DESKRYPTORY DIAGNOSTYCZNEGO SYSTEMU EKSPLOATACJI MASZYN

Transkrypt

1 DIAGNTYKA 26 ARTYKUY GÓNE ÓTKI, Deskryptory diagnostycznego systemu eksploatacji maszyn 165 DEKRYTRY DIAGNTYCZNEG YTEMU EKLATACJI MAZYN Bogdan ÓTKI Akademia Techniczno-Rolnicza w Bydgoszczy, KMR i Bydgoszcz, ul. rof.. Kaliskiego 7, bogzol@atr.bydgoszcz.pl treszczenie tym opracowaniu przedstawiono wybrane problemy diagnostyki technicznej w budowie i eksploatacji maszyn. mówiono sterujc rol diagnostyki technicznej w ksztatowaniu i podtrzymywaniu jakoci w produkcji i eksploatacji maszyn. Na tle zada diagnostyki technicznej wskazano na podstawowe wskaniki poprawnoci funkcjonowania diagnostycznego systemu eksploatacji maszyn. rzedstawiono te zalenoci oceniajce skuteczno znanych strategii eksploatacji. owa kluczowe: diagnostyka techniczna, system eksploatacji, efektywno strategii. DECRITR F DIAGNTIC YTEM IN EXLITATIN F MACHINE ummary In this study choose problems of technical diagnostic were introduced in building and exploitation of machines. teering part of technical diagnostic was talked over in formation and supporting of quality in production and exploitation of machines. n background of assignments of technical diagnostic it was shew onto basic coefficients of correctness the functioning of diagnostic system of exploitation machines. Estimating dependence effectiveness of well-known strategy of exploitation was introduced also. Keywords: technical diagnostic, system of exploitation, efficiency of strategy. 1. RADZENIE Zwikszajce si zapotrzebowanie na metody i rodki diagnostyki technicznej, bdce wynikiem nowoczesnego sposobu kreowania "jakoci" maszyn i urzdze, wychodzi na przeciw wspóczesnym uwarunkowaniom dziaalnoci przedsibiorstw, w tym szczególnie znacznie zuytego potencjau obiektów technicznych. Zapotrzebowanie na diagnostyk zbiega si równie z pojawieniem si nowych zastosowa osigni mikroelektroniki, techniki komputerowej, teorii fraktali, sieci neuronowych i sztucznej inteligencji - skutecznie wspierajcych moliwoci diagnostyki. inynierii mechanicznej, w budowie i eksploatacji maszyn czynnikiem stymulujcym bezporednio rozwój diagnostyki jest odpowiedzialno funkcji realizowanej przez maszyn, w tym szczególnie minimalizacja: zagroe zdrowia i ycia ludzkiego, zagroe rodowiska biologicznego i technicznego, zagroe wartoci ekonomicznych (w tym i jakoci). skazanie nowej roli diagnostyki technicznej w zmieniajcym si gospodarczo kraju, w aspekcie nowych dokona teoretycznych i aplikacyjnych jest zadaniem chwili i podejmowane jest z rónym skutkiem. 2. RBLEMY GÓNE DIAGNTYKI TECHNICZNEJ Diagnostyka techniczna to zorganizowany zbiór metod i rodków do oceny stanu technicznego (jego przyczyn, ewolucji i konsekwencji) systemów technicznych. wikszoci przypadków s to systemy dziaaniowe, celowo zaprojektowane dla wykonania okrelonej misji, generujce lub transformujce informacje, które s wykorzystywane do oceny ich stanu technicznego. Charakterystyczna dla materii obiektywna waciwo odbicia przejawia si w powstawaniu i przekazywaniu okrelonych informacji o stanie obiektów wiata materialnego. Informacja ta jest na równi z energi i substancj jedn z form istnienia materii, pozostaje w cisym zwizku z ruchem materii w przestrzeni i w czasie oraz z wszelkimi procesami materialnymi. Informacja, jako jeden z aspektów odbicia, przedstawia uporzdkowane odbicie stanu wiata realnego i istniejcych w tym wiecie zwizków przyczynowo-skutkowych. Zasadniczym ródem poznania naukowego jest informacja ilociowa pozyskiwana w eksperymentach pomiarowych, dostarczajca bezporednio liczbowych charakterystyk destrukcji badanego obiektu lub zmian jakociowych nadzorowanego zjawiska.

