PSYCHOGERIATRIA POLSKA 2010;7(2): Krystyna Kurowska, Iwona Bąk. Streszczenie. artykuł oryginalny orginal article PGP 132

Transkrypt

1 PSYCHOGERIATRIA POLSKA 2010;7(2):37-44 artykuł oryginalny orginal article Poczucie koherencji (SOC) a funkcjonowanie w codziennym życiu mieszkańców domów pomocy społecznej dla przewlekle i somatycznie chorych Sense of coherence (SOC) and every day functioning in chronically ill pensioners of nursing homes Krystyna Kurowska, Iwona Bąk Katedra i Zakład Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej CM w Bydgoszczy UMK Toruń Kierownik: dr n med. Mirosława Felsmann Słowa kluczowe: poczucie koherencji (SOC), funkcjonowanie w życiu codziennym, wiek podeszły Key words: sense of coherence (SOC), everyday functioning, the elderly, nursing home Streszczenie Wstęp: Znaczącym problemem starości stają się zaburzenia funkcjonalne spotykane u coraz większej liczby osób. Dotkliwie odczuwają je osoby w podeszłym wieku zapadające na choroby przewlekłe, co często staje się przyczyną ich pobytu w placówkach opieki instytucjonalnej. Czynnikiem różnicującym pensjonariuszy zamieszkujących domy pomocy społecznej (DPS) jest poczucie koherencji (SOC), pojęcie wprowadzone do psychologii przez Antonovsky ego, które stanowi jeden z ważniejszych elementów zdrowia w ujęciu biopsychospołecznym. Celem pracy było określenie SOC i jego wpływu na funkcjonowanie w codziennym życiu osób przewlekle i somatycznie chorych zamieszkujących w DPS, jako miernika w utrzymaniu przez nich optymalnego stanu zdrowia. Materiał i metody: Przebadano 69 osób zamieszkujących DPS w Nakle nad Notecią, przy użyciu Kwestionariusza Orientacji Życiowej SOC-29 służącego do pomiaru indywidualnego poczucia koherencji, skali Barthel oceniającej sprawność i aktywność osoby badanej, skali Lawtona służącej do oceny złożonych czynności życia codziennego, skali Katza oceniającej podstawowe czynności życia codziennego. Wyniki: Mieszkańcy DPS różnili się między sobą poziomem zaradności i sensowności, jak i też w zakresie skal (Barthel, Lawtona, Katz). W przypadku SOC globalnego średni poziom był obniżony (117,78). Wnioski: Zbadanie owych zmiennych pozwoli na ustalenie zakresu opieki w stosunku do potrzeb pensjonariuszy, co może mieć zasadniczy wpływ na polepszenie jakości opieki nad mieszkańcem DPS. PGP 132 Adres do korespondencji: dr n med. Kurowska Krystyna Katedra i Zakład Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej CM w Bydgoszczy, UMK Toruń; Bydgoszcz, ul Techników 3, tel. 052/ ; krystyna_kurowska@op.pl Copyright 2010 Fundacja Ochrony Zdrowia Psychicznego

2 38 Abstract Functional disorders in the growing number of the elderly are a serious problem. They are bitter especially in these elderly people who suffer from chronic diseases and therefore are being taken care of in institutions like nursing homes. A factor that differentiates the pensioners is the level of sense of coherence (SOC) idea introduced to psychology by A. Antonovsky which is one of the most important elements of health in a biopsychosocial sense. The aim of the study was to estimate the SOC level and its influence on everyday functioning of chronically ill pensioners of nursing homes, as a measure of maintaining optimum state. Material and methods: The Study included 69 pensioners of the nursing home in Nakło on