 49% zalecanych ilości, natomiast spożycie warzyw wahało się w granicach 20-55%. 100% SOK OWOCOWY: KORZYŚCI 100% sok powstaje poprzez wyciśnięcie lub rozgniatanie owoców. Oznacza to, że składniki odżywcze zawarte w takim soku są analogiczne do składu owoców wykorzystanych do jego produkcji. Wartości odżywcze są podobne niezależnie od tego, czy jest to sok bezpośredni czy produkowany z soku zagęszczonego. Prawo europejskie zabrania dodawania cukru do soku owocowego niezależnie od metody produkcji % soki owocowe różnią się od napojów owocowych lub napojów, które mogą zawierać dodany cukier lub sztuczne substancje słodzące. W tabeli poniżej przedstawiono wartość odżywczą 100% soku pomarańczowego w 100 ml. Szklanka soku (200 ml) zawiera ok. 80 kcal (kalorii), ok. 18 g naturalnie występujących cukrów oraz 72,8 mg witaminy C. Wartości zaznaczone na niebiesko przedstawiają składniki, dla których w Europie może zostać zastosowane oświadczenie żywieniowe źródło. Skład odżywczy 100% soku pomarańczowego/100 ml Energia Wapń Żelazo Magnez Fosfor Potas Cynk Witamina C Tiamina Ryboflawina Niacyna 41 kcal 11 mg 0,2 mg 9,5 mg 15,3 mg 152 mg 0,06 mg 36,4 mg 0,08 mg 0,02 mg 0,29 mg Foliany 21,5 µg Witamina B6 Witamina B12 0,07 mg 0,02 mg Witamina A 4,1 µg Witamina D 0,0 µg Witamina E 0,18 mg Witamina K 0,08 µg Składniki odżywcze znajdujące się w 100% soku owocowym odgrywają istotną rolę we wsparciu utrzymywania prawidłowego stanu zdrowia, zgodnie z zatwierdzonymi oświadczeniami zdrowotnymi¹¹. Foliany pomagają w utrzymaniu prawidłowych funkcji psychologicznych i pomagają w prawidłowym funkcjonowaniu układu odpornościowego. Potas pomaga w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego i mięśni oraz utrzymaniu prawidłowego ciśnienia krwi. Witamina C pomaga w prawidłowej produkcji kolagenu w celu zapewnienia prawidłowego funkcjonowania zębów, skóry, dziąseł i kości. Witamina C zwiększa przyswajanie żelaza. Warto pamiętać, że witamina C zwiększa również przyswajanie żelaza niehemowego pochodzącego ze źródeł takich jak zielone warzywa liściaste i żywność wzbogacona. 100% sok owocowy inaczej wpływa na organizm niż słodzone napoje, pod względem stężenia glukozy we krwi. Dlatego warto rozróżniać te dwie kategorie produktów. Wyniki badań dotyczących dzieci wskazują, że: Sok 100% w przeciwieństwie do słodzonych napojów nie ma niekorzystnego wpływu na masę tłuszczową i kontrolę stężenia glukozy¹². 100% sok owocowy nie był związany z jakąkolwiek zmianą z-score wskaźnika masy ciała wśród dzieci w wieku 1 roku i starszych w przeglądzie ośmiu prospektywnych badań kohortowych, w których udział wzięło ponad dzieci¹³. 2

3 Spożywanie 100% soku pomarańczowego wiąże się z większym spożyciem witaminy A, witaminy C, folianów i magnezu, zgodnie z analizą badania NHANES (National Health and Nutrition Examination Survey) przeprowadzonego w Stanach Zjednoczonych¹⁴. Ponadto nie zaobserwowano różnic w ryzyku wystąpienia otyłości wśród dzieci spożywających soki owocowe w porównaniu z dziećmi, które takich soków nie spożywają. Co ciekawe, dzieci spożywające 100% soki owocowe wykazywały większe spożycie owoców i osiągały lepsze wyniki wskaźnika jakości diety HEI-2005 (Healthy Eating Index). Starsze dzieci i młodzież (w wieku 7-18 lat) mogą pić do 235 ml soku owocowego dziennie. W zależności od wytycznych obowiązujących w różnych krajach, zalecana dzienna porcja spożycia 100% soku owocowego waha się od 150 ml do 235 ml i może stanowić jedną porcję warzyw i owoców. Obliczono, że spożycie owoców wzrosłoby o 51%, gdyby młodzież w krajach europejskich piła jedną szklankę 100% soku owocowego dziennie¹⁶. Ze względu na fakt, że witamina C zwiększa biodostępność żelaza niehemowego (np. pochodzącego z żywności wzbogaconej, suplementów diety lub zielonych warzyw liściastych)¹⁷, najlepiej jest spożywać sok owocowy wraz z posiłkami. Może to także minimalizować ewentualny wpływ soku owocowego na szkliwo zębów, dlatego jest to opcja rekomendowana przez dentystów. Sok owocowy składa się w 90% z wody i może przyczyniać się do spożywania zalecanych ilości płynów i tym samym wpływać na prawidłowe nawodnienie organizmu. Korzystne z punktu widzenia żywienia jest zachęcanie młodzieży do zastępowania słodzonych napojów i napojów energetycznych szklanką 100% soku owocowego dziennie. UWZGLĘDNIANIE SOKU OWOCOWEGO W DIECIE Według zaleceń Amerykańskiej Akademii Pediatrii (American Academy of Pediatrics)¹⁵ dzieci w wieku powyżej 1 roku mogą codziennie pić 100% sok owocowy świeży lub odtworzony z soku zagęszczonego w ramach zbilansowanej diety. Dla małych dzieci bezpieczniejszy pod względem mikrobiologicznym jest sok pasteryzowany. Zalecane dzienne ilości spożycia zostały zaznaczone w tabeli poniżej. W wielu krajach europejskich 100% sok owocowy jest uznawany za jedną z zalecanych porcji owoców i warzyw. 