POCZUCIE KOHERENCJI (SOC) A STAN POSIADANEJ WIEDZY U MATEK Z ZAKRESU PIELĘGNACJI MAŁEGO DZIECKA

Transkrypt

1 Nowiny Lekarskie 2009, 78, 2, KRYSTYNA KUROWSKA, BOŻENA JOŃCZYK POCZUCIE KOHERENCJI (SOC) A STAN POSIADANEJ WIEDZY U MATEK Z ZAKRESU PIELĘGNACJI MAŁEGO DZIECKA SENSE OF COHERENCE (SOC) AND MOTHERS KNOWLEDGE ABOUT BABY CARE Katedra i Zakład Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej CM w Bydgoszczy UMK Toruń Kierownik: dr n. med. Mirosława Felsmann Streszczenie Wstęp. Poczucie koherencji (SOC) jest konstruktem wyjaśniającym ścisły związek z utrzymaniem optymalnego stanu zdrowia. Wysokie SOC daje wiarę w sens życia, jego uporządkowanie, przewidywalność co sprawia, że chce się być zdrowym i sprawnie funkcjonować. W macierzyństwie, przy pielęgnacji małego, matki przeżywają strach, iż mogą niechcący lub powodowane brakiem umiejętności wyrządzić krzywdę. Ten strach nierozerwalnie może łączyć się z niskim SOC. Cel. Celem pracy było zbadanie poziomu SOC oraz stanu posiadanej wiedzy u matek z zakresu pielęgnacji małego, jako miernika optymalnego przygotowania do macierzyństwa. Materiał i metoda badawcza. Badania przeprowadzono wśród 81 matek (50 kobiet w Poradni D oraz 31 kobiet korzystających z opieki poporodowej prowadzonej przez szkołę rodzenia w Nakle n/notecią). Poczucie koherencji ocenione było za pomocą kwestionariusza Antonovsky ego SOC-29 a pomiar stanu posiadanej wiedzy o pielęgnacji małego ankietą konstrukcji własnej odnoszącą się do różnych aspektów życia kobiety opiekującej się potomkiem. Wyniki. Osoby, które urodziły dziecko różniły się od siebie poziomem poczucia koherencji i jego składowymi oraz w zakresie stanu posiadanej wiedzy na temat pielęgnacji małego. Wnioski. Konieczna jest zatem edukacja, aby matka nie pozostawała sama z sytuacją trudną (pielęgnacja małego ), bazę tej edukacji powinno stanowić SOC. SŁOWA KLUCZOWE: poczucie koherencji (SOC), macierzyństwo, małe dziecko. Summary Introduction. The Sense of Coherence (SOC) is related to health. High SOC level makes people believe in life predictability and order which in turn motivates them to be healthy and functional. In motherhood, during baby care, mothers are afraid of causing unintentional harm to their babies due to insufficient knowledge about baby care. This fear is related to low level of SOC. Aim. The aim of the study was to assess the level of SOC and knowledge of mothers about baby care as a measure of optimum preparation for motherhood. Material and methods. The study included 81 mothers (50 women in clinic for children and 31 women who sought help from postnatal care service provided by Parturition School, Nakło). SOC was assessed using Antonovsky s SOC-29 questionnaire and mothers knowledge was assessed using a questionnaire constructed by the authors of the study. The questionnaire covered different aspects of life of a woman taking care for her baby. Results. The examined women had different levels of knowledge about baby care and different levels of SOC levels and its components. Conclusions. Education based on SOC is necessary in order to support mothers in difficult situation (baby care). KEY WORDS: sense of coherence (SOC), motherhood, baby. Wstęp Salutogeneza to propozycja spostrzegania życia jako balansowania na kontinuum zdrowie choroba, przy czym pozycja aktualnie zajmowana na tym wymiarze zależy od poziomu sprawności narzędzia konfrontacji z wydarzeniami życiowymi, tj. poczucia koherencji. Poczucie koherencji jest globalną orientacją życiową człowieka odzwierciedlającą jego