PRZYJAZNY ŚWIAT ZAŁĄCZNIK NR 2 ETAP I: SZYBKA INTERWENCJA ZESTAW NARZĘDZI DO DIAGNOZY POTENCJAŁU OSOBY CHORUJĄCEJ PSYCHICZNIE

Transkrypt

1 ZAŁĄCZNIK NR 2 ETAP I: SZYBKA INTERWENCJA ZESTAW NARZĘDZI DO DIAGNOZY POTENCJAŁU OSOBY CHORUJĄCEJ PSYCHICZNIE ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

2 SPIS TREŚCI WYTYCZNE DO PRZEPROWADZENIA DIAGNOZY 3 Indywidualne spotkania opiekuna z osobą chorującą 4 Spotkania opiekuna z rodziną / opiekunami prawnymi 5 Wypełnianie Scenariuszy Postępowań 5 NARZĘDZIA DIAGNOZY DLA OSÓB W WIEKU LAT 7 Obszar 1: INDYWIDUALNY STYL UCZENIA SIĘ 9 Obszar 2: INDYWIDUALNY TYP MOTYWACYJNY 29 Obszar 3: STYL RADZENIA SOBIE Z KONFLIKTAMI 41 Obszar 4: WZORY ZACHOWAŃ INTERPERSONALNYCH 47 Obszar 5: RODZAJE INTELIGENCJI 52 Obszar 6: PREDYSPOZYCJE ZAWODOWE 61 OBSZARY DIAGNOZY DLA OSÓB W WIEKU POWYŻEJ 19 ROKU ŻYCIA 67 Obszar 1: MOTYWACJA/ WARTOŚCI 68 Obszar 2: STYLE MYŚLENIA 82 Obszar 3: POSTAWA W RELACJACH 87 Obszar 4: TYP TEMPERAMENTU 92 Obszar 5: INTELIGENCJA EMOCJONALNA 97 Obszar 6: PREDYSPOZYCJE ZAWODOWE 103 OBSZARY DIAGNOZY Z UDZIAŁEM RODZINY 111 Obszar 1: UKRYTE ZASOBY I DEFICYTY 113 Obszar 2: DIAGNOZA RELACYJNA 116 Obszar 3: MOŻLIWOŚCI RODZINY 119 PODSUMOWANIE 127 BIBLIOGRAFIA 127 2

3 WYTYCZNE DO PRZEPROWADZENIA DIAGNOZY Niniejsza Diagnoza stanowi jeden z elementów wielowymiarowego wsparcia osoby chorującej psychicznie w procesie integracji społeczno-zawodowej. Materiał zawiera narzędzia pozwalające opiekunom dokonać analizy w zakresie potrzeb podopiecznego dotyczących rozwoju osobistego, społecznego oraz edukacyjnego/zawodowego. Pomaga również poznać oraz ocenić możliwości rodziny w zakresie wsparcia procesu aktywizacji osoby chorującej. Wyniki diagnozy stanowią również pomoc dla innych osób uczestniczących w procesie integracji społeczno-zawodowej osoby chorującej: nauczycieli, pośredników pracy oraz pracodawców. Prowadzona diagnoza ma również posłużyć przekierowaniu uwagi osoby chorującej oraz jego otoczenia na potencjał osobowościowy, jaki nosi w sobie młody człowiek zamiast skupiania się wyłącznie na chorobie i skutkach jej leczenia. Diagnozę potencjału z użyciem narzędzi zawartych w niniejszym opracowaniu opiekun dokonuje na pierwszym etapie współpracy z podopiecznym: Szybka interwencja. Zgodnie z założeniami metodologii jest to moment, w którym lekarz psychiatra uznał, iż chory gotowy jest podjąć pracę nad swoim rozwojem społecznym oraz edukacyjnym/zawodowym oraz sama osoba chorująca wyraziła chęć do pracy z danym terapeutą. Diagnoza potencjału składa się z dziewięciu narzędzi podzielonych na 3 części: 1. Zestaw narzędzi dla osób w wieku lat 2. Zestaw narzędzi dla osób w wieku powyżej 18-go roku życia 3. Zestaw narzędzi do diagnozy z udziałem rodziny. Rozróżnienie narzędzi dla powyższych grup wiekowych wynika z kilku powodów. Po pierwsze, na różnych etapach życia każdego człowieka istotne są inne informacje (dla osób w wieku szkolnym ważna jest diagnoza obszarów wspierając ich edukację; w przypadku osób pełnoletnich, które potencjalnie mogą już podjąć pracę konieczna jest analiza zagadnień pomocnych w odnalezieniu się na rynku pracy). Ponadto Scenariusze Postępowań, stanowiące element nowej metody pracy, opracowywane są dla konkretnych osób z otoczenia chorego (nauczyciel, pośrednik pracy /pracodawca), w związku z tym powinni oni otrzymać informacje przydatne z punktu widzenia roli, jaką wobec nich pełni osoba chora. Ostatni argument to wiek osoby poddawanej badaniu, który determinuje doświadczenie i poziom dojrzałości danej osoby. W związku z powyższym nie jest właściwe zastosowanie tych samych narzędzi badawczych dla licealistów, którzy prawdopodobnie nie doświadczyli jeszcze pracy zawodowej z osobami po 20-tym roku życia, które z pewnością, choćby w roli biernego obserwatora, miały kontakt z rynkiem pracy. Na kolejnych etapach procesu wsparcia opiekun pomoże podopiecznemu zaplanować kierunek rozwoju zawodowego uwzględniający wyniki diagnozy. Informacje uzyskane z niniejszego etapu wsparcia pozwolą na wytycznie celów zgodnych z naturalnymi predyspozycjami osoby chorej 3

4 oraz możliwościami jej prawnych opiekunów, dzięki czemu wielokrotnie zwiększy się skuteczność realizacji dążeń. Indywidualne spotkania opiekuna z osobą chorującą Rolą opiekuna jest w pierwszej kolejności nawiązanie relacji z podopiecznym w oparciu o zasady stosowane w coachingu: zaufanie, tworzenie, obecność, partnerstwo, zasada tak i, zaangażowanie 1. Po zbudowaniu płaszczyzny porozumienia i wyjaśnieniu podopiecznemu zasad nowej metody pracy opiekun rozpoczyna wykonywanie diagnozy w poszczególnych obszarach. Praca poszczególnymi narzędziami dokonywana jest podczas spotkań indywidualnych prowadzonych raz na tydzień po 1,5 godziny. Aby dokonać pełnej analizy wszystkich 6 obszarów konieczne jest poświęcenie minimum sześciu spotkań po jednym narzędziu na każdym spotkaniu. Wykonanie pełnej analizy danego obszaru podczas jednego spotkania może być jednak utrudnione w sytuacji, kiedy osoba chorująca boryka się z problemem braku koncentracji bądź odczuwa inne, negatywne skutki leczenia. W takiej sytuacji opiekun powinien dać podopiecznemu tyle czasu, ile jest to konieczne dla wykonania diagnozy (nawet do 10 spotkań). Diagnoza dla dwóch grup wiekowych zawiera zestawy różnych narzędzi: 6 narzędzi dla osób w wieku lat w podziale na obszary: 1. STYLE REPREZENTACJI, czyli preferowany sposób uczenia się osoby. 2. MOTYWACJA, czyli indywidualny styl motywowania. 3. REAKCJA NA KONFLIKTY, czyli sposób, w jaki osoba radzi sobie z różnicami. 4. WZORZEC INTERPERSONALNY, czyli sposób budowania relacji i innymi ludźmi. 5. RODZAJE INTELIGENCJI, czyli neurologiczne predyspozycje osoby. 6. PREDYSPOZYCJE ZAWODOWE, czyli jaki typ zajęć preferuje osoba. 6 narzędzi dla osób w wieku powyżej 19 roku życia w podziale na obszary: 1. MOTYWACJA / WARTOŚCI, czyli co motywuje osobę do działania. 2. SPOSÓB MYŚLENIA, czyli styl, w jaki osoba zarządza swoimi myślami. 3. POSTAWA W RELACJACH, czyli pozycja, jaką osoba przyjmuje w relacji z grupą. 4. TYP TEMPERAMENTU, czyli dominujący typ zachowań u osoby. 5. INTELIGENCJA EMOCJONALNA, czyli umiejętność rozumienia emocji. 6. PREDYSPOZYCJE ZAWODOWE, czyli potencjalne kierunki rozwoju kariery zawodowej. Opiekun, w zależność od wieku podopiecznego, bierze jeden z powyższych zestawów i narzędzie po narzędziu, dokonuje pełnej diagnozy potencjału podczas cyklicznych spotkań indywidualnych. 1 Szczegółowy opis zasad prac w coachingu zawarty został w Etapie III: Działanie - załączniku nr 2 do Podręcznika. 4

5 Każde narzędzie składa się z kilku elementów: Tytuł badanego obszaru Opis merytoryczny obszaru Nazwa narzędzia wraz z instrukcją wykonania dla prowadzącego. Materiał dla badanego Klucz do interpretacji wyników Opis wyników Zastosowanie wyników (wzór wypełnienia tabeli ze Scenariusza Postępowań) Na każde spotkanie opiekun powinien przygotować dla podopiecznego (w formie wydruku bądź kserokopii) materiał przeznaczony dla badanego (kwestionariusz/test). Rekomenduje się również przekazanie podopiecznemu opisu wyników z poszczególnych narzędzi, które zostały zawarte w materiale. Spotkania opiekuna z rodziną / opiekunami prawnymi W okresie, w którym opiekun spotyka się z podopiecznym w celu analizy poszczególnych obszarów (pierwsze 6 do 10 tygodni), powinno odbyć się również spotkanie z rodziną bądź prawnymi opiekunami chorującego. Minimalny czas przewidziany na spotkanie terapeuty z osobami opiekującymi się osobą chorującą to jedno spotkanie przez 1,5 godziny. Poleca się jednocześnie utrzymywanie większej liczby kontaktów jeśli rodzina nie jest w stanie, na moment rozmowy, podać wymaganych informacji. W trakcie rozmowy z rodziną chorującego terapeuta wykorzystuje zestaw 3 narzędzi zawartych w opracowaniu: 1. UKRYTE ZASOBY I DEFICYTY osoby chorującej perspektywa członków rodziny. 2. DIAGNOZA RELACYJNA, czyli sposób, w jaki osoba chorująca wchodzi w relacje z ludźmi. 3. MOŻLIWOŚCI RODZINY w zakresie pomocy osobie chorującej (wszystkie płaszczyzny). Informacje uzyskane z rozmowy z osobami, z którymi beneficjent przebywa na co dzień, pozwalają na pełniejszy obraz sytuacji osoby chorującej. Ponadto wiedza o możliwościach, jakimi dysponuje rodzina chorującego pomogą opiekunowi na etapie planowania przyszłości podopiecznego będzie on świadomy realnych możliwości oraz ograniczeń w zakresie wsparcia chorego ze strony najbliższych. Wypełnianie Scenariuszy Postępowań Rezultatem każdego narzędzia jest opis wyników dla danej osoby w 6 zdefiniowanych obszarach, które należy wykorzystać przy wypełnianiu III części Scenariuszy Postępowań: Scenariusze postępowania związane z osobowością oraz predyspozycjami. Poniżej przedstawiony został wzór Scenariusz Postępowań dla nauczycieli, który wyraźnie pokazuje strukturę tabeli dotyczącej diagnozy, a tym samym zakres wymaganych informacji. 5

6 III. Scenariusze postępowania związane z osobowością oraz predyspozycjami ucznia /wypełnia opiekun/. Lp. Zagadnienie / wyniki diagnozy Proponowane zachowania i postawy 1. Indywidualny styl uczenia się. Dominująca półkula mózgowa: Prawa Lewa Równowaga Preferowany system reprezentacji: Wzrokowiec Słuchowiec Kinestetyk 2. Indywidualny typ motywacyjny. Dążenia: Kontakty z innymi Wydajność Potrzeby: Stabilizacji Zmian Nagrody: Wewnętrzne Zewnętrzne 3. Preferowany styl radzenia sobie z różnicami / konfliktami. Współpraca Kompromis Walka Unikanie Uleganie 4. Wzory Zachowań Interpersonalnych. Wysokie Uspołecznienie i Wysoka Dominacja. Wysokie Uspołecznienie i Niska Dominacja. Niskie Uspołecznienie i Niska Dominacja. Niskie Uspołecznienie i Wysoka Dominacja. 5. Rodzaje inteligencji. Językowa Obrazów Muzyczna 6. Predyspozycje / zainteresowania: Ludzie Rzeczy Dane Fizyczna Logiczno- Matematyczna Interpersonalna Intrapersonalna Uwagi / uzasadnienie Zaprezentowana powyżej tabela, stanowiąca część III Scenariusza, zawiera listę obszarów objętych diagnozą wraz z wykazem możliwych wyników. Dwie pierwsze części Scenariuszy, nie omawiane w niniejszym dokumencie, wypełnia lekarz prowadzący osoby chorującej. 6

7 Zadaniem opiekuna jest wypełnić III część Scenariusza oddzielnie dla każdego podopiecznego. W pierwszej kolumnie zatytułowanej Zagadnienie / wyniki diagnozy opiekun zaznacza znakiem X właściwe dla danej osoby wyniki z poszczególnych obszarów badania. W kolumnie Proponowane zachowania i postawy opiekun wpisuje wytyczne dotyczące właściwego traktowania podopiecznego, które uzyskuje z Opisów wyników zawartych pod każdym narzędziem. Ostatnia kolumna Uwagi / Uzasadnienie jest miejscem, w którym opiekun powinien zawrzeć informacje dodatkowe dotyczącego danego obszaru np. swoje refleksje bądź spostrzeżenia wynikające z pracy z danym podopiecznym, które wykraczają poza Opisy wyników. Pod każdym narzędziem dostępny jest przykładowy opis Scenariusza Postępowań, który w jasny sposób pokazuje sposób ujmowania informacji dla poszczególnych adresatów. Wzory Scenariuszy Postępowań, które należy wypełnić w oparciu między innymi o wyniki diagnozy, stanowią załączniki do Podręcznika opisującego nową metodę pracy: Załącznik nr 5: Formularz: Scenariusze postępowań dla rodziny Załącznik nr 6: Scenariusze postępowań dla nauczycieli Załącznik nr 7: Scenariusze postępowań dla pracodawców i pośredników pracy. Podsumowując wprowadzenie do niniejszego opracowania należy podkreślić, iż opiekun na tym Etapie Szybkiej Interwencji ma do wykonania trzy główne zadania: przeprowadzenie diagnozy podopiecznego narzędziami dostosowanymi do jego przedziału wiekowego; uzupełnienie diagnozy o rozmowę z rodzinę bądź opiekunami prawnymi chorującego w oparciu o proponowane narzędzia oraz wypełnienie Scenariuszy Postępowań dla każdego z podopiecznych w oparciu o wyniki diagnozy. Narzędzia diagnozy dla osób w wieku lat Dominującą rolą, jaką pełnią osoby w wieku lat wyznacza status ucznia. Z tego powodu narzędzia diagnostyczne służą analizie obszarów, które mają znaczenie dla roli ucznia, a tym samym stanowią wsparcie dla rodziców i nauczycieli, którzy towarzyszą młodej osobie w procesie edukacji. Informacje uzyskane z diagnozy pozwolą kluczowym osobom w otoczeniu chorego - rodzinie oraz nauczycielom, lepiej zaspokoić potrzeby młodej osoby oraz komunikować się z nią w sposób najbardziej dla niej przyjazny. 7

8 Obszary diagnozy w ujęciu graficznym. Diagnoza na pierwszym etapie wsparcia pozwoli odpowiedzieć na 6 kluczowych pytań związanych z naturalnymi predyspozycjami oraz potrzebami młodej osoby: 1. INDYWIDUALNY STYL UCZENIA SIĘ. Jaki jest najbardziej efektywny sposób nauki dla danej osoby? O co musi zadbać nauczyciel i rodzina, aby osoba chorująca łatwiej nabywała wiedzę i umiejętności? 2. INDYWIDUALNY TYP MOTYWACYJNY. Jaki jest indywidualny styl motywowania danej osoby? W jaki sposób komunikować się z chorym, aby zwiększyć jego zaangażowanie w proces aktywizacji społeczno-edukacyjnej? 3. PREFEROWANY STYL RADZENIA SOBIE Z KONFLIKTAMI. Jaki jest automatyczny wzorzec postępowania osoby w sytuacjach konfliktowych? O co należy zadbać, aby w stresujących sytuacjach doprowadzić konflikt do konstruktywnego zakończenia? 4. WZORY ZACHOWAŃ INTERPERSONALNYCH. Jaki jest naturalny styl, w jaki osoba funkcjonuje w relacjach społecznych? W jaki sposób integrować chorującą osobę z innymi ludźmi, aby było to dla niej korzystne emocjonalnie? 5. RODZAJE INTELIGENCJI. Jaki rodzaj inteligencji dominuje u młodej osoby? Na jakich predyspozycjach młodego człowieka należy się skoncentrować aby w pełni wykorzystać jego naturalny potencjał? 8

9 6. PREDYSPOZYCJE ZAWODOWE. Jakie predyspozycje zawodowe oraz zainteresowania ujawniają się na etapie wykonywania diagnozy? Jakie są potencjalne kierunki rozwoju młodej osoby, w które warto zainwestować czas i energię? Powyższe obszary diagnozy pozwalają uzyskać ważne informacje na temat osoby chorującej w zakresie jego kompetencji osobistych, społecznych oraz preferencji zawodowych. Obszar 1: INDYWIDUALNY STYL UCZENIA SIĘ Poszczególne osoby mają swój indywidualny, niepowtarzalny styl uczenia się. Każdy preferuje inne sposoby przyswajania informacji, które niekoniecznie są takie same, jak style preferowane przez osobę przekazującą wiedzę. Kluczem do skutecznej edukacji jest pozwolić osobom uczyć się tak, jak lubią. Efekty mogą przerosnąć oczekiwania rodziców oraz nauczycieli. Łatwiej przychodzi nam nauka czegoś nowego, jeśli materiał jest nam prezentowany zgodnie z naszym sposobem przetwarzania i przechowywania informacji. Podstawową różnicą jest dominująca półkula mózgowa, czyli sposób w jaki nasz mózg przetwarza informacje. Gdy odbieramy informacje za pośrednictwem dominującej półkuli uczymy się dużo szybciej i łatwiej a proces ten przebiega w sposób naturalny i automatyczny. Styl uczenia się jest po prostu sposobem w jaki człowiek się koncentruje, przyswaja, przetwarza i zapamiętuje nowe informacje. Młode osoby potrafią się nauczyć właściwie wszystkiego, jeśli tylko pozwoli im się wykorzystać ich mocne strony 2. Liczą się także preferencje do wspierania nauki poprzez konkretny typ bodźca. Dla wzrokowców będą to np. bodźce wizualne (tablica, przeźrocza), zaś dla słuchowców dźwiękowe (nagrania, opowiadanie). Dotykowiec będzie kojarzył fakty np. z fakturą konkretnych przedmiotów, a kinestetyk - z ruchem. Podczas zapamiętywania posługujemy się wszystkimi swoimi zmysłami. Najlepsze rezultaty są wówczas, gdy głównie wykorzystujemy zmysł dominujący. Na efektywność naszej nauki ma wpływ także otoczenie. Preferujemy w pomieszczeniu temperaturę niską bądź wysoką, oświetlenie pełne lub stonowane, urządzenie miejsca do nauki w sposób konwencjonalny lub na luzie, dźwięki w tle lub kompletną ciszę. Potrzeby fizyczne: ruch, jedzenie, pora dnia, które poprawią poziom koncentracji. Kontekst społeczny, czy uczeń woli uczyć się sam, czy z kolegą, koleżanką, w gronie rówieśników, w zespole czy z kimś dorosłym 3. 2 Odwołanie do prac B.Prashing 3 O Brien D, Sztuka zapamiętywania, Warszawa

10 Zdobycie takiej wiedzy o danej osobie pozwala podnieść efektywność jej uczenia się. Kiedy młode osoby uczą się niezgodnie z ich preferencjami, odczuwają, że nauka jest trudna, nieprzyjemna i stresująca, a efektywność bardzo niska. Rodzice i nauczyciele znający indywidualny styl pozyskiwania wiedzy, mogą dostosować procesy dydaktyczne tak, by podopieczny czuł się bardziej komfortowo zapamiętując nowe informacje. Będzie sprawniej czytał, lepiej rozumiał, zapamiętywał i przetwarzał informacje. Będzie mógł efektywniej wykorzystać czas poświęcony na naukę i odnieść sukces. To z kolei przyczyni się do wzrostu jego samooceny i motywacji do nauki. TEST NA INDYWIDUALNY STYL UCZENIA SIĘ Opis: Test na Indywidualny styl uczenia się pozwala określić jakie dany podopieczny posiada predyspozycje do pozyskiwania i przetwarzania wiedzy. Składa się on z Testu na style uczenia się oraz Testu na dominującą półkulę mózgową. Cel: Określenie indywidualnego sposobu pozyskiwania informacji (wzrokowiec, słuchowiec, dotykowiec, kinestetyk) oraz wynikających z tego strategii wspierania procesu nauki. Ustalenie preferencji do wykorzystania danej półkuli mózgowej przy pozyskiwaniu i przetwarzaniu informacji oraz konsekwencji tego dla procesu nauki. Przebieg: Część 1: Kwestionariusz określający preferencje strategii nauki - Test na Style uczenia się. W Teście na Style uczenia się poproś o wybranie jednej odpowiedzi do każdego z pytań. Część 2: Kwestionariusz określający preferencje do wykorzystywania konkretnej półkuli mózgowej. W Teście na Preferowaną półkulę mózgową poproś o wybranie jednej odpowiedzi do każdego z pytań. Jeśli podopieczny nie jest w stanie samodzielnie wypełnić kwestionariusza proponuje się, by opiekun czytał na głos pytania i odpowiedzi. Warto zadawać dodatkowe pytania pozwalające lepiej wyobrazić sobie sytuacje opisane w teście. Terapeuta może znać odpowiedzi na poszczególne pytania lepiej niż sam podopieczny. Obserwuje go przecież nieustannie i ma świadomość jego naturalnych predyspozycji. Proponuje się korzystanie z tej wiedzy i dzielenie się nią z podopiecznym, przy czym zakładając, że najpierw osoba chorująca dokona wysiłku samooceny. 10

11 Potrzebne materiały: Kopia kwestionariuszy, klucz odpowiedzi, opisy poszczególnych typów. Czas trwania: około 1,5 godz. TEST NA STYLE UCZENIA SIĘ - MATERIAŁ DLA BADANEGO 1. Gdy spotykasz nieznaną ci osobę, na co zwracasz uwagę w pierwszej kolejności? a) jak wygląda i jak jest ubrana, b) w jaki sposób i co mówi, jaki ma głos, c) co w stosunku do niej czujesz, d) w jaki sposób się zachowuje i co robi. 2. Co najczęściej zostaje ci w pamięci po kilku dniach od spotkania nieznanej ci wcześniej osoby? a) jej twarz, b) jej imię/nazwisko, c) to, co czułeś, będąc w jej towarzystwie, nawet jeśli zapomniałeś jej imię/nazwisko lub twarz, d) to, co robiliście razem, nawet jeśli zapomniałeś jej imię/nazwisko lub twarz. 3. Gdy wchodzisz do nieznanego ci pomieszczenia, na co zwracasz przede wszystkim uwagę? a) na jego wygląd, b) na dźwięki i rozmowy, jakie się w nim toczą, c) na to, jak dobrze emocjonalnie i fizycznie się w nim czujesz, d) na to, co się w nim dzieje i co ty mógłbyś w nim robić. 4. Gdy uczysz się czegoś nowego, w jaki sposób robisz to najchętniej? a) gdy ktoś daje ci coś do czytania na papierze lub tablicy, pokazuje ci książki, ilustracje, wykresy, mapy, szkice lub przedmioty, nie każąc ci przy tym niczego mówić, pisać, ani o niczym dyskutować, b) gdy ktoś wyjaśnia wszystko, mówiąc lub wygłaszając wykład, pozwala ci przedyskutować temat i zadawać pytania, nie każąc ci przy tym na nic patrzeć, niczego czytać, pisać ani robić, c) gdy ktoś pozwala ci zapisywać informacje lub sporządzać rysunki, dotykać przedmiotów, pisać na klawiaturze lub robić coś rękami, d) gdy ktoś pozwala ci robić projekty, symulacje, eksperymenty, grać w gry, odgrywać role, odtwarzać rzeczywiste sytuacje z życia, dokonywać odkryć lub też angażować się w inne działania związane z ruchem 11

12 5. Gdy chcesz przekazać jakąś informację innym, co zwykle robisz? a) dajesz im coś do oglądania, na przykład jakiś przedmiot, ilustrację lub wykres, udzielając przy tym jedynie krótkiego werbalnego wyjaśnienia lub nie udzielając go wcale, dopuszczając lub nie do krótkiej dyskusji, b) objaśniasz wszystko werbalnie, nie pokazując żadnych materiałów graficznych, c) rysujesz coś, piszesz lub w inny sposób używasz rąk do wyjaśniania, d) demonstrujesz coś, robiąc to lub każesz uczniom robić to wspólnie z tobą. 6. Jaki rodzaj książek czytasz najchętniej? a) książki, które zawierają opisy pomagające ci zobaczyć to, co się dzieje, b) książki zawierające informacje faktograficzne, historyczne lub dużo dialogów, c) książki o uczuciach i emocjach bohaterów, poradniki, książki o emocjach i związkach międzyludzkich lub książki na temat tego, jak poprawić stan twojego ciała i umysłu, d) krótkie książki z wartką akcją lub książki, które pomagają ci doskonalić umiejętności w sporcie, hobby czy też rozwijać jakiś talent. 7. Którą z poniższych czynności wykonujesz najchętniej w czasie wolnym? a) czytasz książkę lub przeglądasz czasopismo, b) słuchasz książki nagranej na kasetę, rozmowy w radiu, słuchasz muzyki lub sam muzykujesz, c) piszesz, rysujesz, piszesz na maszynie/komputerze lub robisz coś rękami, d) uprawiasz sport, budujesz coś lub grasz w grę wymagającą ruchu. 8. Które z poniższych stwierdzeń najlepiej charakteryzuje sposób, w jaki czytasz lub uczysz się? a) potrafisz się uczyć, gdy słychać muzykę, inne dźwięki lub rozmowę, ponieważ umiesz się od nich odseparować, b) nie potrafisz się uczyć, gdy w twoim pobliżu słychać muzykę, inne dźwięki lub rozmowę, ponieważ nie umiesz się od nich odseparować, c) musisz czuć się wygodnie, rozluźniony; potrafisz pracować zarówno przy muzyce, jak i w ciszy, jednak dekoncentrują cię negatywne uczucia innych, d) Musisz czuć się wygodnie, rozluźniony; potrafisz pracować zarówno przy muzyce, jak i w ciszy, jednak dekoncentruje cię działalność i ruchy innych osób znajdujących się w tym samym pomieszczeniu. 9. Gdy z kimś rozmawiasz, gdzie kierujesz wzrok? (aby odpowiedzieć na to pytanie, możesz poprosić opiekuna, by cię obserwował w trakcie rozmowy). a) patrzysz na twarz rozmówcy, chcesz także, by ta osoba patrzyła na twoją twarz, gdy do niej mówisz, b) spoglądasz jedynie krótko na rozmówcę, po czym twój wzrok wędruje na prawo i lewo, 12