Noteć. Individual sense of coherence was measured using Life Orientation Questionnaire SOC-29, Barthel scale was used to assess fitness and activeness, Lawton scale to assess complex daily living activities and Katz scale to assess basic activities of daily living. Results: Residents DPS differed between the level of resourcefulness and reasonableness, and also in the scales (Barthel Index, Lawton, Katz). In the case of the global average level of SOC was reduced (117.78). Conclusions: Examining these variables will help adjust the scope of care to the needs of pensioners, which in turn may significantly influence the quality of this care. Wstęp Proces starzenia się społeczeństw staje się powszechnym problemem we współczesnym świecie. Starzenie się jest procesem, dlatego nie powinien być to okres całkowitego wycofania się z życia społecznego, kulturalnego i towarzyskiego. Osoby starsze są wartościowymi depozytariuszami kultury, tradycji, wiedzy i obyczaju, są to wartości zasadnicze dla zachowania międzypokoleniowych więzi [1]. Życie we współczesnym świecie wymaga jednak od osób starszych elastyczności, umiejętności adaptacji oraz zdolności dokonywania przemian. Znaczącym problemem w okresie późnej starości stają się zaburzenia przy wykonywaniu czynności życia codziennego, które często są skutkiem przebytych lub trwających schorzeń, a także mogą zależeć od pojawienia się zmian inwolucyjnych w procesie starzenia się [2]. Samodzielność jest podstawowym dążeniem zdecydowanej większości naszego gatunku, niezależnie od wieku i płci a jej ograniczenie, czy też utrata, to bolesne wydarzenie, którego przynajmniej częściowa rekompensata wymaga uruchomienia zasobów indywidualnych i społecznych znajdujących się w dyspozycji jednostki. Antonovsky zauważył związek pomiędzy poczuciem koherencji (SOC) a posiadanym zdrowiem. Przedstawiona przez niego koncepcja salutogenezy pozwala człowiekowi na odbiór zjawisk, które go otaczają w sposób zrozumiały, sensowny oraz mogący się kontrolować. Według badacza, SOC zwłaszcza jego nasilenie jest głównym czynnikiem psychologicznym odpowiedzialnym za występowanie zdrowia lub choroby. Antonovsky stwierdza, że osoby które odznaczają się silnym SOC lepiej potrafią uruchomić swoje potencjalne zasoby odpornościowe, niż osoby cechujące się niskim poziomem tej zmiennej. Osoby posiadające silne SOC same dobierają odpowiednią i najlepszą dla nich, ich zdaniem metodę walki ze stresem, która będzie koncentrować się na problemie, natomiast ludzie o słabym SOC będą częściej uruchamiać mechanizmy obronne, które zniekształcają obiektywny i prawdziwy odbiór rzeczywistości a także będą dążyć do unikania konfrontacji ze stresorem [3]. Celem pracy było określenie poziomu poczucia koherencji oraz jego wpływu na funkcjonowanie mieszkańców DPS dla przewlekle i somatycznie chorych, jako miernika utrzymania przez nich optymalnego stanu zdrowia. Materiał i metoda badawcza: Zaprezentowane badania stanowią wycinek realizacji szerszego projektu analizy jakości życia osób w wieku podeszłym. Badania przeprowadzono w okresie od listopada 2007 do listopada 2008 w grupie 69 osób (kobiet 60,89%, mężczyzn 39,13%) wśród mieszkańców DPS dla przewlekle i somatycznie chorych w Nakle nad Notecią, za zgodą komisji bioetycznej Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy (KB/572/2007).