stopień pewności, że bodźce ze środowiska wewnętrznego i zewnętrznego są uporządkowane, dające się wyjaśnić i przewidywać (zrozumiałość), dysponuje zasobami pozwalającymi sprostać wymaganiom stawianym przez działające bodźce (zaradność) oraz wymagania te są warte zaangażowania się i działania (sensowność). Wiąże się to ściśle z postrzeganiem zdrowia na płaszczyźnie holistyczno-czynnościowej, gdzie jest to dynamiczny proces poszukiwania równowagi między jednostką oraz jej otoczeniem fizycznym i psychospołecznym. Nie tylko stresory i zasoby wpływają na zdrowie jednostki, ale równie ważne jest określenie optymalnych strategii wykorzystania posiadanych zasobów w warunkach stresowych. Jednym z podejść do oceny kosztu zdrowotnego w sytuacji życiowego stresu jest właśnie koncepcja salutogenezy Aarona Antonovsky ego [1]. Niektóre sytuacje w życiu wiążą się z ponoszeniem dużych kosztów zdrowotnych i psychologicznych. Wydaje się, iż jedną z takich sytuacji jest urodzenie przez kobietę, bowiem oprócz szczęścia pojawia się tam strach przed niepodołaniem obowiązkom i nieporadnoś-

2 124 Krystyna Kurowska, Bożena Jończyk cią w kwestii opieki nad niemowlęciem. Celem niniejszych badań było określenie poziomu poczucia koherencji oraz stanu poczucia posiadanej wiedzy u matek z zakresu pielęgnacji małego, jako miernika optymalnego przygotowania do macierzyństwa. Materiał i metoda badawcza Zaprezentowane badania stanowią wycinek realizacji szerszego projektu analizy jakości życia kobiet decydujących się na macierzyństwo. Badania przeprowadzono w okresie od czerwca 2007 do końca kwietnia 2008 roku wśród 81 matek (50 kobiet w Poradni D oraz 31 kobiet korzystających z opieki poporodowej prowadzonej przez szkołę rodzenia w Nakle n/notecią), za zgodą komisji bioetycznej Collegium Medicum w Bydgoszczy (KB/201/2007). W przeprowadzonych badaniach wykorzystano kwestionariusz do badania poczucia koherencji (SOC-29) autorstwa Antonovsky ego, w polskiej adaptacji oraz ankietę konstrukcji własnej odnoszącą się do różnych aspektów życia kobiety opiekującej się małym dzieckiem. Kwestionariusz SOC-29 służy do pomiaru siły poczucia koherencji. Składa się z 29 pozycji sformułowanych w formie pytań. Badana osoba udziela odpowiedzi na skali siedmiopunktowej. Kwestionariusz składa się z wyniku ogólnego i 3 podskal: poczucie zrozumiałości (11 pozycji), poczucie zaradności (10 pozycji), poczucie sensowności (8 pozycji). Z kolei ankieta konstrukcji własnej obejmowała następujące analizowane dane: informacje metrykalne (data urodzenia, miejsce zamieszkania) informacje dotyczące życia zawodowego (wykształcenie, wykonywany zawód) oraz życia osobistego (stan cywilny, ilość potomstwa) dane rzutujące na poziom świadomości w odniesieniu do opieki nad małym dzieckiem (udział w zajęciach w szkole rodzenia, podejście do karmienia piersią). Badane wypełniały kwestionariusz oraz ankietę podczas wizyt w Poradni D (I grupa) i w trakcie poporodowych spotkań w szkole rodzenia (II grupa). Do opisu zmiennych wykorzystano statystyki opisowe (średnią arytmetyczną, minimum, maksimum, odchylenie standardowe) oraz rozkłady zmiennych. Szacowania różnic dokonano na podstawie jednoczynnikowej analizy wariancji testu F Fishera. Badanie związków przeprowadzono za pomocą współczynnika korelacji liniowej Pearsona. Za istotne statystycznie przyjęto wartości testu spełniające warunek, że p < 0,05. Analizę wykonano za pomocą pakietu statystycznego STATISTIKA 6.0. Wyniki badań Z analizy danych wynika, że średni wiek badanych kobiet wynosił 29,5 lat (najmłodsza 