13 c) spoglądasz jedynie krótko na rozmówcę, by zobaczyć jego wyraz twarzy, po czym spoglądasz w dół lub w bok, d) rzadko spoglądasz na rozmówcę, patrzysz głównie w dół lub w bok, jeśli jednak pojawi się jakiś ruch lub działanie, natychmiast spoglądasz w tamtym kierunku. 10. Które z poniższych stwierdzeń najlepiej do ciebie pasuje? a) zwracasz uwagę na kolory, kształty, wzory i desenie w miejscach, w których się znajdziesz; masz dobre oko do barw i kształtów, b) nie znosisz ciszy i jeśli tam, gdzie akurat jesteś, jest za cicho, nucisz coś, podśpiewujesz lub głośno mówisz; włączasz radio, telewizor, magnetofon lub odtwarzacz CD, by w twoim otoczeniu były bodźce słuchowe, c) jesteś wrażliwy na uczucia innych ludzi, twoje własne uczucia łatwo ulegają zranieniu; nie potrafisz się skoncentrować, gdy inni cię nie lubią, czujesz potrzebę bycia kochanym i akceptowanym, by pracować, d) trudno ci wysiedzieć nieruchomo w jednym miejscu, potrzebujesz dużo ruchu, a jeśli już musisz siedzieć garbisz się, wiercisz, stukasz w podłogę butami lub często niespokojnie poruszasz nogami. 11. Które z poniższych stwierdzeń najlepiej do ciebie pasuje? a) zwracasz uwagę na nieodpowiednie dopasowanie części garderoby danej osoby lub na to, że jej włosy są w nieładzie i często chcesz to naprawić, b) niepokoi cię, gdy ktoś nie potrafi dobrze się wysławiać, jesteś wrażliwy na odgłos kapiącego kranu lub odgłosy wydawane przez urządzenia gospodarstwa domowego, c) płaczesz podczas wzruszających scen w kinie lub czytając wzruszającą książkę, d) niepokoisz się i czujesz się nieprzyjemnie, gdy jesteś zmuszony siedzieć nieruchomo; nie potrafisz przebywać zbyt długo w jednym miejscu. 12. Co wywołuje u ciebie największy niepokój? a) miejsce, w którym panuje bałagan i nieład, b) miejsce, w którym jest za cicho, c) miejsce, w którym nie czujesz się dobrze fizycznie lub emocjonalnie, d) miejsce, w którym nie wolno niczego robić lub jest za mało przestrzeni na ruch. 13. Czego najbardziej nie lubisz, podczas gdy ktoś cię uczy? a) słuchania wykładu, na którym nie wykorzystuje się żadnych pomocy wizualnych, b) czytania po cichu, bez żadnych werbalnych wyjaśnień czy dyskusji, c) niemożności rysowania, gryzmolenia czegoś na kartce papieru, dotykania wszystkiego rękami lub sporządzania notatek, nawet jeśli nie będziesz już nigdy więcej z nich korzystał, d) patrzenia i słuchania w bezruchu. 13

14 14. Wróć pamięcią do jakiegoś szczęśliwego momentu ze swojego życia. Przez chwilę spróbuj przypomnieć sobie jak najwięcej szczegółów związanych z tym wydarzeniem. Jakie wspomnienia utkwiły ci w pamięci? a) to, co widziałeś, na przykład wygląd ludzi, miejsc czy przedmiotów, b) to, co słyszałeś, na przykład dialogi i rozmowy, to, co powiedziałeś, oraz dźwięki wokół ciebie, c) wrażenia dotykowe na skórze i ciele, a także to, jak czułeś się fizycznie i emocjonalnie, d) to, co robiłeś, ruchy twojego ciała, twoje dokonania. 15. Przypomnij sobie któryś ze swoich wyjazdów lub wycieczek. Przez chwilę spróbuj przypomnieć sobie jak najwięcej szczegółów związanych z tym doświadczeniem. Jakie wspomnienia utkwiły ci w pamięci? a) to, co widziałeś, na przykład wygląd ludzi, miejsc czy przedmiotów, b) to, co słyszałeś, na przykład dialogi i rozmowy, to, co powiedziałeś, oraz dźwięki wokół ciebie, c) wrażenia dotykowe na skórze i ciele, a także to, jak czułeś się fizycznie i emocjonalnie, d) to, co robiłeś, ruchy twojego ciała, twoje dokonania. 16. Wyobraź sobie, że musisz przez cały czas przebywać w jednym z niżej opisanych miejsc, w którym możesz wykonywać różnego rodzaju czynności. W którym z nich czułbyś się najlepiej? a) miejsce, w którym możesz czytać; oglądać obrazy, dzieła sztuki, mapy, wykresy i fotografie; rozwiązywać zagadki wizualne, takie jak odnajdowanie drogi w labiryncie lub wyszukiwanie brakującego elementu obrazu; grać w gry słowne takie jak scrabble czy boggle; zajmować się dekorowaniem wnętrz lub przymierzać ubrania, b) miejsce, w którym możesz słuchać nagranych na kasety opowiadań, muzyki, radiowych lub telewizyjnych talk shows i wiadomości; grać na instrumencie lub śpiewać; bawić się głośno w gry słowne, rozprawiać o czymś, udawać dyskdżokeja; czytać na głos lub wygłaszać przemówienia, fragmenty ról ze sztuk teatralnych i filmów, czytać na głos poezję lub opowiadania, c) miejsce, w którym możesz rysować, malować, rzeźbić lub zajmować się rzemiosłem; tworzyć coś na piśmie lub pisać na komputerze; wykonywać czynności przy użyciu rąk, takie jak gra na instrumencie, gra w gry planszowe, takie jak szachy czy warcaby, lub budowanie modeli, d) miejsce, w którym możesz uprawiać sport, grać w piłkę lub gry ruchowe, które angażują twoje ciało; odgrywać rolę w sztuce teatralnej lub przedstawieniu; robić projekty, podczas których możesz wstać i poruszać się; robić eksperymenty, badać i odkrywać nowe rzeczy, budować coś lub składać ze sobą mechaniczne elementy; brać udział w zbiorowym współzawodnictwie. 14

15 17. Gdybyś miał zapamiętać nowe słowo, zrobiłbyś to najlepiej: a) widząc je, b) słysząc je, c) zapisując je, d) odtwarzając to słowo w umyśle lub fizycznie. 15

16 Klucz do interpretacji wyników Oblicz wyniki testu w następujący sposób (jeśli na jakieś pytanie dałeś więcej niż jedną odpowiedź, w podsumowaniu uwzględnij wszystkie odpowiedzi): Podsumuj i zapisz wszystkie odpowiedzi a: Podsumuj i zapisz wszystkie odpowiedzi b: Podsumuj i zapisz wszystkie odpowiedzi c: Podsumuj i zapisz wszystkie odpowiedzi d: Jeśli udzieliłeś najwięcej odpowiedzi a, jesteś WZROKOWCEM. Jeśli udzieliłeś najwięcej odpowiedzi b, jesteś SŁUCHOWCEM. Jeśli udzieliłeś najwięcej odpowiedzi c, jesteś DOTYKOWCEM. jeśli udzieliłeś najwięcej odpowiedzi d, jesteś KINESTETYKIEM. Zapamiętaj także, który ze stylów uczenia się zajmuje u ciebie drugie, trzecie i ostatnie miejsce. (Uwaga: Niektórzy ludzie wykształcili u siebie kilka lub nawet wszystkie cztery style uczenia się, bywa też, iż dwa, trzy lub cztery style uczenia się są ze sobą wzajemnie powiązane). MÓJ PREFEROWANY STYL(E) UCZENIA SIĘ:... 16

17 TEST NA DOMINUJĄCA PÓŁKULĘ MÓZGOWĄ - MATERIAŁ DLA BADANEGO Teraz wykonasz test pozwalający stwierdzić, którą półkulę mózgową wykorzystujesz częściej w procesie rozumienia i przechowywania informacji. Podobnie jak w poprzednim teście powinieneś wybrać ten wariant odpowiedzi, który wydaje ci się najbardziej naturalny i oczywisty. Jeśli jesteś absolutnie pewien, że obie odpowiedzi w równym stopniu odnoszą się do ciebie, zaznacz obie. Upewnij się jednak, że nie wybrałeś obu odpowiedzi tylko dlatego, by pójść na łatwiznę i szybko przebrnąć przez ten test. Jeśli zdecydujesz się wybrać obie odpowiedzi, zrób to po dokładnym ich rozważeniu, gdy jesteś pewien, że obie w równym stopniu do ciebie pasują. 1. Zamknij oczy. Zobacz czerwony. Co widzisz? a) Litery c-z-e-r-w-o-n-y lub nic bo nie potrafisz tego zwizualizować. b) Kolor czerwony lub jakiś czerwony przedmiot 2. Zamknij oczy. Zobacz trzy. Co widzisz? a) Litery T-r-z-y, cyfrę 3 albo nic, ponieważ nie potrafisz tego zwizualizować. b) Trzy zwierzęta, troje ludzi lub trzy przedmioty. 3. Gdy grasz na jakimś instrumencie lub śpiewasz: a) nie potrafisz grać ze słuchu i musisz czytać nuty, b) potrafisz grać ze słuchu, jeśli jest taka potrzeba. 4. Gdy składasz coś lub montujesz: a) wolisz czytać pisemne instrukcje, a następnie postępować zgodnie z ich wskazaniami, b) wolisz korzystać z ilustracji i diagramów lub po prostu samemu się wszystkim zająć bez jakichkolwiek wskazówek. 5. Gdy ktoś do ciebie mówi: a) zwracasz więcej uwagi na słowa, nie przywiązując znaczenia do komunikacji pozawerbalnej, b) zwracasz więcej uwagi na komunikację pozawerbalną, na przykład na wyraz twarzy danej osoby, ruchy jej ciała, tembr głosu. 6. Lepiej radzisz sobie, mając do czynienia z: a) literami, cyframi i słowami, b) kolorami, kształtami, obrazami i przedmiotami. 7. Gdy czytasz książkę: a) słyszysz w głowie czytane przez siebie słowa, b) widzisz w głowie akcję książki niczym film. 17

18 8. Którą ręką piszesz? a) prawą, b) lewą. 9. Gdy rozwiązujesz jakieś zadanie matematyczne, który ze sposobów jest dla ciebie najłatwiejszy? a) rozwiązujesz go w formie cyfr i słów, b) rozrysowujesz go, rozwiązujesz, c) używając materiałów, które można dotknąć, lub używasz palców. 10. Wolisz: a) mówić o swoich ideach? b) robić coś z realnymi przedmiotami? 11. Czy w twoim pokoju lub na twoim biurku panuje: a) ład i porządek? b) bałagan i nieporządek z punktu widzenia innych, ty jednak doskonale wiesz, gdzie co jest. 12. Jeśli nikt nie mówi ci, co masz robić, jak najprawdopodobniej postąpisz? a) wykonasz wszystko zgodnie z planem, którego się trzymasz, b) wykonasz wszystko w ostatniej chwili lub według swojego własnego tempa, i/lub będziesz chciał nadal pracować, nawet gdy czas się już skończył. 13. Jeśli nikt nie powiedziałby ci, co masz robić: a) zazwyczaj byłbyś punktualny, b) często byś się spóźniał. 14. Zwykle czytasz książkę lub czasopismo: a) od początku do końca, b) od końca do początku lub skacząc to tu, to tam. 15. Które z poniższych stwierdzeń najlepiej do ciebie pasuje? a) zwykle opowiadasz i lubisz słuchać o zdarzeniach ze wszystkimi szczegółami podanymi we właściwej kolejności, b) zwykle opowiadasz o głównym szczególe jakiegoś zdarzenia, a kiedy inni opowiadają ci o jakimś zdarzeniu, niecierpliwisz się, jeśli szybko nie przechodzą do sedna sprawy. 16. Gdy rozwiązujesz łamigłówkę lub pracujesz nad jakimś projektem, czy: a) praca przebiega gładko, mimo że nie widziałeś wcześniej efektu końcowego? b) musisz zobaczyć efekt końcowy, zanim zabierzesz się do pracy? 18

19 17. Którą z metod organizowania notatek wolisz: a) wypisywanie w punktach lub sporządzanie listy spraw, b) wykonywanie rodzaju mapy umysłowej lub sieci z wzajemnie połączonymi okręgami. 18. Gdy ktoś instruuje cię, jak coś zrobić, gdybyś miał wolny wybór, wolałbyś: a) stosować się do instrukcji? b) wymyślić nowy sposób zrobienia tego czegoś lub spróbować zrobić to po swojemu? 19. Pracując przy biurku; a) siedzisz prosto? b) garbisz się lub pochylasz nad biurkiem, odchylasz się w fotelu, by poczuć się wygodnie, lub stajesz od czasu do czasu. 20. Które z poniższych stwierdzeń najlepiej do ciebie pasuje? a) zazwyczaj prawidłowo zapisujesz słowa i liczby, b) czasami mylisz litery i cyfry lub zapisujesz niektóre słowa, litery i cyfry w odwrotnej kolejności lub od tyłu. 21 Co bardziej do ciebie pasuje? a) wymawiasz słowa poprawnie i we właściwym porządku. b) czasami mieszasz słowa w zdaniu lub wypowiadasz inne słowo, niż zamierzałeś; wiesz jednak, co chcesz powiedzieć. 22. Zwykle: a) rozmawiając z kimś, trzymasz się tematu, b) zmieniasz temat i zaczynasz mówić o czymś innym, co wydaje ci się z nim związane. 23. Zazwyczaj: a) robisz plany i trzymasz się ich, b) decydujesz o wszystkim w ostatniej chwili, płyniesz z prądem lub robisz w danym momencie to, na co masz ochotę. 24. Zazwyczaj interesują cię: a) projekty artystyczne, w których masz stosować się do ściśle określonych sposobów postępowania lub szczegółowych instrukcji, b) projekty artystyczne, które dają ci wolność tworzenia tego, czego chcesz. 25. Zwykle: a) grasz na instrumencie lub śpiewasz, odczytując zapis muzyczny lub korzystając z tego, czego nauczyłeś się od innych, b) tworzysz swoją własną muzykę, melodie i piosenki. 19

20 26. Lubisz: a) sporty, które mają ściśle określone przepisy i reguły, b) sporty, które umożliwiają ci swobodne zachowanie bez przestrzegania sztywnych reguł. 27. Zwykle: a) pracujesz systematycznie, krok po kroku, aż osiągniesz zamierzony cel, b) najpierw widzisz cały obraz lub efekt końcowy, a następnie cofasz się i przepracowujesz kolejne etapy prowadzące do jego osiągnięcia. 28. Które z poniższych stwierdzeń najlepiej do ciebie pasuje? a) myślisz o faktach i wydarzeniach, które rzeczywiście miały miejsce, b) myślisz w sposób imaginatywny i kreatywny o tym, co mogłoby się zdarzyć lub powstać w przyszłości. 29. Poznajesz rzeczy: a) ucząc się od świata, innych ludzi lub czytając, b) intuicyjnie i nie potrafisz wyjaśnić, w jaki sposób się czegoś dowiedziałeś lub dlaczego coś wiesz. 30. Zwykle: a) trzymasz się faktów, b) wyobrażasz sobie to, co mogłoby się zdarzyć. 31. Zazwyczaj: a) masz poczucie czasu, b) tracisz poczucie czasu. 32. Radzisz sobie: a) słabo z odczytywaniem pozawerbalnych komunikatów, b) dobrze z odczytywaniem pozawerbalnych komunikatów. 33. Dajesz sobie lepiej radę z: a) instrukcjami werbalnymi lub pisemnymi, b) instrukcjami w formie obrazów i map. 34. Lepiej się czujesz: ; a) będąc kreatywny w stosunku do istniejących materiałów i zestawiając je w nowy sposób, b) wymyślając lub tworząc coś nowego i dotąd nie istniejącego. 20

21 35. Zwykle pracujesz nad: a) jednym projektem w danym momencie, zachowując określony porządek, b) wieloma projektami jednocześnie. 36. W jakim otoczeniu wolałbyś pracować? a) zorganizowanym, w którym panuje porządek, ktoś mówi ci, co masz robić, obowiązuje harmonogram pracy, w danym momencie wykonujesz jeden projekt, krok po kroku, systematycznie, b) niezorganizowanym, gdzie masz wolność wyboru i możesz zająć się tym, czym chcesz, gdzie możesz być do woli kreatywny i pomysłowy, trzymać swoje rzeczy w sposób, jaki ci odpowiada, wykonywać jednocześnie tyle projektów, ile ci się podoba, bez podporządkowywania się harmonogramowi. 21

22 Klucz do interpretacji wyników Policz l punkt za każdą odpowiedź "a" i zapisz sumę:... Policz l punkt za każdą odpowiedź "b" i zapisz sumę:... Policz l punkt za każdą odpowiedź "a i b" i zapisz sumę:... Jeśli uzyskałeś najwięcej punktów w kategorii "a", wykazujesz tendencję do posługiwania się głównie lewą półkulą mózgową. Jeśli uzyskałeś najwięcej punktów w kategorii "b", wykazujesz tendencję do posługiwania się głównie prawą półkulą mózgową. Jeśli uzyskałeś najwięcej punktów w kategorii "a i b", wykazujesz tendencję do posługiwania się w zintegrowany sposób obiema półkulami mózgowymi. Jeśli uzyskałeś prawie tę samą liczbę punktów w kategorii "a" oraz kategorii "b" (nie biorąc pod uwagę kategorii "a i b"), wówczas masz tendencję do posługiwania się każdą z półkul mózgowych do różnych funkcji (dominacja zmienna). Jeśli różnica punktów między kategoriami "a" oraz "b" wynosi l lub 2, wówczas masz tendencję do posługiwania się raz jedną, raz drugą półkulą mózgową, przy czym jedną z nich faworyzujesz. MOJE PREFERENCJE DOTYCZĄCE PÓŁKUL MÓZGOWYCH:... (Do wyboru masz: dominująca lewa, dominującą prawa, zintegrowane posługiwanie się obiema, dominacja zmienna, dominacja zmienna z faworyzowaniem prawej, dominacja zmienna z faworyzowaniem lewej). MÓJ STYL UCZENIA SIĘ (wyniki I oraz II testu).. 22

23 Opis wyników WZROKOWCY Z DOMINUJĄCĄ LEWĄ PÓŁKULĄ: Szybkie uczenie się poprzez czytanie, odbieranie informacji wzrokowych w postaci języka (liter, słów, liczb), przedstawionych w sposób jasny i systematyczny. Muszą dobrze widzieć wykładowcę. Ucząc się języka muszą widzieć dane słowo, jego definicję oraz otrzymać wskazówki dotyczące jego wymowy. Ucząc się matematyki czytają instrukcje opisujące krok po kroku sposób rozwiązania problemu, zwykle dokładni w obliczeniach. Szybkie czytanie przychodzi im bez trudu, muszą wizualizować słowa i szczegóły. Zapamiętują wizualnie szczegóły w pojawiającym się porządku i bez trudu przypominają sobie przeczytany materiał, szybko wyszukują potrzebne informacje poprzez kartkowanie książki po wstępnym przeglądzie. Pisanie muszą mieć sporządzony plan wypracowania, dokładny konspekt, przemyślaną konstrukcję. Muzyka mogą uczyć się przy muzyce i bez, hałas, muzyka, rozmowy nie rozpraszają ich. Otoczenie rozprasza ich bałagan i źle zorganizowany materiał do uczenia się. WZROKOWCY Z DOMINUJĄCĄ PRAWĄ PÓŁKULĄ: Szybkie uczenie się poprzez odbieranie informacji wzrokowych z pomocy wizualnych, graficznych i ilustracji, prezentowanych w atrakcyjnej formie kolorystycznej, w oryginalnych kształtach, wzorach, pisanych artystyczną czcionką. W czasie wykładu muszą dobrze widzieć wykładowcę, który musi dać im do oglądania ilustracje, wykresy, diagramy. Trudno im zrozumieć o czym mówi, jeżeli opisy nie zawierają odniesień do kolorów, wymiarów czy kształtów. Łatwiej im rozwiązać problemy matematyczne, jeśli towarzyszy im jako przykład zdjęcie lub rysunek realnego obiektu. Szybkie czytanie muszą zamieniać tekst w sekwencję obrazów, tak aby mogli widzieć w głowie, to co czytają. Dzięki temu w sposób zdecydowany wzrasta ich poziom zrozumienia, mają kłopot ze zrozumieniem słów nie niosących żadnych skojarzeń wizualnych, muszą usprawniać technikę wizualizowania wszystkiego, nawet abstrakcyjnych słów. Pisanie Najlepiej jak sporządzą mapę umysłową tekstu, którą przed przystąpieniem do pracy wykorzystują jako plan całości. Gdy tylko ujrzą ogólny obraz całości, związki między poszczególnymi częściami nabierają sensu. Po wyrobieniu sobie obrazu całości muszą szybko zabrać się do pracy. Korzystanie z mapy umysłowej, przerysowywanie jej, pomaga wzrokowcom z dominującą prawą półkulą zobaczyć to, co należy umieścić w tekście. 23

24 Muzyka mogą uczyć się przy muzyce i bez, hałas, muzyka, rozmowy nie rozpraszają ich. Otoczenie rozprasza ich bałagan i materiał do uczenia się pozbawiony bodźców wizualnych (kolorowych, przestrzennych, ładnych plastycznie). SŁUCHOWCY Z DOMINUJĄCĄ LEWĄ PÓŁKULĄ: Szybkie uczenie się uczenie się poprzez słuchanie i mówienie w trakcie uczenia się (nagrywanie i odsłuchiwanie tekstu, mówienie go własnymi słowami). Dobrze zapamiętują wykład i ustne prezentacje, dyskusje. Materiał powinien być usystematyzowany, podany krok po kroku. W uczeniu się matematyki muszą przedyskutować cały problem po kolei, wysłuchać werbalnych wyjaśnień każdego z aspektów. Szybkie czytanie nie powinni eliminować subwokalizacji (wypowiadania słów w głowie), dla wzmocnienia zapamiętywania warto by powtarzali słowa kluczowe głośno, powinni robić często przerwy w czasie czytania i nauki. Do lepszego zrozumienia tekstu (szczególnie gdy autor przeskakuje od jednej myśli do drugiej). Powinni zadawać sobie pytania, by stworzyć sobie rodzaj planu tego co czytają. Pisanie muszą sporządzić plan pracy jednocześnie dyskutując o każdej z jego części. Po napisaniu tekstu powinni odczytać na głos kolejne punkty z listy kontrolnej, oceniając jego jakość, warto przeczytać cały tekst na głos, by przekonać się, że zawarte są w nim wszystkie elementy wymienione w liście. Muzyka mają trudności z koncentracją i uczeniem się gdy w tle słychać muzykę. Otoczenie rozprasza ich hałas i wszystkie bodźce słuchowe, potrzebują zupełnej ciszy, by czytać lub studiować (warto mieć stopery). SŁUCHOWCY Z DOMINUJĄCĄ PRAWĄ PÓŁKULĄ: Szybkie uczenie się poprzez słuchanie, szczególnie ważne jest by bodźce słuchowe były silne sensorycznie, podane z ładnym akcentem, miłym głosem, lepiej zapamiętują słowa gdy skojarzone są z muzyką, rymem i rytmem, poezją, stukaniem, naśladowanie głosów, gdy są powiązane z filmem czy demonstracjami na żywo, gdy zamieniają słowa w ruchome obrazy filmowe, z efektami dźwiękowymi, wyimaginowaną muzyką i odgrywaniem list dialogowych. W nauce matematyki powinni patrzeć na liczby i starać się je zobaczyć w sposób globalny, problem wraz z towarzyszącym mu materiałem graficznym, przykładami z życia codziennego i odpowiedziami, a następnie przedyskutować cały problem. Zdarza się, że popełniają błędy w obliczeniach, zamieniają sekwencję cyfr w liczbie. W czasie pisania, mówienia czy czytania mają tendencję do szybkiego przechodzenia do sedna sprawy i często opuszczają nieistotne ich 24

25 zdaniem, abstrakcyjne słowa, przestawiają słowa i litery, odczytują kilka pierwszych liter i intuicyjnie starają się domyślić jego dalszego ciągu. Mogą mieć kiepski słuch językowy, potrzebują czasami kilkukrotnego, powolnego powtórzenia wskazówek. Szybkie czytanie - powinni robić koniecznie przegląd całości tekstu, co pozwoli dopasować szczegóły do całości, nie powinni eliminować subwokalizacji (wypowiadania słów w głowie). Dla wzmocnienia zapamiętywania warto by powtarzali słowa kluczowe głośno, mają tendencję do pomijania szczegółów, specyficznych faktów dotyczących dat, kolejności zdarzeń, dobrze chwytają sens całości. Techniki wizualizacyjne podnoszą zrozumienie i zapamiętywanie drobnych szczegółów, powinni rozmawiać o tym co przeczytali. Pisanie powinni zrobić mapę umysłową, jednocześnie jednak omawiając na głos każdą z jej części. Po napisaniu tekstu odczytać na głos kolejne punkty z listy kontrolnej, oceniając jego jakość. Przeczytać cały tekst na głos, by przekonać się, że zawarte są w nim wszystkie elementy. Muzyka może pojawić się w czasie sesji uczenia się, ale jako jedyny bodziec słuchowy (nagrany wykład). Otoczenie łatwo rozpraszają ich dźwięki, mogą w danej chwili mieć uaktywniony tylko jeden bodziec słuchowy. DOTYKOWCY Z DOMINUJĄCĄ LEWĄ PÓŁKULĄ: Szybkie uczenie się poprzez wykonywanie czynności wymagających posługiwania się dłońmi i palcami, zapisują to co widzą i słyszą. Dzięki temu mogą uczyć się w sposób sekwencyjny, notują i to wystarcza do przetwarzania i zapamiętywania informacji, zapamiętują kolejność sporządzonych notatek. W nauce matematyki muszą zapisywać liczby i cały problem po kolei, krok po kroku, zapisywać pisemne instrukcje i wskazówki dotyczące wykonania danego zadania, wykonywać rękami manipulacje towarzyszące pisemnym instrukcjom i skojarzyć problem z emocjami. Szybkie czytanie powinni wyobrazić sobie to, co dzieje się w czytanym tekście, czuć to, co opisują słowa i co czują postacie, lepiej sobie radzą z tekstem, gdzie temat jest opisany krok po kroku, w sposób jasny i logiczny. Pisanie powinni zaplanować tekst, sporządzając mapę umysłowa, kolorową, pełną symboli wymyślonych przez siebie, budzących pozytywne emocje. Muzyka mogą uczyć się przy muzyce, którą lubią, spokojnej i łagodnej, relaksującej. Otoczenie spokojne, skąd widać ładny widok, wygodne i przyjazne, pozytywnie mobilizujące. 25

26 DOTYKOWCY Z DOMINUJĄCĄ PRAWĄ PÓŁKULĄ: Szybkie uczenie się poprzez wykonywanie czynności wymagających posługiwania się dłońmi, palcami i angażujące uczucia. W czasie nauki powinni szkicować i wykonywać rysunki, ilustracje, diagramy, mapy kolorowe i artystyczne. Pojmują lepiej gdy materiał jest przedstawiony w postaci globalnego obrazu całości. Gdy mają za dużo szczegółów, gubią się. Gdy nie mogą manipulować, powinni wizualizować samego siebie wykonującego zadanie dłońmi. W nauce matematyki powinni zapisywać liczby i cały problem wraz z odpowiedziami, wykonując rysunki lub szkice dla zilustrowania problem, wykonywać rękami manipulacje towarzyszące pisemnym instrukcjom, zapisywać kilka przykładów tego samego rodzaju problemu wraz z odpowiedziami, by zrozumieć leżącą u ich podstaw zasadę lub schemat. Szybkie czytanie muszą poczuć przesłanie tekstu lub zidentyfikować się na poziomie emocjonalnym z tematem czy też jakąś postacią. Potrafią przekartkować książkę i szybko odnaleźć potrzebną informację bez czytania całej książki, często pomijając detale, by od razu przejść do sedna sprawy. Pisanie - muszą najpierw zaplanować tekst, sporządzając mapę umysłową i wpisując w jej oczka poszczególne tematy, podtematy i przykłady, skojarzyć tekst z własnymi emocjami. Podkreślać lub wyróżniać kolorem te części, które trzeba przerobić, warto też przepisać mapę, uzupełniając o brakujące elementy. Muzyka nie rozprasza, ale tylko taka, którą lubią, ma uspokajający i relaksujący wpływ. Minimalizuje smutne i negatywne uczucia, podnosi na duchu oraz zwiększa gotowość do uczenia się. Otoczenie spokojne, wygodne i przyjazne, pozytywnie mobilizujące, bez negatywnych komunikatów werbalnych i pozawerbalnych ze strony otoczenia. KINESTETYK Z DOMINUJĄCĄ LEWĄ PÓŁKULĄ: Szybkie uczenie się gdy podchodzą do tematu w sposób zorganizowany i systematyczny krok po kroku oraz angażują swoje ciało i mięśnie, zorientowani na język, potrafią opisywać to, co robią. Najbardziej uważni i skupieni gdy znajdują się w ruchu (całe ciało), wtedy zrelaksowani i odprężeni (bezruch jest stresujący). W nauce matematyki powinni odtwarzać fizyczne problemy, krok po kroku, wykorzystując konkretne, zaczerpnięte z życia przykłady w grach, podczas symulacji lub odgrywania ról oraz rozmawiając na ten temat. Powinni stojąc zapisywać duże liczby na tablicy lub planszy oraz dyskutować o problemie, omawiając po kolei jego aspekty. W nagrodę za rozwiązanie każdego problemu powinni mieć możliwość wykonywania czynności związanych ze sportem, grami, ćwiczeniami fizycznymi i ruchowymi, by przez cały czas być w ruchu. 26