3 39 W przeprowadzonych badaniach wykorzystano kwestionariusz do badania poczucia koherencji (SOC-29) autorstwa Antonovsky ego, skalę Barthel oceniającą aktywność i wydolność fizyczną osoby badanej; skalę Katza (ADL) oceniającą wydolność funkcjonalną w zakresie wykonywania prostych czynności życia codziennego; skalę Lawtona (IADL) oceniającą wydolność funkcjonalną w zakresie wykonywania złożonych czynności życia codziennego (tj. korzystanie z telefonu, samodzielność: w robieniu zakupów, przygotowywaniu posiłków, wykonywaniu różnych prac domowych np. sprzątanie, majsterkowanie, pranie swoich rzeczy, przygotowywanie i przyjmowanie leków, gospodarowanie pieniędzmi); metryczkę. Do opisu zmiennych wykorzystano statystyki opisowe (średnia arytmetyczna minimum, maksimum, odchylenie standardowe) oraz rozkłady zmiennych. Szacowania różnic dokonano na podstawie jednoczynnikowej analizy wariancji testu F Fishera. Badanie związków przeprowadzono za pomocą współczynnika korelacji liniowej Pearsona. Za istotne statystycznie przyjęto wartości testu spełniające warunek, że p<0,05. Analizy wykonano przy pomocy pakietu statystycznego STATISTIKA 6.0. Wyniki badań Analiza danych pokazuje, że średnia wieku respondentów wynosiła 69,47% lat, większość miała wykształcenie podstawowe (42%) i zawodowe (30%), owdowiali (74,92%), posiadali potomstwo (56,52%). W DPS przebywali od 2 do 5 lat (46,37%). Przybyli do niego ze środowiska domowego (43,47%), z innego DPS (39,13%), ze szpitala (17,39%). W grupie badanej: 65.21% deklarowało, że zawsze mogą liczyć na pomoc personelu DPS, najbliższej rodziny %, % miało w DPS bliskiego przyjaciela bądź przyjaciół kę, % nie opuszczało DPS (mało mobilni), 55,07%, porównywało DPS do instytucji opiekuńczej, 31,88% kojarzyło się z sanatorium, 11,59% z domem a 1,44% z hotelem, 39,13% badanych wyrażało chęć uczestnictwa w wyborze zasad funkcjonowania DPS. Badani na 10 punktowej skalach wartość poczucia szczęścia zaznaczyli na średnio 6 punktów, stosunek odchylenia standardowego do średniej przekraczał 50%, co świadczyło o dużym zróżnicowaniu badanych, którzy czuli się częściowo szczęśliwi. Poczucie choroby średnio 4,52 punktu, co oznaczało, iż na kontinuum zdrowie-choroba zbliżali się bardziej ku chorobie niż zdrowiu, skalę aktywności zaznaczali średnio 7,33 punktu, co przy stosunkowo małym odchyleniu standardowym wynoszącym 2,92 oznaczało, iż DPS w małym stopniu ograniczał ich aktywność życiową. Możliwość rozwoju w różnych sferach życia badani ocenili na 7,30 punktu, co przy stosunkowo niewielkim odchyleniu standardowym, tj. 2,82 oznaczało, iż DPS pozwala pensjonariuszom na rozwój w różnych sferach życia. Tab 1. Statystyki opisowe poczucia koherencji (SOC) i jego składowych Tab 1. Descriptive statistics of the sense of coherence (SOC) and its components Składowe SOC SOC components N ważnych N important Średnia Mean Minimum Minimum Maksimum Maximum Odchylenie standard. Standard aberration Zrozumiałość Comprehensibility Zaradność Manageability Sensowność Meaningfulness SOC globalne Global SOC 69 42, , , , , , , ,37 W celu zbadania poziomu poczucia koherencji mieszkańców DPS wykorzystano Kwestionariusz Orientacji Życiowej (SOC-29). Kwestionariusz ten zawiera 29 pytań, które odnoszą się do poszczególnych komponentów SOC czyli zrozumiałości, zaradności i sensowności. Rozkład wyników w tabeli 1 ujawnia, że badani różni się między sobą w zakresie składowych tzn. poczuciem zaradności (38,75) i sensowności (36,97) natomiast nie różniły się zrozumiałością (42,05) i globalnym poziomem SOC. Wykazano