19, a najstarsza 42 lata). Najwięcej kobiet było w przedziale wiekowym lat, nieco mniej tworzyło grupy: lat oraz lat. Znaczny spadek ilościowy matek opiekujących się małymi dziećmi postrzegany był po 35. roku życia (w przedziale lat), natomiast poniżej 20 lat i powyżej 40 znalazły się jedynie 2 ankietowane kobiety. Większość badanych kobiet była mieszkankami miasta 64%, pozostałe 36% to mieszkanki okolicznych wsi. Największą liczbę kobiet stanowiły osoby zamężne (83%), osoby stanu wolnego 16%. Wśród tych osób można wyróżnić: rozwiedzione (2), żyjące w konkubinacie (4), samotne (7); była także 1 wdowa. Stan cywilny był w tym przypadku jedynie wykładnikiem teoretycznym, ponieważ wiele zamężnych kobiet zaznaczyło przy tym pytaniu w ankiecie, iż praktycznie samodzielnie borykają się z codziennością. W tym miejscu pojawiły się wyjaśnienia: mąż pracujący za granicą mąż pracujący na kontraktach w różnych miejscach kraju nieformalna separacja z powodu innej kobiety mąż alkoholik, nie dbający o rodzinę mąż w więzieniu (1 przypadek) mąż przewlekle chory (1 przypadek). Ankieta pytała także o poziom wykształcenia badanych kobiet. 42% osoby miały wykształcenie wyższe, 35% średnie, 20% zawodowe i 4% podstawowe. Większość stanowiły kobiety z wyższym wykształceniem (taki poziom wykształcenia podawały także ankietowane, mające ukończone studia licencjackie). Nieco mniej posiadało wykształcenie średnie, wspólnie jednakże stanowią zdecydowaną większość. Najmniej liczna była grupa kobiet, które zakończyły edukację na poziomie podstawowym. Jednocześnie należy zauważyć, iż poziom wykształcenia nie łączył się z zatrudnieniem. 83% ankietowanych stanowiły osoby pracujące przez cały przebieg ciąży i zamierzające wrócić do pracy po urlopie macierzyńskim lub wychowawczym. Pozostałe nie pracowały podczas ciąży (patologiczny przebieg, powody osobiste) lub nie zamierzają powrócić do pracy. Wśród ankietowanych były kobiety posiadające różną liczbę potomstwa: 21% kobiet było matkami co najmniej 3 dzieci, 37% miało 2 dzieci, natomiast w przypadku 33% było to pierwsze dziecko. W pierwszej grupie badanych kobiet ilość posiadanych dzieci rozkładała się następująco: 3 dzieci 9 kobiet 4 dzieci 4 kobiety 5 dzieci 2 kobiety 7 dzieci 1 kobieta 11 dzieci 1 kobieta. Zdecydowana większość respondentek nie skorzystała z propozycji szkoły rodzenia (76%). Jak widać z uzyskanych wyników szkoła rodzenia nadal nie jest dostatecznie popularna i doceniana przez ciężarne kobiety. Analiza zmiennej tzn. stan wiedzy na temat pielęgnacji małego po ukończeniu szkoły rodzenia wykazała, iż większość respondentek 23% uznawała swoje przygotowanie za dobre, w odczuciu 7% kobiet ich stan wiedzy był średni, tylko 1% kobiet nadal czuło się słabo przygotowanymi. Jednocześnie, jedynie 3% kobiet oceniło swój stan wiedzy na poziomie bardzo dobrym. Zdecydowana większość ankietowanych kobiet (58%) była w stanie, po urodzeniu, samodzielnie podołać jego kąpieli, 26% z nich przyznaje, że decyduje się na pomoc ze strony męża,

3 Poczucie koherencji (SOC) a stan posiadanej wiedzy u matek z zakresu pielęgnacji małego % kobiet, pierwsze kąpiele wykonywane były przez położną, natomiast 5% matek korzystało z pomocy bliskich osób (3 z pomocy matki, 1 z pomocy starszej siostry). Kobiety, które nie korzystały z oferty szkoły rodzenia, były poproszone o podanie przyczyn takiej decyzji. 