2 166 DIAGNTYKA 26 ARTYKUY GÓNE ÓTKI, Deskryptory diagnostycznego systemu eksploatacji maszyn otrzeba stosowania diagnostyki znajduje swoje uzasadnienie w modelu destrukcji obiektu, uwzgldniajcego zwizek zaawansowania zuycia proporcjonalny do energii dyssypacji, wicy si z czasem istnienia obiektu, poziomem konstrukcji, nowoczesnoci technologii wytwarzania, intensywnoci uytkowania oraz jakoci obsugiwa technicznych. atrzc syntetycznie na ogó moliwych zastosowa diagnostyki w kolejnych fazach istnienia obiektu, trzeba wyróni potrzeb znajomoci wiedzy o obiekcie, o sygnaach, syndromach i symptomach oraz elementy teorii decyzji w zakresie wnioskowania diagnostycznego, niezbdnych do prawidowej oceny stanu obiektu. rzedstawiony zakres wiedzy formuuje obszar zagadnie definiujcych podstawy diagnostyki technicznej oraz moliwoci jej efektywnego wykorzystania. Cele diagnostyki s osigane poprzez: poznanie natury procesów fizycznochemicznych wykorzystywanych jako noniki informacji o zmieniajcym si stanie obiektów oraz ustalenie zbioru parametrów diagnostycznych (symptomów stanu); poszukiwania modelu diagnostycznego przedmiotu diagnozy dla okrelonych podzbiorów cech stanu i parametrów diagnostycznych, model diagnostyczny ustala algorytmy tzn. porzdkuje zbiory sprawdze: diagnozowania, prognozowania i genezowania stanów; algorytmy: diagnozowania, prognozowania i genezowania stanów wymuszaj odpowiedni podatno diagnostyczn obiektu technicznego (podatno diagnostyczna to: diagnozowalno [model, metoda, skuteczno] i technologiczno diagnostyczna [punkty, dostp, wygoda]); opracowywanie zasadnych metod i urzdze diagnostycznych; opracowywanie procesów technologicznych, czyli postpowania praktycznego w badaniach i ocenie stanów obiektów technicznych. ymienione elementy i diagnoci tworz podsystem diagnostyczny usprawniajcy funkcjonowanie maszyn, pod warunkiem, e zostay okrelone: funkcja i sposób wykorzystania DT. droone systemy diagnostyczne podlegaj ocenie w aspekcie: efektywnoci ekonomicznej, niezawodnoci i bezpieczestwa funkcjonowania systemów dziaania. Zaawansowanie procesów zuyciowych determinuje jako funkcjonowania kadego obiektu technicznego i nosi nazw jego stanu technicznego. Ten stan techniczny mona okreli obserwujc funkcjonowanie obiektu, tzn. jego wyjcie gówne przeksztaconej energii (lub produktu) oraz wyjcie dyssypacyjne gdzie obserwuje si rónego typu procesy resztkowe (towarzyszce) jak: drgania, haas, temperatura, zjawiska elektromagnetyczne itd. bserwacja tych wyj daje ca gam moliwoci diagnozowania stanu technicznego obiektu, co syntetycznie pokazano na rys.1. arto w tym miejscu w uproszczony sposób pokaza ogóln istot diagnozowania maszyn, zakadajc poszukiwania zwizków pomidzy stanem maszyny Xn a generowanymi sygnaami diagnostycznymi m, z pominiciem dla prostoty rozwaa innych oddziaywa zewntrznych (rys.2). tablicy obserwacji (rys.3) z jednej strony mamy zestaw moliwych uszkodze zakócenia MAZYNA TATYKA I DYNAMIKA energia uyteczna (wytwór) energia procesy robocze * monitorowanie parametrów procesu * badania sprawnociowe sterowanie X(t,, r) destrukcyjne rozpro- badania wytworu TAN TECHNICZNY zasilanie (energia, materia) sprzenie szona procesy tribowibroakustyczne procesy resztkowe zwrotne - drgania, haas, - pulsacja cinienia, - procesy cieplne, - produkty zuycia, - procesy elektromagnet., - ultradwiki, - inne. Rys.1. Maszyna jako system przetwarzania energii i jej moliwoci diagnozowania