4 40 obniżony poziom SOC globalnego (117,78), który jest charakterystyczny dla osób ze schorzeniami przewlekłymi. Dalszej analizie poddano poziom funkcjonowania w życiu codziennym w oparciu o skale Bartel (aktywność i wydolność fizyczną osoby badanej), Lawtona (wydolność funkcjonalną w zakresie wykonywania prostych czynności życia codziennego), Katz (wydolność funkcjonalną w zakresie wykonywania złożonych czynności życia codziennego) (tabela 2). Badani znacznie różnili się między sobą wartościami w zakresie poszczególnych skal. Określono związek między poziomem SOC i jego składowymi a zakresem funkcjonowania w życiu codziennym (Tabela 3). W powyższej tabeli przedstawiono zestawienie współczynników korelacji liniowej Pearsona. W grupie badanych nie zaobserwowano istotnych statystycznie związków między SOC i jego podskalami oraz skalami: Barthel, Lawtona i Katz. W przypadku sensowności odnotowano korelacje dodatnie, natomiast dla zrozumiałości, zaradności i globalnego SOC korelacje ujemne. Fakt ten wskazuje, iż osoby o wysokim poziomie zaradności i zrozumiałości wykazały paradoksalnie gorsze funkcjonowanie. Wskazania takie można tłumaczyć zaawansowanym wiekiem badanych, co może wiązać się z istniejącymi u nich zmianami typu poznawczego oraz utrudnioną charakterystyką swojego funkcjonowania i orientacji życiowej. W związku z powyższym nie należy tu spodziewać się istotnych korelacji. Tab 2. Statystyki opisowe poziomu funkcjonowania w życiu codziennym Tab 2. Descriptive statistics of the level of functioning in everyday life N ważnych N important Średnia Mean Minimum Minimum Maksimum Maximum Odchylenie standard. Standard aberration Barthel 69 65, ,20 Lawtona 69 17, ,23 Katz 69 4, ,04 Tab 3. Związek pomiędzy poczucia koherencji (SOC) a poziomem funkcjonowania w życiu codziennym Tab 3. Relationship between the levels of sense of coherence (SOC) and functioning in everyday life Barthel Lawtona Katz Zrozumiałość Comprehensibility Zaradność Manageability Sensowność Meaningfulness SOC globalne Global SOC -0,08-0,13-0,16-0,16-0,18-0,21 0,03 0,06 0,01-0,11-0,12-0,18 *p<0,05 Z analizy zmiennych pośredniczących, które zostały obliczone w oparciu o jednoczynnikową analizę wariancji testu F-Fichera, wynika, że płeć, wiek, stan cywilny, posiadanie rodziny, potomstwo nie różnicowało poziomu SOC ani zakresu funkcjonowania w codziennym życiu. Wykształcenie nie było istotnie statystycznie różnicującym elementem, chociaż na poziomie trendu statystycznego różnicowało zaradność (F=2,5616; p<0,0624) w taki sposób, że osoby o wyższym wykształceniu wykazały

5 41 się wyższym poziomem zaradności. Sytuacja materialna różnicowała poziom zaradności badanych (F=3,3885;p<0,5474), wyższy poziom zaradności (47,4) prezentowali badani deklarujący gorszą sytuację materialną. Miejsce wcześniejszego zamieszkania badanych, bezpośrednio przed przybyciem do DPS, różnicowało ich w zakresie zrozumiałości (F=3,4068; p<3,4068). Różnice poziomu zrozumiałości polegały na tym że, badani którzy przybyli do DPS ze środowiska domowego prezentowali najwyższy poziom zrozumiałości (43,93), ze szpitala (42,25) z innego DPS (39,88). Mieszkańcy wcześniej przebywający w DPS wykazywali zdecydowanie niższy poziom zrozumiałości. Warunki lokalowe, pokój jednoosobowy lub dwuosobowy, kontakty z rodziną nie okazały się być czynnikiem