1-3 lata 100 ml 4-6 lat ml 7-18 lat do 235 ml WSKAZÓWKI DLA PACJENTÓW W ramach inicjatywy Fruit Juice Matters przygotowano materiały prezentujące zalecania spożywania soku owocowego przez dzieci i młodzież dostępne na stronie: Nie są przeznaczone bezpośrednio dla konsumentów. AIJN, Europejskie Stowarzyszenie Soków Owocowych nie ponosi żadnej odpowiedzialności, jeśli informacje te zostaną wykorzystane lub przedstawione w celach promocyjnych. 1. Zalecane spożycie witaminy C wynosi 70 mg dla osób w wieku lat oraz 100 mg dla osób w wieku lat; zalecane spożycie folianów wynosi 270 µg dla osób w wieku lat oraz 330 µg dla osób w wieku lat. 2. EU Science Hub (2016) Fruit and vegetables. knowledgegateway/promotion-prevention/nutrition/fruitvegetables#_who2016a. 3. WHO (2016) World Health Organization WHO Regional Office for Europe, Growing up unequal: gender and socioeconomic differences in young people s health and well-being. Health behaviour in school-aged children (HBSC) study: International report from the 2013/2014 survey. 4. Kozioł-Kozakowska A i in. (2017) Prevalence of food neophobia in pre-school children from southern Poland and its association with eating habits, dietary intake and anthropometric parameters: a cross-sectional study. Pub Health Nutr 18: EFSA (2013) Dietary Reference Values for vitamin C. wiley.com/doi/ abs/ /j.efsa Eussen S i in. (2015) Iron intake and status of children aged 6-36 months in Europe: a systematic review. Ann Nutr Metab 66: Baker SS i in. (1999) Constipation in infants and children: evaluation and treatment. A medical position statement of the North American Society for Pediatric Gastroenterology and Nutrition. J Pediatr Gastroenterol Nutr 29: WHO (2016) data/assets/ pdf_file/0006/303477/ HBSC-No.7_factsheet_Diet. pdf?ua=1. 9. Vereecken C et al. (2015) Fruit and vegetable consumption trends among adolescents from 2002 to 2010 in 33 countries. Eur J Pub Health 25: Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (2012) w sprawie soków owocowych. eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv. do?uri=oj:l:2012:115:0001:0011:en:pdf. 11. ROZPORZĄDZENIE KOMISJI (UE) NR 432/2012 z dnia 16 maja 2012 r: eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv. do?uri=oj:l:2012:136:0001:0040:pl:pdf 12. Büsing F et al. (2018) High intake of orange juice and cola differently affects metabolic risk in healthy subjects. Clin Nutr in press. 13. Auerbach BJ i in. (2017) Fruit juice and change in BMI: A meta-analysis. Pediatr 139: e O Neil CE i in. (2011) One hundred percent orange juice consumption is associated with better diet quality, improved nutrient adequacy, and no increased risk for overweight/obesity in children. Nutr Res 31: Heyman MB i in. (2017) Fruit juice in infants, children and adolescents: Current recommendations. Pediatr 139: e Fruit Juice Matters (2016) The place of fruit juice in European food-based dietary guidelines. fruitjuicematters.nl/files/attachments/.84/rapportover-de-verschillen-binnen-europese-landen-inde-voedingsrichtlijnen-voor-de- consumptie-vangroente-en-fruit.pdf. 17. EFSA (2015) Scientific Opinion on Dietary Reference Values for iron. EFSA J 13:4254, 115 pp. 3

4 ZASKAKUJĄCE NOWE DOWODY DOTYCZĄCE 100% SOKU POMARAŃCZOWEGO WSTĘP Obecność naturalnych cukrów w 100% sokach owocowych wywołuje pytania dotyczące tego, czy z punktu widzenia zdrowia soki nie są po prostu słodzonymi napojami. Istnieją jednak dowody na to, że wpływ 100% soków owocowych na występowanie otyłości, kontrolę poziomu glukozy we krwi i dostarczanie składników odżywczych jest korzystny. Co więcej, mimo że nadmierne spożycie fruktozy jest związane z występowaniem hiperurykemii i dny moczanowej¹, to 100% sok owocowy wydaje się nie mieć takiego wpływu, co potwierdzają przytoczone wyniki badań. SOK OWOCOWY NIE JEST WODĄ Z CUKREM W ramach nowego randomizowanego badania naprzemiennego² przeprowadzonego w Niemczech poproszono 26 dorosłych, zdrowych osób o spożywanie albo bezkofeinowego słodzonego napoju albo 100% soku pomarańczowego. Napoje były dobierane pod względem całkowitej zawartości cukru, zapewniając średnie spożycie cukrów pochodzących tylko z samych napojów w ilości 112 g dziennie. Podaż cukru stanowiła 20% dziennej liczby kalorii (energii) zalecanej dla uczestników badania i pochodziła z ok. 1,3 l badanych napojów na dzień. W badaniu celowo wybrano taki poziom spożycia cukrów, ponieważ uważa się, że 20% dziennej podaży energii może pochodzić z dużych ilości spożywanych napojów. W rzeczywistości średnie spożycie 100% soku owocowego w Europie jest mniejsze niż 100 ml na dzień, natomiast zalecane spożycie waha się od 150 do 200 ml dziennie. Po dwóch tygodniach badania i upłynięciu tzw. washout period, czyli okresu wyciszenia bez interwencji, wynoszącym 1-2 tygodnie, uczestnicy zamienili napoje i spożywali alternatywny napój przez okres kolejnych 2 tygodni. W trakcie badania wykonywano pomiary, aby ocenić wpływ napojów na kontrolę glikemii, metabolizm kwasu moczowego (czynnik ryzyka rozwoju dny moczanowej), masę ciała oraz florę bakteryjną jelit. WYNIKI BADANIA BYŁY NASTĘPUJĄCE: Nie odnotowano żadnych statystycznie istotnych zmian dotyczących masy ciała, flory bakteryjnej jelit, czy wrażliwości na insulinę (mierzony poprzez doustny test tolerancji glukozy) po spożyciu któregokolwiek z dwóch badanych napojów, co wskazywało na brak negatywnego wpływu napojów na te parametry; Spożywanie 100% soku pomarańczowego skutkowało zdecydowanie mniejszym obszarem pod krzywą glikemii, zwiększonym wydzielaniem peptydu C oraz mniejszą dzienną zmiennością poziomu stężenia glukozy we krwi, co wskazuje na bardziej korzystną kontrolę glikemii; Poziomy stężenia potasu w surowicy były niższe po spożyciu bezkofeinowego napoju słodzonego, ale pozostały bez zmian po spożyciu 100% soku pomarańczowego. 100% sok pomarańczowy jest źródłem potasu, który ma udowodniony wpływ na utrzymanie prawidłowego ciśnienia krwi. Średnie poziomy stężenia kwasu moczowego we krwi obniżyły się o 0,43 mg/dl (p<0,01) po codziennym spożywaniu 100% soku pomarańczowego ze względu na zwiększone wydzielanie kwasu moczowego. Taka sytuacja jest dużo bardziej korzystna dla organizmu w zakresie ryzyka wystąpienia dny moczanowej. W cytowanym badaniu podaż ponad 1 l 100% soku pomarańczowego dziennie nie zwiększyła ryzyka wystąpienia dny moczanowej, ani też nie miała żadnego negatywnego wpływu na kontrolę glikemii. Autorzy badania doszli do wniosku, że może to być spowodowane obecnością w 100% soku pomarańczowym innych, oprócz naturalnych cukrów, składników takich jak: witamina C, flawanony oraz karotenoidy, które nie występują w bezkofeinowych napojach słodzonych (patrz tabela obok). Warto także zauważyć, że indeks i ładunek glikemiczny 100% soku pomarańczowego są mniejsze niż te w typowych bezkofeinowych napojach słodzonych z podobną zawartością cukru. Może być to spowodowane obecnością pektyny lub składników bioaktywnych. Według międzynarodowych tabel indeksu glikemicznego (IG)⁵ 100% sok jabłkowy ma indeks glikemiczny wynoszący 41, natomiast indeks glikemiczny 100% soku pomarańczowego wynosi 50 i oba te soki są klasyfikowane jako produkty o niskim IG. CZY NAJLEPIEJ JEST SPOŻYWAĆ SOK OWOCOWY WRAZ Z POSIŁKAMI? Drugie nowe randomizowane badanie naprzemienne⁶ przeprowadzone w Niemczech miało na celu sprawdzenie najbardziej korzystnego czasu, z punktu widzenia metabolizmu, na spożywanie 100% soków owocowych. W ramach badania 26 dorosłych osób 4

5 przez 2 tygodnie spożywało 100% sok pomarańczowy 3 razy dziennie, albo pomiędzy posiłkami, albo w trakcie posiłków. Następnie wprowadzano tygodniowy okres wyciszenia bez interwencji, po którym zamieniono czas spożywania 100% soku pomarańczowego. W trakcie badania nie można było spożywać żadnych innych soków z owoców cytrusowych. Ilość spożywanego 100% soku pomarańczowego również w tym badaniu wynosiła 20% obliczonej zalecanej dziennej ilości energii, co stanowiło średnio 1,3 l soku dziennie, 100 g 100% sok pomarańczowya w tym 112 ± 19 g naturalnych cukrów na dzień. Taka ilość jest ponad dziesięciokrotnie większa od standardowych zaleceń obowiązujących w Europie. Wyniki badania wykazały, że spożywanie 100% soku pomarańczowego wraz z posiłkami skutkowało nieznacznym spadkiem netto średniej masy tkanki tłuszczowej wynoszącym 0,3 kg (p<0,05), natomiast spożywanie soku pomiędzy posiłkami doprowadziło do umiarkowanego wzrostu netto średniej masy tkanki tłuszczowej o 1,0 kg (p<0,05). Co ciekawe, zapewniona dodatkowa energia w postaci 100% soku pomarańczowego wynosiła 7700 kcal w okresie 2 tygodni, co teoretycznie powinno było doprowadzić do wzrostu masy tkanki tłuszczowej o 855 ± 150 g. W rzeczywistości do takiego wzrostu masy tkanki tłuszczowej nie doszło w przypadku spożywania 100% soku pomarańczowego wraz