3 DIAGNTYKA 26 ARTYKUY GÓNE ÓTKI, Deskryptory diagnostycznego systemu eksploatacji maszyn 167 (n), reprezentowanych przez cechy stanu odwzorowujce rozwijajce si uszkodzenia. Z drugiej za strony z pomiarów otrzymujemy zestaw symptomów (m), charakterystyczny dla stanu rozwoju uszkodze w chwili pomiaru symptomów. Jak wida z rysunku o jednym uszkodzeniu moe informowa wiele symptomów, przy czym rozwizanie problemu diagnostycznego wymaga spenienia warunku: m n. perator A, wicy cechy stanu obiektu X i jego symptomy po zidentyfikowaniu, pozwala na bazie pomierzonych symptomów wnioskowa o stanie X. Realizowane zadanie diagnostyczne mona zatem przedstawi w postaci przykadowego algorytmu, pokazanego na rys. 4. X uszkodzenia A (X, ) symptomy n m m n Rys. 2. bserwacja stanu maszyny X za pomoc symptomów ymptomy Cechy m artoci mierzonych symptomów stanu obiektu Xn C K I sk... F... Hv... m 1. Bicie 2. Luz 3. Zacisk... ymptomy diagnostyczne... w dziedzinie czasu, amplitud, czstotliwoci.... ( wymiarowe, bezwymiarowe ) n. Ilo pracy Rys. 3. Tablica obserwacji mierzonych symptomów m dla wybranych cech stanu obiektu Xn tae warunki bada (zasilanie, sterowanie, zakócenia) rocesy rzetwornik ymptomy ZNANE dynamiczne proces - stanu maszyny - sygna maszyny BIEKT BADA (maszyna) Rozpoznanie stanu maszyny Decyzja X = A 1 Informacja Niezalene NIEZNANE X o stanie cechy maszyny stanu CEL DIAGNZANIA Rys. 4. Kolejno postpowania podczas diagnozowania maszyny zansa oceny stanu technicznego maszyn podczas konstruowania, wytwarzania lub eksploatacji, czsto bez potrzeby wyczania ich z ruchu - a nawet w sposób bezkontaktowy, umoliwia udzielenie odpowiedzi na podstawowe pytania: - jaka jest maszyna (element, zespó) podczas konstruowania?

4 168 DIAGNTYKA 26 ARTYKUY GÓNE ÓTKI, Deskryptory diagnostycznego systemu eksploatacji maszyn - jaka jest maszyna po jej wytworzeniu? - jaka jest maszyna w czasie uytkowania i / lub obsugiwania? - jak przebiega proces technologiczny realizowany przez maszyn? dpowiedzi na te pytania uzyska mona z opracowanych procedur diagnostycznych, zawierajcych szczegóowe algorytmy badania diagnostycznego, dajcych odpowiedzi na pytania uytkowników: - co mierzy? (jaki proces, dlaczego ten, w którym miejscu); - jak mierzy? (akwizycja sygnau, parametry procesu, cechy stanu, czsto pomiarów); - czym mierzy? (oprzyrzdowanie, przygotowanie sygnau, sposób przetwarzania); - jak wnioskowa? (modele, stany graniczne, decyzje). krelane metodami diagnostyki technicznej w procesie diagnozowania decyzje diagnostyczne o stanie maszyny s wyróniane za pomoc rónego rodzaju wskaników (cech, symptomów). Zawsze jednak ich forma prezentacji powinna by dostosowana do moliwoci percepcyjnych, decyzyjnych i wykonawczych uytkowników diagnozowanego obiektu. td du rol przypisuje si w tym zakresie nowoczesnym technologiom informatycznym. rzytoczone skrótowo powyej treci gówne, motywujce potrzeb i rozwój diagnostyki technicznej stanowi zrby podstaw skadajcych si na now dziedzin wiedzy jak jest uznana ju diagnostyka techniczna. Zawarto merytoryczna i metodologiczna diagnostyki porzdkuje dostpne podejcia i formalizmy w kolejnoci ich wystpowania w szczegóowych zagadnieniach rozpatrywanych w diagnozowaniu maszyn. Tutaj dopiero wida ca zoono strony naukowej diagnostyki, gdzie niezbdna wiedza siga od konstruowania, wytwarzania i eksploatacji maszyn, modelowania i estymacji parametrów, do teorii eksperymentu, teorii informacji i statystyki w ujciu nowoczesnych technologii informatycznych. 3. DIAGNTYCZNY YTEM ITNIENIA MAZYN Ustalenie miejsca i funkcji diagnostyki technicznej w systemie istnienia maszyn warunkuje potrzeb przywoania istniejcych strategii eksploatacji, w oparciu o które realizowane s procesy uytkowania i obsugiwa technicznych maszyn w przedsibiorstwach. trategia eksploatacyjna polega na ustaleniu sposobów prowadzenia uytkowania i obsugiwania maszyn oraz relacji midzy nimi w wietle przyjtych kryteriów. literaturze znane s nastpujce strategie eksploatacji maszyn [1]: wedug niezawodnoci, wedug efektywnoci ekonomicznej, wedug iloci wykonanej pracy, wedug stanu technicznego, autoryzowana strategia eksploatacji maszyn. Najczciej w oparciu o jedn z powyszych strategii buduje si system eksploatacji przedsibiorstwa, przy czym elementy pozostaych strategii s czsto jego uzupenieniem. praktyce przemysowej wystpuj wic najczciej strategie eksploatacji