24% z nich podało jako powód rezygnacji brak czasu, 24% kłopoty z dojazdem (dotyczyło to szczególnie kobiet mieszkających w okolicznych wsiach), 14% nie czuło potrzeby uczestniczenia w tego typu zajęciach, 10% przyznało, że nie wiedziały, iż tego typu szkoła była aktywna, wreszcie 5% kobiet miało inne, niesprecyzowane powody. Niemalże wszystkie ankietowane kobiety deklarowały karmienie piersią (89%), tylko 11% z nich zrezygnowało z takowego karmienia, podając takie powody, jak: choroba lub złe samopoczucie brak pokarmu nieumiejętność ssania przez dziecko inne powody. Respondentki przyznały, iż o zaletach karmienia piersią dowiadywały się w różnych okolicznościach i w różnym czasie. W większości (64%) było to jeszcze przed zajściem w ciążę, 17% kobiet zostało poinformowanych o tym podczas pobytu na oddziale położniczym, 10% kobiet przyznało, że taką wiedzę posiadło dopiero po powrocie ze szpitala do domu, z kolei 9% kobiet dowiedziało się o korzyściach karmienia piersią podczas ciąży. Ciekawie przedstawiają się odpowiedzi na pytanie o to, kto po raz pierwszy poinformował zainteresowane o zaletach karmienia piersią. Tutaj kobiety mogły zakreślić kilka odpowiedzi. Okazuje się, że najwięcej kobiet 63% zakreśliło odpowiedź przywołującą media, w następnej kolejności, 54% osoby wskazały położną, a 46% lekarza pediatrę. Lekarza ginekologa wymieniło 42% kobiet, pozostałe wypowiadały się następująco: 26% kobiet inne źródła, 22% inne matki karmiące, 17% położna środowiskowa. Matki zostały poproszone o ocenę swojej wiedzy na następujące tematy: karmienie piersią, pielęgnacja i kąpiel, wizyty kontrolne u pediatry oraz szczepienia ochronne. Najwięcej kobiet (34) oceniło swoją wiedzę na temat karmienia piersią jako średnią. Zdaniem 26 była ona dobra, 11 z nich miało poczucie osiągnięcia wiedzy maksymalnej, 8 przyznało się do słabej orientacji w tym temacie, a 2 nie wykazały w tym zakresie żadnej wiedzy. W przypadku pielęgnacji 44 kobiet wykazało wiedzę średnią, 21 dobrą, 8 maksymalną, 4 słabą i 4 nie posiadają żadnej. Wiedza na temat kąpieli kształtowała się następująco: 40 kobiet średnia, 22 dobra, 8 maksymalna, 7 słaba, 4 brak. Wiedza na temat wizyt kontrolnych u pediatry: 40 osób dobra, 17 maksymalna, 13 średnia, 6 słaba, 5 brak. Wiedza na temat szczepień ochronnych: 31 kobiet średnia, 25 dobra, 11 słaba, 8 brak, 6 maksymalna. Generalnie zauważa się, iż ocena ankietowanych kobiet, dotycząca ich wiedzy na tematy związane z opieką nad małym dzieckiem, oscylowała wokół średniej oraz dobrej. Niewielki procent nie posiadał żadnej wiedzy, jednocześnie niewiele kobiet prezentowało taką wiedzę w stopniu maksymalnym. Poproszono także, by respondentki wypowiedziały się, gdzie powinny być ich zdaniem poruszane tematy z zakresu opieki nad małym dzieckiem. Ankietowane miały okazję wypowiedzieć się na temat tego, co najbardziej je interesuje na płaszczyźnie opieki nad małym dzieckiem. Mogły przedstawić swoje propozycje tematów i zagadnień, które ich zdaniem powinny być przedstawiane bardziej wnikliwie. W ich ocenie największe zapotrzebowanie jest na tematykę dotyczącą pielęgnowania małego w ujęciu ogólnym (97%), zdaniem 94% kobiet należałoby szerzej omawiać dietę matki, 89% oczekują dokładniejszej wiedzy na temat karmienia, a 77% kobiet chciałyby poznać szczegółowo rozwój w okresie płodowym, wreszcie 76% rozwój w okresie niemowlęcym. Analiza danych otrzymanych z kwestionariusza do badania poczucia koherencji (SOC-29) autorstwa Antonovsky'ego w polskiej adaptacji, wykazała, iż kobiety opiekujące się małymi dziećmi różnią się poziomem poczucia koherencji i jego składowymi. Zestawienie statystyczne, dotyczące poczucia koherencji i jego składowych, przedstawiono w tabeli 1. Najwyższa średnia