z posiłkami. Typowy bezkofeinowy napój słodzonya Energia (kcal) 41 40,6 Cukry razem (g) 9,1 10,8 Wapń (mg) 11 5,9 Żelazo (mg) 0,2 0 Magnez (mg) 9,5 1 Fosfor (mg) 15,3 29,7 Potas (mg) Cynk (mg) 0,1 0 Witamina C (mg) 36,4 0 Tiamina (mg) 0,1 0 Ryboflawina (mg) 0 0 Niacyna (mg) 0,3 0 Foliany (mcg) 21,5 0 Witamina B6 (mg) 0,1 0 Witamina A (mcg) 4,1 0 Witamina E (mcg) 0,2 0 Hesperydyna i narirutina (mg)³ 63 0 Pektyna (mg)⁴ Indeks glikemiczny Ładunek glikemicznyb a Dane z tabel żywnościowych, chyba że stwierdzono; b Obliczono na podstawie indeksu glikemicznego i porcji napojów wynoszących 250 ml w przypadku 100% soku pomarańczowego oraz 330 ml w przypadku bezkofeinowego napoju słodzonego. Nie odnotowano żadnych istotnych różnic dotyczących wrażliwości na insulinę, mierzonej wskaźnikami HOMA-IR i Matsudy, w przypadku żadnej z dwóch badanych opcji. Nie zaobserwowano także istotnych zmian w dziennej kontroli glikemii, wydzielaniu insuliny, ani też zmian w podstawowej wrażliwości na insulinę lub poziomach triglicerydów (wszystkie te parametry były na poziomie p>0,05). Jednakże wskaźnik funkcji wątroby (transferaza gamma- glutamylowa) był znacząco niższy w przypadku spożywania 100% soku pomarańczowego wraz z posiłkami, co wskazuje na bardziej korzystne funkcjonowanie wątroby. Kwestionuje to pogląd, że fruktoza zawarta w 100% soku owocowym ma negatywny wpływ na funkcjonowanie wątroby. Autorzy badania doszli do wniosku, że konwencjonalna dieta uwzględniająca 3 posiłki spożywane wraz ze 100% sokiem pomarańczowym miała dużo bardziej korzystny wpływ na bilans energetyczny oraz masę tkanki tłuszczowej niż spożywanie 100% soku pomarańczowego między posiłkami. Należy jednak zauważyć, że było to badanie krótkoterminowe (2-tygodniowe) i uwzględniało nadmierne ilości spożywanego 100% soku owocowego. Dlatego też otrzymane wyniki muszą zostać potwierdzone badaniami, w ramach których spożywane będą bardziej typowe ilości 100% soku owocowego ( ml). PORÓWNANIE 100% SOKU OWOCOWEGO Z INNYMI NAPOJAMI W ramach niewielkiej liczby wcześniejszych badań dokonano porównania 100% soku owocowego z napojami kontrolnymi (zazwyczaj napojami słodzonymi) w zakresie ryzyka wystąpienia cukrzycy typu 2, stężenia lipidów we krwi oraz wzrostu masy ciała. Metaanaliza⁷ czterech badań prowadzonych w grupach osób dorosłych wykazała, że spożywanie napojów owocowych z dodatkiem cukru w znaczącym stopniu wiązało się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju cukrzycy typu 2 (RR=1,28), natomiast takie ryzyko nie występowało w przypadku spożywania 100% soków owocowych (RR=1,03, p=0,62). Zgodnie z obowiązującymi regulacjami, 100% sok owocowy nigdy nie zawiera cukrów dodanych. W ramach randomizowanego badania klinicznego prowadzonego metodą pojedynczej ślepej próby z wykorzystaniem placebo⁸, 36 zdrowych uczestników z nadwagą przez 12 tygodni otrzymywało codziennie 250 ml albo 100% soku pomarańczowego albo wody smakowej z dodatkiem cukru. W porównaniu z grupą kontrolną, spożycie 100% soku owocowego nie miało istotnego wpływu na wartość glukozy we krwi na czczo i marker wrażliwości na insulinę, co sugeruje, że 100% sok owocowy ma ogólny neutralny wpływ na parametry kontroli glikemii. 100% sok owocowy nie miał też negatywnego wpływu na profil lipidów we krwi. 5

6 W innym badaniu⁹ w zakresie stężenia lipidów we krwi udział wzięły osoby dorosłe o podwyższonym lub prawidłowym poziomie cholesterolu. W ramach badania uczestnicy zostali podzieleni na dwie grupy i w jednej z nich przez 60 dni spożywali codziennie 750 ml 100% soku pomarańczowego produkowanego z soku zagęszczonego, natomiast druga grupa była grupą kontrolną. Zaobserwowano znaczące obniżenie poziomu cholesterolu LDL wśród tych uczestników, którzy na początku badania mieli podwyższoną jego wartość. Natomiast poziom cholesterolu HDL podniósł się. Wyniki te sugerują, że 100% sok pomarańczowy może wspomagać transfer cholesterolu do frakcji HDL, co jest korzystne dla prawidłowego funkcjonowania serca. Istnieje przekonanie, że 100% sok owocowy przyczynia się do wzrostu masy ciała. Jednak takie przekonanie nie jest poparte żadnymi wynikami badań interwencyjnych o wysokiej jakości. W jednym z ostatnich badań 10 udział wzięło 78 osób otyłych, które przez 12 tygodni spożywały codziennie 500 ml 100% soku pomarańczowego albo napoju kontrolnego w ramach diety o obniżonej energetyczności. W obu grupach zaobserwowano podobny spadek masy ciała, pomimo tego, że w jednej z tych grup uczestnicy badania spożywali duże ilości 100% soku pomarańczowego. Ponadto