27 Szybkie czytanie uwielbiają zwyciężanie, zdobywanie rekordów, stawianie czoła wyzwaniom. Zorientowani na cel, powinni zaangażować się aktywnie w to co czytają, albo fizycznie odgrywając tekst, albo wyobrazić sobie siebie wykonujących opisywane w nim czynności, albo zamieniać słowa kręcąc film akcji. Powinni stawiać sobie wyraźne cele czytania to ich motywuje. Pisanie na planszy lub tablicy powinni sporządzić plan pracy, muszą mieć sporządzony dokładny plan wypracowania, szczegółowy konspekt, przemyślaną konstrukcję. Muszą wizualizować siebie wykonującego czynności opisane w każdej z części opowieści. Jeśli to możliwe, odegrać to, o czym chcą napisać. Warto, aby przytwierdzili na tablicy listę kontrolną, wstali i za pomocą mięśni ramion umieścił znaczek przy każdym elemencie z listy znajdującym się w tekście. Muzyka mogą czytać i uczyć się zarówno przy muzyce jak i w ciszy, poruszanie się, taniec w rytm muzyki stymuluje ich do lepszej pracy. Otoczenie potrzebują przestrzeni do poruszania się oraz wygodnego miejsca do siedzenia, na którym można się wyciągnąć i zrelaksować. KINESTETYK Z DOMINUJĄCĄ PRAWĄ PÓŁKULĄ: Szybkie uczenie się muszą utrzymywać swoje ciało i mięśnie w ruchu, wtedy lepiej się uczą i zapamiętują, przyswajają informacje w sposób intuicyjny i emocjonalny, metodą prób i błędów, prowadząc badania i eksperymenty, podążają od całości do części, lubią robić duże notatki mapowe, stojąc przy tablicy czy planszy. W nauce matematyki powinni postarać się odtwarzać fizycznie problem wraz z odpowiedziami w sposób globalny, wykorzystując konkretne, zaczerpnięte z życia przykłady. Wykonać kilka przykładów tego samego problemu wraz z odpowiedziami, tak by prawa półkula mogła zrozumieć rządzącą nim zasadę, dla zilustrowania problemu mogą manipulować dużymi obiektami. Stojąc, zapisać duże liczby na tablicy lub planszy, pracując nad rozwiązaniem problemu ćwiczyć, grać lub wykonywać jakąś czynność fizyczną, przez cały czas muszą utrzymywać ciało w ruchu. Szybkie czytanie powinni zmieniać słowa w rodzaj filmu, w którym oni sami są częścią filmu oraz wizualizować to. Muszą też znać cel czytania. Czytają z uwzględnieniem głównej idei lub globalnego obrazu całości. Są niecierpliwi gdy mają do czynienia ze zbyt dużą ilością słów, mają trudności ze zrozumieniem tekstu, gdy pytania dotyczą szczegółów, sekwencji czasowych oraz abstrakcyjnych idei, aby je zapamiętać powinni skorzystać z technik kinestetycznych. Pisanie powinni zaplanować tekst, wykonując mapę umysłową, ale powinni pisać dużymi literami na planszy i tablicy, wizualizować siebie wykonującego czynności opisane w każdej z części opowieści. Jeśli to możliwe, powinni odegrać to, o czym chcą napisać. 27

28 Muzyka mogą czytać i uczyć się zarówno przy muzyce jak i bez niej. Rytm i puls muzyki stymulują ich mięśnie do ruchu i tańca, co redukuje stres i sprzyja zwiększenia uwagi i motywacji. Otoczenie należy wyeliminować zakłócenia wywołane ruchem innych, ale muszą czuć się dobrze i swobodnie, dając mięśniom swobodę ruchów. Wykorzystanie wyników badania Wyniki kwestionariuszy na preferowane style uczenia się powinny zostać wykorzystane do bieżącej pracy opiekuna z podopiecznym oraz do wypełnienia Scenariuszy Postępowań dla rodziny oraz nauczycieli. Poniżej zaprezentowano przykładowy opis scenariusza. Lp. Zagadnienie / wyniki diagnozy Rekomendowana postawa Proponowane zachowanie Uwagi / uzasadnienie Indywidualny styl uczenia się. Dominująca półkula mózgowa: X Prawa Lewa Równowaga Preferowany system reprezentacji: X Wzrokowiec Słuchowiec Dotykowiec Kinestetyk - pracując z osobą miej zawsze na uwadze, że ona uczy się patrząc, w związku z tym kluczowe jest zwizualizowanie wszystkiego, co ma przyswoić. - stosuj zasadę od ogółu do szczegółu ; osoba musi najpierw zobaczyć cały obraz zanim zacznie rozumieć jego poszczególne elementy. - osoba musi skojarzyć słowa z obrazami w swojej głowie aby je zapamiętać; jeśli osoba czegoś nigdy nie widziała (nie ma tego w banku pamięci ) to nie będzie potrafiła zakotwiczyć słuchanych informacji; - Przekazując informacje używaj pomocy wizualnych, graficznych i ilustracji. - wspieraj obrazami wszystko, o czym mówisz, - używaj słów: zapatrz, wyobraź sobie, spójrz, zauważ itp. - Zadbaj o to, aby osoba zawsze widziała twoją twarz jak do niej mówisz. - stosuj technikę mapa myśli do pracy z tą osobą, - dbaj o porządek w trakcie uczenia się; każdy bodziec wizualny odwraca uwagę tej osoby. - każdy z nas ma inny styl przyswajania informacji i nim instynktownie się posługuj w relacji z innymi; poznaj swój styl nauki aby nabyć świadomości, jak zwykle przetwarzasz, informacje; może się okazać, iż jest on sprzeczny z potrzebami ucznia/dziecka 28

29 Obszar 2: INDYWIDUALNY TYP MOTYWACYJNY Motywacja to siła napędowa popychająca do działania. Jest kluczowym elementem w wyznaczaniu i osiąganiu celów. Bez niej człowiek posiadający nawet bardzo duży potencjał nie byłby w stanie wykorzystać go w działaniu 4. Motywacja wywołuje, kontroluje i podtrzymuje zachowania skierowane na pewien cel. Na przykład głód motywuje do jedzenia, a nauka jest motywowana chęcią zdobycia wiedzy. Motywacja jest w zasadzie powiązana z emocją i może być skierowana na osiągnięcie dobrostanu psychicznego, zminimalizowaniu bólu fizycznego, zmaksymalizowanie przyjemności. Może też pochodzić od potrzeb fizycznych takich jak jedzenie, spanie, odpoczynek i reprodukcja. Składa się ona z następujących elementów 5 : D Dążenia (Drives) Dążenia to wewnętrzna siła, która mobilizuje do działania. N Potrzeby (Needs) Potrzeby to podstawowe wymagania, które muszą zostać spełnione, aby dana osoba mogła się realizować. A Nagrody (Awards) Nagrody to preferowane wynagrodzenie, którego oczekujemy za realizację zadania - materialny, psychologiczny, duchowy lub płatniczy środek za dobre wyniki. Istnieją 4 zasady motywacji, które warto wziąć pod uwagę wykonując poniższe ćwiczenie z podopiecznym: Wszyscy są zmotywowani lecz każdy motywuje się inaczej Każda osoba, od chwili poczęcia, zostaje wyposażona w wyjątkowy i niepowtarzalny typ motywacyjny Rzeczy, które inspirują i emocjonują jeden typ motywacyjny, mogą zniechęcić inny. To, co motywuje jedną osobę, może demotywować inną. O typach motywacyjnych nie można mówić w kategoriach lepszy-gorszy 4 Słownik Psychologii Norbert Sillamy Wyd książnica T. Lowe, Zmotywuj się!, Poznań

30 INDYWIDUALNY TYP MOTYWACYJNY TEST POZWAJĄCY USTALIĆ INDYWIDUALNY TYP MOTYWACYJNY Opis: Analiza DNA motywacyjnego 6 pozwala ocenić specyfikę warunków motywacji danego beneficjenta, zdiagnozować jego potrzeby, indywidualne mechanizmy motywacji, odpowiadające mu nagrody oraz dążenia. Cel: Diagnoza ambicji oraz dążeń danej osoby Określenie potrzeb beneficjenta niezbędnych do wykonania zadania Odkrycie preferowanego wynagrodzenia, nagrody za podjęcie działania Forma pracy: Część 1: Rozmowa w oparciu o listę pytań Część 2: Kwestionariusz Potrzebne materiały: Część 1. Lista pytań, klucz odpowiedzi, opisy poszczególnych typów DNA motywacyjnego Część 2. Kopia kwestionariusza, klucz odpowiedzi, opisy poszczególnych typów DNA motywacyjnego Czas trwania: około 1, 5 godz. (łącznie) Wskazówki dla prowadzącego: Część 1. Test trzech pytań: 1. Poproś beneficjenta o odpowiedzi na pytania. 2. Przeprowadźcie rozmowę na temat preferencji beneficjenta. 3. Przeanalizuj odpowiedzi beneficjenta. Należy pamiętać, że wzorce osiągnięć mogą się różnić od miejsca i okoliczności. To, co motywuje człowieka w jednym środowisku może się zmieniać, zależnie od tego, czy przebywa on w domu, pracy, z przyjaciółmi, czy w szkole. Motywacyjne preferencje mogą również ulegać zmianie wraz z wiekiem, rozmaitymi zmianami i przewartościowaniami. 4. Zapisz wnioski. 6 T. Lowe, Zmotywuj się!, Poznań 2010, str.26 30

31 Część 2. Kwestionariusz: 1. Poproś osobę poddawaną diagnozie o zaznaczenie jednej odpowiedzi na każde z pytań kwestionariusza. Daj na to tyle czasu, ile potrzebne jest beneficjentowi. 2. Wraz z beneficjentem przenieś odpowiedzi zgodnie z zaleceniem: Należy przenieść uzyskane punkty do odpowiednich szeregów. Następnie należy zliczyć punkty i wpisać wynik do całkowitego szeregu. 3. Odczytaj powstały w ten sposób ciąg liter składający się na typ motywacyjny DNA beneficjenta, zgodnie z poleceniem: Do linijki na dole należy wpisać oznaczenie słupka, w którym masz wyższą liczbę punktów. Będą to litery (kolejno): K lub W, S lub Z, W lub Z, w zależności od tego, w którym słupku była największa liczba punktów. 4. Przeanalizuj wraz z beneficjentem opis Jego typu motywacyjnego DNA oraz wyciągnijcie wspólnie wnioski. Tabela do analizy wniosków zamieszczona jest na końcu dokumentu. Jeśli podopieczny nie jest w stanie samodzielnie wypełnić kwestionariusza proponuje się, by opiekun czytał na głos pytania i odpowiedzi. Warto zadawać dodatkowe pytania pozwalające lepiej wyobrazić sobie sytuacje opisane w teście. Terapeuta może znać odpowiedzi na poszczególne pytania lepiej niż sam podopieczny. Obserwuje go przecież nieustannie i ma świadomość jego naturalnych predyspozycji. Proponuje się korzystanie z tej wiedzy i dzielenie się nią z podopiecznym, przy czym zakładając, że najpierw osoba badana dokona wysiłku samooceny. 31

32 DNA MOTYWACYJNE MATERIAŁ DLA BADANEGO Część 1. Test Trzech Pytań DNA: 1. Lubisz rywalizację, czy raczej wolisz współpracować? 2. Wolisz stabilizację, czy zmiany? 3. Co dałoby Ci większe poczucie własnej wartości w pracy: szczere uznanie bez nagrody finansowej, czy same pieniądze bez pochwał? Część 2. Kwestionariusz 1. Jestem osobą a) przyjazną, oddaną, szukającą zażyłości w stosunkach z innymi b) nastawioną na osiąganie wyznaczonych celów, chcącą się wyróżniać 2. Jestem osobą a) spontaniczną i lubiącą ryzyko b) metodyczną i ostrożną 3. Bliższe jest mi stwierdzenie a) chcę być nagradzany za świetną pracę b) to co robię, czego się uczę musi być dla mnie ważne 4. Czasem sprawiam wrażenie a) osoby niezbyt pewnej siebie b) zbyt pewnej siebie 5. Lubię żyć a) szybko, intensywnie i z pasją b) stabilnie, powoli, w spokoju. 6. Wolę uznanie a) publicznie od osobistego b) osobiste od publicznego 7. Jestem a) ostrożny i staram się przewidywać różne sytuacje, by móc się przygotować b) kreatywny i w nagłych wypadkach potrafię improwizować. 32

33 8. W sytuacji, kiedy trzeba wykonać zadanie grupowe. a) lubię przewodzić b) wolę, gdy przewodzi ktoś inny 9. Bardziej pasuje do mnie stwierdzenie a) chcę mieć dobrze płatny i prestiżowy zawód b) jestem skłonny poświęcić nagrody finansowe i prestiż dla pracy w której się będę dobrze czuł i spełniał 10. Ogólnie jestem a) zrelaksowany, otwarty, miły b) ambitny, wymagający, asertywny i pewny siebie 11. Życie na wysokiej stopie a) jest dla mnie bardzo ważne b) nie jest dla mnie aż tak ważne 12. Jestem człowiekiem a) koncentrującym się na tym, co robię i zdyscyplinowanym b) impulsywnym i śmiałym 13. Gdy zastanawiam się nad przyszłością a) mam na nią świadomy wpływ, to ja sprawiam, że sprawy mają taki a nie inny obrót b) wyznaję zasadę co będzie, to będzie 14. Gdy należy skoncentrować się na detalach / szczegółach: a) odczuwam dyskomfort, nie lubię tego b) cieszę się, że mogę się tym zająć 15. Ważniejsze dla mnie jest raczej a) pozostawienie po sobie dorobku na rzecz innych / ludzkości b) gromadzenie bogactwa i zdobycie szacunku 16. Wolę a) pasować do grupy, niż się wyróżniać b) wyróżniać się, niż pasować do grupy 17. Bardziej zależy mi na a) stabilności i spokoju umysłu b) stawianiu sobie nowych wyzwań 33

34 18. Kiedy zastanawiam się nad podjęciem pracy w przyszłości, najważniejsze są dla mnie a) pensja i dodatki b) jej charakter, czym się będę zajmował 19. W sytuacji problematycznej a) kwestionuję istniejący stan rzeczy i wprowadzam zmiany b) pocieszam i uspokajam ludzi 20. To, co myślą o mnie inni jest dla mnie a) bardzo ważne b) nieistotne, ważne że jestem szczery wobec siebie 21. Moja mocna strona to a) dostarczanie nowych pomysłów i angażowanie w nie ludzi b) wprowadzanie idei i dopilnowywanie procedur 34

35 Klucz do interpretacji wyników Część 1. Pytanie 1. Osoby lubiące rywalizować cechuje, dążenie do wydajności (Wydajni). Mają tendencję do większego zorientowania na powierzone im zadanie. Osoby chętne do współpracy dążą do kontaktów z innymi (Kontaktowi), są zorientowani raczej na innych ludzi. Pytanie 2. Osoby preferujące warunki stałe mają potrzebę stabilizacji (Stabilni) - pragnienie konsekwencji i ustalonego porządku. Osoby wolące zmiany charakteryzują się potrzebą zmian (Zmienni). Stymulują ich nowe doświadczenia, a zmiany dodają energii. Pytanie 3. Osoby wybierające uznanie cechuje system nagród wewnętrznych (Wewnętrzni), charakteryzujący się poczuciem akceptacji i chęcią bycia potrzebnym. Osoby wybierające nagrody finansowe bez pochwał cechuje system nagród zewnętrznych (Zewnętrzni), charakteryzują się orientacją na wyniki. Część 2. Zlicz uzyskane punkty w poszczególnych kolumnach. Kontaktowy Wydajny Stabilny Zmienny Wewnętrzny Zewnętrzny 1a 1b 2b 2a 3b 3a 4a 4b 5b 5a 6b 6a 8b 8a 7a 7b 9b 9a 10a 10b 12a 12b 11b 11a 13b 13a 14b 14a 15a 15b 16a 16b 17a 17b 18b 18a 19b 19a 21b 21a 20a 20b suma: suma: Suma: Suma: Suma: Suma: Wynik. Wpisz w poniższe miejsca pierwszą literę wyrazu oznaczającego cechę przy której uzyskałeś największą liczę punktów. Jeśli w którejś parze uzyskałeś taką samą liczbę punktów dla obu cech, przeczytaj opis danej cechy znajdujący się we wstępie do ćwiczenia i wybierz jedną z nich. Wynik: K (Kontaktowy) czy W (Wydajny): S (Stabilny) czy Z (Zmienny): W (Wewnętrzny) czy Z (Zewnętrzny):

36 Opis wyników WSW Dyrektor Wydajny Stabilizacja Nagrody Wewnętrzne Dyrektorzy: osoby myślące strategicznie, realizujący plany i grafiki, dostrzegają szczegóły, są praktyczni i odpowiedzialni, konkretni, nastawieni na wykonywanie zadań, chcą być szczerze docenieni Dyrektorów motywują: wolność od niepotrzebnych ograniczeń, możliwość zarządzania własnym czasem, uznanie kolegów, możliwość rozwoju, jasna struktura, sprecyzowane pozytywne uwagi. Dyrektorów demotywują: niejasne cele, leniwi współpracownicy, myślenie grupowe, brak możliwości samodzielnego zarządzania czasem i poszukiwania rozwiązać. Jak realizować cele Dyrektora: - wyznaczaj cele konkretne i ambitne - wyzwania dodają energii, - kiedy to możliwe rywalizuj o kwestie istotne, - konsekwencja i odpowiedzialność pomogą w realizacji celu, - ustal plan, metoda małych kroków, - korzystanie z kalendarzy i arkuszy kalkulacyjnych pomogą w planowaniu. WZW Wizjoner Wydajność, Zmiany Nagrody Wewnętrzne Wizjonerzy: osoby wytrwałe energiczne, pewne siebie, mają potencjał przywódczy, szybko reagują w kryzysie, myślą kreatynie, inspirujący, lubią pracować nad kilkoma rzeczami jednocześnie, dobrze radzą sobie z rozważaniem alternatyw, są dalekowzroczni i pomysłowi, lubią zmiany, dobrze pracują pod presją, są elastyczni i zwrotni, z pewnością siebie zdobywają nową wiedzę, lubią wyzwania i możliwości, chcą być innowacyjni, pragną pracy ważnej/sensownej. Wizjonerów motywuje: inspirujące środowisko, nowe pomysły, szacunek współpracowników, uznanie za pracę, poczucie misji. Wizjonerów demotywuje: sztywna struktura, monotonny plan zajęć, opóźnienia, detale i biurokracja. Jak realizować cele Wizjonerów: - miej możliwość wyboru, zrób listę 15 sposobów działania - przeanalizuj ją i czerp z każdego pomysłu, -stwórz konkretny plan, jeśli coś się nie sprawdza nie brnij w to - poszukaj czegoś bardziej ekscytującego, -szczegółowo opisz dlaczego cel jest dla Ciebie ważny, jak i kto na nim skorzysta? 36

37 WSZ Wódz Wydajność Stabilizacja Nagrody Zewnętrzne Wodzowie: osoby posiadające silne pragnienie osiągania wyników i dokładności, zdecydowane, nieugięte, niezależne, pracujący wydajnie bez nadzoru, szybko podejmują decyzje, lubią znać wszystkie fakty, lubią władzę, chętnie realizują własne plany, są dobrymi organizatorami, z łatwością ustalają zasady i procedury; metodycznie dążą do celów dających znaczne nagrody. Wodzów motywują: niezależność, publiczne uznanie, szczególne przywileje, wolność od zbędnej kontroli, samodzielność, czas do namysłu, uzansie ich szczególnych umiejętności i osiągnięć. Wodzów demotywują: sztywność poglądów, silna kontrola, nieefektywne systemy i ludzie. Jak realizować cele Wodza: - do motywacji niezbędna jest konsekwencja, lepiej zrobić coś niewielkiego, ale codziennie, niż codziennie zaczynać od nowa - jasno określ swój cel, podziel go na części i ustal terminy realizacji, - od samego początku przyznawaj sobie nagrody za zrealizowane elementy pracy, WZZ: Mistrz Wydajność Zmiany Nagrody zewnętrzne Mistrzowie: osoby lubiące wyzwania, lubią wygrywać, są czarujący i entuzjastyczni, umieją przekonywać do swoich racji, są naturalnymi liderami, lubią być w centrum uwagi, potrafią współpracować przedstawiając własne pomysły, są ujmujący i charyzmatyczni, doprowadzają rzeczy do końca nawet wobec znaczących przeszkód, trudności dodatkowo motywują, decyzje podejmują szybko, nie są zbyt cierpliwi w stosunku do innych, rzetelni negocjatorzy, skłonni do kompromisu w celu ukończenia zadania. Mistrzów motywują: ambitne zadania, możliwość podejmowania decyzji, opłacalność, wolność od nadzoru i kontroli, możliwość awansu, wyznaczone terminy, skalkulowane ryzyko, popularność. Mistrzów demotywuje: ścisła kontrola, przewlekłe analizy, brak konstruktywnych działań. Jak realizować cele Mistrza: - lubisz mieć dużą ilość zadań, ustal priorytety, - zaznacz konkretne godziny pracy, - motywuje Cię współzawodnictwo i nagrody, - przebieg zadań musi sprawiać Ci przyjemność 37

38 KSW Opiekun Kontakty Stabilizacja Nagrody Wewnętrzne Opiekunowie to osoby: praktyczne, godne zaufania i lojalne, dbają o pracowników i szczegóły przedsięwzięć, są urodzonymi przełożonymi, lubią pomagać innym, odnosić sukcesy i walczyć o słabsze jednostki, mają metodyczne podejście do pracy, lubią znać fakty przed rozpoczęciem działania, szanują zwierzchników i zasady, umieją zachować procedury jednocześnie troszcząc się o ludzi, lubią jasne cele i sumiennie do nich dążą, najważniejsza jest nagroda psychologiczna - praca jest ważna i dobra dla innych. Opiekunów motywują: fakty i informacje, szacunek kolegów, szczera wdzięczność, prywatne uznanie, inspirujące środowisko, jasne cele, czas na planowanie, poczucie wagi wykonywanych zadań. Opiekunów demotywują: brak stabilizacji, zabieranie czasu wolnego / przeznaczonego dla rodziny, dostrzegana nierówność, nagłe zmiany. Jak realizować cele Opiekunów: - aspiracje muszą być realistyczne, realne cele i ramy czasowe, - bądź dla siebie wyrozumiały, nie oczekuj perfekcyjności lecz systematycznych postępów, - zaangażuj innych, pozwól sobie pomóc, pracuj grupowo KZW Sojusznik Kontakty Zmiany Nagrody Wewnętrzne Sojusznicy to osoby: troskliwe, kreatywne, pielęgnujący związki z ludźmi, cieszący się życiem, towarzyskie, lubiane, przedsiębiorcze, pomysłowe, potrafią pójść na kompromis, dobrze pracujące w zespole, potrafią odnaleźć talent w innych, łączą troskę o innych z rozwojem osobistym, problemy traktują praktycznie i indywidualnie; znajdują rozwiązania, gdzie wszyscy mogą być wygrani; pragną wnieść pozytywny wkład do społeczeństwa, są lojalnymi partnerami, kochają przygody. Sojuszników motywuje: szczere uznanie, możliwość rozwoju, towarzystwo innych, nowe doświadczenia i inspiracje. Sojuszników demotywują: izolacja, sztywne grafiki, napięte terminy, tłumienie kreatywności, dezaprobata i konflikty. Jak realizować cele Sojusznika: - współpracuj z partnerami, ustal wspólne cele, - przejmuj odpowiedzialność, zastosuj metodę małych kroków, ucz się konsekwencji, - zastanów się dlaczego Twój cel jest ważny? 38

39 KSZ Udoskonalacz Kontakty Stabilizacja Nagrody Zewnętrzne Udoskonalacze to osoby: myślące systematycznie, precyzyjne, myślące całościowo nie pomijając szczegółów, są sumienni i zdyscyplinowani, wspierają i szanują innych, nastawieni na rodzinę, ze zdefiniowanym poczuciem dobra i zła, lojalni, preferujący demokratyczny styl zarządzania, wymagający od innych postępowania według zasad, podejmują przemyślane decyzje i dbają w tym o innych. Udoskonalacza motywuje: dostateczna ilość czasu i informacji, kompetentni członkowie zespołu, uznanie szefów, szczególne przywileje, wolność od kontroli, szczery szacunek. Udoskonalacza demotywują: napięte terminy, zbyt duży zespół, nagłe zmiany, zabieranie czasu wolnego, dostrzegana nierówność. Jak realizować cele Udoskonalacza: - poszukaj mentora, proś o rady - poszukaj najlepszej drogi do celu po uprzednim zastanowieniu, - nagradzaj się za wykonanie zadania na czas. KZZ Badacz Kontakty Zmiany Nagrody Zewnętrzne Badacze to osoby: energiczne, podejmujące spontaniczne decyzje, lubiące przygody, spostrzegawcze, wnikliwe, rozumiejące intencje innych, ciepłe, taktowne, są dobrymi psychologami, zachęcają i doceniają innych, kreatywnie rozwiązują problemy, znajdują nietypowe rozwiązania w kryzysie, są zwolennikami współpracy i zachęcają do niej innych, cenią pracowitość i pragną zarazem przyjemności i satysfakcji płynącej z pracy, lubią zawody związane z nauką i poznawaniem ludzi. Badaczy motywują: inspirujące znajomości, możliwość rozwoju osobistego i awansu, swobodny wybór sposoby wykonywania zadań, szacunek i dobre wynagrodzenie, premie. Badaczy demotywują: rutyna, biurokracja, odizolowanie, dezaprobata, tłumienie kreatywności. Jak realizować cele badacza: - zorganizują sobie zespól, baw się w grupie wspólnym zadaniem - musisz mieć możliwość wyboru, zawsze rozważaj kilka opcji, - cały czas się nagradzaj, świętuj często nawet małe sukcesy. 39