mieszane, dostosowane do wymaga i warunków eksploatowanych maszyn. Zalecan jest strategia wedug stanu, która opiera si na podejmowanie decyzji eksploatacyjnych na podstawie biecej oceny stanu technicznego maszyn, ich zespoów lub elementów (rys.5). Aktualny stan techniczny maszyny, odwzorowany wartociami mierzonych symptomów stanu, jest podstaw decyzji eksploatacyjnej. oprawna realizacja tej strategii wymaga skutecznych metod i rodków diagnostyki technicznej oraz przygotowanego personelu technicznego. ymaga te przezwycienia nieufnoci decydentów co do efektywnoci takiego sposobu eksploatacji. Efekty ekonomiczne z takiego sposobu eksploatacji s niewspómiernie wysze ni w innych strategiach, co warunkuje powodzenie i ogromne zainteresowanie tym rozwizaniem. odstawowym warunkiem powodzenia tej strategii jest dostpno prostych i skutecznych metod diagnostycznych, najlepiej wkonstruowanych w produkowane maszyny, które z kolei s nadzorowane w systemie monitorowania stanu. oparciu o wymienione strategie eksploatacji maszyn w praktyce przemysowej budowane s systemy obsugiwa technicznych maszyn. Do najbardziej rozpowszechnionych nale : system wymian profilaktycznych; budowany gównie w oparciu o strategi eksploatacji wedug efektywnoci; (dla obiektów jednostkowych, odpowiedzialnych - gdzie prowadzi si wymiany profilaktyczne dla uniknicia awarii), planowo - zapobiegawczy system obsugiwa technicznych; budowany w oparciu o strategi wedug iloci wykonanej pracy; (z góry zaplanowany zakres i czstotliwo obsugiwa technicznych, niezalenie od aktualnego stanu, czyli potrzeb), planowo - zapobiegawczy system obsugiwa technicznych z diagnozowaniem; (jak wyej, lecz wspomagany czciowym diagnozowaniem stanu maszyny), system obsugiwa technicznych wedug stanu; (czynnoci obsugowe - czstotliwo i zakres -

5 DIAGNTYKA 26 ARTYKUY GÓNE ÓTKI, Deskryptory diagnostycznego systemu eksploatacji maszyn 169 wyznaczane s w oparciu o aktualny stan techniczny maszyny). zakócenia E YTEM Y EKLATACJI MAZYN DYTEM DIAGNTYCZNY (informacje o stanie maszyn) DECYZJE ALGRYTM ZRZEC EKLATACYJNE TANIA TANU Rys. 5 Diagnostyczne sterowanie systemem eksploatacji maszyn. 4. KANIKI DIAGNTYCZNEG YTEMU EKLATACJI MAZYN oprawne funkcjonowanie diagnostycznego systemu eksploatacji maszyn wymaga znajomoci: - symptomów stanu maszyny: s 1, s 2,..., s m ; - wartoci granicznych symptomów stanu: g gr s ; 2A - okresowoci bada diagnostycznych: g gr m TD ( 1 )( ) m. rzedstawione deskryptory diagnostycznego systemu eksploatacji maszyn zostay zdefiniowane i uzasadnione we wczeniejszych pracach autora [1, 2, 3, 7]. 5. CENA ITNIEJCYCH TRATEGII Uwzgldniajc dostpne warianty stosowanych strategii eksploatacji maszyn mona ich praktyczn przydatno oceni przy pomocy uytkowych wskaników efektywnoci. Dla ich wyznaczenia przyjmuje si, e: - czas pracy maszyny do uszkodzenia okrela funkcja niezawodnoci: R(t) (T U - oczekiwany czas pracy: R(t) m t ) f ( t) dt t dt - przecitny rzeczywisty czas pracy (gówny dla zada utrzymania maszyn w ruchu): t RZ R(t) dt ozwala to zdefiniowa - wspóczynnik wykorzystania maszyny : RZ kryterium jakoci strategii edug tego kryterium mona dokona oceny poszczególnych strategii eksploatacji maszyn i dalej ich przydatnoci w praktyce przemysowej. I. trategia od awarii do awarii (znana te jako: od uszkodzenia do uszkodzenia) stosowana dla uszkodze o maych skutkach ekonomicznych i bez nastpstw zagroenia bezpieczestwa: ( Usz) gdy : AA RZ cp = RZ (uszkodzenie) = 1, R(t) dt Jest to zatem strategia najbardziej efektywna ekonomicznie, a zadania obsugowo-naprawcze inicjowane s uszkodzeniem. II. trategia wedug iloci pracy (obligatoryjna), w której przedsiwzicia obsugowo-naprawcze s zaplanowane po z góry okrelonej iloci wykonanej pracy (statystyczne oszacowania sabych ogniw i czasu do awarii): gdzie: R(t p ) ( tp ) R RZ RRZ - wymagany poziom niezawodnoci, tp - czas T zapobiegawczej ze wzgldu na koszt, bezpieczestwo.

6 17 DIAGNTYKA 26 ARTYKUY GÓNE ÓTKI, Deskryptory diagnostycznego systemu eksploatacji maszyn t p (t p ) R(t) dt RZ = RZ (tp) + N skanik efektywnoci w tej strategii: RZ (t p ) t 1 p skanik niewykorzystanego czasu pracy N: 1 RZ (t p ) N - wskazuje potrzeb zmiany strategii. III. trategia wedug stanu technicznego, w której zakres i czstotliwo czynnoci obsugowo- naprawczych limituje stan techniczny, w wersji: a) inspekcyjnej, ze staym okresem kontroli stanu, b) kontroli stanu wg prognozowanej zmiany stanu. T 1 gr RZ (T 1 ) f (x) dx dt RZ(t) gr RZ f (x) dx dt T 1 RZ(t) skanik efektywnoci tej strategii: DT RZ (T ) 1 RZ 1 Jakociowa analiza przedstawionych wskaników wskazuje, e ich uszeregowanie w postaci: AA DT tp preferuje, poza strategi uszkodzeniow, strategi wedug stanu technicznego. rzedstawione wskaniki dobrze ilustruj efektywno dziaa obsugowonaprawczych w rónych strategiach utrzymania maszyn. 6. FUNKCJA TERUJCA DIAGNTYKI Rola i znaczenie diagnostyki technicznej w kadej z faz istnienia maszyny jest bardzo istotna, a ukazana na tle zada spenianych przez wytwór w poszczególnych strategiach eksploatacji okrela funkcj sterujc diagnostyki. Na podstawie zebranej informacji z bada diagnostycznych istnieje moliwo : - oceny stanu maszyny w chwili badania "t" (zdatna, niezdatna), - wskazania na uszkodzone elementy w przypadku niezdatnoci, - zlokalizowania uszkodzonych elementów w przypadku niezdatnoci, - prognozowanie przyszego stanu maszyny w chwili tp = t + t, - okrelenia czasu pracy maszyny do naprawy gównej, - ustalenia czasu rezerwowego do likwidacji maszyny, - wyznaczenia terminu nastpnego diagnozowania maszyny. roces postpowania z maszyn jest wic nastpujcy : a) w przypadku maszyny zdatnej: badanie stanu - wykonanie niezbdnie koniecznych zabiegów obsugowych - prognozowanie stanu - ustalenie terminu nastpnego badania; b) w przypadku maszyny niezdatnej: badanie stanu - ustalenie niezdatnoci (rozregulowanie, uszkodzenie, wykonana praca do naprawy gównej lub likwidacji) - usunicie uszkodzenia - ocena jakoci wykonanej naprawy - wykonanie niezbdnych czynnoci obsugowych - prognozowanie - termin kolejnego diagnozowania. Funkcja sterujca diagnostyki w utrzymaniu zdatnoci maszyn polega wic na: ocenie aktualnego stanu maszyn, okrelajcego moliwoci dalszej ich pracy, eliminacji niezdatnych, a wic i niebezpiecznych maszyn z uytkowania, zapobieganiu uszkodzeniom lub awariom maszyn, dziki uprzedzajcej ocenie stanu, przewidywaniu przyszych stanów maszyn, stwarzajc podstawy planowania materiaowotechnicznego i zadaniowego dla systemu eksploatacji. Biorc za podstaw przedstawione moliwoci diagnostyki w zakresie nadzorowania zmiennoci stanów maszyn, zasadne s propozycje metody obsugiwania maszyn wedug stanu technicznego. Doskonalenie tej przyszociowej strategii opiera si o skuteczne metody diagnozowania stanu maszyn, o opracowania pokadowych i stacjonarnych ukadów diagnostycznych, wspieranych technik komputerow i dokonaniami sztucznej inteligencji. 7. DUMANIE Ksztatowanie i ocena jakoci maszyn metodami diagnostyki technicznej wie si cile z koniecznoci utrzymania na odpowiednim poziomie ich cech uytkowych w okrelonych warunkach eksploatacji. Cechy te, speniajce wymogi reprezentatywnych dla stanu obiektu, winny by okrelone ju na etapie konstruowania a weryfikowane podczas wytwarzania i eksploatacji. Do wyrónienia, oceny i podtrzymywania cech uytkowych wykorzystuje si: - moliwoci diagnostyki technicznej, w tym konstruowanie diagnostyczne, ocen jakoci wytworów, diagnostyk eksploatacyjn, metody

7 DIAGNTYKA 26 ARTYKUY GÓNE ÓTKI, Deskryptory diagnostycznego systemu eksploatacji maszyn 171 i rodki diagnostyki technicznej, wspomaganie bada diagnostycznych technik komputerow; - badania niezawodnoci maszyn w fazach: przedprodukcyjnej, produkcyjnej i poprodukcyjnej przy wykorzystaniu bada stanowiskowych, modelowania deterministycznego i stochastycznego czynników wymuszajcych, wspomagania komputerowego bada niezawodnoci; - metodologi ksztatowania jakoci maszyn przez jakociowy system sterowania przedsibiorstwem z uwzgldnieniem kryteriów norm jakoci EN serii 29 ; - moliwoci regeneracji czci maszyn, w tym regeneracj wielokrotn, badania zmczeniowe i modelowanie obcie czci regenerowanych, nowe techniki i technologie odtwarzania jakoci czci maszyn; - badania technologicznoci obsugowej i naprawczej maszyn, ksztatowanie intensywnoci starzenia i zuywania si elementów maszyn, ksztatowanie podatnoci maszyn oraz ocen efektywnoci eksploatacji maszyn. owysze grupy tematyczne stanowi obszar zainteresowa szerokiego grona spoecznoci eksploatacyjnej, przyczyniajc si do rozwoju metod i metodologii ksztatowania i podtrzymywania jakoci maszyn. 8. LITERATURA [1] ótowski B.: odstawy diagnostyki maszyn. yd. ATR. Bydgoszcz 1996 (s.467). [2] ótowski B., wik Z.: Leksykon diagnostyki technicznej. yd. ATR. Bydgoszcz [3] ótowski B., Tylicki H.: sprzt elektryczny pojazdów mechanicznych. yd. ATR. Bydgoszcz 1999 (s.158). [4] Niziski., ótowski B.: Informatyczne systemy zarzdzania eksploatacj obiektów technicznych. IBN X, lsztyn- Bydgoszcz, 21 s.334. [5] Niziski., ótowski B.: Zarzdzanie eksploatacj obiektów technicznych za pomoc rachunku kosztów. IBN X, lsztyn-bydgoszcz, 22 s.156. [6] ótowski B.: Elementy dynamiki maszyn. IBN , Bydgoszcz, 22 s.258. [7] ótowski B.: Badania dynamiki maszyn. IBN 83-9, , Bydgoszcz, 22 s.335. rof. dr hab. in. Bogdan ótowski jest pracownikiem naukowym Akademii Techniczno-Rolniczej w Bydgoszczy i kierownikiem Katedry Maszyn Roboczych i ojazdów, ydziau Mechanicznego tej uczelni. Dziaalno naukow prowadzi w dziedzinie wibroakustyki i diagnostyki technicznej, dynamiki maszyn, metrologii i eksploatacji pojazdów, zarzdzania eksploatacj obiektów technicznych. Ma w dorobku ponad 3 publikacji, jest autorem i wspóautorem 18 opracowa zwartych. spópracuje z orodkami naukowymi w kraju (olitechnika oznaska, olitechnika lska, AGH w Krakowie, AT w arszawie) i za granic (Akademia w Misku, UE Bristol, Birmingham olitechnic, Technion-Hajfa). swoje dotychczasowej dziaalnoci naukowej wypromowa wielu doktorów, magistrów i inynierów. czasie wolnym zajmuje si technik motoryzacyjn, uprawia eglarstwo i narciarstwo