w grupie uwzględniającej 100% sok pomarańczowy zwiększyło się spożycie witaminy C i folianów o odpowiednio 62% i 39%, co nie miało miejsca w grupie kontrolnej. Badane napoje nie miały wpływu na dzienne spożycie energii, co sugeruje kompensację energii. W grupie uwzględniającej 100% sok pomarańczowy zaobserwowano znaczącą poprawę w zakresie stężenia insuliny i profilu lipidów w porównaniu z grupą kontrolną. Wyniki te popierają metaanalizy randomizowanych badań kontrolowanych¹¹ ¹², które wykazały neutralny wpływ regularnego spożywania 100% soku owocowego na długotrwałą kontrolę glikemii, nawet w przypadku spożycia soku na poziomie 400 ml dziennie¹³. WYJAŚNIENIE RÓŻNIC Jak już omówiono, wartość odżywcza 100% soku owocowego znacząco różni się od wartości odżywczej bezkofeinowego napoju słodzonego. Podczas gdy poziomy cukru, a tym samym energii, są podobne, to 100% sok owocowy zawiera dodatkowo inne składniki jak witaminy, składniki mineralne i fito związki. Poziom potasu, witaminy C i folianów w 100% soku pomarańczowym jest tak wysoki, że na opakowaniu może pojawić się oświadczenie żywieniowe źródło. 100% sok pomarańczowy zawiera również bioaktywne flawanony takie, jak hesperydyna i narirutina, które mają pozytywny wpływ na zdrowie¹⁴. Związki polifenolowe zawarte w 100% soku owocowym odgrywają istotną rolę w regulacji stosunku glukozy do insuliny poprzez hamowanie wchłaniania glukozy, stymulowanie wydzielania insuliny i wychwytu glukozy przez komórki, a także modyfikowanie komórkowych szlaków sygnalizacyjnych i ekspresji genów⁷. Składniki bioaktywne znajdujące się w 100% soku pomarańczowym są związane z występowaniem innych efektów zdrowotnych. Na przykład w ramach 8-tygodniowego badania¹⁵ ochotnicy codziennie spożywali 100% sok z czerwonych pomarańczowy (który jest bogaty w likopen). W porównaniu z grupą kontrolną, spożywanie 100% soku pomarańczowego prowadziło do istotnego statystycznie obniżenia ciśnienia krwi i oporności na insulinę. W randomizowanym badaniu kontrolowanym¹⁶ 24 mężczyzn z nadwagą spożywało przez 4 tygodnie 500 ml albo 100% soku pomarańczowego albo napoju kontrolnego z dodatkiem hesperydyny lub też napoju placebo. Wyniki badania wykazały, że zarówno 100% sok pomarańczowy, jak i napój z dodatkiem hesperydyny znacząco obniżył rozkurczowe ciśnienie krwi i poprawił reaktywność mikronaczyniową zależną od śródbłonka (wskaźnik kurczenia się i rozkurczania nabłonka naczyń krwionośnych). Sugeruje to, że korzyści dla naczyń krwionośnych wynikające ze spożywania pomarańczy i 100% soku pomarańczowego mogą być wynikiem obecności hesperydyny. W innej pracy¹⁷ stwierdzono, że spożywanie 100% soku pomarańczowego może prowadzić do krótkotrwałego wzrostu w osoczu 8 rożnych flawanonów i 15 związków fenolowych. Flawanony są związkami rozpuszczalnymi, które znajdują się raczej w przestrzeni między komórkami niż w ścianach komórek roślin, co tłumaczy ich zwiększoną biodostępność w soku w porównaniu z owocami³. Badania potwierdziły także wysoką biodostępność karotenoidów zawartych w 100% soku pomarańczowym¹⁸. Powszechnie wiadomo, że stosowanie diety bogatej w owoce i warzywa jest związane z niższym poziomem umieralności i ryzykiem rozwoju chorób przewlekłych¹⁹. Biorąc pod uwagę przytoczone wyniki badań wydaje się, że uwzględnianie dziennej porcji 100% soku owocowego jako jednej porcji owoców i warzyw w diecie stanowi jej uzupełnienie. WNIOSKI 100% soki owocowe nie mogą być klasyfikowane jako bezkofeinowe napoje słodzone ze względu na ich bardziej złożoną matrycę składników, na którą bezpośredni wpływ ma wartość odżywcza owoców, z których wyciśnięto soki bez dodatku cukru. W szczególności: 100% soki owocowe, głównie 100% sok pomarańczowy, są cennym źródłem składników odżywczych takich, jak potas, foliany i witamina C; 100% soki owocowe zawierają związki bioaktywne, w tym karotenoidy i flawanony, o wysokiej biodostępności; Pomimo podobnej zawartości cukrów, 100% soki owocowe mają niższy indeks glikemiczny niż się spodziewano. Według badań kliniczno-kontrolnych i metaanaliz, spożywanie 100% soków owocowych, szczególnie 100% soku pomarańczowego, w porównaniu do napojów kontrolnych przynosi następujące efekty: 6