40 Wykorzystanie wyników badania Wyniki kwestionariuszy na indywidualny typ motywacyjny powinny zostać wykorzystane do bieżącej pracy opiekuna z podopiecznym oraz do wypełnienia Scenariuszy Postępowań dla rodziny oraz nauczycieli. Poniżej zaprezentowano przykładowy opis scenariusza. Lp. Zagadnienie / wyniki diagnozy Rekomendowana postawa Proponowane zachowanie Uwagi / uzasadnienie Indywidualny typ motywacyjny. Dążenia: X Kontakty Wydajność Potrzeby: X Stabilizacji Zmian Nagrody: X Wewnętrzne Zewnętrzne - pracując z osobą miej zawsze na uwadze, że motywuje ją prywatne uznanie oraz inspirujące środowisko pracy, - konkretyzuj cele, stawiaj jasne wyzwania oraz zapewnij czas na planowanie, - osoba musi znać wagę wykonywanego przez siebie zadania, istotna będzie dla niej potencjalna reakcja innych np. w postaci szczerej wdzięczności, - pozwól tej osobie pracować grupowo, zapewnij możliwość kontaktu z innymi i troski o nich. - proponuj często pracę grupową. -chwal postępy danej osoby, wskazuj np. na poprawę jakości kontaktu z innymi - uświadamiaj osobie znaczenie celu, wskazuj na możliwość wykorzystania jego efektów na rzecz innych, - Zadbaj o wspierające i inspirujące otoczenia pracy. - każdego z nas motywują inne aspekty danego zadania; poznaj swój indywidualny typ motywacyjny aby nabyć świadomości, jakie nagrody są dla ciebie ważne, jakie masz oczekiwania co do warunków pracy oraz jak odnosisz swoje wyniki do pracy innych. 40

41 Obszar 3: STYL RADZENIA SOBIE Z KONFLIKTAMI Zarządzanie konfliktami polega na aktywnym oddziaływaniu na konflikt, a w szczególności na rozpoznaniu sytuacji przedkonfliktowej i konfliktowej, wyborze i stosowaniu właściwej strategii opanowywania konfliktu oraz stymulowania konstruktywnych form współzawodnictwa. Do destrukcyjnych skutków konfliktu można zaliczyć: stres, poczucie zagrożenia (dezaprobata społeczna), negatywne emocje, agresja, złość, nienawiść, wycofanie z relacji, pogorszenie relacji i komunikacji, odejścia ludzi z jakiejś grupy a także podział, rozbicie, likwidację grupy. Do pozytywnych skutków konfliktu zalicza się: wzrost energii, wzrost motywacji, wzrost zaufania, poczucie sprawiedliwości, krystalizacja celu, wzrost wiedzy o możliwościach rozwiązań, ujawnienie nieprawidłowości i niesprawności, wyzwalanie współzawodnictwa 7. Sposoby rozwiązania konfliktu: 1. UNIKANIE odstąpienie od współpracy z osobą konfliktogenną. To styl typowy dla osób, dla których samo napięcie emocjonalne i frustracja spowodowana konfliktem jest na tyle silne, że wolą wycofać się one z konfliktu, niż podjąć próby jego konstruktywnego rozwiązania. Może być również podyktowane przeświadczeniem, że konflikt sam w sobie jest złem, że jest zbędny i poniżający. 2. ULEGANIE to metoda rozwiązywania konfliktów, polegająca na wykorzystaniu przez silniejszego swojej pozycji. Ten styl, najogólniej mówiąc, polega na postępowaniu zgodnym z interesem strony przeciwnej. Postępują tak osoby, które nastawione są przede wszystkim na podtrzymanie dobrych relacji z innymi, nawet kosztem rezygnacji ze swoich potrzeb. 3. RYWALIZACJA strona konfliktu zmusza do ustąpienia przeciwnika, przeciągając na swoją stronę osoby dotychczas w konflikt niezaangażowane. Styl ten charakteryzuje się tym, że aby osiągnąć swój cel strona konfliktu wkłada bardzo dużo energii i używa wielu środków, nie rezygnuje również z manipulacji czyli instrumentalnego traktowania innych ludzi. 4. KOMPROMIS - to postępowanie umożliwiające częściowe zaspokojenie interesów obu stron. Każdy jednak coś traci, a coś zyskuje. Kompromis warto wziąć pod uwagę, gdy interesy są mniej ważne, niż dobre wzajemne stosunki lub niezbędne jest szybkie rozwiązanie problemu. 5. WSPÓŁPRACA - ten styl wynika z założenia, że zawsze można znaleźć rozwiązanie, które usatysfakcjonuje obie strony konfliktu. Jest to jeden z najbardziej efektywnych stylów rozwiązywania konfliktu. Szczególnie użyteczny w sytuacjach, kiedy obie strony mają odmienne cele, powoduje że łatwo odkryć rzeczywistą przyczynę sporu, a jest nią najczęściej 7 Antoszkiewicz D. Jan, Pawlak Zbigniew: Techniki menedżerskie skuteczne zarządzanie firmą. Warszawa, Poltext,

42 błędna komunikacja lub jej brak. Strony wspólnym wysiłkiem znajdują rozwiązania usuwające przyczyny konfliktu. Integracja jest możliwa zwłaszcza wówczas, gdy pomiędzy stronami istnieją stałe kontakty ułatwiające ich wzajemne zrozumienie się. Ta metoda wiąże się z wolą zaakceptowania celów drugiej strony konfliktu, bez rezygnacji z własnych. Istnieje tu założenie, że zawsze można znaleźć rozwiązanie, które w pełni usatysfakcjonuje obie strony konfliktu, choć niekoniecznie muszą wiązać się z tym jednakowe ustępstwa stron 8. PREFEROWANY STYL RADZENIA SOBIE Z RÓŻNICAMI / KONFLIKTAMI. Opis: Test pozwala określić preferowany styl radzenia sobie z konfliktami. Diagnozuje on, jak dana osoba przeważnie zachowuje się w sytuacji spornej. Cel: Określenie indywidualnego sposobu radzenia sobie z konfliktami. Uchwycenie różnorodności celów i interesów. Wstęp do zdiagnozowania stopnia: dyrektywności, uległości, asertywności. Forma pracy: Część 1: Kwestionariusz określający preferencje postępowania w sytuacjach konfliktowych. Potrzebne materiały: Kopia kwestionariusza, klucz odpowiedzi, opisy poszczególnych typów. Przebieg ćwiczenia: 1. Poproś podopiecznego o przeczytanie poniższych stwierdzeń z kwestionariusza. 2. Przy konkretnych stwierdzeniach powinien on napisać TAK jeśli najczęściej tak właśnie postępuje w sytuacjach społecznych, a NIE jeśli takie zachowanie jest mu obce lub nie wie o co chodzi. Jeśli opisane poniżej zachowania występują u niego raczej rzadko powinien napisać również NIE. 3. Diagnostyczne (czyli oznaczające występowanie skłonności do danego stylu rozwiązywania konfliktu) są tylko odpowiedzi TAK. Nie bierzemy zatem w ogóle pod uwagę odpowiedzi NIE. 4. Tendencje do preferowania danego stylu ustal poprzez obliczenie ilości odpowiedzi TAK w pytaniach charakteryzujących dany styl. Odczytaj opisy stylów. Czas: około 1,5 godz. 8 S. Chełpa, T. Witkowski, Psychologia konfliktów. Warszawa

43 KWESTIONARIUSZ STYLE ROZWIĄZYWANIA KONFLIKTÓW - MATERIAŁ DLA BADANEGO Instrukcja: Masz okazję poznać własny styl rozwiązywania konfliktów. Aby to zrobić przeczytaj uważnie podane niżej twierdzenia i przy każdym stwierdzeniu napisz TAK jeśli najczęściej tak właśnie postępujesz w sytuacjach społecznych, a NIE jeśli takie zachowanie jest Ci obce lub nie wiesz o co chodzi. Jeśli opisane poniżej zachowania występują u Ciebie raczej rzadko także napisz NIE Staram się unikać konfliktów, bo nie lubię się denerwować. TAK NIE 2. W konfliktowych sytuacjach zwykle ustępuję. 3. Dążę do takich rozstrzygnięć konfliktu, z których wszyscy są zadowoleni. 4. Zazwyczaj twardo walczę o swoje. 5. Często podporządkowuję się innym ludziom. 6. Wycofuję się z trudnych sytuacji. 7. Umiem współpracować także z ludźmi, którzy mają odmienne zdanie. 8. Dążę do ugody, nawet, wtedy kiedy ogarnia mnie wściekłość. 9. Zwykle staram się udowodnić ludziom, że mam rację. 10. Często ulegam, żeby nie prowokować nasilenia konfliktu. 11. Kiedy inni się kłócą, najczęściej siedzę cicho. 12. Bardzo lubię wygrywać w konfliktach 13. W sytuacjach konfliktowych aktywnie dążę do kompromisu. 14. Ustępuję, gdy widzę, że inni też to czynią. 15. Jako osoba mądrzejsza ustępuję tym mniej dojrzałym. 16. Współpracuję z ludźmi, bo jestem zdania, ze to najlepszy sposób na rozwiązanie konfliktu. 17. Eliminuję konflikty przez poszukiwanie rozwiązań, satysfakcjonujących obie strony. 18. Uciekam od trudnych sytuacji, bo za dużo mnie to kosztuje (koszt emocjonalny). 19. Lubię ostre starcia. 20. Rzadko otwarcie wypowiadam własne zdanie. 21. Okazuję czasem pokorę. 22. Wspólnie z partnerem (partnerką) staram się znaleźć najlepsze wyjście z konfliktowej sytuacji. 23. Walczę, bo uważam, że inaczej inni mnie zniszczą. 24. Z agresją ludzi zwykle radzę sobie przez znalezienie płaszczyzny porozumienia. 25. Umiem ulegać. 9 Opracowanie: Małgorzata Sitarczyk, Według H. Hamer, Rozwój umiejętności społecznych, Przewodnik dla nauczyciela, Warszawa 1999, s

44 Klucz do interpretacji wyników Diagnostyczne (czyli oznaczające występowanie skłonności do danego stylu rozwiązywania konfliktu) są tylko odpowiedzi TAK. Nie bierzemy zatem w ogóle pod uwagę odpowiedzi NIE. Tendencje do preferowania danego stylu obliczamy poprzez obliczenie ilości odpowiedzi TAK w pytaniach charakteryzujących dany styl. Poniżej podano, które pytania są diagnostyczne dla danego stylu: WSPÓŁPRACA: ilość odpowiedzi TAK w pytaniach: 3,7,16,17,22 KOMPROMIS: ilość odpowiedzi TAK w pytaniach: 2,8,13,14,24 WALKA: ilość odpowiedzi TAK w pytaniach: 4,9,12,19,23 UNIKANIE: : ilość odpowiedzi TAK w pytaniach: 1,6,11,18,20 ULEGANIE: ilość odpowiedzi TAK w pytaniach: 5,10,15,21,25. Należy teraz policzyć ile razy podkreśliłeś(-łaś) TAK przy poszczególnych stylach rozwiązywania konfliktów. Wynik od 0 do 3 jest przypadkowy i nie wskazuje na wyraźne preferowanie danego stylu. Wynik 4 5 punktów oznacza skłonność do stosowania tego stylu rozwiązywania konfliktów. MÓJ DOMINUJĄCY STYL ROZWIĄZYWANIA KONFLIKTÓW. Kolejny często prezentowany przeze mnie styl rozwiązywania konfliktów:.. Rozwinięciem interpretacji stylu rozwiązywania konfliktów jest preferowany Wzór Zachowań Interpersonalnych (kolejne ćwiczenie) 44

45 Opis wyników WSPÓŁPRACA Styl ten, wskazuje na entuzjazm do działania w grupie i związanych z tym wyzwań. Osoba nastawiona na współpracę dobrze rozumie istotę podziału obowiązków oraz uwzględniania przy tym indywidualnych preferencji. Osoba ta w sytuacjach konfliktowych przejmuje rolę mediatora. Rozumie ona, że każdy ma swoje racje, jednak najważniejszy jest wspólny cel i szukanie kompromisu, na rzecz efektywnej pracy. KOMPROMIS Styl ten, wskazuje na chęć uzyskiwania zgodności oraz porozumienia w grupie. Osoby dążące do kompromisu zwykle uznają wyższość celów i priorytetów większości nad własnymi. W sytuacjach konfliktowych są spolegliwe i uległe. Najważniejsze dla nich jest porozumienie i szybkie dojście do uzgodnień, które zadowolą obie zwaśnione strony. WALKA Styl ten, wskazuje na skłonność do narzucania własnego zdania innym. Może to zarówno prowokować, jak i zaogniać konflikty. W sytuacjach spornych, osoby takie krytykują i oceniają innych, mogą blokować rozwiązania, które nie będą im odpowiadać. Są typem buntowników i wojowników. UNIKANIE Styl ten, wskazuje na brak entuzjazmu do zadań zespołowych i przebywania w grupie. Unikają one konfrontacji, która może wywołać konflikt. Gdy dojdzie do zatargu, zdecydowanie ustępują. By zapobiec ich totalnemu wycofaniu z grupy, należy okazywać im wsparcie i stymulować pozytywnymi bodźcami. ULEGANIE Styl ten, wskazuje na uznawanie autorytetu innych. Osoby takie nie wdają się w spory, by nie prowokować konfliktów. Mogą one bardzo szybko przyjmować zdanie innych za ogólnie obowiązujące. W sytuacjach konfliktowych okazują pokorę i z powodu poczucia niższości ich pozycji, ustępują. W takiej postawie upatrują dojrzałego zachowania. 45

46 Wykorzystanie wyników badania Wyniki kwestionariuszy na preferowany styl rozwiązywania konfliktów powinny zostać wykorzystane do bieżącej pracy opiekuna z podopiecznym oraz do wypełnienia Scenariuszy Postępowań dla rodziny oraz nauczycieli. Poniżej zaprezentowano przykładowy opis scenariusza. Styl ten, wskazuje na brak entuzjazmu do zadań zespołowych i przebywania w grupie. Unikają one konfrontacji, która może wywołać konflikt. Gdy dojdzie do zatargu, zdecydowanie ustępują. By zapobiec ich totalnemu wycofaniu z grupy, należy okazywać im wsparcie i stymulować pozytywnymi bodźcami. Lp. Zagadnienie / wyniki diagnozy Rekomendowana postawa Proponowane zachowanie - zachęcaj wszystkich członków grupy do wypowiedzi, bez wzajemnego oceniania, - rozwijaj potencjał tkwiący w pracy indywidualnej tej osoby oraz prezentacji wyników tej pracy na forum zespołu, - wyznaczaj konkretne zadania każdemu członkowi grupy i pytaj o ich efekty, - rozmawiaj z tą osobą o atmosferze w grupie oraz o jej obawach i niepokojach, - uwrażliwiaj innych na troskę o mniej zaangażowanych członków. Uwagi / uzasadnienie - każdy z nas ma indywidualny styl radzenia sobie z sytuacjami konfliktowymi; świadomość typowych dla siebie sposobów może uwrażliwić na innych oraz wytworzyć nowe konstruktywne zachowania Preferowany styl radzenia sobie z różnicami / konfliktami. Współpraca Kompromis Walka X Unikanie Uleganie - pracując z osobą miej zawsze na uwadze, że nie jest dla niej komfortowa praca w grupie i potrzebuje ona zachęcających bodźców. - unikaj namawiania takiej osoby do konfrontowania jej opinii ze zdaniem innych, gdyż może to być dla niej wyjątkowo trudne, - okazuj tej osobie wsparcie, zadbaj, by miała możliwość się wypowiedzieć, - poznaj obawy danej osoby przed pracą w grupie i staraj się nie dopuszczać do jej totalnego wycofania. 46

47 Obszar 4: WZORY ZACHOWAŃ INTERPERSONALNYCH Poza komunikacją werbalną i niewerbalną nasze relacje z otoczeniem kształtuje sposób w jaki się zachowujemy. Biorąc pod uwagę te kryteria możemy wyróżnić cztery główne typy zachowań: agresywne, asertywne, manipulacyjne i uległe. Typ agresywny osiąga cel za każdą cenę. Zachowuje się w ten sposób gdyż chce zwrócić na siebie uwagę. W skutek tego zakochania jest skłócony z otoczeniem. Osoby o postawie agresywnej charakteryzuje brak pewności siebie i niska samoocena. Okazują innym brak szacunku i lekceważenie. Są skoncentrowane na sobie, nie interesują się uczuciami i myślami innych. Często się złoszczą, obwiniają innych za swoje niepowodzenia. Nie umieją słuchać ani komunikować swoich własnych potrzeb. Ignorują reakcje otoczenia na własne zachowania. Mają przeświadczenie: Ja jestem OK, ty nie jesteś OK. Typ asertywny broni swoich praw i respektuje prawa innych ludzi. Zachowuje się w ten sposób bo szanuje siebie i innych ludzi. Skutkiem jest zadowolenie z własnego postępowania. Osoby asertywne charakteryzuje: pewność siebie i wysoka samoocena, poczucie szacunku dla siebie oraz umiejętność wyrażania szacunku w stosunku do innych. Biorą one odpowiedzialność za siebie i za własne czyny. Mają wysoko rozwiniętą samoocenę. Są świadome własnych uczuć oraz uczuć innych, ich zachowania są uczciwe i bezpośrednie. Posiadają umiejętność słuchania innych i wczuwania się w ich problemy. Chcą znać relacje otoczenia na własne zachowanie oraz na wszystko, co w danym momencie się dzieje. Zachowanie asertywne to umiejętność, dzięki której ludzie otwarcie wyrażają swoje myśli, preferencje, uczucia, przekonania, poglądy, wartości, bez odczuwania wewnętrznego dyskomfortu i nie lekceważąc rozmówców. W sytuacjach konfliktowych, umiejętności asertywne pozwalają osiągnąć kompromis, bez poświęcania własnej godności i rezygnacji z uznanych wartości. Ludzie asertywni potrafią powiedzieć nie" bez wyrzutów sumienia, złości czy lęku. Być asertywnym - znaczy domagać się swoich lub czyichś praw lub występować w ich obronie, nie ograniczając przy tym praw kogoś innego (Ja jestem OK i ty jesteś OK). Teoria asertywności oparta jest na przekonaniu, że każda osoba posiada pewne podstawowe prawa. Typ manipulacyjny narzuca innym własne zasady. Charakteryzuje się niską samooceną i brakiem pewności siebie. Często nie ma szacunku do samego siebie, a co za tym idzie - także do innych. Osoby te są podejrzliwe i nieuczciwe. Unikają szczerych wypowiedzi. Ich postawa: Ja nie jestem OK i ty nie jesteś OK. U ludzi o postawie uległej / biernej występują uczucia negatywne dotyczące własnej osoby i postępowania. Bardzo często mają oni poczucie niższości. Chętnie oddają innym kontrolę nad sytuacją, otoczeniem, nawet sobą. W trudnych chwilach czują się winni bez powodu. Ich głównym problemem jest szybkie wycofywanie się po napotkaniu nawet niewielkich przeszkód. Nie umieją dostrzec swoich dobrych stron, mają niską samoocenę. Ich postawa wobec świata: Ja nie jestem OK, ty jesteś OK. 47

48 Jeśli dokładnie przyjrzymy się tym postawom, to mamy szansę rozpoznać w nich nasze skłonności do jednego z typów. Możemy świadomie podjąć decyzję zmiany postawy na taką, która odpowiadałaby nam najbardziej. Możemy założyć, że znakomita większość ludzi chciałaby prezentować postawę: Ja jestem OK i ty jesteś OK, ponieważ przynosi ona najmniej konfliktów z otoczeniem i daje największą satysfakcję z życia. Możemy do niej dojść poprzez zwiększanie wiary w siebie i swoje możliwość 10. WZORY ZACHOWAŃ INTERPERSONALNYCH Opis: Test pozwala określić wzór zachowania w sytuacji pracy grupowej nad wspólnym celem. Określa on stopień dominacji oraz uspołecznienia. Cel: Określenie typowych zachowań beneficjenta w sytuacji współpracy z grupą. Diagnoza stopnia uspołecznienia beneficjenta. Zbadanie skłonności do dominacji i uległości beneficjenta. Forma pracy: Część 1: Kwestionariusz określający preferencje postępowania w sytuacjach konfliktowych. Potrzebne materiały: Karta określająca typowe zachowania interpersonalne, klucz odpowiedzi, opisy poszczególnych typów. Przebieg: 1. Wydrukuj dwie tabele ze słowami opisującymi zachowanie i potnij je tak, aby na jednej karteczce było jedno słowo. Terapeuta bierze jeden zestaw słów a podopieczny drugi. 2. Poproś badanego o wybranie 5 pasujących do niego słów. Zrób to samo w między czasie (tak, aby podopieczny nie widział twoich wskazań). 3. Pokażcie sobie wzajemnie wybrane kartki i omówcie różnice. Uzgodnijcie wspólnie 5 czasowników najlepiej opisujących zachowanie podopiecznego. 4. Zaznaczcie wybrane słowa w macierzy (karta interpretacji wyników). 5. Określcie, która z ćwiartek macierzy jest dominująca, jeśli chodzi o typowe zachowania badanego. 6. Omówcie opis typu, przyporządkowanego do danej ćwiartki w macierzy. Czas trwania: około 1,5 godz. 10 Maria Król-Fijewska: Trening asertywności. Wyd. 1. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia i Trzeźwości, Polskie Towarzystwo Psychologiczne,

49 WZORY ZACHOWAŃ INTERPERSONALNYCH - MATERIAŁY DLA BADANEGO. Lista czynności ułożona jest według dwóch czynników: dominacji i uspołecznienia. Każdy z wymienionych czasowników opisuje niektóre sposoby zachowania wobec innych. Zadaniem Twoim jest wczucie się w swoje zachowania w kontaktach z ludźmi i wybór pięciu czasowników, które najpełniej opisują Twoje zachowanie Opracowane na podstawie materiału Małgorzaty Sitarczyk, Diagnoza oparta na zasobach, Fundacja Inicjatyw Menadżerskich,

50 Niskie Uspołecznienie Wysokie Uspołecznienie PRZYJAZNY ŚWIAT Klucz do interpretacji wyników Wysoka dominacja Niska dominacja radzę (doradzam) uzgadniam rządzę rozpoczynam kieruję zgadzam się porozumiewam się asystuję współdziałam wymuszam akceptuję analizuję krytykuję nie zgadzam się osądzam buntuję się ustępuję unikam rezygnuję odchodzę wycofuję się Opis wyników 1. Wysokie Uspołecznienie i Wysoka Dominacja. Osoby o przewadze cech z tej ćwiartki są inicjatorami przedsięwzięć. Chętnie podejmują się kierowania grupą, ale wysoki uspołecznienie karze im zarządzać w sposób uwzględniający cechy i preferencje członków zespołu. Taka osoba jako lider: ustala i konsultuje cele, wykorzystuje preferencje i uzdolnienia uczestników działań dla pełnego wykorzystania zasobów, dba o relacje. 2. Wysokie Uspołecznienie i Niska Dominacja. Osoby o przewadze cech z tej ćwiartki chętnie współdziałają lub asystują przy realizacji zadań. Są skłonne do kompromisów i akceptują, gdy plan nie idzie po ich myśli. Istotna jest dla nich wzajemna komunikacja i szukanie rozwiązań. Zdarza im się narzucać swoje zdanie, jeśli nie mogą dojść do porozumienia z większością. 3. Niskie Uspołecznienie i Niska Dominacja. Osoby o przewadze cech z tej ćwiartki są uległe i szybko tracą motywację. Wymagają dodatkowych bodźców, które pozwolą im pozostać przy realizacji zadania. W sytuacja konfliktowych zdecydowanie ustępują. Gdy zabraknie im wsparcia, szybko wycofują się i rezygnują z kontaktu z zespołem. Raczej unikają zadań grupowych. 4. Niskie Uspołecznienie i Wysoka Dominacja. Osoby o przewadze cech z tej ćwiartki mają dyrektywny styl zarządzania. Analizują one twarde dane i na tej podstawie oceniają działania innych, często poddając je krytyce. Jeśli z czymś się nie zgadzają, nie wyrażają na to zgody i buntują się, niezależnie od reakcji reszty zespołu. 50

51 Wykorzystanie wyników badania Wyniki kwestionariuszy na wzory zachowań interpersonalnych powinny zostać wykorzystane do bieżącej pracy opiekuna z podopiecznym oraz do wypełnienia Scenariuszy Postępowań dla rodziny oraz nauczycieli. Poniżej zaprezentowano przykładowy opis scenariusza. Lp. Zagadnienie / wyniki diagnozy Rekomendowana postawa Proponowane zachowanie Uwagi / uzasadnienie Wzory Zachowań Interpersonalnych. Wysokie Uspołecznie nie i Wysoka Dominacja. Wysokie Uspołecznie nie i Niska Dominacja. Niskie Uspołecznie nie i Niska Dominacja. Niskie Uspołecznie nie i Wysoka Dominacja. - pracując z osobą miej zawsze na uwadze, że ma ona skłonność do operowania twardymi danymi i surowej ich weryfikacji, - bierz pod uwagę, że taka osoba zaangażuje się, gdy zgadza się z istotą zadania. - bierz pod uwagę możliwość buntu, lecz motywuj do dalszej pracy w zespole, - uwrażliwiaj daną osobę na potrzeby innych oraz konieczność współdziałania, zachęcaj do odkrywania cech wspólnych z pozostałymi członkami oraz tych zasobów u innych, które są warte uznania. - jasno wyznaczaj cel, upewniaj się, czy został on zrozumiany i zaakceptowany przez wszystkich, - argumentuj używając twardych i obiektywnych danych, - tłumacz istotę zadania oraz akcentuj wymierne korzyści, - pytaj o to, co zespół może osiągnąć jedynie połączonymi siłami, - zachęcaj do dawania uznania innym, - pytaj o sytuację pożądaną oraz warunki osiągnięcia tego celu. - każdy z nas ma inny posługuje się innym wzorem zachowań interpersonalny ch; odkrycie własnych skłonności do konkretnych zachowań w grupie pozwala rozwijać wizję korzyści płynących ze współdziałania oraz buduje większy szacunek dla innych członków grupy. 51

52 Obszar 5: RODZAJE INTELIGENCJI Inteligencją to zdolność odpowiedniego reagowania na nowe sytuacje oraz wyciągania wniosków z przeszłości. 12 Najnowsze badania na temat pomiarów inteligencji wykazują, że dotychczas mięliśmy zbyt zawężone myślenie o tej cesze poszczególnych osób. Otóż do niedawna psycholodzy zadawali pytanie: Czy jesteś inteligentny. Ten tok myślenia zmienił Howard Gardner, który w książce Frames of Mind (Ramy Umysłu) przedstawia teorię inteligencji wielorakich, zadając pytanie: Jaki jest twój typ inteligencji? Poniżej zostały wymienione poszczególne typy inteligencji występujące u różnych osób. Zastosowanie tych kategorii zdolności umysłowych ludzi pozwala lepiej zrozumieć sposoby ich działania. Rodzaje inteligencji: Językowa, Wizualna, Muzyczna, Fizyczna, Logiczno - Matematyczna, Interpersonalna, Intrapersonalna Argumenty Gardnera na słuszność teorii: inteligencja wyraża się językiem symboli (każdy człowiek inaczej używa i postrzega symbole oraz słowa), każda inteligencja ma własną specyfikę rozwoju (polemika z teorią stałego IQ, jako cechą stałą i przyrodzoną - inteligencja zmienia się i rozwija przez cały okres życia), poziom danego typu inteligencji może ulegać obniżeniu na skutek urazów (uszkodzenie konkretnych struktur mózgu skutkuje obniżeniem konkretnej inteligencji - uzasadnienie biologiczne) Oczywiście ludzie mogą dysponować więcej niż jednym typem inteligencji. Zwykle dany rodzaj dominuje i jest wspierany innymi. W rozwoju osobistym należy dbać o dobre warunki korzystania z preferowanych przez daną osobę typów inteligencji oraz zachęcać ją do poznawania nowych obszarów swojego intelektu. 12 T. Armstrong, 7 Rodzajów Inteligencji 52