dotyczyła zrozumiałości, mniejsza zaradności, a jeszcze mniejsza sensowności. Cechą charakterystyczną jest to, że zrozumiałość jest badana za pomocą większej liczby pytań, umieszczonych w kwestionariuszu niż zaradność i sensowność, toteż rozpiętość tych wyników (od 21 do 65) była zdecydowanie większa niż w przypadku zaradności (od 26 do 62). Zdecydowanie mniejszy zakres obserwuje się w sensowności (od 14 do 43). Analizując ponownie wynik średniej zrozumiałości 44,66%, a odchylenia standardowego 7,77, można wnioskować, że zróżnicowanie zrozumiałości w danej grupie badanych było duże, stanowiło niemal 20%, czyli zrozumiałość różniła badanych. Zróżnicowanie było znaczne również w zaradności, średnia wynosiła 38,44%, a odchylenie standardowe 5,58, co wskazuje udział odchylenia standardowego w średniej wynosi 15%. Analizując składową SOC sensowność średnia wynosila 30,43%, odchylenie standardowe 4,56, co także wskazuje na zróżnicowanie tej podskali w grupie badanych. Globalny poziom SOC wyniósł 113,54 (od 80 do 146), zatem można uznać, że badani mają niższe wyniki niż określone normy przez Antonovsky ego, który wskazuje normy w granicach [1]. Badane nie osiągnęły tego minimum. Odchylenie standardowe równe niemal 11 mówiłoby o tym, że globalne zróżnicowanie poziomu SOC wahało się w granicach 10%, czyli było nieznaczne. Podsumowując, poszczególne badane różniły się poziomem SOC i jego składowymi, jednak globalny poziom SOC był u nich zbliżony. Dalszej analizie poddano stan poczucia posiadanej wiedzy u kobiet, które urodziły dziecko, na temat jego pielęgnacji. Aż 67,9% badanych deklarowało, że nie zna zasad opieki nad dzieckiem. Bardzo dobrą znajomość zasad z zakresu opieki nad dzieckiem posiadało tylko 11,11% badanych. Widoczny był zróżnicowany poziom przygotowania kobiet do opieki i pielęgnacji małego. Stan ten prawdopodobnie był spowodowany nieuczęszczaniem do szkoły rodzenia. Blisko połowa

4 126 Krystyna Kurowska, Bożena Jończyk Tabela 1. Statystyki opisowe poczucia koherencji (SOC) i jego składowych Table 1. Descriptive statistics of the sense of coherence (SOC) and its components Składowe SOC N ważnych Średnia Minimum Maksimum Odchylenie standardowe Zrozumiałość 81 44, ,77 Zaradność 81 38, ,58 Sensowność 81 30, ,56 SOC globalne , ,58 Tabela 2. Związek pomiędzy poczuciem koherencji a poziomem poczucia wiedzy Table 2. Relationship between the sense of coherence and level of knowledge Zrozumiałość Zaradność Sensowność Globalne SOC Karmienia piersią Pielęgnacja Kąpiel Wizyty kontrolne u pediatry Szczepienia ochronne 0,1420 0,1386 0,2094 0,2279 0,1792 p = 0,206 p = 0,217 p = 0,061 p = 0,041 p = 0,110 0,0187 0,1266 0,1114 0,1096 0,1391 p = 0,868 p = 0,260 p = 0,322 p = 0,330 p = 0,216 0,0177 0,0352 0,0812 0,0709 0,0739 p = 0,875 p = 0,755 p = 0,471 p = 0,529 p = 0,512 0,0947 0,0453 0,1178 0,1278 0,0807 p = 0,400 p = 0,688 p = 0,295 p = 0,256 p = 0,474 badanych sama przeprowadzała kąpiel, z pomocą męża 17 pań, innych bliskich osób 24, a za pośrednictwem położnej tylko 3 panie. Średni poziom wiedzy na temat karmienia piersią badane oceniały na nieco ponad 7 punktów w 10-punktowej skali, żadna z pań nie wskazała, że nie posiadała takiej wiedzy. Odchylenie standardowe wynosiło 2,06 i wskazywało zróżnicowanie badanych na temat tej wiedzy. W zakresie wiedzy dotyczącej pielęgnacji przeciętna, uzyskana dla tego pytania była nieco wyższa (8,18), jednak były to osoby, które wskazały najniższą odpowiedź oraz najwyższą, odchylenie standardowe wynosiło 1,89 i również przekraczało 15% średniej. Jeśli chodziło o kąpiel, to badane zdeklarowały nieco niższą średnią, (7,90), natomiast żadna nie wskazała, że nie posiada na ten temat wiedzy. Były panie, które wskazywały maksymalną wiedzę, odchylenie standardowe wynosiło 2,23, co oznaczało, że przekroczyło 15% średniej. W przypadku wizyt kontrolnych u pediatry badane uzyskały wysoką stosunkowo średnią (7,97 punktów). Pojawiła się jednak jedna pani, która wskazała, że nie ma takiej wiedzy, ale były też kobiety, które wskazały swoją wiedzę na poziomie maksymalnym. Tutaj również stosunek odchylenia standardowego do średniej przekraczał 15%. W pytaniu o szczepienia ochronne uzyskano średnią najniższą ze wszystkich, bowiem 7,18 punktów. Pojawiały się oceny maksymalne w przeciwieństwie do minimalnych, jednak odchylenie standardowe było stosunkowo duże, największe ze wszystkich 2,37% i tutaj zdecydowanie przekraczało 15% średniej. Podsumowując, osoby, które urodziły dziecko różnią się od siebie poziomem posiadanej wiedzy na temat pielęgnacji małego w sposób istotny statystycznie. Określono również związek między poziomem SOC i jego składowymi a stylami radzenia sobie w sytuacji trudnej (tabela 2.). W powyższej tabeli przedstawiono zestawienie współczynników korelacji liniowej Persona. Spośród wszystkich wartości jedynie jeden związek okazał się być istotny statystycznie. Był to związek zrozumiałości oraz wiedzy na temat wizyt kontrolnych u pediatry. Związek istotny, przy czym im wyższy poziom zrozumiałości, tym większa wiedza na temat wizyt kontrolnych. W przypadku pozostałych zmiennych nie było istotnych związków, ale wszystkie siły dla zrozumiałości były pozytywne, czyli wysoka zrozumiałość sprzyjała jednocześnie wysokiemu poczuciu koherencji i umiejętnościom. W przypadku zaradności znaleziono przeciwną zależność, to znaczy wysoki poziom zaradności nie sprzyjał jednocześnie posiadaniu wysokiej wiedzy na temat pielęgnacji. Sensowność z kolei była związana w sposób pozytywny, dokładnie tak samo, jak w przypadku zrozumiałości. Globalne SOC również w sposób pozytywny z elementami dotyczącymi pielęgnacji. Z analizy danych socjodemograficznych, które zostały obliczone w oparciu o jednoczynnikową analizę wariancji testu F-Fischera (tabela 3.), wynika, że wiek badanych różnicował w sposób istotny statystycznie odpowiedzi na wszystkie pytania dotyczące opieki nad dzieckiem, a także poziom zrozumiałości, przy czym nie uzyskano korelacji istotnej statystycznie dla zrozumiałości, czyli ta tendencja różnicująca nie była tendencją liniową. Uzyskano natomiast korelację dla wiedzy na temat opieki nad dzieckiem, tzn. im kobieta starsza tym

5 Poczucie koherencji (SOC) a stan posiadanej wiedzy u matek z zakresu pielęgnacji małego 127 Tabela 3. Wartości testu Fischera w odniesieniu do wieku Table 3. Fischer test values with reference to age Wiek F p Karmienia piersią 2, , Pielęgnacja 2, , Kąpiel 1, , Wizyty kontrolne u pediatry 1, , Szczepienia ochronne 2, , Zrozumiałość 1, , Zaradność 1, , Sensowność 0, , Globalny SOC 1, , Korelacja Karmienie piersią Pielęgnacja Kąpiel Wizyty kontrolne u pediatry Szczepienia ochronne Zrozumiałość Wiek 0,3653 0,3263 0,3272 0,3031 0,2183 0,0792 p = 0,001 p = 0,003 p = 0,003 p = 0,006 p = 0,050 p = 0,482 wyższy był jej poziom wiedzy. Dotyczyło to wszystkich pytań. W zależności od zamieszkania badane różniły się zrozumiałością (F = 7,4031; p < 0,0080). Kobiety mieszkające w mieście miały wyższy poziom zrozumiałości (45,53) niż kobiety mieszkające na wsi (40,64). Stan cywilny różnicował wiadomości z zakresu wiedzy na temat opieki