7 Brak wyraźnego wpływu na skład ciała, nawet w przypadku spożywania dużych ilości przez osoby dorosłe z nadwagą i niezależnie od tego, czy 100% soki owocowe spożywane są w ramach diety o obniżonej energetyczności, czy też nie; Wyższy poziom potasu. Potas ma udokumentowany wpływ na wsparcie utrzymywania prawidłowego ciśnienia krwi; Zdecydowanie niższe poziomy kwasu moczowego. Zwiększony poziom kwasu moczowego w organizmie stanowi czynnik ryzyka rozwoju dny moczanowej; większych niż typowe spożycie. Dlatego też należy powtórzyć badanie zakładając spożycie na poziomie około ml. Nie są przeznaczone bezpośrednio dla konsumentów. AIJN, Europejskie Stowarzyszenie Soków Owocowych nie ponosi żadnej odpowiedzialności, jeśli informacje te zostaną wykorzystane lub przedstawione w celach promocyjnych lub handlowych. Informacje podane w niniejszym dokumencie nie stanowią porady dietetycznej. NAJNOWSZE INFORMACJE NAUKOWE DOTYCZĄCE SOKÓW OWOCOWYCH SĄ DOSTĘPNE NA STRONIE: Neutralny wpływ na poziom glukozy lub insuliny we krwi oraz brak statystycznego związku z ryzykiem wystąpienia cukrzycy typu 2; Korzystny wpływ na poziom cholesterolu w ogóle oraz cholesterolu LDL i inne czynniki zespołu metabolicznego. Jedno nowe randomizowane badanie kliniczne⁶ wskazuje, że spożywanie 100% soków owocowych wraz z posiłkami może mieć bardziej pozytywny wpływ na masę tkanki tłuszczowej (spadek netto) niż spożywanie soków pomiędzy posiłkami (wzrost netto). Jednakże to badanie było stosunkowo krótkoterminowe i uwzględniało spożycie 100% soku owocowego w ilościach ponad dziesięciokrotnie 1. Jamnik J i in. (2016) Fructose intake and risk of gout and hyperuricemia a systematic review and metaanalysis of prospective cohort studies. BMJ Open 6: e Büsing FA i in. (2018) High intake of orange juice and cola differently affects metabolic risk in healthy subjects. Clin Nutr: in press Aschoff JK i in. (2016) Urinary excretion of Citrus flavanones and their major catabolites after consumption of fresh oranges and pasteurized orange juice: A randomized cross-over study. Mol Nutr Food Res 60: Akemi Ywassaki L i in. (2011) Ascorbic acid and pectin in different sizes and parts of citric fruits. Food Sci Technol 31: Atkinson RD i in. (2008) International tables of glycemic index and glycemic load calues. Diabet Care 31: Hägele FA i in. (2018) High orange juice consumption with or in- between three meals a day differently affects energy balance in healthy subjects. Nutr Diab 8: Xi B i in. (2014) Intake of fruit juice and incidence of type 2 diabetes: a systematic review and metaanalysis. PLoS ONE 9: e Simpson EJ i in. (2016) Orange juice consumption and its effect on blood lipid profile and indices of the metabolic syndrome; a randomised, controlled trial in an at-risk population. Food Funct 7: Cesar TB i in. (2010) Orange juice decreases low-density lipoprotein cholesterol in hypercholesterolemic subjects and improves lipid transfer to high-density lipoprotein in normal and hypercholesterolemic subjects. Nutr Res 30(10): Ribeiro C i in. (2017) Orange juice allied to a reduced-calorie diet results in weight loss and ameliorates obesity-related biomarkers: A randomized controlled trial. Nutrition 38: Murphy MM i in. (2017) 100% Fruit juice and measures of glucose control and insulin sensitivity: a systematic review and meta-analysis of randomised controlled trials. Journal of Nutritional Science 6 (e59): Wang B i in. (2014) Effect of fruit juice on glucose control and insulin sensitivity in adults: a metaanalysis of 12 randomized controlled trials. PLoS ONE 9: e Patrz: informacje dotyczące prawidłowego metabolizmu przygotowane w ramach inicjatywy Fruit Juice Matters (Dossier on Metabolic Health) w celu uzyskania szczegółowych informacji na ten temat: File:///C:/Users/User/Documents/ Nutrition%20Communications/AIJN/Content/ Dossiers/Metabolic%20health/2018%20 FJ%20 Metabolic%20health%20DOSSIER%20FINAL.pdf. 14. Li C & Schluesener H (2017) Health-promoting effects of the citrus flavanone hesperidin. Crit Rev Food Sci Nutr 57: Silveira JQ i in. (2015) Red-fleshed sweet orange juice improves the risk factors for metabolic syndrome. Int J Food Sci Nutr 66(7): Morand C i in. (2011) Hesperidin contributes to the vascular protective effects of orange juice: a randomized crossover study in healthy volunteers. Am J Clin Nutr 93(1): Schär MY i in. (2015) Orange juice-derived flavanone and phenolic metabolites do not acutely affect cardiovascular risk biomarkers: a randomized, placebo-controlled, crossover trial in men at moderate risk of cardiovascular disease. Am J Clin Nutr 101(5): Aschoff JK i in. (2015) Bioavailability of β-cryptoxanthin is greater from pasteurized orange juice than from fresh oranges a randomized crossover study. Mol Nutr Food Res 59: Wang X i in. (2014) Fruit and vegetable consumption and mortality from all causes, cardiovascular disease, and cancer: systematic review and doseresponse meta-analysis of prospective cohort studies. Br Med J 349: g