53 RODZAJE INTELIGENCJI Opis: Narzędzie pozwala zdiagnozować poszczególne typy inteligencji występujące u różnych osób. Zastosowanie tych kategorii zdolności umysłowych ludzi pozwala lepiej zrozumieć sposoby ich działania. Cel: Określenie prezentowanego przez beneficjenta dominującego typu inteligencji. Diagnoza obszarów rozwoju w zakresie typów inteligencji. Forma pracy: Kwestionariusz określający różne typy inteligencji. Potrzebne materiały: Lista cech opisujących dany typ inteligencji z miejscami do zaznaczania X, kopia kwestionariusza dla badającego, klucz odpowiedzi, opisy poszczególnych typów. Przebieg: 1. Odczytujcie wspólnie opisy dotyczące poszczególnych typów inteligencji, jednocześnie zaznaczając znakiem X te, które najlepiej pasują do podopiecznego. 2. Zanotuj w karcie odpowiedzi typy, których opisy badany wskazywał najczęściej. Jaki jest dominujący typ inteligencji badanego? 3. Wypisz również pozostałe dominujące typy inteligencji (mogą to być np. łącznie 2 lub 3 typy). 4. Odczytaj, badanemu interpretację danego typu. Pytaj, w jaki sposób podopieczny może lepiej wykorzystać swój typ inteligencji. Czas trwania: około 1,5 godz. 53

54 RODZAJE INTELIGENCJI - MATERIAŁ DLA BADANEGO Polecenie: Poniższe stwierdzenia dotyczą poszczególnych typów inteligencji. Zastanów się nad ich prawdziwością. Przy tych, które pasują do Ciebie wpisz znak X. Zastanów się, który typ inteligencji jest Twoim dominującym typem? 54

55 55

56 56

57 Klucz do interpretacji wyników Po określeniu przez beneficjenta jego preferencji wskazujących na konkretny typ inteligencji, zastanówcie się wspólnie, który zestaw proponowanych sposobów myślenia / działania (tzn. który typ inteligencji) najbardziej pasuje do badanego. Ponieważ mogą wystąpić np. 2 lub 3 dominujące typy, nie poprzestawajcie na określeniu jednego. 1. Zlicz liczbę stawianych w poszczególnych wskaźnikach typów znaków X 2. Uzgodnij z podopiecznym, które typy inteligencji u niego dominują. 3. Wpisz w poniższą tabelkę dominujące typy, na podstawie opinii beneficjenta oraz wyników testu. Dominujący u mnie Typ Inteligencji to: Kolejny przeważający Typ, to: Dominuje u mnie również: Czytając opisy wyników zapytaj podopiecznego, w jaki sposób mógłby bardziej wykorzystywać swoje mocne strony wynikające z dominujących typów inteligencji. Opis wyników Inteligencja Językowa Twoją mocną stroną są słowa. Potrafisz dobrze tłumaczyć i opowiadać. Lubisz brać udział w dyskusji. Przyjemność sprawiają ci gry z użyciem słów typu Scrable, gdzie masz możliwość popisania się bogatym słownictwem. Czytasz dużo książek i gazet. Możesz rozwijać tę inteligencję poprzez dalszą lekturę oraz świadome zwiększanie zasobu słownictwa. Innym sposobem może być wymyślanie nowych definicji pojęć lub tworzenie poezji. 57

58 Inteligencja Wizualna Dobrze funkcjonujesz w sferze wyobrażeń i wzorów. Prawdopodobnie przenosisz wiele pomysłów na papier. Podchodzisz do wszystkiego w sposób twórczy, biorąc pod uwagę różne punkty widzenia. Łatwo ci jest sobie coś wyobrazić, w kształtach chmur zauważasz różne obrazy i historie. Chętnie posługujesz się wykresami i symbolami. Aby rozwijać Inteligencję Wizualną, możesz nauczyć się przedstawiać pewne skomplikowane koncepcje za pomocą symboli, kolorów i kształtów. Wspierać będzie cię również układanie puzzli oraz rozwiązywanie łamigłówek typu: labirynt. Inteligencja Kinestetyczna/Fizyczna Prawdopodobnie osiągasz niezłe wyniki w sporcie i masz niezłą koordynację ruchów. Przyjemność sprawiają ci czynności manualne, jak: rzeźbienie, modelowanie, czy prace ogrodnicze. Masz naturalny talent do tańca i pracy z własnym ciałem. W celu rozwijania tej inteligencji, rób wszystko, co wymaga fizycznego poznawania. Ucz się angażując do tego ruch, lub przypominając sobie konkretne czynności. Weź udział w zajęciach artystycznych lub sportowych. Inteligencja Muzyczna Jesteś wrażliwy na dźwięki, rytmy, muzykę. Wsłuchujesz się w odgłosy przyrody. Zbyt głośne i wyraziste dźwięki, mogą cię irytować. Prawdopodobnie nucisz i pogwizdujesz, nie zdając sobie z tego sprawy. Możliwe, że nauczyłeś się alfabetu poprzez piosenkę, lub grasz na jakimś instrumencie. Rozwijając Inteligencję Muzyczną, zauważ jaki typ dźwięków sprzyja twojemu uczeniu się, może właśnie potrzebujesz do tego ciszy? Zastanów się jaki typ muzyki wpływa na ciebie kojąco i redukuje różne obawy. Inteligencja Logiczna/Matematyczna Lubisz wszystko, co wiąże się liczbami, figurami geometrycznymi i analizą. Przyjemność sprawia ci rozwiązywanie nowych skomplikowanych zadań logicznych. Lubisz gry strategiczne i szachy. Lubisz szukać dowodów, zamiast przyjmować wszystko bezkrytycznie. By rozwijać ten typ inteligencji szukaj wszędzie wzorów i powiązań, nie ważne czy w konstelacji gwiazd, czy w faktach historycznych. Odłóż czasem kalkulator i oblicz coś w pamięci dla czystej przyjemności. 58

59 Inteligencja Interpersonalna Doskonale potrafisz porozumieć się z innymi i masz wielu przyjaciół. Uwielbiasz towarzystwo i lubisz być w centrum uwagi. Nie cierpisz, gdy się ciebie pomija, za to chętnie udzielasz rad i wysłuchujesz innych. Rozpoczynanie rozmów z obcymi ludźmi przychodzi ci dość łatwo. By rozwijać ten typ inteligencji, przyłącz się do jakiejś grupy o wspólnych zainteresowaniach, pomyśl też nad twoja rolą w zespole. Może stworzysz własną drużynę, skupioną wokół jakiegoś ważnego celu? Inteligencja Intrapersonalna / Introspektywna Często zastanawiasz się i zadajesz sobie pytania typu: Kim jestem? Po co żyję na tym świecie? Masz zdolność patrzenia wgłęb siebie i rozpoznajesz przeżywane wewnętrznie stany oraz emocje. Potrafisz działać w zespole, ale równie skutecznie działasz sam. Może nawet uchodzisz za samotnika. Zamiast gier zespołowych możesz woleć grę na komputerze lub sporty indywidualne typu: pływanie, czy bieganie na długie dystanse. Pragnąc rozwijać ten typ inteligencji, znajdź czas na analizowanie własnych emocji, pomyśl i nazwij towarzyszący ci nastrój. Zastanów się też co jest dla ciebie najważniejsze w życiu oraz co jest twoją prawdziwą pasją? 59

60 Wykorzystanie wyników badania Wyniki kwestionariuszy na dominujący typ inteligencji powinny zostać wykorzystane do bieżącej pracy opiekuna z podopiecznym oraz do wypełnienia Scenariuszy Postępowań dla rodziny oraz nauczycieli. Poniżej zaprezentowano przykładowy opis scenariusza. Lp. Zagadnienie / wyniki diagnozy Rekomendowana postawa - pracując z osobą miej zawsze na uwadze, że ona uczy się poprzez analizę logiczną i matematyczną, w związku z tym kluczowe jest dawanie możliwości poszukiwania wzorów i powiązać logicznych, - stosuj zasadę od szczegółu do ogółu oraz odwrotnie; pozwalaj na analizę struktury i istniejących w niej zależności. -nadawaj logiczny tok każdej wypowiedzi skierowanej do tej osoby, inspiruj ją do szukania powiązań między elementami oraz zachodzących między nimi prawidłowości. Proponowane zachowanie - używaj wielu symboli, wzorów oraz grafów przekazując konkretne treści. - wskazuj na logikę danego sposobu myślenia oraz wspieraj samodzielną analizę u ucznia, - odwołuj się do wyobraźni przestrzennej, - pozwól danej osobie poszukać dowodów na zasadność stawianej tezy, - zachęcaj do rozwiązywania skomplikowanych zadań, -stosuj modele i matryce, - dbaj o porządek w trakcie uczenia się; nadaj wszystkiemu strukturę. Uwagi / uzasadnienie - każdy z nas ma inny dominujący typ inteligencji posługujemy się nim instynktownie, lecz ich świadomość możliwa rozwinięcie wielu wyjątkowych predyspozycji oraz stanowi klucz do projektowania indywidualnych celów. Rodzaje inteligencji. Językowa Obrazów Muzyczna Fizyczna Logiczno- Matematyczna Interpersonalna Intrapersonalna. 60

61 Obszar 6: PREDYSPOZYCJE ZAWODOWE Dla każdego ważne jest, aby lubił wykonywaną pracę. Fakt ten zwiększa nasze szanse na osiągnięcie sukcesu. W diagnozie preferencji oraz predyspozycji zawodowych niezbędne jest poznanie czynności, zachowań oraz sposobów postrzegania otoczenia pomocnych w różnych zawodach i na różnych stanowiskach pracy. Preferencje, to informacje na temat stanu pożądanego przez beneficjenta. W diagnozie będą one dotyczyć preferencji zawodowych. Odpowiedzą na pytanie: Jak dana osoba pragnie wykorzystać własne zasoby i zainteresowania zgodnie z osobistymi wartościami na rynku pracy? Należy zauważyć jakie predyspozycje zawodowe ujawniają się już na etapie okresu szkolnego. W diagnozie przedstawione zostały orientacje na przedmiot potencjalnej pracy u badanego młodego człowieka. Są to orientacje na: ludzi, rzeczy i dane, czyli kolejno na prace wymagające społecznego zaangażowania, prace z użyciem konkretnych narzędzi i przedmiotów oraz generowanie, zbieranie i analiza różnego rodzaju informacji. Predyspozycje i preferencje zawodowe mają związek z poczuciem sensu i celu w życiu, czyli świadomości tego, co jest dla danej osoby w życiu najważniejsze. Taka istota dążeń człowieka daje mu energię i motywację do działania. Pozwala wyznaczać sobie ambitne cele, rozumieć czego pragnie oraz czuć się dobrze podczas pracy nad osiągnięciem spełnienia J.B. Attwood i C. Attwood, Żyj z pasją, Warszawa

62 Predyspozycje / zainteresowania. Opis: Narzędzie Test na preferencje zawodowe 14 pozwala odkryć i przeanalizować preferencje oraz zainteresowania beneficjenta w obszarze życia zawodowego. Dzięki wykonaniu testu badający może zdiagnozować nie tylko potencjalne ścieżki zawodowe beneficjenta, ale także rozpoznać obszary jego rozwoju przez analizę zasobów i motywacji do zdobycie potrzebnych kwalifikacji zawodowych. Cel. Określenie: Preferencji zawodowych beneficjenta Indywidualnych cech i predyspozycji danej osoby Obszarów, w których osoba o danych predyspozycjach i cechach może się rozwijać i kształcić Forma pracy: Praca z kwestionariuszem Potrzebne materiały: Kwestionariusz, klucz wyników, opisy poszczególnych typów określających preferencje zawodowe Czas trwania: około 40 min. Przebieg: 1. Poproś osobę poddawaną diagnozie o zaznaczenie kołkiem numerów stwierdzeń, z którymi się zgadza. 2. Wraz z beneficjentem przenieś odpowiedzi zgodnie z zaleceniem: Zapisz ilość wyborów z każdej kolumny poniżej 3. Wypisz kolejno symbole (R, B, A, S, P, K) z tych, które otrzymały największą liczbę punktów. Numer jeden w rankingu wskazuje na typ beneficjenta (stanowi pierwszą literę wyrazu określającego typ). 4. Odczytaj wraz z beneficjentem opis typu. Zwróć szczególną uwagę na to, na co zorientowany jest dany typ (informacje, rzeczy, ludzie), może to stanowić wskazówkę do wyboru konkretnego zawodu. 6. Porozmawiaj z beneficjentem o Jego preferencjach zawodowych: Czym chciałby się zajmować? Jaki jest Jego wymarzony zawód? Wyciągnijcie wspólnie wnioski. Tabela do analizy wniosków zamieszczona jest na końcu dokumentu. 14 Kwestionariusz "Moja Kariera" (źródło: na podstawie Schein, 1990). 62

63 Kwestionariusz Preferencji Zawodowych. Materiał dla badanego. Udzielenie szczerych odpowiedzi na pytania tego kwestionariusza pozwoli Ci zorientować się w jakim zawodzie będziesz najlepiej funkcjonować i odnosić sukcesy. Każdy z nas wie co lubi robić, a czego nie lubi. Przeczytaj uważnie każde zdanie, zastanów się i wpisz odpowiedź: Bardzo lubię= 4 Lubię=3 Nie wiem=2 Nie lubię=1. CZY LUBISZ? 1. naprawiać zepsute krany 22. gromadzić nagrania muzyczne 2. organizować zabawy dla dzieci 23. udzielać innym porad w różnych sprawach 3. liczyć pieniądze 24. operować liczbami: liczyć, zestawiać 4. konstruować modele 25. przygotowywać przetwory na zimę 5. opiekować się osobami chorymi, starszymi 26. opowiadać dzieciom bajki 6. pisać na komputerze 27. wypełniać formularze, ankiety, druki 7. majsterkować, remontować 28. szyć na maszynie 8. pomagać rówieśnikom w nauce 9. wprowadzać dane do komputera 29. przekonywać innych do swoich racji 30. gromadzić książki, wycinki z gazet, rachunki 10. budować coś z drewna, 31. obsługiwać różne maszyny z innych materiałów 11. organizować wycieczki 32. udzielać ludziom wskazówek 12. sprzedawać w sklepie 33. rysować plany budynków, mieszkań 13. hodować kwiaty 34. montować urządzenia techniczne 14. zajmować się zwierzętami 35. być opiekunem na koloniach 15. rysować schematy, tabele, wykresy 16. sprzątać, dbać o estetykę pomieszczeń 36. pisać pamiętniki 37. myć naczynia 17. bawić się z małymi dziećmi 38. opiekować się osobami chorymi 18. rozwiązywać krzyżówki 39. rozwiązywać zagadki matematyczne 63

64 19. pracować na działce 40. malować ściany 20. pomagać ludziom 41. uczestniczyć w spotkaniach towarzyskich 21. zapisywać swoje wydatki 42. pisać opowiadania Klucz do interpretacji wyników W poniższej tabeli przedstawione zostały numery poszczególnych stwierdzeń, z podziałem na konkretne predyspozycje (orientacja na: LUDZI, DANE, PRZEDMIOTY) 1. Przy każdym numerze wpisz ocenę, jaką przyporządkował badany stwierdzeniu o danym symbolu liczbowym. 2. Zsumuj oceny w poszczególnych kolumnach. 3. Kolumna o najwyższej sumie ocen wskazuje na co zorientowany jest beneficjent w wyborze potencjalnego zajęcia. DANE LUDZIE RZECZY-PRZEDMIOTY OGÓŁEM OGÓŁEM OGÓŁEM 64

65 Opis wyników Rzeczy (przedmioty) Osobę tę cechuje: niezależność, praktycyzm, sprawność fizyczna, przebojowość, konserwatyzm, fizyczna koordynacja, siła logiki; preferuje ona wykorzystywanie zmysłów wzroku i dotyku. Osoba ta lubi: napięcie, podejmowanie ryzyka, prace na świeżym powietrzu, konkretne problemy, pieniądze, posługiwać się narzędziami i maszynami, konstruować i projektować, dbać o estetykę, nadzorować i naprawiać. Osoba ta rozwiązuje problemy przez działanie. Proponowane zawody: Zawody wiązane z pracą na konkretnej maszynie (mechanik, konserwator, budowlaniec), Zawody kreatywne (kucharz, krawiec, fryzjer, projektant), Zawody związane z dbaniem o czystość pomieszczeń i przedmiotów. DANE (informacje) Osobę tę cechuje: łagodne usposobienie, dokładność, logika myślenia, odpowiedzialność, wykorzystuje informacje płynące z narządów zmysłów i procesów myślowych. Osoba ta lubi: porządek, zdecydowanie, bezpieczeństwo, identyfikowanie się z osobami posiadającymi władzę, wpływy, dość sztywną strukturę i hierarchię. Osoba ta rozwiązuje problemy kierując się uznanymi zasadami, regułami. Proponowane zawody: Związane z finansami (bankier, sprzedawca, księgowy) Związane z gromadzeniem oraz przetwarzaniem danych (matematyk, statystyk, prognostyk, architekt), Związane z przetwarzaniem informacji (edytor, pisarz, redaktor). LUDZIE (społeczny) Osobę tę cechuje: otwartość na kontakty z ludźmi, chęć przywództwa, zainteresowanie ludźmi, uczciwość, potrzeba wspierania, odpowiedzialność; w pracy z innymi używa uczuć, słów, idei; posiada umiejętność wczuwania się, rozumienia spraw, jest otwarta, naturalna, taktowna. Osoba ta lubi: pomagać innym, przewodzić, organizować, przekonywać, kierować, administrować. Osoba ta rozwiązuje problemy kierując się uczuciami. Proponowane zawody: Związane z pomocą ludziom i zwierzętom (opiekun osoby starszej / dziecka, animator, weterynarz) Związane z kierowaniem oraz uczeniem ( nauczyciel, duchowny, terapeuta, doradca, trener) 65

66 Wykorzystanie wyników badania Wyniki kwestionariusza na preferencje zawodowe powinny zostać wykorzystane do bieżącej pracy opiekuna z podopiecznym oraz do wypełnienia Scenariuszy Postępowań dla rodziny oraz nauczycieli. Poniżej zaprezentowano przykładowy opis scenariusza. Lp. Zagadnienie / wyniki diagnozy Rekomendowana postawa Proponowane zachowanie Uwagi / uzasadnienie Predyspozycje / zainteresowania: Ludzie Rzeczy Dane - pamiętaj, że ta osoba lubi kontakty z ludźmi i chętnie im przewodzi, daj jej możliwość pracy w grupie oraz wykazania się zdolnościami kierowniczymi,. - argumentując, odwołuj się do uczuć oraz poczucia odpowiedzialności za innych, - ta osoba lubi organizować i administrować, pozwól jej czasem na samodzielne podjęcie inicjatywy oraz daj jej odpowiedzialną rolę w grupie. -osoba ta zwykle zachowuje się taktownie i dba o atmosferę w grupie, zadbaj o jasność relacji między członkami grupy oraz wytłumacz stosunek ich zależności między sobą. - przekazując informacje odwołuj się do intuicji oraz sfery emocjonalnej, - wspieraj obrazami tę osobę dając uznanie za jej odpowiedzialność i troskę o innych, - używaj sformułowań: spróbuj go zrozumieć, masz odpowiedzialną funkcję, zatroszcz się o nich, - zadbaj o to, aby osoba miała okazję wykazać się swoimi zdolnościami przywódczymi oraz organizacyjnymi, daj jej swobodę objęcia funkcji przywódczych, - rozwijaj i doceniaj empatię tej osoby, zachęcaj do udzielania wsparcia i rad innym. - każdy z nas ma indywidualne predyspozycje i zainteresowania w obszarze potencjalnych zajęć do wykonywania; ich świadomość może pomagać w rozwijaniu pasji oraz konkretnych kompetencji, może okazać się warunkiem do uzyskania konkretnego celu zawodowego. 66

67 Obszary diagnozy dla osób w wieku powyżej 19 roku życia Beneficjenci, którzy uzyskali pełnoletniość, są potencjalnie gotowi do wejścia na rynek pracy. Nawet, jeśli podjęli naukę na uczelni wyższej, są na etapie przygotowywania się do życia zawodowego. W związku z powyższym osoby pełnoletnie zostaną zdiagnozowane w kontekście obszarów istotnych z punktu widzenia przyszłej pracy. Zestaw narzędzi pomaga uchwycić stan wyjściowy w obszarach, które mają znaczenie w kontekście życia zawodowego. Informacje uzyskane z badania posłużą w szczególności rodzinie, pośrednikom pracy i potencjalnym pracodawcom oraz zostaną ujęte we właściwych Scenariuszach Postępowań. Wyniki diagnozy zostaną wykorzystane również do Scenariuszy Postępowania dla kluczowych na tym etapie osób z otoczenia osoby chorującej: rodziców, pracowników urzędów pracy oraz potencjalnych pracodawców. Kluczowe obszary diagnozy w ujęciu graficznym Badane w diagnozie obszary pozwolą odpowiedzieć na 6 kluczowych pytań związanych z osobowością oraz wrodzonymi / wyuczonymi preferencjami pełnoletniej osoby chorej: 1. MOTYWACJA / WARTOŚCI. Jakie wartości stanowią źródło motywacji danej osoby? W jaki sposób zachęcać osobę do podejmowania wysiłku wykorzystując wiedzę o ważnych dla niej wartościach? 67

68 2. SPOSÓB MYŚLENIA. Jaki jest sposób, w jaki osoba organizuje swoje procesy myślowe? Jaki rodzaj zadań / pracy jest najodpowiedniejszy dla danej osoby (stylu myślenia)? 3. POSTAWA W RELACJACH. W jaki sposób osoba komunikuje się z innymi ludźmi? Jak wchodzi w relacje i jakich mechanizmów używa? Czy jest asertywna, uległa czy agresywna? 4. TYP TEMPERAMENTU. Jaki jest dominujący typ temperamentalny osoby? W jaki sposób najlepiej komunikować się z osobą; w jakich zadaniach będzie najbardziej efektywna; w jaki sposób zlecać jej wykonanie obowiązków; w jakim środowisku pracy będzie pracowała najsprawniej? 5. INTELIGENCJA EMOCJONALNA. Jaki jest poziom rozwinięcia poszczególnych składników EQ, czyli kompetencji osobistych i społecznych? Czy osoba potrafi odczytywać i nazywać obserwowane u innych ludzi? Co można wymagać od osoby przy danych poziomach kompetencji? 6. PREDYSPOZYCJE ZAWODOWE. Jakie są preferencje zawodowe osoby? Jaki typ pracy będzie najbardziej odpowiedni dla osoby? Na których umiejętnościach (wrodzonych lub nabytych) można budować potencjał zawodowy osoby? Dzięki wybranym narzędziom diagnozy uwaga osoby chorującej zostaje przeniesiona z problemów związanych z zaburzeniem na potencjał, jaki nosi w sobie jako człowiek. Takie rozwiązanie buduje przy okazji poczucie własnej wartości osoby chorującej. Obszar 1: MOTYWACJA/ WARTOŚCI Podstawowe pragnienia to te, które są uniwersalne, motywowane wewnętrznie, znaczące psychologicznie i można je zaspokoić jedynie na jakiś czas, zanim ujawnią się na nowo, by znów motywować zachowanie. Nie wybieramy sobie podstawowych pragnień: pojawiają się automatycznie. Ponieważ zarówno zwierzęta, jak i ludzie przejawiają podobne podstawowe pragnienia, zakłada się, że mają one korzenie genetyczne i ewolucyjne. Intensywność motywacji jest kluczem do zrozumienia osobowości z motywacyjnego punktu widzenia. Pragnienia o silnej intensywności wskazuje na potrzebę silniejszą niż przeciętna. Ludzie wykształcają w sobie pewne nawyki lub cechy osobowości, by w sposób powtarzalny zaspokajać 68

69 swoje pragnienia. Np. osoba z silną potrzebą myślenia jest skłonna poświęcać na aktywność umysłową tak wiele czasu, że wykazuje cechy intelektualisty. Pragnienia o słabej intensywności wskazują na potrzebę niższą niż przeciętna. Ludzie wykształcają swoje nawyki albo cechy osobowości, by wciąż na nowo zaspokajać te pragnienia. Np. osoba o niewielkiej potrzebie myślenia jest skłonna poświęcać na aktywność umysłową tak mało czasu, że wykazuje cechy osoby pragmatycznej, zorientowanej na działanie. Pragnienia o średniej intensywności wskazuje na przeciętną potrzebę. Potrzeby te są zaspokajane przez doświadczenia życia codziennego i nie są do tego potrzebne wyraźne nawyki czy cechy osobowości. Ludzie z przeciętnie silnymi pragnieniami niekiedy przejawiają cechy związane z silnymi, a niekiedy ze słabymi pragnieniami. Cechy osobowości a intensywność motywacji Każde z 16 podstawowych pragnień to potrzeba psychologiczna. Niewystarczające (bardzo słabe), niskie (słabe), wysokie (silne) lub nadmierne (bardzo silne) natężenie każdej potrzeby przyczynia się do rozwoju cechu osobowości wskazanych w tabeli. Jednak pragnienia o średniej intensywności nie tworzą żadnych określonych wrażeń, ponieważ taka jednostka wykazuje cechy zarówno w kategorii wysokiej, jak i niskiej intensywności. To samo podstawowe pragnienie, zależnie od tego, jak jest intensywne, może być źródłem różnych cech osobowości. Analiza Motywacyjna. 16 pragnień. 15 Opis: Analiza Motywacyjna pozwala ocenić specyfikę warunków motywacji danego beneficjenta, zdiagnozować jego potrzeby oraz indywidualne mechanizmy motywacji. Cel: Określenie podstawowych pragnień badanego. Określenie stopnia, w jakim dana potrzeba motywuje beneficjenta. Diagnoza najsilniej motywujących pragnień do realizacji. Forma pracy: 1: Kwestionariusz. 15 S. Reiss, 16 pragnień analiza motywacyjna, Wydawnictwo Pruszyoski i S-ka, Warszawa 2008, s

70 Potrzebne materiały: Część 1. Lista pytań, klucz odpowiedzi, opisy poszczególnych typów. Przebieg: 1. Poproś badanego o postawienie po 1 punkcie w przy stwierdzeniach, które jego zdaniem pasują do niego. 2. Podlicz punkty zgodnie z wytycznymi pod stwierdzeniami. 3. Wprowadź uzyskane wyniki do tabeli na końcu kwestionariusza. Czas trwania: około 1, 5 godz. KWESTIONARIUSZ DO OCENY PROFILU MOTYWACYJNEGO 16 Instrukcja: 1. Postaw po 1 punkcie w przy stwierdzeniach, które Twoim zdaniem opisują Ciebie. AKCEPTACJA Silne pragnienie akceptacji:. Jesteś wyraźnie bardziej niepewny siebie niż większość ludzi. Gorzej niż większość ludzi radzisz sobie z krytyką. Mówi się o tobie, że czasem wykonujesz swoje zadania lepiej, a czasem gorzej Słabe pragnienie akceptacji :. Jesteś pewny siebie. Mówi się o tobie, że zwykle dobrze radzisz sobie ze swoimi zdaniami. Masz podejście uda się AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA Silne pragnienie aktywności fizycznej:. Ruch i ćwiczenia fizyczne są ważne dla twojego dobrego samopoczucia. W szkole i na studiach byłeś członkiem drużyn sportowych. Sprawność jest dla ciebie bardzo ważna 16 S. Reiss, 16 pragnień analiza motywacyjna, Wydawnictwo Pruszyoski i S-ka, Warszawa 2008, s

71 Słabe pragnienie aktywności fizycznej: Jesteś uważany za osobę leniwą pod względem aktywności fizycznej. Unikasz zajęć wymagających dużego wysiłku fizycznego. Jesteś mało sprawny fizycznie CIEKAWOŚĆ Silne pragnienie ciekawości :...Jesteś uważany za osobę analityczną albo refleksyjną...twoje myśli i pomysły są dla Ciebie bardzo ważne...jesteś uważany za myśliciela Słabe pragnienie ciekawości:...jesteś uważany za osobę praktyczną...rzadko myślisz o teoriach, których nie możesz jakoś wykorzystać...szkoła Cię nudziła GROMADZENIE Silne pragnienie gromadzenia:...raczej naprawiasz stare rzeczy niż kupujesz nowe...nie lubisz niczego wyrzucać...jesteś uważany za osobę oszczędną Słabe pragnienie gromadzenia:...nie dbasz o swoje rzeczy...często przekraczasz miesięczny budżet...jesteś uważany za osobę skłonną do marnotrawstwa HONOR Silne pragnienie honoru :...Starasz się wypełniać swoje obowiązki...jesteś znany jako osoba lojalna...dotrzymujesz słowa Słabe pragnienie honoru:...byłbyś gotów kłamać, żeby nie stracić pracy...możesz nie dotrzymać wcześniejszych zobowiązań, jeżeli sytuacja się zmieni...jesteś uważany za oportunistę 71

72 IDEALIZM Silne pragnienie idealizmu:...współczujesz ludziom biednym i chorym...podziwiasz tych, którzy pracują na rzecz ludzkości albo ludzi w potrzebie...dajesz hojne datki na cele dobroczynne Słabe pragnienie idealizmu:...uważasz, że pomaganie poszkodowanym przez los nie jest Twoim obowiązkiem...na kłopoty innych ludzi reagujesz raczej obojętnością niż zaangażowaniem...rzadko oburza Cie niesprawiedliwość społeczna JEDZENIE Silne pragnienie jedzenia:...jedzenie sprawia ci wielką przyjemność...masz tendencję do nadwagi...dużo wiesz o dobrej kuchni Słabe pragnienie jedzenia:...jesteś uważany za kogoś, kto kaprysi przy jedzeniu...masz tendencję do niedowagi...rzadko zdarza Ci się z niecierpliwością czekać na posiłek KONTAKTY SPOŁECZNE Silne pragnienie kontaktów społecznych:...dobrze sobie radzisz w kontaktach towarzyskich...jesteś uważany za przyjaźnie nastawionego do ludzi...prowadzisz intensywniejsze życie towarzyskie niż większość ludzi, których znasz Słabe pragnienie kontaktów społecznych:...jesteś uważany za osobę nieprzystępną...dużo czasu spędzasz samotnie...luźnie pogawędki sprawiają ci trudność 72

73 NIEZALEŻNOŚĆ Silne pragnienie niezależności:...samodzielność jest dla ciebie bardzo ważna...jesteś uważany za uparciucha...jesteś uważany za kogoś, kto postępuje według własnego uznania Słabe pragnienie niezależności :...Cenisz emocjonalność i bliskość...jesteś konformistą bardziej niż większość ludzi...czujesz się dobrze, kiedy wiesz, że możesz liczyć na wsparcie rodziny lub małżonka (partnera) PORZĄDEK Silne pragnienie porządku :...Jesteś uważany za osobę zorganizowaną...jesteś uważany za osobę schludną...z trudnością przystosowujesz się do zmian Słabe pragnienie porządku:...jesteś uważany za osobę niezorganizowaną...lubisz czasem działać pod wpływem impulsu...często zajmujesz się kilkoma rzeczami naraz REWANŻ Silne pragnienie rewanżu:...często wdajesz się w kłótnie, dyskusję lub bójki...jesteś uważany za osobę skłonną do rywalizacji i wojowniczą...wygrywanie jest dla ciebie ważne Słabe pragnienie rewanżu :...Jesteś uważany za osobę o pokojowym nastawieniu...starasz się unikać konfrontacji...przemoc jest dla ciebie czymś odpychającym 73

74 RODZINA Silne pragnienie rodziny:...twoje dzieci są dla ciebie wszystkim...lubisz towarzystwo dzieci...poświęcasz wiele czasu swojej rodzinie Słabe pragnienie rodziny:...dzieci cię nudzą...kiedy byłeś młodym dorosłym, nie chciałeś mieć dzieci...często jesteś zbyt zajęty, żeby spędzać czas ze swoją rodziną SEKS Silne pragnienie seksu:...prawie codziennie ubierasz się elegancko...seks jest niezbędny dla twojego dobrego samopoczucia...imponują ci ludzie, którzy przyciągają wielu partnerów seksualnych Słabe pragnienie seksualnych:...rzadko uprawiasz seks (rzadziej niż raz w tygodniu)...nie jesteś pewny swojej atrakcyjności i umiejętności seksualnych...rzadko myślisz o romansach czy seksie w ciągu dnia SPOKÓJ Silne pragnienie spokoju:...często czymś się martwisz...miewasz ataki lęku...źle znosisz ból Słabe pragnienie spokoju:...jesteś uważany za kogoś, kto potrafi zachować zimną krew...masz skłonności do brawury...jesteś uważany za kogoś, kto w sytuacji niebezpieczeństwa potrafi się wykazać odwagą 74

75 STATUS Silne pragnienie statusu:...jesteś uważany za osobę przywiązaną do konwencji...zwykle kupujesz najbardziej prestiżowe rzeczy, na jakie cię stać...imponują ci ludzie bogaci Słabe pragnienie statusu:...ludzie sławni i bogaci nie robią na tobie wrażenia...nie przywiązujesz wagi do konwenansów...nie zastanawiasz się zbyt wiele nad tym, co inni o tobie myślą WŁADZA Silne pragnienie władzy :...Jesteś uważany za osobę operatywną...dążysz do przywództwa...masz skłonność do dawania innym rad, czy tego chcą, czy nie Słabe pragnienie władzy:...unikasz wyzwań...nie lubisz mówić innym, co mają robić...jesteś uważany za osobę niefrasobliwą 75

76 Klucz do interpretacji wyników A) Wstaw liczbę punktów zaznaczonych przy silnym pragnieniu (np. władzy) B) Wstaw liczbę punktów zaznaczonych przy słabym pragnieniu tego samego (np. władzy) C) Odejmij sumę z punktu A) od sumy z punktu B) [ pkt 1 pkt 2 ].. Pragnienie/ Motywacja A) Liczba punktów przy silnym pragnieniu B) Liczba punktów przy słabym pragnieniu C)= A)- B) Różnica sumy punktów A) oraz B) Wynik: AKCEPTACJA AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA CIEKAWOŚĆ GROMADZENIE HONOR IDEALIZM JEDZENIE KONTAKTY SPOŁECZNE NIEZALEŻNOŚĆ PORZĄDEK REWANŻ RODZINA SEKS SPOKÓJ STATUS WŁADZA Jeśli uzyskałeś wynik równy 2 lub 3, prawdopodobnie masz silne pragnienie (np. władzy) Jeśli uzyskałeś wynik równy -2 lub -3, prawdopodobnie masz słabe pragnienie (np. władzy) Jeśli uzyskałeś wynik -1, 0 lub 1, prawdopodobnie masz średnie pragnienie (np. władzy) 76

77 PODSTAWOWE PRAGNIENIA (MOTYWACJE) Podstawowe pragnienia to te, które są uniwersalne, motywowane wewnętrznie, znaczące psychologicznie i można je zaspokoić jedynie na jakiś czas, zanim ujawnią się na nowo, by znów motywować zachowanie. Nie wybieramy sobie podstawowych pragnień: pojawiają się automatycznie. Ponieważ zarówno zwierzęta, jak i ludzie przejawiają podobne podstawowe pragnienia, zakłada się, że mają one korzenie genetyczne i ewolucyjne. TWOJE 3 NAJSILNIEJSZE PRAGNIENIA 77

78 Opis wyników AKCEPTACJA Jeżeli motywuje cię silne pragnienie akceptacji: Jesteś mało pewny siebie, słabo radzisz sobie z krytyką, nie zauważasz części własnych predyspozycji, zwłaszcza tych niezależnych od innych osób. By się rozwijać, dbaj o wysokie poczucie własnej wartości, poznaj własne zasoby. AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA Jeżeli motywuje cię silne pragnienie aktywności fizycznej: Jesteś energiczny i zorientowany na cel, ruch fizyczny jest ważny dla twojego dobrego samopoczucia. Motywuje cię własna sprawność, czerpiesz energię do działania z ruchu. CIEKAWOŚĆ Jeżeli motywuje cię silne pragnienie ciekawości: Jesteś osobą myślącą analitycznie oraz refleksyjną. Motywują cię własne wnioski i możliwość samodzielnej analizy. Potrzebujesz czasu na zastanowienie, zanim zaczniesz działać. GROMADZENIE Jeżeli motywuje cię silne pragnienie gromadzenia: Jesteś osobą oszczędną. Motywuje cię potrzeba naprawiania i gromadzenia przedmiotów. Nie lubisz niczego wyrzucać i marnować. HONOR Jeżeli motywuje cię silne pragnienie honoru: Jesteś osobą godną zaufania. Motywuje cię poczucie obowiązku i chęć dotrzymania słowa. Pragniesz zachować lojalność innych i okazywać własną. IDEALIZM Jeżeli motywuje cię silne pragnienie idealizmu: Jesteś osobą dbającą o innych i współczującą. Motywuje cię potrzeba pracy na rzecz ludzkości lub społeczności lokalnej. Jesteś hojny, gdy datki idą na słuszny cel. JEDZENIE Jeżeli motywuje cię silne pragnienie jedzenia: Jesteś osobą dość łakomą. Motywuje cię jedzenie, sprawiające wielką przyjemność. Lubisz dużo wiedzieć o dobrej kuchni. KONTAKTY SPOŁECZNE Jeżeli motywuje cię silne pragnienie kontaktów społecznych: Jesteś przyjacielski i otwarty. Motywuje cię wyzwanie w postaci dobrych relacji z innymi oraz zdobywanie nowych znajomości. Lubisz spędzać czas w grupie przyjaciół. 78

79 NIEZALEŻNOŚĆ Jeżeli motywuje cię silne pragnienie niezależności: Jesteś osobą bardzo samodzielną i czasem upartą. Motywuje cię poczucie niezależności i samowystarczalności. Lubisz postępować według własnego zadania. PORZĄDEK Jeżeli motywuje cię silne pragnienie porządku: Jesteś osobą odpowiedzialną i poukładaną. Motywuje cię poczucie struktury, porządku oraz stałości. Nie lubisz dynamicznych zmian. REWANŻ Jeżeli motywuje cię silne pragnienie rewanżu: Jesteś osobą wojowniczą i skłonną do rywalizacji. Motywuje cię chęć walki i zwyciężania. Lubisz wdawać się w dyskusje. RODZINA Jeżeli motywuje cię silne pragnienie rodziny: Jesteś osobą odpowiedzialną za swoich bliskich. Motywuje cię chęć opieki nad najbliższymi (rodzicami, dziećmi, partnerami). Lubisz spędzać czas z rodziną. SEKS Jeżeli motywuje cię silne pragnienie seksu: Jesteś osobą zmysłową i dbającą o swój wygląd zewnętrzny. Motywuje cię własna atrakcyjność i chęć przyciągania pożądliwych spojrzeń. Lubisz być afirmowany i komplementowany. Uwielbiasz flirtować. SPOKÓJ Jeżeli motywuje cię silne pragnienie spokoju: Jesteś osobą ostrożną i bojaźliwą. By się rozwijać musisz dbać o własny komfort i poczucie bezpieczeństwo oraz odkrywać własną odwagę. Motywuje cię stabilność, bezpieczeństwo oraz troska innych. STATUS formalny Jeżeli motywuje cię silne pragnienie statusu: Jesteś osobą lubiącą formalne relacje i masz potrzebę prestiżu. Motywuje cię możliwość posiadania ważnej pozycji, bogactwa oraz zachowywanie konwenansów. WŁADZA ambitny Jeżeli motywuje cię silne pragnienie władzy: Jesteś osobą ambitną i przywódczą. Motywuje cię możliwość realizacji oczekiwań, wykazywania się własną skutecznością oraz kierowania innymi. 79

80 Poniższa tabela ilustruje poziom, jakie mogą osiągnąć poszczególne pragnienia. 80

81 Wykorzystanie wyników badania Wyniki kwestionariuszy na profil motywacyjny powinny zostać wykorzystane do bieżącej pracy opiekuna z podopiecznym oraz do wypełnienia Scenariuszy Postępowań dla rodziny oraz pracodawców/pośredników pracy. Poniżej zaprezentowano przykładowy opis scenariusza. Lp. Zagadnienie / wyniki diagnozy Rekomendowana postawa Proponowane zachowanie Uwagi / uzasadnienie Analiza motywacyjna (16 pragnień) Akceptacja Aktywność Fizyczna Ciekawość Gromadzenie Honor Idealizm Jedzenie Kontakty Społeczne Niezależność Porządek Rewanż Rodzina Seks Spokój Status Władza - pracując z osobą miej zawsze na uwadze, że liczą się dla niej kontakty z innymi oraz wielkie idee, angażuj ją w pracę nad szczytnymi celami. - tę osobę motywuje możliwość samodzielnej analizy, zadbaj o to, by miała wystarczająco czasu na wnikliwą refleksję, - osoba ta czerpie energię z pracy w grupie oraz jednoczenia sił na rzecz potrzebujących, zaproponuj jej wolontariat lub udział w kweście, a następnie promocję wyników i podobnych zachowań wśród innych osób. - pytaj o istotę celu i przyświecającej mu idei, - wspieraj możliwością pracy w grupie oraz obszarem samodzielnego kierowania zespołem, - wspólnie rozważajcie misję waszych działań oraz współpracujecie z organizacjami wspierającymi podobne idee, - Zadbaj o to, aby osoba mogła poznawać nowych ludzi oraz lokalne środowiska, - motywuj osobę za pomocą dawania szczerego uznania oraz zwiększania jej zakresu odpowiedzialności za ważne obowiązki. - każdy z nas indywidualny typ motywacji, zależny od bodźców które zachęcają do działania; świadomość własnych motywatorów pomaga utrzymać stałą aktywność oraz wybierać atrakcyjny obszar zadania. 81

82 Obszar 2: STYLE MYŚLENIA Znajomość preferowanych przez podopiecznego stylów myślenia pomaga indywidualizować proces wsparcia, tj. dostosowywać organizację zajęć, porządek przekazywanej wiedzy oraz sposoby argumentacji do różnych stylów myślenia podopiecznych, mimo iż w rzeczywistości nie ma stylów "czystych". Wyróżnia się cztery typy stylów myślenia: konkretno-sekwencyjny, konkretno-nielinearny (losowy) abstrakcyjno-sekwencyjny, abstrakcyjno-nielinearny (losowy) Konkretno-sekwencyjny styl myślenia charakteryzuje osoby konkretne i praktyczne, łatwo zapamiętujące fakty i reguły, które uczą się poprzez wykonywanie pracy, dzielonej na jasno określone etapy. Osoby o stylu myślenia konkretno-sekwencyjnym preferują pracę i naukę w cichych, odizolowanych miejscach. Styl konkretno-nielinearny charakterystyczny jest dla podopiecznych, których można określić mianem myślicieli, zdolnych do głębokiej refleksji, dla których ważny jest świat emocji. Są to najczęściej osoby o wysokiej inteligencji emocjonalnej. Uczą się przez skojarzenia myślowe najpierw widzą całość obrazu, a dopiero potem szczegóły. W uczeniu preferują pomoce wizualne. Można więc sądzić, że dla osób myślących konkretno-nielinearnie żywiołem będzie dyskusja. Uczniów kochających świat teorii i myśli abstrakcyjnej, lubiących tworzyć nowe koncepcje i analizować informacje charakteryzuje najczęściej styl myślenia abstrakcyjno-sekwencyjny. Ich ulubionym zajęciem jest czytanie. Wolą pracować sami niż w grupach, preferują zorganizowane, zaplanowane dokładnie sytuacje i struktury. Podopieczni myślący w tym stylu chętniej niż inni będą podejmowali się samodzielnej analizy przypadków. Będą też prawdopodobnie świetnie radzili sobie z realizacją indywidualnych projektów. Styl abstrakcyjno-nielinearny charakteryzuje eksperymentatorów, twardo osadzonych w rzeczywistości, ale gotowych do próbowania nowych rozwiązań. Osoby o tym stylu myślenia potrafią oglądać sprawy z wielu stron. Nie boją się zmian. Dla nich dobrym rozwiązaniem jest praca w grupowych projektach Opracowane na podstawie materiału Krzysztofa Florkowskiego Styl myślenia ; r. 82

83 ANALIZA STYLU MYŚLENIA kwestionariusz dla badanego Przeczytaj poniższe zestawy określeń i w każdym zaznacz dwa, które najlepiej cię charakteryzują. 1. a) obdarzony wyobraźnią 9. a) chętnie czyta b) wnikliwy b) chętnie przebywa wśród ludzi c) realistyczny c) potrafi rozwiązywać problemy d) analityczny d) planuje 2. a) dobrze zorganizowany 10. a) uczy się na pamięć b) łatwo dostosowujący się b) kojarzy c) krytyczny c) dogłębnie rozważa d) dociekliwy d) tworzy własne przemyślenia 3. a) lubi debatować 11. a) lubi zmieniać b) od razu zmierza do sedna b) lubi osądzać c) twórczy c) spontaniczny d) relacjonujący d) oczekuje wskazówek 4. a) zamknięty w sobie 12. a) komunikatywny b) praktyczny b) odkrywczy c) uczony teoretyk c) ostrożny d) śmiały d) rozumiejący 5. a) dokładny 13. a) kwestionuje uznane twierdzenia b) elastyczny b) praktyk c) systematyczny c) dbały d) wynalazczy d) lubi sprawdzać 6. a) lubiący się dzielić 14. a) kończy rozpoczętą pracę b) uporządkowany b) dostrzega różne możliwości c) rozsądny c) ma pomysły d) niezależny d) interpretuje 7. a) lubi współzawodnictwo 15. a) wykonuje b) perfekcjonista b) czuje c) chętny do współpracy c) myśli d) kieruje się logiką d) eksperymentuje 8. a) intelektualista b) wrażliwy c) pracowity d) ryzykant 83

84 Klucz do interpretacji wyników Wypełnij tabelę zgodnie ze wskazaniami w Kwestionariuszu. I II III IV 1 C D A B 2 A C B D 3 B A D C 4 B C A D 5 A C B D 6 B C A D 7 B D C A 8 C A B D 9 D A B C 10 A C B D 11 D B C A 12 C D A B 13 B D C A 14 A C D B 15 A C B D RAZEM KONKRETNO - SEKWENCYJNY ABSTRAKCYJNO- SEKWENCYJNY ABSTRAKCYJNO- LOSOWY Konkretno - losowy Opis wyników Cztery typy myślenia. Żaden styl myślenia nie jest lepszy. każdy może być na swój sposób skuteczny. Dzięki poznaniu swojego stylu myślenia, możemy lepiej sobie uświadomić, który styl nauki i pracy lepiej nam służy. Możemy tez zastanowić się jakie style prezentują inni ludzie i dzięki temu lepiej ich zrozumieć. Staniemy się w ten sposób bardziej elastyczni, a może obserwując innych, dostrzeżemy wskazówki, które pomogą nam poprawić własną efektywność 84

85 1. Osoby myślące w sposób konkretno-sekwencyjny: Najlepiej przetwarzają informacje, kiedy są one podawane w uporządkowanym, liniowym ciągu. Dla nich rzeczywistość składa się z tego, co mogą wykryć za pomocą zmysłów wzroku, dotyku, słuchu, smaku i węchu. Z łatwością zauważają i przytaczają szczegóły oraz bez trudu zapamiętują fakty, konkretne informacje, wzory i zasady. Dobrym sposobem uczenia się jest dla nich faktyczne doświadczenie. Jeśli jesteś typem myśliciela konkretno-sekwencyjnego, rozwijaj swoje zdolności organizacyjne. Staraj się gromadzić jak najwięcej szczegółów. Rozwijaj swoje projekty na konkretne etapy. Zadbaj o to, by mieć do pracy spokojne otoczenie. 2. Osoby myślące w sposób konkretno- nielinearny są eksperymentatorami. Również mocno tkwią w rzeczywistości, lecz wolą podejście oparte na metodzie prób i błędów. W związku z tym często dokonują intuicyjnych przeskoków niezbędnych w prawdziwie twórczym myśleniu. Odczuwają silną potrzebę szukania alternatyw i działania na własny sposób. Jeśli jesteś taką osobą, wykorzystaj swoją umiejętność myślenia wieloaspektowego. Dobrze jest widzieć sprawy z różnych stron. Staraj się zajmować stanowiska, na których będziesz musiał rozwiązywać problemy. Zaakceptuj swoją potrzebę zmian. 3. Osoby myślące w sposób abstrakcyjno nielinearny porządkują informacje poprzez refleksję, a najlepiej służy im otoczenie pozbawione formalnych struktur, skoncentrowane na człowieku. Dla nich światem realnym jest świat uczuć i emocji. Ich umysł absorbuje idee, informacje i wrażenia, a następnie porządkuje je na drodze refleksji. Najlepiej zapamiętują informacje spersonalizowane. Czują się skrępowani w otoczeniu o wyraźnych strukturach. Jeśli tak myślisz, wykorzystaj swoją naturalną zdolność do pracy z innymi. Uświadom sobie, do jakiego stopnia emocje działają na twoją umiejętność koncentracji. Rozwijaj umiejętność uczenia się poprzez skojarzenia. Staraj się najpierw zobaczyć ogólny obraz. Pamiętaj, żeby zostawić sobie dostatecznie dużo czasu na ukończenie pracy. Stale pamiętaj o korzystaniu z pomocy wizualnych, takich jak kolorowe karteczki przyklejone w widocznych miejscach. 4. Osoby myślące w sposób abstrakcyjno- sekwencyjny uwielbiają świat teorii i abstrakcji. Lubią myśleć pojęciami i analizować informacje. Są wśród nich wielcy filozofowie i naukowcy. Bez trudu skupiają się na tym co, co ważne, na przykład na głównych punktach i zasadniczych szczegółach. Ich proces myślenia jest logiczny, racjonalny i intelektualny, a ich ulubione zajęcie to czytanie. Jeżeli przedsięwzięcie, którego się podejmują wymaga badań, wykonują je bardzo starannie. Zazwyczaj wolą pracować samodzielnie jeśli w taki sposób myślisz staraj się wykonywać sporo ćwiczeń z logiki. Zasilaj swój intelekt. Zadbaj o to, by jak najczęściej znajdować się w bardzo uporządkowanych sytuacjach Opis stylów myślenia, r. 85

86 Wykorzystanie wyników badania Wyniki kwestionariusza na indywidualne pasmo intelektualne powinny zostać wykorzystane do bieżącej pracy opiekuna z podopiecznym oraz do wypełnienia Scenariuszy Postępowań dla rodziny oraz pracodawców/pośredników pracy. Poniżej zaprezentowano przykładowy opis scenariusza. Lp. Zagadnienie / wyniki diagnozy Rekomendowana postawa Proponowane zachowanie Uwagi / uzasadnienie Sposoby myślenia konkretnosekwencyjny, konkretnonielinearny, abstrakcyjnosekwencyjny, abstrakcyjnonielinearny. - pracując z osobą miej na uwadze, że liczy się dla niej refleksja, emocje i stany świadomości. - osoba taka czuje się skrępowana w otoczeniu formalnych struktur - pytaj o uczucia i myśli tej osoby - nie narzucaj sztywnych reguł i zasad pracy, zostaw elastyczność i miejsce na zmiany - tłumacząc coś, najpierw nakreśl tej osobie ogólny obraz sytuacji a dopiero potem jej zadanie - opisuj i używaj pomocy wizualnych - dawaj dużo czasu na ukończenie pracy - zlecaj cel a nie sposób jego wykonania - używaj kolorowych karteczek w trakcie pracy z taką osobą - staraj się najpierw wysłuchać ich koncepcji, idei a następnie nakierować rozmowę na praktyczne wdrożenie jej w życie - możesz mieć wrażenie, że takie osoby bujają w obłokach; pamiętaj, że jest to ich sposób pojmowania świata 86

87 Obszar 3: POSTAWA W RELACJACH Każdy człowiek ma prawo być sobą i wyrażać siebie (swoje uczucia, opinie, potrzeby) w kontaktach z innymi ludźmi, o ile nie czyni tego w sposób naruszający prawa innych osób, czyli czyni to ASERTYWNIE. Każdy ma również prawo wyrażać i bronić swoich praw. Warto jednak pamiętać, że w przypadku, gdy rezygnujemy z wyrażania siebie, tym samym pozwalamy innym robić to za nas. Inni określają wówczas nasze prawa. Bardzo ważna dla wyrażania siebie i utrzymywania właściwych relacji z innymi ludźmi jest umiejętność mówienia nie, czyli odmawiania. Ludzie bardzo często robią coś, czego nie chcą, bo nie potrafią odmawiać, boją się narazić innym i stracić ich sympatię. Asertywna odmowa jest uczciwym i stanowczym stwierdzeniem. Powinna ona zawierać słowo nie i informację o tym, jak zamierzamy postąpić. Krótkie wyjaśnienie pozwoli rozmówcy lepiej zrozumieć sytuację. Asertywna odmowa nie może zawierać pretensji ani usprawiedliwień. Asertywność, podobnie jak moneta, ma również drugą stronę. To umiejętność przyjmowania słowa nie - bez pretensji, żalu czy złości. Jeśli dajemy sobie prawo do odmowy musimy nauczyć się przyjmować ją również od innych. To część asertywności, o której się zwykle nie pamięta. Każdy ma prawo nam odmówić musimy przyjąć jego decyzję i zaakceptować ją. To oczywiście nie oznacza, że nie będzie nam z tego powodu przykro. Pewnie w wielu sytuacjach odczujemy wtedy przykre emocje ale to są nasz emocje i nasz problem. Jeśli osoba, która powiedziała nam nie zrobiła to w obronie swoich praw i z czystymi intencjami, musimy uszanować jej zdanie mimo, iż ono nie jest nam na rękę. Przykłady zachowań asertywnych: Umiem poprosić kogoś o pomoc Potrafię zaprotestować nie okazując zdenerwowania i niechęci, jeśli ktoś chce decydować za mnie, nie pytając mnie o zdanie Potrafię swobodnie i bez obaw wyrażać swoją opinię nawet wtedy, gdy wiem, że nie jest ona popularna Potrafię złożyć reklamację w sklepie bez obrażania sprzedawcy Asertywność to rodzaj postawy człowieka, który w relacjach z innymi kieruje się zasadą partnerstwa i wzajemnego szacunku. Jeśli jesteśmy asertywni, to lubimy siebie oraz innych i traktujemy ich z godnością. To rzeczywiście owocuje wzrostem zadowolenia z siebie i lepszą jakością życia. 87

88 Zachowania: AGRESYWNOŚĆ ULEGŁOŚĆ ASERTYWNOŚĆ 1. Bronimy własnych praw lekceważąc prawa innych. 2. Dominujemy nad innymi, czasami ich upokarzając. 3. Nie słuchamy innych. 4. Podejmujemy decyzje, nie uwzględniając praw innych. 5. Przyjmujemy postawy wrogie lub obronne. Przekaz brzmi: 1. Jak tak uważam - a ty jesteś głupi, skoro myślisz inaczej. 2. Takie są moje odczucia - twoje się nie liczą. 3. Tak oto wygląda ta sytuacja. Nie obchodzi mnie, jak ty ją widzisz. Zachowania: 1. Lekceważymy własne prawa, 1. Bronimy własnych praw, pozwalając innym je naruszać. uznając jednocześnie prawa 2. Nie przedstawiamy własnych innych. potrzeb, poglądów i odczuć. 2. Wyrażamy swoje potrzeby, 3. Zachowujemy się nieuczciwie poglądy i odczucia. - nasze działania nie pokrywają 3. Nasze stosunki z innymi się ze słowami, co powoduje ludźmi cechuje wiara w siebie. nagromadzenie się złości i urazów. Przekaz brzmi: 1. Liczy się to, co ty myślisz, nie to, co ja myślę. 2. Liczą się twoje odczucia, nie moje. 3. Ważne jest, jak ty widzisz tę sytuację. Zachowania: Przekaz brzmi: 1. Takie jest moje zdanie. 2. Tak to odczuwam. 3. Tak oto widzę tę sytuację. 4. Chciałbym usłyszeć, jak się z tym czujesz. Może uda się nam znaleźć rozwiązanie zadowalające nas oboje. Prawa asertywności Podstawowym prawem wszystkich ludzi jest prawo do ustanowienia i troski o granice własnego terytorium psychologicznego. Jest jednak jeden bardzo ważny warunek: możemy to robić tylko tak, aby nie przekraczać granic terytorium innego człowieka. Nasze terytorium psychologiczne składa się między innymi z szeregu różnych praw. Wiele z nich ustalamy, kontaktując się z innymi ludźmi. Jest to bardzo istotne, gdyż jeśli w relacjach z innymi nie zdecydujemy się na określenie naszych granic, inni ustalą je sobie sami według własnego upodobania. Wtedy będziemy już kimś innym, przestaniemy być sobą. Prawo do bycia sobą, mogę dysponować wszystkim, co do mnie należy, według własnego upodobania (czas, energia, rzeczy materialne, pomysł na własne życie). Prawo do wyrażania siebie, o ile czynię to tak, aby nie naruszać godności drugiej osoby, oraz sposób rozmowy i słowa, których używam, druga osoba uznaje za dopuszczalne w czasie dyskusji ze mną. Prawo do wyrażania własnych uczuć i emocji w sposób nie naruszający godności drugiej osoby. Z tego wynika, że mogę także wyrażać swoją złość, o ile nie zachowuję się agresywnie. Agresja może wynikać ze złości, jednak jest to zachowanie, które ma na celu zranienie drugiej osoby. 88

89 Asertywna ekspresja złości zaś, służy tylko pozbyciu się napięcia, bez intencji zadania bólu rozmówcy. Prawa Asertywności Fensterheima 1. Masz prawo do wyrażania siebie, swoich opinii, potrzeb, uczuć ta długo, dopóki nie ranisz innych. 2. Masz prawo do wyrażania siebie nawet jeśli rani to kogoś innego dopóki Twoje intencje nie są agresywne. 3. Masz prawo do przedstawiania innym swoich próśb dopóki uznajesz, że oni mają prawo odmówić. 4. Są sytuacje, w których kwestia praw poszczególnych osób nie jest jasna. Zawsze jednak masz prawo do przedyskutowania tej sytuacji z drugą osobą. 5. Masz prawo do korzystania ze swoich praw. 19 OKREŚLANIE POZIOMU ASERTYWNOŚCI Opis: Pierwsza część ćwiczenia Kwestionariusz mojej asertywności pozwala określić poziom asertywności prezentowany przez podopiecznego. Druga część daje wgląd w to, z ilu praw w zakresie wyrażania siebie korzysta podopieczny. Cel: Określenie wyjściowego poziomu dla postaw: asertywnej, uległej i agresywnej oraz zakresu praw, z jakich korzysta podopieczny. Forma pracy: Praca z kwestionariuszem Potrzebne materiały: kwestionariusz, klucz odpowiedzi Czas trwania: około 40 min. Przebieg: 1. Poproś podopiecznego aby wypełnił pierwszą część ćwiczenia Kwestionariusz mojej asertywności. Porozmawiajcie o wynikach samooceny. Opowiedz młodej osobie o tym, czym jest asertywność i dlaczego jest taka ważna. 2. Poproś podopiecznego o wypełnienie części II: Moje prawa. Porozmawiajcie o wynikach samooceny. Opowiedz młodej osobie o prawach, jakie posiada jako człowiek. 19 H. Mary, Asertywność. Sztuka umiejętnej stanowczości, Łódź

90 Część I. Kwestionariusz mojej asertywności. PREFEROWANA POSTAWA W RELACJACH 20 Oznacz znakiem + te z poniższych sytuacji, w których czujesz się swobodnie, a znakiem te, w których czujesz się skrępowana/y. Słyszysz komplement o swoim wyglądzie. Słyszysz komplement o czymś, co zrobiłeś. Odpowiadasz nie na czyjąś prośbę. Przypominasz komuś, że jest ci winien pieniądze. Umawiasz się na randkę przez telefon. Tłumaczysz, że nie możesz przyjść na wcześniej umówione spotkanie. Przyznajesz swojemu rozmówcy, że nie miałeś racji. Bronisz się przed niesłuszną krytyką. Prosisz sąsiadkę, żeby ci coś pożyczyła. Mówisz komuś, że cię zdenerwował. Mówisz komuś, że go lubisz. Zabierasz publicznie głos. Policz ilość znaków i odpowiedz na pytania. Czy dużo jest takich sytuacji, w których czujesz się skrępowany? Czy uczucie to ma różną siłę w różnych sytuacjach? Czy wiesz, dlaczego tak się wtedy czujesz? Co mógłbyś zrobić, żeby w tych sytuacjach poczuć się swobodniej? Jeśli na swoim kwestionariuszu zaznaczyłeś dużo znaków, czyli odpowiedziałeś Tak, czuję się skrępowany w podanych sytuacjach to znak, że powinieneś popracować nad swoją asertywnością. Z asertywnością nie rodzimy się, a uczymy się jej. Masz więc duże szanse na to, aby nabyć umiejętności, które przydadzą ci się w życiu. Na przykład, jeśli twoja koleżanka jest ci winna pieniądze, to nie powinieneś czuć się skrępowany, kiedy prosisz ją, aby ci je oddała, czy jeśli mówisz koledze, że nie pożyczysz mu swojej ulubionej gry komputerowej, to również nie powinieneś czuć zakłopotania. 20 Podręcznik do prowadzenia warsztatów z umiejętności społeczno-zawodowych dla uczniów w szkołach przyspasabiających do pracy, /attachments/2_warsztaty _indd.pdf, r. 90

91 Część II Moje prawa. Postaw krzyżyk na słowie TAK lub NIE. Jako człowiek masz prawo: 1. Być traktowanym z szacunkiem. TAK NIE 2. Mieć swoje zdanie i wyrażać je. TAK NIE 3. Zmieniać zdanie. TAK NIE 4. Sam ustalać swoje cele i podejmować decyzje. TAK NIE 5. Odpowiadać nie na niektóre prośby. TAK NIE 6. Prosić innych o różne rzeczy. TAK NIE 7. Zastanawiać się, dawać sobie czas do namysłu. TAK NIE 8. Popełniać błędy. TAK NIE 9. Móc powiedzieć, że myślisz inaczej niż inni. TAK NIE Pomyśl z ilu tych praw naprawdę korzystasz? 2 91

92 Wykorzystanie wyników badania Wyniki badania postawy w relacjach powinny zostać wykorzystane do bieżącej pracy opiekuna z podopiecznym oraz do wypełnienia Scenariuszy Postępowań dla rodziny oraz pracodawców/pośredników pracy. Poniżej zaprezentowano przykładowy opis scenariusza. Lp. Zagadnienie / wyniki diagnozy Rekomendowana postawa Proponowane zachowanie Uwagi / uzasadnienie Poziom asertywności Wykorzystanie przysługujących prac - osoba posiada przeciętny poziom asertywności, często przejawia zachowania agresywne, impulsywne - beneficjent ma trudności z samodzielnym ustalaniem celów i podejmowaniem decyzji; rzadko się sprzeciwia a potem reaguje złością w obronie własnych interesów - uczyć osoby reagować wtedy, kiedy jest na to odpowiedni moment zamiast zatrzymywania emocji w sobie i uwalniania ich w niekorzystny sposób; - pytać jak najczęściej o zdanie i dawać dużo przestrzeni i akceptacji aby osoba mogła wypowiedzieć swoje zdanie - asertywność jest czymś, czego się uczymy; prawdopodobnie opiekunowie sami mają trudność z konstruktywną komunikacją Obszar 4: TYP TEMPERAMENTU Każdy z nas ma swój system zasilania introwertyczny bądź ekstrawertyczny. Ten system jest wrodzony to wynik specyficznej biologiczno-neurologicznej budowy mózgu. Nie można go zmienić, ale można nauczyć się pracować w zgodzie z nim, a nie wbrew niemu. Introwertycy czerpią energię z wewnętrznego świata uczuć, idei i wrażeń. Są osobami oszczędzającymi energię. Łatwo dochodzi u nich do przeładowania bodźcami pochodzącymi ze świata zewnętrznego, a wówczas doświadczają nieprzyjemnego uczucia, że tego już za wiele. Powoduje to u nich apatię lub zniecierpliwienie. W związku z tym powinni ograniczać swoje kontakty towarzyskie, żeby się nie wyczerpać. Osoby introwertyczne, które dbają o swoją równowagę energetyczną, cechuje wytrwałość oraz zdolność do niezależnego myślenia, głębokiej koncentracji oraz twórczej pracy. 92

93 Introwertycy funkcjonują podobnie do akumulatora. W pewnym muszą przestać oddawać energię i odpocząć, żeby ponownie się naładować. Dlatego właśnie potrzebują mniej stymulującego otoczenia. Ono umożliwia im odtworzenie straconej energii. Ekstrawertycy czerpią energię ze świata zewnętrznego z podejmowanych przedsięwzięć oraz ludzi, miejsc i rzeczy, z którymi mają kontakt. Są ludźmi nie liczącymi się z wydatkami energii. Długie okresy przebywania w domu, wewnętrznej kontemplacji, samotności lub przebywania w towarzystwie tylko jednej osoby oznaczają dla nich niedobór bodźców. Jednak muszą zrównoważyć czas na działania z przerwami na to, żeby po prostu być, gdyż inaczej zatracają się w wirze gorączkowej aktywności. Ekstrawertycy przypominają baterie słoneczne, które potrzebują słońca, żeby się naładować. Kiedy znajdują się w samotności lub wewnątrz siebie, czuję się, jakby zawisła nad nimi ciężka pokrywa chmur. Muszą być na zewnątrz i w wirze spraw, żeby odzyskać siły. 21 Preferencje poszczególnych temperamentów przedstawia poniższa tabela. Ekstrawertyk Introwertyk Lubią dużo doświadczać Lubią dużo wiedzieć, o tym, czego doświadczają Lubią dużo bodźców z zewnątrz, lubią mieć do czynienia z wieloma osobami Lubią zajmować się wieloma sprawami na raz, w jednym czasie Lubią tętniące życiem otoczenie, gdzie coś się dzieje Lubią wiedzieć po trochu o wszystkim ilość zamiast jakości Nie lubią wielu bodźców z zewnątrz, potrzebują być często sami, z własnymi myślami Wolą skupiać się na wykonywaniu jednej rzeczy, w skupieniu i koncentracji Lubią cieszę i spokój Lubią zgłębiać wybrane tematy jakość zamiast ilości Utrzymują wiele płytkich relacji Utrzymują kilka głębokich relacji Nastawieniu na działanie Nastawieni na myślenie 21 M. Laney, Introwertyzm to zaleta, Poznań

94 Wolny czas wolą spędzać w towarzystwie innych ludzi Wolny czas wolą spędzać w samotności Wolą mówić, niż słuchać Częściej słuchają niż mówią TYP TEMPERAMENTU Opis: Ćwiczenie pozwala określić dominujący typ temperamentu w kierunku ekstrawersji bądź introwersji. Cel: Poznanie dominującego typu temperamentu w celu świadomego zarządzania rytmem dnia/życia. Forma pracy: Praca z kwestionariuszem Potrzebne materiały: kwestionariusz, klucz odpowiedzi, Czas trwania: około 40 min. Przebieg: Poproś podopiecznego o wskazanie odpowiedzi prawda bądź fałsz pod zdaniami w kwestionariuszu. Wykonajcie test wspólnie, jeśli podopieczny ma trudności z samodzielnym czytaniem. DOMINUJĄCY TYP TEMPERAMENTU MATERIAŁ DLA BADANEGO Oceń każde stwierdzenie zgodnie z tym, co zazwyczaj jest prawdą, a nie według tego, co czasem Ci się zdarza albo jaki chciałbyś być. Przy poniższych stwierdzeniach wpisz P (prawda) lub F (fałsz). Następnie dodaj wszystkie P. Kiedy potrzebuję odpoczynku, wolę spędzić czas w samotności lub z jednym czy dwoma bliskimi przyjaciółmi niż z grupą. Jeśli nad czymś pracuję, wolę mieć na to więcej czasu, kiedy nikt mi nie przeszkadza. Czasem wcześniej ćwiczę, kiedy mam coś powiedzieć i od czasu do czasu przygotowuję sobie notatki. Ogólnie rzecz biorąc, wolę słuchać niż mówić. Ludzie czasem myślą, że jestem milczący, tajemniczy, wyniosły lub spokojny. Szczególne okazje wolę uczcić w towarzystwie jednej osoby lub kilku bliskich przyjaciół, zamiast organizować dużą uroczystość. Zazwyczaj muszę pomyśleć, zanim odpowiem lub się odezwę. Często dostrzegam szczegóły, których inni nie widzą. Jeżeli dwoje ludzi przed chwilą się kłóciło, wyczuwam napięcie w powietrzu. Jeśli obiecam, że coś zrobię, niemal zawsze to robię. 94

95 Odczuwam niepokój, kiedy mam wyznaczony termin lub ktoś mnie ponagla, żeby skończyć pracę. Mogę oklapnąć, kiedy zbyt dużo się dzieje. Lubię przez jakiś czas poobserwować, co robią inni, zanim się przyłączę. Tworzę trwałe związki międzyludzkie. Nie lubię przerywać innym i nie lubię, żeby mi przerywano. Kiedy dotrze do mnie naraz dużo informacji, potrzebuję czasu żeby je uporządkować. Nie lubię środowisk z nadmiarem bodźców. Nie rozumiem, dlaczego niektórzy lubią oglądać horrory lub jeździć kolejką górską. Czasem bardzo silnie reaguję na zapachy, smaki, jedzenie, pogodę, hałas itd. Jestem twórczy i/lub pomysłowy. Po spotkaniach towarzyskich czuję się wyczerpany, nawet jeśli się dobrze bawiłem. Wolę być przedstawiany, niż przedstawiać innych. Bywam marudny, gdy zbyt długo przebywam w towarzystwie innych ludzi. Często czuję się niepewnie w nowym otoczeniu. Lubię, kiedy ludzie odwiedzają mnie w domu, ale nie lubię, kiedy zbyt długo zostają. Często nie znoszę oddzwaniać i w ogóle nie przepadam za rozmawianiem przez telefon. Czasem czuję zupełną pustkę w głowie, kiedy spotykam się z ludźmi lub niespodziewanie zostanę poproszony o wypowiedź. Mówię powoli lub robię przerwy między słowami, szczególnie jeśli jestem zmęczony lub usiłuję mówić i myśleć jednocześnie. Przygodnych znajomych nie uważam za przyjaciół. Nie lubię pokazywać innym swojej pracy lub pomysłów, dopóki nie są całkowicie gotowe. Czasem jestem zaskoczony, dowiadując się, że inni ludzie uważają mnie za inteligentniejszego, niż sam sobie się wydaję. Klucz do interpretacji wyników wraz z opisami P: Diabelnie introwertyczny. W związku z tym musisz koniecznie zrozumieć, jak utrzymać odpowiedni poziom energii oraz jak twój mózg przetwarza informacje. Patrzysz na życie poprzez swoje idee, wrażenia, nadzieje i wartości. Nie musisz jednak być na łasce swojego zewnętrznego otoczenia. Koniecznie przeczytaj książkę Introwertyzm to zaleta autorstwa Marti Laney. 95

96 10 19 P: Mniej więcej pośrodku. Podobnie jak niektórzy są oburęczni, ty jesteś zarówno ekstrawertyczny, jak i introwertyczny. Możesz czuć się rozdarty między chęcią, żeby być samemu, a pragnieniem wyjścia i uczestniczenia w tym, co się dzieje. Warto zatem zwrócić uwagę, kiedy i dzięki czemu czujesz zazwyczaj przypływ energii. Oceniasz się poprzez własne myśli i uczucia oraz normy innych ludzi. Daje ci to szeroki pogląd, ale bywają chwile, kiedy widzisz obie strony sytuacji, a nie wiesz, w którym miejscu skali się znajdujesz. Tymczasem musisz się nauczyć oceniać swój temperament, tak, żeby utrzymać odpowiedni poziom energii i równowagę. 1-9 P: Jesteś bardziej ekstrawertyczny. Patrzysz na siebie poprzez wartości i rzeczywistość innych ludzi. Działasz w granicach tego, co istnieje, aby wprowadzić zmiany. Kiedy osiągniesz wiek średni i twój organizm zwolni tempo, możesz z zaskoczeniem stwierdzić, że wołałbyś ograniczyć swoje kontakty społeczne i mieć więcej czasu dla siebie. Wówczas jednak, możesz nie wiedzieć, co robić. Możesz się jednak nauczyć pamiętać, co dla ciebie najlepsze, kiedy potrzebujesz samotności. W tym celu będziesz musiał zdobyć pewne bardziej introwertyczne umiejętności, które zrównoważą nieco twoją ekstrawersję. Jeśli nadal nie jesteś pewien, w której części skali się znajdujesz, rozważ następujące pytanie: Czy w chwilach kryzysowych zazwyczaj czujesz, że się wyłączasz i jakby obojętniejesz, a twoja reakcja jest raczej powolna, czy też reagujesz błyskawicznie i podejmujesz działanie, nawet nie myśląc? W chwilach szczególnie stresujących wracamy do swoich pierwotnych wrodzonych reakcji. Zatem w momentach, kiedy coś nagli, raczej się wycofujesz i czujesz, jakby cię ogarniała gęsta mgła, jesteś bardziej introwertykiem. Natomiast jeśli jesteś bardziej ekstrawertyczny, ruszasz natychmiast do działania. Wykorzystanie wyników badania Wyniki kwestionariusza na typ osobowości MBTI powinny zostać wykorzystane do bieżącej pracy opiekuna z podopiecznym oraz do wypełnienia Scenariuszy Postępowań dla rodziny oraz pracodawców/pośredników pracy. 96

97 Poniżej zaprezentowano przykładowy opis scenariusza. Lp. Zagadnienie / wyniki diagnozy Typ temperamentu Ekstrawersja X Introwersja Ambiwersja Rekomendowana postawa - introwertycy dobrze czują się w świecie swoich myśli i chętnie przebywają w samotności uważaj, aby nie potraktować tego jako problem społeczny - jeśli jesteś ekstrawertykiem możesz być zniecierpliwiony powolnością podopiecznego; pamiętaj, że on po prostu taki jest i potrzebuje więcej czasu. Proponowane zachowanie - należy rozsądnie dawkować podopiecznemu kontakty z ludźmi, szczególnie z grupami - pytaj o to, co osoba myśli, jakie ma refleksje, obserwacje wspierają ją w ufaniu sobie i swoim przeżyciom Uwagi / uzasadnienie - mimo, iż introwertycy niechętnie wychodzą do ludzi ważne jest, aby ich do tego umiejętnie zachęcać inaczej stan izolacji będzie się niebezpiecznie pogłębiał. Obszar 5: INTELIGENCJA EMOCJONALNA Aby budować satysfakcjonujące relacje z innymi ludźmi musimy mieć rozwiniętą inteligencję emocjonalną. Inteligencja emocjonalna to umiejętność rozpoznawania i przeżywania emocji własnych i innych osób. Jest ona kompetencją, którą można rozwijać. Inteligencja emocjonalna warunkuje jakość współpracy z innymi ludźmi oraz czerpanie satysfakcji z kontaktu z nimi. Pozwala ona utrzymywać wewnętrzną harmonię oraz dobrą kondycję psychiczną. Inteligencja emocjonalna, inaczej EQ (ang. Emotional Intelligence Quotient; także EI Emotional Intelligence) kompetencje osobiste człowieka w zdolności rozpoznawania stanów emocjonalnych własnych oraz innych osób, jak też zdolności używania własnych emocji i radzenia sobie ze stanami emocjonalnymi innych osób. Kompetencje zaliczane do inteligencji emocjonalnej, to zdolności uzupełniające w stosunku do inteligencji racjonalnej, rozumianej, jako umiejętności czysto intelektualne, analityczne i abstrakcyjne, mierzone ilorazem inteligencji i wyrażane wskaźnikiem IQ [ang.] Intelligence Quotient. Inteligencja emocjonalna obejmuje zdolność rozumienia siebie i własnych emocji, kierowania i kontrolowania ich, zdolność samomotywacji, empatię oraz umiejętności o charakterze społecznym Gerald Matthews, Moshe Zeinder, Richard D. Roberts, Emotional Intelligence: Science and Myth, MIT Press, Cambridge

98 Jack Mayer i Peter Salovey mówią o czterech obszarach tworzących inteligencję emocjonalną: spostrzeganie emocji, wspomaganie myślenia za pomocą emocji, rozumienie emocji oraz kierowanie emocjami. Według Rauvena Bar-Ona na inteligencję emocjonalną składa się 5 elementów: inteligencja intrapersonalna, inteligencja interpersonalna, radzenie sobie ze stresem, zdolność adaptacji oraz ogólny nastrój. Do inteligencji emocjonalnej zalicza się trzy główne grupy kompetencji: Kompetencje psychologiczne (relacje z samym sobą) Samoświadomość: umiejętność rozpoznawania własnych stanów emocjonalnych, wiedza o własnych uczuciach, wartościach, preferencjach, możliwościach i ocenach intuicyjnych, czyli świadomość emocjonalna. Samoocena: poczucie własnej wartości, wiara we własne siły, świadomość swoich możliwości, umiejętności oraz swoich ograniczeń; umiejętność doświadczania własnej osoby niezależnie od sądów innych ludzi. Samokontrola lub Samoregulacja: zdolność świadomego reagowania na bodźce zewnętrzne i kontrolowania własnych stanów emocjonalnych; umiejętność radzenia sobie ze stresem, kształtowania własnych emocji zgodnie z samym sobą, z własnymi normami, zasadami oraz wyznawanymi wartościami. Kompetencje społeczne (relacje z innymi) Empatia: umiejętność doświadczania stanów emocjonalnych innych, uświadamianie sobie uczuć, potrzeb i wartości wyznawanych przez innych, czyli rozumienie innych, wrażliwość na odczucia innych; postawa nastawiona na pomaganie i wspieranie innych osób; zdolność odczuwania i rozumienia relacji społecznych. Asertywność: posiadanie i wyrażanie własnego zdania oraz bezpośrednie, otwarte wyrażanie emocji, postaw oraz wyznawanych wartości w granicach nie naruszających praw i psychicznego terytorium innych osób; zdolność obrony własnych praw w sytuacjach społecznych bez naruszania praw innych osób do ich obrony. Perswazja: umiejętność wzbudzania u innych pożądanych zachowań i reakcji, czyli wpływania na innych; umiejętność pozyskiwania innych na rzecz porozumienia, zdolność łagodzenia konfliktów. 98

99 Przywództwo: zdolność tworzenia wizji i pobudzania ludzkiej motywacji do jej realizacji; zdolność zjednywania sobie zwolenników. Współpraca: zdolność tworzenia więzi i współdziałania z innymi, umiejętność pracy w grupie na rzecz osiągania wspólnych celów, umiejętność zespołowego wykonywania zadań i wspólnego rozwiązywania problemów 23. ZASÓB INTELIGENCJI EMOCJONALNEJ Opis: Ćwiczenie Inteligencja emocjonalna 24 ma dostarczyć wiedzy na temat inteligencji emocjonalnej beneficjenta. Ma ono określić na jakim poziomie podopieczny identyfikuje oraz rozumie emocje. Cel: Określenie: zdolności/ stopnia odczuwania empatii przez beneficjenta stopnia oceny stanów emocjonalnych, umiejętność ich odczytywania oraz rozpoznawania Forma pracy: Praca ze studiami przypadków Potrzebne materiały: opis sytuacji, klucz interpretacji wyników Czas trwania: około 35 min. Przebieg: 4. Poproś osobę poddawaną diagnozie o przeczytanie opis do Zadania 1 oraz dokonanie oceny w 5-cio stopniowej skali. 5. Porównaj wyniki z informacjami z klucza odpowiedzi i przedstaw je podopiecznemu. Porozmawiajcie o wynikach ćwiczenia. 6. Poproś podopiecznego aby przeczytał tekst drugiego zadania i również dokonał oceny na skali. 7. Porównaj wyniki z informacjami z klucza odpowiedzi i przedstaw je podopiecznemu. Porozmawiajcie o wynikach ćwiczenia. 8. Porozmawiajcie o tym, czy zwiększenie poziomu inteligencji emocjonalnej nie powinno stać się jednym z celów dalszej współpracy. 23 Daniel Goleman, Inteligencja emocjonalna w praktyce, Media Rodzina, Poznań J. Segal, (opracowanie: M. Kobryn), Jak pogłębić inteligencję emocjonalną Warszawa 2006, str.60 99

100 INTELIEGENCJA EMOCJONALNA- MATERIAŁ DLA BADANEGO Co czuje narratorka tej opowieści? Zaznacz swoje odpowiedzi: Punkty: 1 zdecydowanie nie, 5 zdecydowanie tak. Zawstydzenie Akceptacja Obawa Przygnębienie Miłość

101 Co czyje John? Zaznacz najlepszą odpowiedź: Punkty: 1 bardzo prawdopodobne, 5 bardzo nieprawdopodobne. Kocha Mary Zastanawia się, czy ten związek ma przyszłość Co czuje Mary? Zaznacz najlepszą odpowiedź: Punkty: 1 bardzo prawdopodobne, 5 bardzo nieprawdopodobne. Kocha Johna Zastanawia się, dlaczego John wyznaje jej miłość akurat w tym momencie

102 Klucz do interpretacji wyników wraz z opisami W tego typu testach są lepsze i gorsze odpowiedzi. Często jednak można uzyskać tę samą liczbę punktów za różne odpowiedzi. Nie ma jednej dobrej odpowiedzi, ponieważ często ludzie mogą odczuwać sprzeczne emocje. W teście uwzględniono również fakt, że emocji nie można precyzyjnie ocenić i przypisać im konkretnych liczb. Dlatego przypisanie złości 4 lub 5 punktów może w rezultacie przynieść bardzo podobny wynik. Poniżej znajduje się objaśnienie wyników. Zadanie 1. Identyfikowanie emocji Kobieta nie wydaje się zawstydzona, więc najlepszą oceną sytuacji jest przydzielenie temu uczuciu 1 lub 2 punktów. Nie akceptuje tej sytuacji (1 lub 2 punkty). Martwi się o córkę i o jej przyszłość, a więc odczuwa lęk (3, 4, a nawet 5 punktów). Może się czuć tak jakby traciła córkę i może odczuwać bezsilność wobec niemożności zmiany sytuacji, dlatego może być przygnębiona (3 5 punktów). Z pewnością troszczy się o swoją wspaniałą córkę i kocha ją (3 5 punktów). Zadanie 2. Rozumienie emocji Co czuje John? Najlepsza odpowiedź: Kocha Mary: 1 Zastanawia się, czy ten związek ma przyszłość: 4 John kocha Mary. Możliwe, że John intensywnie zastanawia się nad przyszłością i trwałością związku z Mary, nie mamy jednak żadnej informacji o tym, że jest to prawdopodobne. Wiemy również, że ich związek trwa już od dłuższego czasu. To jest główny element w podejmowaniu decyzji opartych na emocjach: musimy podejmować decyzje w oparciu o dostępne informacje i nie próbować zgadywać, jeśli nie mamy takich informacji. Nie chodzi o to, że nie należy korzystać z wyobraźni, ale o to, że ludzie w konkretnej sytuacji narzucają innym swoje własne oczekiwania, pragnienia czy emocje i na tej podstawie starają się rozwiązać problem, którego źródłem są emocje. Co czuje Mary? Najlepsza odpowiedź: Kocha Johna: 2 Zastanawia się, dlaczego wyznaje je miłość akurat w tym momencie: 2 Mary pewnie kocha Johna. Czy na pewno? Oczywiście tego nie wiemy, ale możemy przyjąć, że jest to bardzo prawdopodobne, skoro ich związek trwa od dłuższego czasu. Z tego też powodu prawdopodobnie jest trochę zakłopotana wyznaniem Johna. Zazwyczaj wyznanie miłości nie jest codziennym wydarzeniem w związku o długim stażu. 102

103 Wykorzystanie wyników badania Wyniki kwestionariusza na zasób inteligencji emocjonalnej powinny zostać wykorzystane do bieżącej pracy opiekuna z podopiecznym oraz do wypełnienia Scenariuszy Postępowań dla rodziny oraz pracodawców/pośredników pracy. Poniżej zaprezentowano przykładowy opis scenariusza. Lp. Zagadnienie / wyniki diagnozy Prawidłowa identyfikowanie emocji Tak X Nie Prawidłowe rozumienie emocji Tak Nie Rekomendowana postawa - osoba słabo rozpoznaje emocje u innych, może nie rozumieć stanów emocjonalnych ludzi i w związku z tym zachowywać się nieadekwatnie do sytuacji; - należy patrzeć na nieodpowiednie zachowanie jako nieumiejętność a nie złą wolę. Proponowane zachowanie - warto pytać w różnych sytuacjach społecznych o spostrzeżenia podopiecznego; np. kiedy widzi osobę smutną zapytać, co sądzi, że się dzieje z tą osobą. Uwagi / uzasadnienie - radzenie sobie z emocjami własnymi oraz innych to umiejętność nabywana (bądź nie) we wczesnych latach dzieciństwa zmiana sposobu radzenia sobie z nimi to proces długotrwały i wymagający. Obszar 6: PREDYSPOZYCJE ZAWODOWE Pod pojęciem kwalifikacji rozumiemy potwierdzony zasób wiadomości i zakres umiejętności tak wyodrębniony, aby pozwalał na samodzielne wykonywanie konkretnego zestawu zadań zawodowych i umożliwiał podjęcie zatrudnienia. W rozumieniu rynkowym trzeba do powyższego określenia dodać: (często) dodatkowe uprawnienia do pracy na konkretnym stanowisku, wymagające odpowiedniego stażu pracy i/lub dodatkowego szkolenia oraz oczekiwane przez pracodawcę cechy fizyczne i osobowościowe. Razem tworzy to określony zestaw kompetencji do zajmowania określonego stanowiska pracy. Kwalifikacje zawodowe natomiast stanowią układ umiejętności, wiadomości i cech psychofizycznych, niezbędnych do wykonywania zestawu zadań wyszczególnionych w opisie zawodu Słownik języka polskiego (PWN, Warszawa1994) 103

104 Predyspozycje zawodowe to wrodzone skłonności do wykonywania danego zawodu. Jak podają psychologowie i socjologowie pracy nie należy walczyć z własnymi cechami charakteru, lecz tak umiejętnie dobrać miejsce prac, by każdy element otoczenia, to znaczy oddziaływanie pracy na nas oraz nas na pracę a także na współpracowników, nie miał toksycznych skutków. W posiadaniu przed osoby wyróżniających się i dominujących cech swojej grupy zespołowej można dopatrzeć się także wad tej sytuacji. W tym przypadku czynniki negatywnie wpływające na rozwój kariery zawodowej zdecydowanie nie można pominąć. Za przykład może służyć postać perfekcjonisty. Osoba ta określana jest mianem perfekcjonisty, gdyż stale dąży do doskonałości, a za cel priorytetowy uznaje właśnie osiągnięcie tej doskonałości. Jednak perfekcjonista w swoich zamierzeniach przesadza i zbyt dużo czasu poświęca na koncentrowanie się na dopracowywaniu mało istotnych szczegółów. Aspiracje, natomiast to zespół dążeń ukształtowanych na podstawie hierarchii wartości właściwych tej jednostce. Aspiracje zależą od samopoznania, samooceny i samookreślenia jednostki, a także od sytuacji społecznej. Jeśli jednostka trafnie określi swoją sytuację społeczną, potrafi także określić swoje aspiracje. Warto podkreślić, że aspiracje to dążenia, cele, do których jednostka dąży długotrwale, np. założenie rodziny, zdobycie określonego stanowiska, zawodu. Aspiracje są więc dążnościami jednostki, umotywowanymi możliwością ich realizacji 26. PREDYSPOZYCJE ZAWODOWE Opis: Narzędzie Test na preferencje zawodowe 27 pozwala odkryć i przeanalizować preferencje oraz zainteresowania beneficjenta w obszarze życia zawodowego. Dzięki wykonaniu testu trener może zdiagnozować nie tylko potencjalne ścieżki zawodowe klienta, ale także rozpoznać obszary Jego rozwoju przez analizę zasobów i motywacji do zdobycie potrzebnych kwalifikacji zawodowych. Cel. Określenie: Preferencji zawodowych beneficjenta Indywidualnych cech i predyspozycji danej osoby Obszarów, w których osoba o danych predyspozycjach i cechach może się rozwijać i kształcić Forma pracy: Praca z kwestionariuszem 26 Kopaliński W. (1989), Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa, Wiedza Powszechna, s Kwestionariusz "Moja Kariera" (źródło: na podstawie Schein, 1990). 104

105 Potrzebne materiały: Kwestionariusz, klucz wyników, opisy poszczególnych typów określających preferencje zawodowe Czas trwania: około 40 min. Wskazówki dla prowadzącego: 1. Poproś osobę poddawaną diagnozie o zaznaczenie kołkiem numerów stwierdzeń, z którymi się zgadza. 2. Wraz z beneficjentem przenieś odpowiedzi zgodnie z zaleceniem: Zapisz ilość wyborów z każdej kolumny poniżej 3. Wypisz kolejno symbole (R, B, A, S, P, K) z tych, które otrzymały największą liczbę punktów. Numer jeden w rankingu wskazuje na typ beneficjenta (stanowi pierwszą literę wyrazu określającego typ). 4. Odczytaj wraz z beneficjentem opis typu. Zwróć szczególną uwagę na to, na co zorientowany jest dany typ (informacje, rzeczy, ludzie), może to stanowić wskazówkę do wyboru konkretnego zawodu. 5. Porozmawiaj z beneficjentem o Jego preferencjach zawodowych: Czym chciałby się zajmować? Jaki jest Jego wymarzony zawód? Wyciągnijcie wspólnie wnioski. Tabela do analizy wniosków zamieszczona jest na końcu dokumentu. TEST NA PREFERENCJE ZAWODOWE 28 MATERIAŁ DLA BADANEGO Polecenie: Uzupełnij poniższy test. Każde stwierdzenie przeanalizuj tak jak Ty je odbierasz. Wybierz te, z którymi się zgadzasz i otocz kółkiem odpowiadające im numery. 9. Bardzo ważne jest dla mnie posiadanie zgrabnej sylwetki. 10. Z reguły staram się dogłębnie zrozumieć istotę rzeczy. 11. Muzyka, kolory, piękno każdego rodzaju wpływają na moje usposobienie 12. Ludzie wzbogacają moje życie i nadają mu sens. 13. Wierzę w siebie, w to, że mam wpływ na swoje życie. 14. Doceniam jasno wytyczone kierunki działania, które dokładnie określają co mam robić. 15. Zwykle sam daję sobie radę. 16. Mogę godzinami rozmyślać. 17. Doceniam piękne otoczenie: kolory i formy mają dla mnie znaczenie. 28 Kwestionariusz "Moja Kariera" (źródło: na podstawie Schein, 1990). 105

106 18. Kocham towarzystwo. 19. Lubię rywalizację. 20. Najpierw muszę mieć przygotowane zaplecze, dopiero potem rozpocząć właściwą pracę. 21. Lubię pracować rękami (wykonywać konkretne czynności). 22. Badanie nowych idei daje mi zadowolenie. 23. Zawsze poszukuję nowych sposobów, by dać wyraz moim twórczym zdolnościom. 24. Odczuwam potrzebę dzielenia się moimi osobistymi sprawami z innymi. 25. Fakt, że jestem najważniejszą osobą w grupie, daje mi poczucie zadowolenia. 26. Sprawę honoru stanowi dla mnie dbałość o wszystkie szczegóły w mojej pracy. 27. Nie przeszkadza mi, że zabrudzę sobie ręce w czasie pracy. 28. Wykształcenie jest dla mnie nieustającym procesem rozwijania i wyostrzania mojego sposobu myślenia. 29. Nie lubię ubierać się tradycyjnie: lubię eksperymentować z nowymi kierunkami mody i z kolorami. 30. Często wyczuwam, kiedy jakaś osoba ma potrzebę rozmowy. 31. Lubię organizować ludzi i dawać im impuls do pracy. 32. Rutynowe działania pomagają mi w wykonywaniu powierzonych zadań. 33. Lubię wyzwania, które są punktem wyjścia do dalszej pracy. 34. Czasami mogę siedzieć godzinami i pracować nad rozwiązaniem problemów, czytać lub myśleć o życiu. 35. Potrafię wyobrażać sobie różne rzeczy. 36. Czuję się dobrze, kiedy zajmuję się innymi ludźmi. 37. Lubię, gdy dają mi kredyt zaufania w pracy. 38. Jestem podbudowany, wiedząc że dobrze i starannie rozwiązałem powierzone mi zadania. 39. Najchętniej wykonywałbym rzeczy praktyczne, pracowałbym rękami. 40. Chętnie czytam ksiąski dotyczące różnych zagadnień, które budzą moją ciekawość. 41. Lubię wprowadzać w życie nowe pomysły. 42. W sytuacji, gdy mam jakieś problemy z innymi, preferuję rozmowę, wspólne znalezienie rozwiązania. 43. Uważam, że aby osiągnąć sukces należy mierzyć wysoko. 44. Lubię sytuacje, które wymagają ode mnie podejmowania decyzji i brania za nie odpowiedzialności. 45. Lubię dyskutować. 46. Zanim podejmę działania gruntownie analizuję dany problem. 47. Lubię zmieniać otoczenie tak, by stało się inne, niepowtarzalne. 48. Kiedy jest mi przykro, szukam osoby z którą mógłbym porozmawiać. 49. Kiedy opracowuję plan, wolę żeby inni zajmowali się szczegółami. 50. Zwykle jestem zadowolony z miejsca, gdzie przebywam. 51. Praca na świeżym powietrzu dostarcza mi nowego zasobu energii. 52. Wciąż zadaję pytanie Dlaczego? 53. Chciałbym mieć pracę dającą możliwość wyrażania mojego nastroju i uczuć. 106

107 54. Lubię odnajdywać sposoby pomagania ludziom, by byli wobec siebie bardziej życzliwi. 55. Branie udziału w podejmowaniu ważnych decyzji jest niezmiernie ciekawe. 56. Zawsze cieszę się gdy ktoś inny przejmuje kierownictwo. 57. Lubię, gdy moje otoczenie jest proste i praktyczne. 58. Analizuję problem, dopóki nie znajdę odpowiedzi. 59. Piękno natury porusza coś ukrytego we mnie. 60. Bliskie stosunki z innymi są dla mnie ważne. 61. Lepsze stanowisko i awans są dla mnie ważne. 62. Stała organizacja dnia to coś dla mnie: pracować określoną ilość godzin każdego dnia. 63. Sądzę, że dla uniknięcia chaosu potrzebny jest silny system z ustalonym prawem i porządkiem. 64. Książki zmuszające do myślenia zawsze poszerzają moje horyzonty. 65. Bardzo cieszę się z możliwości pójścia na wystawę, do teatru czy do kina. 66. Gdy nie widzę kogoś przez dłuższy czas, chcę wiedzieć co się z nim dzieje. 67. Niezmiernie ciekawą rzeczą jest dla mnie możliwość wywierania wpływu na innych ludzi. 68. Kiedy przyrzekam, że coś zrobię, wykonuję to dokładnie. 69. Moim zdaniem, solidna, fizyczna i twarda praca nikomu nic zaszkodzi. 70. Chciałbym nauczyć się wszystkiego, co jest dostępne w tematach, które mnie interesują. 71. Nie chcę być jak inni - lubię robić rzeczy inaczej. 72. Czuję potrzebę niesienia pomocy innym. 73. Jestem gotów podjąć ryzyko, by kontynuować podjęte działania. 74. Kiedy coś zaczynam, lubię jasne i precyzyjne wytyczne. 75. Pierwsza rzecz, na którą zwracam uwagę, to dobry silnik. 76. Obecność innych ludzi działa stymulująco na mój intelekt. 77. Kiedy czymś się zajmuję, mam tendencję do zapomnienia o całym świecie. 78. Martwi mnie, że jest tyle ludzi w naszym społeczeństwie, którzy potrzebują pomocy. 79. Zabawnie jest podsuwać innym pomysły. 80. Nie znoszę kiedy ktoś bez przerwy zmienia wytyczne, szczególnie gdy jestem w trakcie w wykonywania pracy. 81. Zwykle znajduję wyjście w tzw. sytuacjach podbramkowych". 82. Nawet samo czytanie o odkryciach jest według mnie ciekawe. 83. Lubię robić happeningi. 84. Zawsze staram się okazać zainteresowanie ludziom, którzy wyglądają na samotnych i pozbawionych przyjaciół. 85. Lubię działać. 86. Nie lubię robić rzeczy, które nie są akceptowane przez innych. 87. Sądzę, że sport jest ważny, dla utrzymania dobrej kondycji fizycznej. 88. Natura i jej prawa budziły zawsze moją ciekawość. 89. Fajnie być w dobrym humorze i robić coś niezwykłego, nietypowego. 90. Sądzę, że ludzie w głębi duszy są dobrzy. 107

108 91. Jeśli nie daję sobie rady za pierwszym razem, rozpoczynam jeszcze raz z nową energią i entuzjazmem. 92. Cenię sytuacje, w których wiem czego inni ode mnie oczekują. 93. Dokonuję szczegółowej analizy problemu, by ocenić moje możliwości działania. 94. Nie denerwuję się, gdy trzeba przemyśleć sprawę jeszcze raz i ponownie zaplanować działania. 95. Moje życie byłoby trudne bez pięknych rzeczy, które mnie otaczają. 96. Często tak się dzieje, że inni przychodzą do mnie, by opowiedzieć o swoich problemach. 97. Zwykle nawiązuję kontakt z ludźmi, którzy mogą mi wskazać nowe możliwości. 98. Nie potrzebuję wiele by być szczęśliwym. 108

109 Klucz do interpretacji wyników W poniższych kolumnach zakreśl te same numery, które wybrałeś w teście. R B A S P K Zapisz ilość wyborów z każdej kolumny poniżej: R... B... A... S... P... K 3. Wypisz kolejno symbole (R, B, A, S, P, K) z tych, które otrzymały największą liczbę punktów: Opis wyników REALISTA (rzeczy) Osobę tę cechuje: niezależność, praktycyzm, sprawność fizyczna, przebojowość, konserwatyzm, fizyczna koordynacja, siła logiki; preferuje ona wykorzystywanie zmysłów wzroku i dotyku Osoba ta lubi: napięcie, podejmowanie ryzyka, prace na świeżym powietrzu, konkretne problemy, pieniądze, posługiwać się narzędziami i maszynami. Osoba ta rozwiązuje problemy przez działanie. 109

110 KONWENCJONALNY (informacje) Osobę tę cechuje: łagodne usposobienie, dokładność, logika myślenia, odpowiedzialność, wykorzystuje informacje płynące z narządów zmysłów i procesów myślowych. Osoba ta lubi: porządek, zdecydowanie, bezpieczeństwo, identyfikowanie się z osobami posiadającymi władzę, wpływy. Osoba ta rozwiązuje problemy kierując się uznanymi zasadami, regułami. PRZEDSIĘBIORCZY (ludzie) Osobę tę cechuje: energiczność, niezależność, pełna wiara we własne siły, chęć dominacji, elokwentność; w pracy z ludźmi i podczas wykonywania zadań kieruje się uczuciami i logiką. Osoba ta lubi: organizować, przekonywać, kierować, administrować. Osoba ta rozwiązuje problemy poprzez podejmowanie ryzyka. BADACZ (informacje, rzeczy) Osobę tę cechuje: niezależność, ciekawość świata, intelektualizm, chęć analizowania swoich myśli i uczuć, brak tradycjonalizmu. Taka osoba korzysta z zasobu informacji, posiada swoiste powiązania z ludźmi i rzeczami, stosuje przyrządy do badani idei; posiada zdolności intelektualne, umiejętności logicznego myślenia. Osoba ta lubi: studiowanie, wyzwania, wymianę myśli i skomplikowane abstrakcyjne problemy. Osoba ta rozwiązuje problemy przez myślenie. ARTYSTA (informacje, rzeczy ) Osobę tę cechuje: kreatywność, uczciwość, poczucie estetyki, analizowanie swoich myśli i uczuć, ekspresyjność. Jest to osoba inteligentna, wrażliwa na kolory, formę, dźwięki, za pomocą procesów myślowych przetwarza informacje uzyskane za pomocą narządów zmysłów. Osoba ta lubi: piękno, wymianę myśli, interesujące i niezwykle widoki. Osoba ta rozwiązuje problemy w sposób twórczy i nietypowy. 110

111 SPOŁECZNY (ludzie) Osobę tę cechuje: otwartość na kontakty z ludźmi, chęć przywództwa, zainteresowanie ludźmi, uczciwość, potrzeba wspierania, odpowiedzialność. W pracy z innymi używa uczuć, słów, idei. Posiada umiejętność wczuwania się, rozumienia spraw, jest otwarta, naturalna, taktowna. Osoba ta lubi: pomagać innym, przewodzić. Osoba ta rozwiązuje problemy kierując się uczuciami. Wykorzystanie wyników badania Wyniki kwestionariuszy na profil motywacyjny powinny zostać wykorzystane do bieżącej pracy opiekuna z podopiecznym oraz do wypełnienia Scenariuszy Postępowań dla rodziny oraz pracodawców/pośredników pracy. Poniżej zaprezentowano przykładowy opis scenariusza. Lp. Zagadnienie / wyniki diagnozy Rekomendowana postawa Proponowane zachowanie Uwagi / uzasadnienie Preferencje Zawodowe Społeczny Artysta Badacz Przedsiębiorczy Konwencjonalny Realista - pracując z osobą miej zawsze na uwadze, że ma ona duże potrzeby związane z poczuciem estetyki oraz pragnie ekspresji, daj jej się wyrażać artystycznie i rozwijać poczucie piękna, - wykorzystuj liczne kreatywne pasje i zainteresowania danej osoby, - pytaj o istotę piękna oraz dbaj o inspirujące otoczenie, - wspieraj poprzez uznanie indywidualnego zmysłu estetycznego oraz chwal twórczość i kreatywność, - Zadbaj o to, aby osoba mogła podjąć głęboką refleksję i miała możliwość podzielić się swoimi wnioskami - każdy z nas indywidualne preferencje zawodowe; ich świadomość pozwala na rozwój w danej dyscyplinie i budowanie poczucia profesjonalizmu Obszary diagnozy z udziałem rodziny Rodzina osoby chorującej stanowi ważne źródło informacji o beneficjencie. Jej perspektywa patrzenia na młodą osobę stanowi cenne uzupełnienie autooceny, jaką dokonują wcześniej wspomniane narzędzia. 111

112 Na etapie Szybkiej interwencji opiekun niezwłocznie kontaktuje się z rodziną bądź opiekunami prawnymi osoby chorej w celu uzyskania informacji niezbędnych do przygotowania Scenariuszy postępowań oraz zdobycia wiedzy pomocnej w dalszym procesie wsparcia podopiecznego. Zaproponowany zestaw narzędzi do diagnozy z udziałem rodziny jest uniwersalny i został przygotowany z myślą o obu grup wiekowych. Opiekun osoby chorującej stosuje zatem zaproponowane narzędzia analizy we współpracy z rodziną każdego z podopiecznych. Zestaw narzędzi do diagnozy w ujęciu graficznym Terapeuta w roli opiekuna ma za zadanie uzyskać informacje podopiecznego obejmujące 3 poniższe obszary: 1. UKRYTE ZASOBY I DEFICYTY. Czym wyróżnia się młoda osoba? Który z jej sposobów działania czy myślenia jest wartościowy? Jakimi talentami wykazywała się osoba do momentu choroby oraz czym się interesowała? Które z zachowań bądź sposobów myślenia mogą stanąć na przeszkodzie do realizacji przyszłych celów? 2. DIAGNOZA RELACYJNA. Jakie konstruktywne i niekonstruktywne zachowania dostrzegane są w relacji z innymi ludźmi: rówieśnikami, osobami dorosłymi, rodziną? Jakie są konstruktywne i niekonstruktywne zachowania w przypadku konieczności wykonywania różnych zadań? Jakie są konstruktywne i niekonstruktywne zachowania chorego w stosunku do siebie samego? 112

113 3. MOŻLIWOŚCI RODZINY. Jakie możliwości posiada rodzina w zakresie wsparcia chorego (organizacyjne, finansowe, społeczne, intelektualne itd.)? w jakich obszarach może wziąć na siebie odpowiedzialność a jakie są poza jej możliwościami? Kto, poza najbliższymi członkami rodziny, mógłby służyć wsparciem dla chorego oraz w jaki sposób? Zaangażowanie rodziny chorego w proces diagnostyczny, pozwala, poza funkcją informacyjną, uświadomić opiekunów osoby młodej w zakresie przyszłych wyzwań. Zaburzenia psychiczne zmieniają rzeczywistość nie tylko osoby chorujące, ale również osób, od których jest współzależna. Dotychczasowe wzorce zachowań oraz wzajemne oczekiwania musza ulec zmianie i przewartościowaniu. Obszar 1: UKRYTE ZASOBY I DEFICYTY Ta część diagnozy ma określić tkwiące w młodej osobie indywidualne zasoby, wartości, którymi się kieruje oraz wstępnie wskazać aspiracje i cele badanego. Istotnym jej elementem jest perspektywa rodziny badanego, gdyż często bliscy są w stanie lepiej zaobserwować zmianę, jakie wywołał w badanym okres choroby oraz terapii. Tu opiekun będzie mógł zauważyć pewne deficyty (obszary, w których należy przeciwdziałać pewnym niekonstruktywnym postawom i zachowaniom). W diagnozie wartości będą oznaczać: Informacja o stosunkowo stałych dążeniach i aspiracjach beneficjenta. Podstawowe punkty odniesienia, do których dana osoba odwołuje się, pragnąc do czegoś dążyć. Stanowią one podstawę motywacji, warunkują preferencje oraz wyznaczają kierunek działań. Identyfikacją zasobów określać należy informację o różnego rodzaju zasobach i potencjale beneficjenta. Buduje ona poczucie własnej wartości oraz prawidłową samoocenę. Stanowi podstawę do diagnozy obszarów, w których dane zasoby można wykorzystać, pozwala sprecyzować cele. Identyfikacja zasobów jest również informacją motywująca do rozwoju. Cele i aspiracje oznaczać będą informacje na temat realnych działań, jakie chce podjąć beneficjent w wyznaczonym przez siebie czasie. Określenie celu daje poczucie sensu w życiu. Ambitne cele opierają się na poczuciu własnej wartości i racjonalnej samoocenie oraz motywują do działania. KWESTIONARIUSZ UKRYTE ZASOBY I DEFICYTY- MATERIAŁ DLA RODZINY 1. W pierwszej części wywiadu na temat Pana/Pani podopiecznego/nej, będziemy koncentrować się na Jego/ Jej szczególnych cechach, sprzed okresu choroby. Następnym krokiem będzie weryfikacja tego, jak diagnozy dolegliwości oraz leczenia wpłynął na konkretne aspekty poczucia własnej wartości podopiecznego/nej. 113

114 Proszę odpowiedzieć na następujące pytania: Czym wyróżniał/ała się podopieczny/na przed okresem choroby? Jaki był/ była? Jak jest obecnie? Co w Jego/ Jej sposobie myślenia i podejściu do życia było szczególnie wartościowego? Jak jest obecnie? Do czego dana osoba aspirowała? Czego chciała dla siebie? Co chciała osiągnąć? Jak jest obecnie? 114

115 W jaki sposób działał/a podopieczny/a? Jak realizowała swoje cele? Jak jest obecnie? Jakie szczególne talenty/ uzdolnienia posiadała dana osoba? Jak je pielęgnowała/ rozwijała? Jak jest obecnie? 115

116 Jakie pasje/ zainteresowania posiadał/ała podopieczny/a? Czemu poświęcał/a swój wolny czas? Jak jest obecnie? Obszar 2: DIAGNOZA RELACYJNA Kolejny etap dotyczyć będzie konstruktywnych i zaburzonych zachowań młodych ludzi w czterech obszarach: Relacje z rówieśnikami, Relacje z osobami dorosłymi (rodzicami, czy wychowawcami), Stosunek do wyznaczonych zadań oraz Stosunek do samego siebie. Nasze relacje z innymi, jak zaakcentowane zostało w poprzednich częściach diagnozy, zależą m.in. od poczucia własnej wartości - postrzegania samego siebie. Dlatego w tej części rozważamy stosunek do samego siebie oraz samokoncept. Samokoncept to zbiór przekonań na własny temat oraz na temat własnego życia i świata. Jesteś tu gdzie jesteś i tym, kim jesteś dlatego, że taka jest Twoja wewnętrzna opinia na własny temat innymi słowy jesteś tym, co myślisz. Samokoncept można zmienić poprzez myślenie o sobie takim, jakim chciałbyś być. Twoja opinia o sobie jest subiektywna i nie jest oparta na faktach. Punkt zwrotny to poznanie sposobu, w jaki samokoncept steruje życiem i podjęcie decyzji o jego zmianie. 116

117 Każdy samokoncept 29 złożony jest z 3 części: 1) Własny ideał - samoideał idealny wizerunek osoby, którą najbardziej chciałbyś być we wszystkich aspektach. Ludzie wyjątkowi nieustannie do niego dążą. Im lepiej wiesz, jaką osobą chcesz się stać, tym większa szansa, że z czasem przemienisz się w tę osobę. 2) Własny obraz - samowizerunek jak siebie widzisz i jak o sobie myślisz na co dzień. W miarę jak Twój wewnętrzny obraz i opinia o sobie stają się bardziej pozytywne i pewne, Twoje zachowania i działania zyskują spójność i skuteczność. 3) Samoakceptacja - szacunek dla siebie klucz do szczęścia i sukcesów. Szacunek do siebie zależy od poczucia własnej wartości (stopień w jakim lubisz i akceptujesz siebie jako dobrego człowieka). To niezależne od czynników zewnętrznych. Drugi czynnik to poczucie własnej skuteczności, kompetencji i zdolności w dowolnej dziedzinie. Te 2 czynniki wspierają się wzajemnie kiedy dobrze o sobie myślisz, masz lepsze wyniki. Kiedy masz dobre wyniki, dobrze o sobie myślisz. Im bardziej lubisz siebie, tym lepiej Ci wszystko wychodzi. DIAGNOZA RELACYJNA- MATERIAŁ DLA RODZINY 2. Poniżej przedstawiono przykłady konstruktywnych i zaburzonych zachowań młodych ludzi w czterech obszarach: Relacje z rówieśnikami, Relacje z osobami dorosłymi (rodzicami, czy wychowawcami), Stosunek do wyznaczonych zadań oraz Stosunek do samego siebie. Proszę w trakcie wyczytywania określić, które z nich występują, bądź nie występują u podopiecznego/nej? OBSZAR ZABURZONE ZACHOWANIA KONSTRUKTYWNE ZACHOWANIA RELACJE Z RÓWIEŚNIKAMI ( ja- rówieśnicy) trudności w nawiązywaniu relacji trudności w podtrzymywaniu i pogłębianiu relacji brak prób negocjacji brak zdolności do kompromisów używanie przemocy (bicie, przepychanie, straszenie, poniżanie innych, wyśmiewanie) bez trudu nawiązuje relacje nie ma trudności w podtrzymywaniu i pogłębianiu relacji próbuje negocjować jest zdolny do kompromisów nie używa przemocy potrafi współpracować 29 B. Tracy, Maksimum Osiągnięć, Wydawnictwo Muza, Warszawa