nad dzieckiem, w taki sposób, że zdecydowanie najwyższy poziom wiedzy w zakresie wszystkich czynności opiekuńczych miały mężatki, zaraz po nich ulokowały się panie deklarujące wolne związki. Najniższy poziom wiedzy miały te panie, które deklarowały bycie osobami samotnymi. Liczba urodzonych dzieci różnicowała wśród badanych poziom wiedzy z zakresu opieki nad dzieckiem, karmienia piersią i pielęgnacją, a także poziomem zaradności (F = 2,94513; p < 0,0255). Wraz ze zmniejszającą się liczbą dzieci, umiejętności matek generalnie były mniejsze. Najmniejsze były tych pań, dla których było to pierwsze dziecko. W przypadku zaradności tendencji liniowej nie widać, natomiast widać osoby, które posiadają mniejszą ilość dzieci, to były panie generalnie o niższej zaradności, niż te, które posiadają już dwoje lub więcej dzieci. Panie, które uczestniczyły w zajęciach szkoły rodzenia wskazywały średnio na wyższy poziom wiedzy swojej na temat kąpieli (F = 4,0870; 0,0465). Wykazały również większą wiedzę z zakresu kąpieli i pielęgnacji swojego. Najwyższy poziom zaradności miały te panie, które wskazały, że nikt ich nie poinformował, że szkoła rodzenia istnieje, bo zapewne w innym przypadku by chodziły, lub też te panie, które nie uczęszczały z innych powodów. Jednocześnie nieco niższy poziom miały te panie, które nie widziały takiej potrzeby. W zakresie odpowiedzi na pytanie o właściwą pielęgnację panie, które z innych powodów nie uczęszczały do szkoły rodzenia, to były panie, które jednoznacznie miały niski poziom wiedzy z zakresu pielęgnacji. Podsumowując, istnieją pewne, wybiórcze zmienne wpływające na poziom poczucia koherencji oraz poziom stanu wiedzy na temat pielęgnacji małego i są to zarówno zmienne o charakterze socjodemograficznym, jak i w dużej mierze zmienne związane z samą opieką nad małym dzieckiem bądź też zainteresowaniem na ten temat badanych matek. Dyskusja Pielęgnacja małego jest wyzwaniem dla przyszłej matki. Kobieta o niskim poczuciu koherencji może załamać się na skutek obawy i niemożności wykonywania tego co najważniejsze po porodzie, czyli pielęgnacji swojego, małego nowonarodzonego. Celem badań było określenie poziomu poczucia koherencji i jego wpływu na stan posiadanej wiedzy matki z zakresu pielęgnacji małego. Badania potwierdziły, że im wyższy poziom zrozumiałości i globalnego poczucia koherencji, tym rzadziej kobiety, świeżo upieczone matki popadają w depresję poporodową. Kobiety, u których był wyższy stopień zaradności częściej stosowały styl zadaniowy, podobnie jak w przypadku globalnego SOC. Wysoki poziom SOC wpływał na funkcjonowanie człowieka, także w innych sferach życiowych. Wnioski uzyskane z badań pokrywają się z teorią Aarona Antonovsky ego, która zakłada, że wysoki poziom koherencji odpowiada za nastawienie do życia, a im wyższy poziom koherencji, tym sens życia i problemy, które niesie za sobą egzystencja stają się łatwiejsze, a wysiłek, zaangażowanie stają się opłacalne [2]. Kobiety, które posiadają wysoki poziom SOC traktują stresory jako wyzwanie, co powoduje, że radzą sobie, mobilizując się i wykorzystując posiadaną wiedzę do radzenia sobie z trudną sytuacją. Badania potwierdzają także, że osoby charakteryzujące się wysokim poziomem koherencji preferują w swojej egzystencji styl zadaniowy, co powoduje, że koncentrują się na zadaniu, wykorzystując wszelkie posiadane mechanizmy obronne, by zmienić swoją pozycję, sytuację na lepsze. Badania udowodniły, że kobiety o wysokim poziomie globalnego SOC radzą sobie znacznie lepiej niż, te które prezentują niskie SOC.

6 128 Krystyna Kurowska, Bożena Jończyk Analiza statystyczna wyników badań potwierdziła założenie socjodemograficzne, czyli, że wiek, płeć, stan cywilny, wykształcenie, czy też miejsce zamieszkania mają wpływ na poziom poczucia koherencji. W uzyskanych badaniach wykazano następujące informacje dotyczące tego, że na poziom poczucia koherencji ma największy wpływ na przykład posiadanie dzieci. Poziom koherencji zależny był w dużej mierze od sposobów radzenia sobie ze stresem i poczuciem zrozumiałości. Podobne wyniki uzyskały Aleksandra Kroemeke i Joanna Mateusiak [3], w badaniach dotyczących poczucia zaradności, sposobach radzenia sobie w sytuacji zostania matką. Badały one przede wszystkim zależność między poczuciem koherencji a wystąpieniem depresji poporodowej. Kobiety w okresie okołoporodowym i po samym porodzie posiadają chęć do zwiększania wiedzy z zakresu pielęgnacji małego. Sposób radzenia sobie w trudnych sytuacjach jest uzależniony od stylów radzenia sobie, osoby, które w egzystencji kierują się emocjonalnym stylem będą słabsze w działaniu tracąc z dnia na dzień sensowność i poczucie egzystencjalności. Kobiety, które w swoich działaniach w stresie będą stosowały styl zadaniowy uznają stresor jako wzmocnienie, bodziec pomagający przezwyciężyć problemy, a kobiety, które zastosują styl unikania poprzez optymizm płynący z ich zachowania odsuną od siebie problem, na przykład może tu służyć zastąpienie karmienia piersią na mleko modyfikowane podawane butelką [4, 5]. Dla dobra pierworódek powinno ponawiać się takie badania, z uwagi na mierzalność poziomu wiedzy i możliwość zwiększania wdrażania nowych informacji dotyczących pielęgnacji małego w programy szkół rodzenia, czy też poradni dla kobiet w ciąży. Badania dotyczące związku pomiędzy poczuciem koherencji a stanem wiedzy z zakresu pielęgnacji u matek, a różnymi czynnikami mogącymi je moderować są prowadzone w Polsce od niedawna. Zależność poczucia koherencji a stanu posiadanej wiedzy o pielęgnacji z punktu widzenia salutogenetycznego paradygmatu zdrowia stanowią istotny wątek rozważań naukowych, dlatego zasadne byłoby kontynuowanie prowadzenia prac badawczych w tym obszarze, które objęłyby różne i liczniejsze grupy badanych, co umożliwiłoby zobiektywizowanie i uogólnienie wniosków. Wnioski 1. Grupa poddana badaniu prezentowała przeciętny poziom poczucia koherencji. 2. Kobiety, które już wcześniej posiadały dzieci, wykazywały większy poziom wiedzy z zakresu opieki i pielęgnacji małego. 3. Podopieczne szkół rodzenia posiadały większą wiedzę i doświadczenie z zakresu zajmowania się noworodkiem. 4. Kobiety, które zamieszkiwały w mieście miały większy zasób wiedzy z zakresu pielęgnacji, opieki i wychowania, w przeciwieństwie do kobiet ze wsi. 5. Wpływ na wiedzę i zaradność w przypadku pielęgnacji małego ma nie tylko poziom koherencji matki, ale także zmienne socjodemograficzne oraz te, które są ściśle powiązane z opieką nad małym dzieckiem. 6. Istnieje potrzeba podjęcia działań ze strony zespołu terapeutycznego o charakterze wspierająco edukacyjnym dostosowanych do poziomu i sytuacji życiowej kobiet przygotowujących się do macierzyństwa. Piśmiennictwo 1. Antonovsky A.: Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Instytut Psychiatrii i Psychologii. Warszawa 2005, Sęk H.: Salutogeneza i funkcjonowanie właściwości poczucia koherencji. W: Zdrowie stres zasoby, Sęk H., Pasikowski T. (red.), Wyd. Fundacji Humaniora, Poznań 2001, Kroemeke A., Mateusiak J.: Psychologia Jakości Życia, 2006, 5 (1), Banasiak- Parzych B.: Położna a depresja poporodowa. Mag. Piel. Położ., 2009, 4, Karbowska M, Szerszunowicz H.: Jak realizujemy 10 kroków do udanego karmienia piersią. Mag. Piel. Położ., 2009, 1, Adres do korespondencji: dr n. med. Kurowska Krystyna adiunkt Katedra i Zakład Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej CM w Bydgoszczy, UMK Toruń Bydgoszcz Ul. Techników 3 tel.: 052/ mail: krystyna_kurowska@op.pl