8 PORÓWNANIE SOKU ŚWIEŻO WYCISKANEGO Z SOKIEM PASTERYZOWANYM SOK PASTERYZOWANY, CZY ŚWIEŻO WYCISKANY: KTÓRY JEST LEPSZY? Istnieje powszechne błędne przekonanie, że sok świeżo wyciskany musi być zdrowszy od produkowanego komercyjnie pasteryzowanego 100% soku owocowego. Na pierwszy rzut oka taki wniosek wydaje się logiczny: w końcu sok pasteryzowany często zawiera mniejsze ilości witamin, dlatego też wielu pacjentów zakłada, że taki sok jest mniej korzystny z żywieniowego punktu widzenia niż sok świeżo wyciskany. Jednak wiele osób nie zdaje sobie sprawy z tego, że witaminy stanowią tylko jeden z elementów soku. W rzeczywistości istnieją dowody na to, że pasteryzowany sok pomarańczowy ma takie samo, jeżeli nie lepsze, działanie jak świeżo wyciskany sok pomarańczowy, jeżeli chodzi o wchłanianie i metabolizm flawanonów. Randomizowane badanie naprzemienne* wykazało, że: Świeżo wyciskany sok pomarańczowy 3.6 x Pasteryzowany sok pomarańczowy 16 mg 1.6 mg 2.6 mg 58 mg 2.2 mg 5 mg 0.7 mg 2.3 mg Wyniki badań* pokazują, że wchłanianie w jelitach i wydalanie z moczem jest znacznie większe po spożyciu pasteryzowanego 100% soku pomarańczowego. Co oznacza, że biodostępność składników jest o 1,6 razy większa. * Silveira JQ i in. (2014): Pharmacokinetics of flavanone glycosides after ingestion of single doses of fresh-squeezed orange juice versus commercially processed orange juice in healthy humans. J Agric Food Chem 62: Nie są przeznaczone bezpośrednio dla konsumentów. AIJN, Europejskie Stowarzyszenie Soków Owocowych nie ponosi żadnej odpowiedzialności, jeśli informacje te zostaną wykorzystane lub przedstawione w celach promocyjnych lub handlowych. Informacje podane w niniejszym dokumencie nie stanowią porady dietetycznej. 8

9 WARTOŚCI ODŻYWCZE 100% SOK OWOCOWY: WARTOŚCIOWE ŹRÓDŁO SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH Niektórzy pacjenci, a także specjaliści z dziedziny żywienia i zdrowia, obawiają się cukrów występujących naturalnie w sokach owocowych. Jednak jedna mała szklanka (200 ml) soku pomarańczowego stanowi jedynie 4%* dziennego spożycia kalorii, a przy tym zapewnia dużą ilość istotnych składników odżywczych. Witamina C zwiększa przyswajalność żelaza Foliany przyczyniają się do zmniejszenia uczucia zmęczenia i znużenia Witamina C pomaga w ochronie komórek przed stresem oksydacyjnym Foliany przyczyniają się do wzrostu tkanek matczynych w trakcie ciąży Witamina C pomaga w utrzymaniu prawidłowych funkcji psychologicznych Potas pomaga w prawidłowym funkcjonowaniu mięśni Witamina C pomaga w prawidłowym funkcjonowaniu układu odpornościowego Potas pomaga w utrzymaniu prawidłowego ciśnienia krwi * Na podstawie standardowej diety uwzględniającej 2000 kalorii dziennie Nie są przeznaczone bezpośrednio dla konsumentów. AIJN, Europejskie Stowarzyszenie Soków Owocowych nie ponosi żadnej odpowiedzialności, jeśli informacje te zostaną wykorzystane lub przedstawione w celach promocyjnych lub handlowych. Informacje podane w niniejszym dokumencie nie stanowią porady dietetycznej. 9

10 SOK OWOCOWY MA WYSOKI IG: PRAWDA, CZY FAŁSZ? Niektórzy specjaliści z dziedziny żywienia i zdrowia unikają zalecania swoim pacjentom spożywania soku owocowego ze względu na obawy dotyczące jego indeksu glikemicznego (IG). Jednak najnowsze wyniki badań pokazują, że te obawy mogą być nieuzasadnione. Przegląd 18 randomizowanych badań klinicznych opublikowany w 2017 r. w Journal of Nutritional Science¹ wykazał, że spożywanie soku owocowego ma neutralny wpływ na kontrolę glikemii. DLACZEGO? Dzieje się tak ze względu na obecność fruktozy, która jest cukrem występującym naturalnie w owocach i sokach owocowych. Kiedy pokarmy i napoje bogate we fruktozę są wchłaniane przez jelita, ich wpływ na poziom glukozy we krwi jest minimalny, w przeciwieństwie do glukozy. Dlatego też pokarmy zawierające fruktozę, takie jak naturalne soki, zazwyczaj mają niski IG.² Nie są przeznaczone bezpośrednio dla konsumentów. AIJN, Europejskie Stowarzyszenie Soków Owocowych nie ponosi żadnej odpowiedzialności, jeśli informacje te zostaną wykorzystane lub przedstawione w celach promocyjnych lub handlowych. Informacje podane w niniejszym dokumencie nie stanowią porady dietetycznej. 