różnicującym w zakresie SOC i funkcjonowania badanych. Pomoc osób z otoczenia badanych różnicowało ich poczucie zrozumiałości (F=2,6448; p<0,0414), sensowności (F=2,6396; p<0,0417), globalnego SOC (F=3,6753;p<0,0093) oraz funkcjonowania ocenianego za pomocą skali Latona (F=2,8419; p<0,0311). Osoby, które nie mogły liczyć na pomoc osób ze swego otoczenia, wykazały najwyższy poziom zrozumiałości (48,66), w mniejszym stopniu mogły liczyć na pomoc innych, wykazały również najwyższy poziom sensowności (39,50) oraz globalnego SOC (134,33). Badani, którzy nie mogli liczyć na pomoc swoich najbliższych, wykazywali wyższy poziom funkcjonowania (19,55). Fakt pomocy świadczonej badanym przez znajomych, różnicował ankietowanych pod względem funkcjonowania mierzonego za pomocą skali Bartel. Posiadanie przyjaciela lub przyjaciółki w DPS różnicowało poziom funkcjonowania badanych (Bartel F=5,2339; p<0,0253; Lawton F=4,4962; p<0,0376; Katz F=3,9134; p<0,0520). Ankietowani pielęgnujący przyjacielskie związki w DPS prezentowali wyższy poziom funkcjonowania, mierzony skalą Barthel (75,14) i Latona (56,32). Osoby bardziej mobilne częściej znajdowały przyjaciela w DPS. Odczuwanie swobody w DPS przez badanych, różnicowało statystycznie poziom globalnego SOC (F=2,5197; p<0,0496), wyższy poziom SOC (143,50) wykazały te osoby, które deklarowały całkowity brak poczucia swobody w DPS, co wydaje się być faktem zaskakującym. Uzasadnieniem takiego stanu rzeczy może być stwierdzenie, iż najprawdopodobniej osoby prezentujące wyższy poziom SOC wykazują większe oczekiwania co do warunków zamieszkiwania w DPS, a uczucie ograniczenia ich swobody wskazywać mogłoby na potrzebę rozważenia możliwości zmiany miejsca pobytu takich podopiecznych, na placówki o innym profilu, a być może skorzystania z próby funkcjonowania w środowisku, np. w mieszkaniu chronionym. Częstotliwość opuszczania DPS różnicuje u badanych poziom zrozumiałości (F=3,0482; p<0,0347) i funkcjonowanie mierzone skalą Bartel (F=3,2503; p<0,0273), osoby które nie opuszczają DPS w ogóle, charakteryzują się wyższym poziomem zrozumiałości (F=43,536; p<0,0273), jednocześnie ci badani, których cechuje wyższy poziom funkcjonowania, opuszczają DPS zdecydowanie rzadziej, paradoksalnie, wyższy poziom funkcjonowania wykazały te osoby, które wyjeżdżały z DPS zaledwie 1 raz w roku (84,73). Odczucie porównywalności DPS do innej instytucji różnicowało u badanych poziom zaradności (F=3,0133; p<0,0362) i globalny SOC (F=4,8014; p<0,0044) w sposób istotny statystycznie, najwyższy poziom SOC prezentowały osoby, które porównywały DPS do hotelu (161), te same osoby wykazały również bardzo wysokie poczucie zaradności (58). Poczucie wpływu badanych na zasady funkcjonowania DPS, różnicowało ich poczucie zrozumiałości (F=4,8519; p<4,8519), wyższe poczucie zrozumiałości zaobserwowano u badanych, którzy nie deklarowały chęci swojego wpływu na wybór zasad funkcjonowania DPS (43,30). Poczucie szczęścia, aktywności, możliwości rozwoju w różnych sferach życia w DPS nie wpływało w istotny sposób ani na SOC ani na funkcjonowanie badanych. Poczucie choroby różnicowało u badanych zaradność (F=2,1142; p<0,0423) i funkcjonowanie mierzone skalą Lawton (F=3,5256; p<0,0014) i Katz (F=2,9740; p<0,0055). Badani deklarujący się jako bardziej chorzy, prezentowali wyższy poziom zaradności (42,75), z kolei badani bardziej zdrowi wykazali wyższy poziom funkcjonowania w skali Lawtona (24), analogicznie sytuacja kształtowała się w skali Katza. Dokonano podziału na osoby z wysokim (40) i niskim poziomem SOC (29). Poziom ten okazał się być czynnikiem istotnym dla skali Katza, wyższy poziom funkcjonowania w skali Katza miały osoby o niskim SOC. Dyskusja Życie we współczesnym świecie wymaga elastyczności, umiejętności adaptacji oraz zdolności do dokonywania przemian, inicjowania zmian życiowych i ich kontrolowania. Opinia ta nabiera szczególnego znaczenia, jeśli z takimi wyzwaniami przyjdzie się zmagać ludziom w podeszłym wieku, którym starość często utrudnia sprawne funkcjonowanie w różnych sferach życia codziennego. Celem pracy było zbadanie poziomu SOC i jego wpływu na funkcjonowanie w życiu codziennym mieszkańców DPS

6 42 dla przewlekle i somatycznie chorych. Badania własne dotyczyły poziomu SOC i funkcjonowania osób zamieszkujących DPS, różnic i korelacji między nimi oraz wpływu na nie zmiennych pośredniczących. Poziom SOC u mieszkańców DPS badali również Izdebski i Polak [4]. Porównywali oni poziom SOC u pensjonariuszy DPS oraz osób zamieszkujących ze swoimi rodzinami. Badani różnili się miedzy sobą poziomem poczucia sensowności, mieszkańcy DPS mieli niższe poczucie sensowności niż osoby mieszkające z rodzinami. Można przypuszczać osoby mieszkające z rodzinami miały w swoim otoczeniu więcej osób, które się nimi interesowały i którym one mogły poświęcać swoją uwagę, a zadania które życie stawiało rodzinie traktowały jako własne wyzwania, wyznaczające cel i sens ich życia. Dokładnie odwrotnie przedstawiała się sytuacja w grupie osób badanych. Co prawda mieszkańcy DPS różnili się poziomem poczucia sensowności, lecz korelacja jego poziomu i wsparcia udzielanego badanym przez najbliższych była odwrotnie proporcjonalna jak u Izdebskiego i Polak, wyniki mówią, iż wyższy poziom poczucia sensowności wykazały osoby, które w mniejszym stopniu mogły liczyć na pomoc swoich najbliższych, co tłumaczyć można faktem uświadomienia sobie przez nich, iż tak naprawdę mogli liczyć na samych siebie, co powodowało ich osobistą mobilizację oraz pozwalało przetrwać i zaaklimatyzować się w środowisku DPS, to zmuszało ich również do zwiększonej aktywności i co za tym idzie, do wyższego od innych poziomu funkcjonowania, bowiem nie ma tu najbliższych, którzy zdaniem badanych, powinni czuć się w obowiązku pomagania, niejednokrotnie wyręczania seniorów i faktycznego przejmowania tych obowiązków na swoje barki. Z badań przeprowadzonych przez Szarotę [5], która analizowała sytuację około 200 osób starszych w warunkach systemu pomocy społecznej, zamieszkujących DPS dla osób starych i przewlekle chorych oraz placówki dla emerytów i rencistów wynika, iż ich mieszkańcy w przeważającej większości stanowiącej ponad 70% ogółu byli osobami, których dzieci oraz inni krewni żyją. Nie byli więc to pensjonariusze, jak mogłoby się wydawać, samotni podopieczni systemu pomocy społecznej. Zaledwie ¼ ogółu stanowiły osoby samotne, podobnie sytuacja kształtowała się w grupie badawczej, brak posiadania rodziny deklarowało niewiele ponad 7% badanych, a 56% posiadało dzieci. Jeśli chodzi o poczucie koherencji badane u osób chorych przewlekle i korelację z nim płci badanych, to wyniki badań Waszkowskiej i Dudka [6] wskazywały, iż kobiety wykazywały niższy poziom poczucia koherencji od mężczyzn. Powód tego stanu rzeczy tłumaczono odmiennością psychologiczną płci, różnicami w wychowaniu, w pełnieniu odmiennych ról rodzinnych i zawodowych. W badaniach, płeć nie różnicowała badanych w sposób istotny statystycznie, tą homogeniczność tłumaczyć może fakt, iż mieszkańcy DPS trafiają do niego w czasie wygaszenia większości pełnionych i nieraz tylko częściowo i sporadycznie w przeszłości podejmowanych ról społecznych, zawodowych i rodzinnych. Do podobnych wniosków doszła również Sitarczyk, która badała poziom poczucia koherencji u mieszkańców DPS oraz słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku. U obu grup nie wystąpiło istotne statystycznie zróżnicowanie poczucia koherencji mężczyzn i kobiet [7]. Kolejną zmienną poddaną weryfikacji było poczucie choroby i jego wpływ na poczucie koherencji. Zaskakującym był tutaj wynik badań wskazujący, iż badani deklarujący się jako bardziej chorzy prezentują zarazem wyższy poziom poczucia koherencji, podczas gdy Olejniczakowska wskazywała na korelacje wysokiego poziomu SOC z wysokim poziomem akceptacji choroby i radykalnym polepszaniem się stanu zdrowia badanych w przebiegu choroby przewlekłej [6]. Tak odmienny wynik badań przeprowadzonych u mieszkańców DPS dla przewlekle i somatycznie chorych tłumaczyć można faktem, iż ich zaawansowany wiek oraz zmiany starcze typu otępiennego nie pozwalają im obiektywnie określić swojej sytuacji zdrowotnej oraz funkcjonowania psychospołecznego. Poza tym z badań społeczeństwa polskiego (CBOS z 1995 r.) wynika, że im wyższy poziom wykształcenia i subiektywnie odczuwanego zadowolenia z życia badanych, tym częstsza była u nich tendencja do uznawania się za osoby zdrowe [6]. W grupie badanych osób zaledwie 6% stanowili mieszkańcy z wyższym wykształceniem. Badani mieszkańcy DPS czuli się zarazem średnio szczęśliwi, co stanowić może u nich jedną z przyczyn subiektywnego poczucia choroby. W badaniach Muszalik i Kędziory-Kornatowskiej, których grupa badana składała się z pacjentów przewlekle chorych, w podeszłym wieku leczonych w Klinice Geriatrii wynika, iż fakt występowania u nich choroby przewlekłej stwarzał problemy, dotyczące między innymi, wykonywania prac domowych, czyli zaburzeń funkcjonowania [8]. Osoby badane dotkniętych chorobami przewlekłymi również gorzej okazały się funkcjonować według skali oceniającej wykonywanie prostych i złożonych czynności dnia codziennego. W świetle wyników badań zaobserwowano średni poziom poczucia szczęścia, co odnieść można do wyników badań prezentowanych przez Okła, badającą mieszkańców DPS i poczucie jakości

7 43 ich własnego życia. Tamtejsi seniorzy wyrażali akceptację dla okresu życia, w którym się znajdują [9]. Badania przeprowadzone przez Zając potwierdziły istotne statystycznie różnice związane ze stanem cywilnym badanych. Wśród osób starszych przebywających w DPS, wdowy i wdowcy stanowili grupę o niższym poczuciu koherencji w odróżnieniu od osób wolnych i pozostających w związku małżeńskim [9], nie zaobserwowano natomiast wpływu stanu cywilnego na poziom poczucia koherencji u osób w badaniach własnych. Podsumowując analizę wyników badań statystycznych najczęściej zauważalne w grupie badanych były związki SOC ze zmiennymi socjodemograficznymi oraz związanymi z DPS, które jednocześnie miały wpływ na sytuacją rodzinną i na biopsychospołeczny wymiar egzystowania podopiecznych. Można pokusić się o stwierdzenie, iż SOC jawi się tu jako czynnik kompensujący niedoskonałości i niedociągnięcia jakie charakteryzują sytuację rodzinną badanych. Przykładem może być fakt stwierdzenia wyższego poziomu sensowności i globalnego SOC u badanych, którzy w małym stopniu lub wcale nie mogą liczyć na pomoc swoich najbliższych. Być może uświadomienie sobie faktu bycia osobą nie posiadającą rodziny i nie mogącą liczyć na pomoc najbliższych pomaga zaakceptować sytuację pobytu w DPS jako wyjście najbardziej optymalne, które nie rzuca cienia na dobry, w ocenie podopiecznych, wizerunek rodziny. Przeprowadzając badania, wsłuchując się w odpowiedzi podopiecznych na pytania dotyczące spraw rodzinnych, odnosi się często nieodparte wrażenie, iż podopieczni starają się retuszować pewne negatywne cechy czy zachowania w rodzinie na korzyść krewnych. Sądzić należy, że ma to związek ze swoistą kompensacją uczuć jakiej dokonują opuszczeni, czy zaniedbywani przez bliskich mieszkańcy. Do podobnych wniosków doszła również w swoich badaniach Szarota [11]. Zaobserwowane w toku badań zachowania, zależności i fakty być może staną się wskazówką lub bodźcem do opracowania czułych narzędzi badawczych, które trafnie oceniałyby sytuację osób starszych zamieszkujących DPS, pozwalając na udoskonalenie działań, programów i indywidualnych planów wsparcia realizowanych w pracy z tymi osobami. Wnioski 1. Mieszkańcy DPS różnili się między sobą poziomem zaradności i sensowności, jak i też w zakresie poszczególnych skal (Barthel, Lawtona, Katz). W przypadku SOC globalnego średni poziom był obniżony (117,78) - charakterystyczny dla osób ze schorzeniami przewlekłymi. 2. Zbadanie poziomu poczucia koherencji oraz funkcjonowania w życiu codziennym pensjonariuszy pozwoli na ustalenie zakresu opieki w stosunku do ich potrzeb, co może mieć zasadniczy wpływ na polepszenie jakości opieki nad nimi w DPS.

8 44 Piśmiennictwo [1]. Baumann K Jakość życia w okresie późnej dorosłości dyskurs teoreoretyczny. Gerontologia Polska 2006; 14(4): [2] Zahradniczek K Charakterystyka warunków pracy pielęgniarek w wybranych zakładach opieki zdrowotnej. W: Ślusarska B, Zarzycka D, Zahradniczek K (red.). Podstawy pielęgniarstwa. Czelej. Lublin; 2004, [3] Antonovsky A Rozwikłanie tajemnicy zdrowia: Jak radzić sobie ze stresem i nie zachorować. Warszawa 2005; 35, 195 [4] Izdebski P, Polak A Bilans życia i poczucie koherencji osób starszych w zależności od ich aktualnej sytuacji życiowej. Gerontologia Polska 2005; 13(3): [5] Szarota Z Gerontologia społeczna i oświatowa. Zarys problematyki, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej; Kraków 2004; [6] Kurowska K. Pola poczucia koherencji i zachowań zdrowotnych u przewlekle chorych. Zdrowie publiczne 2005; 115 (3): [7] Sitarczyk M Zadowolenie z życia pensjonariuszy domów pomocy społecznej. W: Steuden S, Marczuk M.(red.) Starzenie się a satysfakcja z życia. Wydawnictwo KUL; Lublin 2006; [8] Muszalik M, Kędziora-Kornatowska K Jakość życia przewlekle chorych pacjentów w starszym wieku. Gerontologia Polska 2006; 14 (4): [9] Okła W Psychologiczne uwarunkowania jakości życia osób starszych w rodzinach własnych i w domach opieki społecznej. W: Steuden S, Marczuk M. (red.). Starzenie się a satysfakcja z życia. Wydawnictwo KUL; Lublin 2006: [10] Zając L Psychologiczna sytuacja człowieka starego oraz jej determinanty. W: Obuchowski K (red.). Starość i osobowość. Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej Kazimierza Wielkiego; Bydgoszcz 2002; [11] Szarota Z Wielofunkcyjna działalność domów pomocy społecznej dla osób starszych. Wydawnictwo Naukowe WSP; Kraków 1998; Zrecenzowano/Reviewed Zatwierdzono do druku/accepted