1. Murphy i in. (2017) 100 % Fruit juice and measures of glucose control and insulin sensitivity: a systematic review and meta-analysis of randomised controlled trials. J Nutr Sci. 2017; 6: e59 2. Brand-Miller J i in. (2009) Glycaemic index, postprandial glycemia, and the shape of the curve in healthy subjects: analysis of a database of more than 1000 foods. Am J CIin Nutr 89: CZY POWINNIŚMY SIĘ OBAWIAĆ CUKRU W SOKU OWOCOWYM? Czy wiedzieliście, że sok owocowy może być dobrym źródłem witamin (w tym prowitaminy A i wit. C), a także folianów, karotenoidów, antyoksydantów i składników mineralnych? Wielu specjalistów z dziedziny żywienia i zdrowia zakłada, że korzyści zdrowotne soku owocowego neguje obecność naturalnego cukru. W rzeczywistości dowody naukowe pokazują, że 100% soki owocowe nie mają negatywnego wpływu na profil cukrów we krwi, a także nie zwiększają ryzyka wystąpienia cukrzycy typu 2.* Jak wskazują ostatnie wyniki badań wynika to z faktu, że soki owocowe jak np. sok pomarańczowy mają niski indeks glikemiczny (IG) oraz niski lub średni ładunek glikemiczny (ŁG). CZY WIEDZIELIŚCIE, ŻE... Pokarmy IG/100 g ŁG/porcja Mały sok pomarańczowy /150 ml Sok pomarańczowy /200 ml Białe pieczywo /30 g Pieczywo pełnoziarniste /30 g Gotowany biały ryż /150 g Gotowane ziemniaki /150 g * Xi B i in. (2014) Intake of fruit juice and incidence of type 2 diabetes: a systematic review and metaanalysis. PLoS ONE 9: e93471 Nie są przeznaczone bezpośrednio dla konsumentów. AIJN, Europejskie Stowarzyszenie Soków Owocowych nie ponosi żadnej odpowiedzialności, jeśli informacje te zostaną wykorzystane lub przedstawione w celach promocyjnych lub handlowych. Informacje podane w niniejszym dokumencie nie stanowią porady dietetycznej. 10

11 OBALAMY MITY DOTYCZĄCE SOKU OWOCOWEGO Często zakłada się, że sok owocowy musi być niezdrowy, skoro zawiera naturalne cukry i małe ilości błonnika. Czy to mit, czy fakt? Przegląd ostatnich badań wskazuje, że wiele powszechnych przekonań dotyczących negatywnych skutków spożywania soku owocowego nie jest naukowo uzasadnionych. Przegląd pokazuje, że 100% sok owocowy a w szczególności sok pomarańczowy wykazywał następujące efekty w badaniach klinicznych: Obniżone poziomy cholesterolu w ogóle i cholesterolu LDL oraz zwiększony poziom cholesterolu HDL³ Źródło hesperydyny⁴, polifenoli i witamin⁵, a także zwiększanie poziomów antyoksydantów w organizmie⁶ Brak statystycznie istotnego związku z ryzykiem wystąpienia cukrzycy typu 2² Brak niekorzystnego wpływu na poziom glukozy lub insuliny we krwi¹ Brak wyraźnego związku ze zwiększaniem masy ciała⁷ ⁸ Nie są przeznaczone bezpośrednio dla konsumentów. AIJN, Europejskie Stowarzyszenie Soków Owocowych nie ponosi żadnej odpowiedzialności, jeśli informacje te zostaną wykorzystane lub przedstawione w celach promocyjnych lub handlowych. Informacje podane w niniejszym dokumencie nie stanowią porady dietetycznej. 1. Murphy MM i in. (2017) 100% Fruit juice and measures of glucose control and insulin sensitivity: a systematic review and meta-analysis of randomised controlled trials. Journal of Nutritional Science 6 (e59): Xi B. i in. (2014) Intake of fruit juice and incidence of type 2 diabetes: a systematic review and metaanalysis. PLoS ONE 9: e Cesar TB i in. (2010) Orange juice decreases low-density lipoprotein cholesterol in hypercholesterolemic subjects and improves lipid transfer to high-density lipoprotein in normal and hypercholesterolemic subjects. Nutr Res 30(10): Aschoff JK i in. (2016) Urinary excretion of Citrus flavanones and their major catabolites after consumption of fresh oranges and pasteurized orange juice: A randomized cross-over study. Mol Nutr Food Res 60: Zheng J i in. (2017) Effects and Mechanisms of Fruit and Vegetable Juices on Cardiovascular Diseases. Int J Mol Sci 18(3). pii: E Constans J i in. (2015) Marked antioxidant effect of orange juice intake and its phytomicronutrients in a preliminary randomized cross-over trial on mild hypercholesterolemic men. Clin Nutr 34(6): Grace KZS i in. (2015) Investigation of cytokines, oxidative stress, metabolic, and inflammatory biomarkers after orange juice consumption by normal and overweight subjects. Food & Nutrition Research 59: Crowe-White K i in. (2016) Impact of 100% Fruit Juice Consumption on Diet and Weight Status of Children: An Evidence-based Review. Crit Rev Food Sci Nutr 56(5):

12 rzetelność. Informacje kierowane są do specjalistów Nie są przeznaczone bezpośrednio dla konsumentów. AIJN, Europejskie Stowarzyszenie Soków Owocowych nie ponosi żadnej odpowiedzialności, jeśli informacje te zostaną wykorzystane lub przedstawione w celach promocyjnych lub handlowych. Informacje podane w niniejszym dokumencie nie stanowią porady dietetycznej. Więcej informacji: