OTYŁOŚĆ U PSÓW I KOTÓW. JAK ZAPOBIEGAĆ? PRAKTYCZNY PORADNIK DLA WŁAŚCICIELA ZWIERZĘCIA.

Transkrypt

1 OTYŁOŚĆ U PSÓW I KOTÓW. JAK ZAPOBIEGAĆ? PRAKTYCZNY PORADNIK DLA WŁAŚCICIELA ZWIERZĘCIA.

2 SPIS TREŚCI 1. Definicja otyłości Przyczyny i skutki Rozpoznanie Program odchudzania Rodzaje diet odchudzających Zapobieganie otyłości Najczęściej zadawane pytania - kot Najczęściej zadawane pytania - pies...25

3 DEFINICJA OTYŁOŚCI OTYŁOŚĆ TO NADMIERNE NAGROMADZENIE TKANKI TŁUSZCZOWEJ, SKUTKUJĄCE PRZEKROCZENIEM PRAWIDŁOWEJ MASY CIAŁA O PONAD 15-20%. Problem ten dotyczy coraz większej liczby zwierząt towarzyszących, przybierając skalę epidemii. Przeprowadzone w 2009 roku badania epidemiologiczne wykazały, że prawie połowa kotów w Polsce ma problem z utrzymaniem prawidłowej masy ciała, z czego 33% ma nadwagę, a 14% to zwierzęta otyłe. W przypadku psów problem dotyczy 39% osobników, w tym co trzeci pies ma nadwagę, a co dziesiąty jest otyły. Klasyfikując otyłość można wyróżnić trzy stopnie: Nadwaga prosta Gdy masa ciała przekracza ponad 9% ponad optymalną masę ciała. Ten stopień jest najbardziej dogodny z punktu widzenia odchudzania, gdyż zazwyczaj zwiększenie aktywności fizycznej oraz niewielka korekta dawki pokarmowej są wystarczające do uzyskania prawidłowej masy ciała. Nadwaga Gdy masa ciała jest większa o 10% do 20% od optymalnej masy ciała. Otyłość Gdy masa ciała jest większa o ponad 20% od optymalnej masy ciała. Podczas rozwoju otyłości można wyróżnić dwie fazy: fazę dynamiczną i fazę statyczną. Podczas początkowej fazy dynamicznej zwierzę pobiera więcej energii niż wydatkuje, a nadwyżki energii odkładane są zarówno w postaci tkanki tłuszczowej, jak i beztłuszczowej. Wraz z przyrostem masy ciała, zapotrzebowanie na energię na przemiany podstawowe wzrasta proporcjonalnie do wzrostu beztłuszczowej masy ciała. Na tym etapie osiągany jest zerowy bilans energetyczny i zwierzę przestaje przybierać na wadze. Statyczna faza otyłości rozpoczyna się, gdy zwierzę przestaje przybierać na wadze i osiąga równowagę energetyczną, podtrzymującą nadwagę przez dłuższy okres czasu.

4 PRZYCZYNY I SKUTKI URBANIZACJA, INDUSTRIALIZACJA, STAŁY BRAK CZASU POWODUJĄ ZMIANĘ RODZAJU POSIADANYCH PRZEZ LUDZI ZWIERZĄT, SPOSOBU ICH ŻYWIENIA ORAZ OPIEKI NAD NIMI. Coraz więcej osób decyduje się na posiadanie kota, który najczęściej jest kastrowany/sterylizowany oraz karmiony karmą komercyjną, dostępną przez cały dzień. Z kolei właściciele psów często traktują swoje zwierzęta jako pełnoprawnych członków rodziny, posiadających własne miejsce przy stole, spożywających te same pokarmy, oglądających z właścicielem telewizję i śpiących z nim w łóżku. Wszystkie te czynniki mogą w krótkim czasie doprowadzić do nadwagi i otyłości zwierzęcia oraz związanych z nimi poważnych konsekwencji ogólnoustrojowych. Podstawową przyczyną otyłości jest brak równowagi pomiędzy energią przyjmowaną a wydatkowaną, co skutkuje długotrwałą nadwyżką energii. Ta nadwyżka odkładana jest głównie w postaci tłuszczu, co prowadzi do przyrostu masy ciała i zmian w kompozycji (składzie) ciała. Istnieje cały szereg czynników, które sprzyjają rozwojowi otyłości, które ogólnie można podzielić na czynniki endogenne i egzogenne. W większości przypadków otyłość jest wynikiem przekarmiania, braku ruchu lub obu tych czynników jednocześnie.

5 Czynniki ryzyka rozwoju otyłości Sterylizacja Wiek (dorosłe < 10 lat) Płeć (kocury) Przebywanie wyłacznie w domu OTYŁOŚĆ Czynniki behawioralne (np niepokój) Żywienie do woli lub dieta wysokokaloryczna Do czynników endogennych można zaliczyć: wiek, płeć i status rozrodczy obecność zaburzeń hormonalnych oraz zmiany w obrębie podwzgórza predyspozycje genetyczne Do czynników egzogennych można zaliczyć: dobrowolna (spontaniczna) aktywność fizyczna zewnętrzne czynniki wpływające na pobór karmy skład oraz smakowitość diety wpływ otoczenia i trybu życia

6 Podsumowanie głównych czynników ryzyka Pies Czynnik ryzyka Kot Labrador Retriever, Cairn Terrier, Terier Szkocki, Basset Hound, Cavalier King Charles, Spaniel, Cocker Spaniel, Jamnik Długowłosy, Beagel, i długowłose psy ras olbrzymich Rasa i inne czynniki genetyczne Domowy krótkowłosy Stały wzrost częstości do 12. roku życia, a następnie spadek Wiek Największe ryzyko u zwierząt w średnim wieku, spada po roku życia Częściej u suk (60%), zwłaszcza po sterylizacji Płeć i kastracja Częściej u kocurów, zwłaszcza kastrowanych Istotny czynnik Brak ruchu Główny czynnik ryzyka u kotów Cukrzyca niedoczynność tarczycy, niedoczynność kory nadnerczy Choroby endokrynologiczne Rzadko Obserwowana zależność Leki i środki antykoncepcyjne Progesteron Błędne oszacowanie zapotrzebowania prowadzące do nadmiernego spożycia (karmienie do woli, brak kontroli, różne dodatki) Żywienie Błędne oszacowanie zapotrzebowania prowadzące do nadmiernego spożycia (karmienie do woli, brak kontroli, różne dodatki) Nadmierny antropomorfizm Czynniki społeczne Karmienie = sposób komunikacji ze zwierzęciem Zwiększone ryzyko w przypadku jednego zwierzęcia w domu Liczba zwierząt Ryzyko wzrasta w przypadku 1 lub 2 kotów w domu

7 Przekroczenie zapotrzebowania energetycznego, żywienie do woli, podawanie wysokokalorycznych przekąsek lub pokarmów przeznaczonych dla człowieka zaburza prawidłowy bilans energetyczny organizmu. Właściciele często nie zdają sobie sprawy, jaka jest kaloryczność przekąsek podawanych zwierzętom. W tabeli poniżej przedstawiono przykładowa kaloryczność wybranych produktów spożywczych, które często stosowane są przez właścicieli. Przykładowe wartości kalortyczne popularnych przekąsek: 1 kromka chleba z margaryna i serem 1 kawałek ciasta 1 kromka chleba z pasztetem 1 gotowany ziemniak 1 plaster sera (20 g) 1 plaster kiełbasy/salami (25 g) 1 szklanka półtłustego mleka (150 ml) 1 herbatnik 1 plaster wędliny (15 g) 1 ciateczko ryżowe 1/4 jabłka 1 marchewka < 20 g 1 plasterek ogórka Royal Canin BAR Smal Dog (Index 2) Royal Canin ORAL BAR (Index 2) 180 kcl 140 kcl 30 kcl 80 kcl 75 kcl 75 kcl 70 kcl 55 kcl 30 kcl 35 kcl 15 kcl < 5 kcl < 5 kcl 49 kcl 80 kcl Otyłość u psów i kotów ma niekorzystny wpływ na ogólny stan zdrowia zwierzęcia i zwiększa ryzyko rozwoju przewlekłych problemów zdrowotnych.

8 Do negatywnych skutków związanych z otyłością należą: krótsze życie choroby ortopedyczne: zwyrodnienie stawów, dyskopatie zaburzenia metaboliczne: nietolerancja glukozy, stłuszczenie wątroby u kotów zaburzenia endokrynologiczne: cukrzyca, nadczynność kory nadnerczy, niedoczynność tarczycy choroby układu krążenia i układu oddechowego: zaburzenia rytmu pracy serca, nadciśnienie i wtórne choroby serca, nerek i naczyń choroby układu moczowo-płciowego: syndrom urologiczny kotów, zaburzenia płodności, trudne porody choroby nowotworowe: nowotwory gruczołu mlekowego zaburzenia czynnościowe: nietolerancja wysiłku, duszność, nietolerancja wysokiej temperatury, zwiększone ryzyko zabiegów operacyjnych (ryzyko zaburzeń krążenia podczas znieczulenia, zaburzenia w procesie gojenia się ran pooperacyjnych), spadek odporności

9 ROZPOZNANIE ROZPOZNANIE OTYŁOŚCI U ZWIERZĄT ZAWSZE POWINNO OBEJMOWAĆ BADANIE WYKONANE PRZEZ LEKARZA WETERYNARII. W badaniu tym lekarz wykluczy inne potencjalne problemy takie jak: obrzęk, wodobrzusze, niedoczynność tarczycy, nadczynność kory nadnerczy oraz cukrzycę. Dopiero po wykluczeniu tych schorzeń lekarz stawia diagnozę rozpoznania nadwagi/otyłości. Istnieje kilka metod umożliwiających rozpoznanie otyłości. Z punktu widzenia praktycznego, najczęściej wykorzystywana jest ocena aktualnej wagi zwierzęcia (i ewentualne porównanie jej do wagi wcześniejszej lub do optymalnej masy ciała typowej dla rasy - patrz dodatek praktyczny). Prostą i dostarczającą cennych informacji metodą oceny nadmiaru tkanki tłuszczowej u psów i kotów jest ocena kondycji ciała - BCS (body condition score). Polega ona na palpacyjnej ocenie grubości tkanki tłuszczowej w określonych obszarach ciała: nad żebrami, wzdłuż kręgosłupa oraz u podstawy ogona oraz dolnej części jamy brzusznej. Jeżeli pies lub kot będą miały niedowagę, ich żebra będą dobrze widoczne i wyczuwalne podczas omacywania. U zwierząt otyłych żebra są niewidoczne, a podczas omacywania nad żebrami wyczuwalna jest warstwa tkanki tłuszczowej. U zwierzęcia z silną otyłością żebra są całkowicie niewyczuwalne. W jaki sposób omacywać kota w celu oceny kondycji ciała? Omacywanie żeber Obie dłonie należy położyć po bokach klatki piersiowej kota i przesuwać je do tyłu i do przodu. To umożliwia ocenę grubości warstwy tłuszczu pod żebrami. Przy optymalnej ocenie kondycji ciała bez trudu można policzyć żebra końcówkami palców, bez wywierania większego ucisku. Omacywanie wyrostków kolczastych mięśni lędźwiowych oraz wyniosłości miednicy Dłoń należy przesuwać wzdłuż kręgosłupa, omacując mięśnie lędźwiowe oraz kości miednicy. Przy optymalnej ocenie kondycji ciała wyczuwalne powinny być wszystkie wyniosłości kostne oraz odpowiednia warstwa mięśni.

10 Omacywanie tłuszczu brzusznego Ręce należny umieścić pod brzuchem kota (jeśli to możliwe) oraz omacać tkankę tłuszczową w okolicy pachwinowej. Przy prawidłowej ocenie kondycji ciała tłuszcz w tym miejscu może być obecny, ale w niewielkiej ilości. Bardzo praktyczna, zarówno dla lekarza jak i właściciela, jest wizualna ocena sylwetki zwierzęcia przy użyciu systemu oceny kondycji ciała. Istnieje kilka systemów oceny, ale najczęściej wykorzystuje się system 5-cio lub 9-cio stopniowy. Metoda polega na ocenie kilku obszarów ciała. Koty i psy o prawidłowej masie ciała powinny mieć kształt klepsydry patrząc z góry, z wyraźnym wcięciem za żebrami (patrz dodatek praktyczny). U zwierząt z długą sierścią wcięcie powinno być bez trudu wyczuwalne podczas omacywania okolicy zażebrowej. Brak wcięcia oraz obwisły brzuch wskazują na nagromadzenie nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej. U psów istnieje tendencja do odkładania się tłuszczu nad żebrami, wzdłuż kręgosłupa oraz u nasady ogona. Natomiast u kotów tłuszcz często gromadzi się tuż przed okolicą pachwinową. Ponadto, u otyłych kotów skóra wraz z podskórną tkanką tłuszczową często tworzy fałdy w okolicy pachwinowej (patrz dodatek praktyczny). BCS - czyli jak ocenić kondycję ciała zwierzęcia? 25% psów i kotów odwiedzających lekarzy weterynarii ma nadwagę. Oznacza to, iż co trzecie zwierzę w Polsce jest otyłe. Statystyki te powinny uwrażliwić każdego właściciela na problem nadwagi i skłonić go do dokładnego kontrolowania masy ciała zwierzęcia. Każdy wzrost wagi ma bardzo niekorzystny wpływ na zdrowie zwierzęcia i zwiększa ryzyko wystąpienia pewnych schorzeń.

11 Ocena kondycji psa/kota: przyjrzyj się dokładnie Twojemu zwierzęciu która z przedstawionych poniżej sylwetek najbardziej przypomina Twojego psa/kota? wybierz właściwy numer sylwetki i sprawdź opis 1 Znaczna niedowaga Zalecana niezwłoczna wizyta u lekarza weterynarii w celu ustalenia przyczyny niedowagi (np.: niewłaściwa dieta, choroba, pasożyty jelitowe). 2 Niedowaga Należy sprawdzić, czy dieta i dzienne dawki są właściwe dla zwierzęcia i uwzględniają jego tryb życia. Przyczyny niedowagi mogą być bardzo różne. Lekarz weterynarii zbada dokładnie zwierzę, aby ustalić stan jego zdrowia. 3 Waga prawidłowa Gratulacje! Zwierzę ma idealną masę ciała. Należy teraz zadbać, aby otrzymywało właściwą karmę dostosowaną do wieku, aktywności i wielkości (u psów) oraz rasy. 4 20% nadwagi Uwaga! Zdecydowanie zalecana dieta odchudzająca. Na tym etapie nadwaga może mieć już wpływ na stan zdrowia zwierzęcia. Dla porównania, ten stopień nadwagi odpowiada 15 kg nadwagi u człowieka. 5 40% nadwagi Taka sylwetka zwierzęcia wskazuje na otyłość i odpowiada 30 kg nadwagi u człowieka! Wzrasta znacznie ryzyko rozwoju pewnych schorzeń, a długość życia zwierzęcia ulega skróceniu. Niezbędne jest wprowadzenie diety odchudzającej. O poradę należy poprosić lekarza weterynarii, który przy pomocy programu SlimFit będzie mógł ustalić właściwe tempo utraty masy ciała.

12 Pomiary morfometryczne Inną metodą, wykorzystywana powszechnie u ludzi, są pomiary morfometryczne. Polegają one na pomiarze określonych obwodów i długości. Pomimo różnic w miejscach odkładania się tkanki tłuszczowej u psów i kotów, wymiarem, który zmienia się najbardziej wraz ze wzrostem wagi, jest obwód miednicy. Do dokładnej oceny zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie konieczne są jeszcze jeden do trzech pomiarów. Uzyskane wyniki przelicza się, przy użyciu specjalnie opracowanych równań na procentową zawartość tłuszczu w organizmie. Przykładem pomiarów morfometrycznych jest opracowany specjalnie dla kotów tzw. indeks masy ciała (Feline Body Mass Index - FBMI ), który polega na pomiarze obwodu klatki piersiowej na wysokości 9 żebra oraz na pomiarze tzw. indeksu kończyny (leg index measurement - LIM), który stanowi odległość od rzepki do guza piętowego. Procent tłuszczu określany jest następnie na podstawie specjalnie opracowanych tablic referencyjnych. Pomiar indeksu kończyn (LIM w cm) Obwód klatki piersiowej NADWAGA WAGA PRAWIDŁOWA NIEDOWAGA Pomiar indeksu kończyn (LIM w cm) Długość tylnych kończyn (LIM) mierzona od środka rzepki. Pomiar obwodu klatki piersiowej. Wiarygodność pomiarów morfometrycznych jest jednak zmienna. Konieczność bardzo dokładnych pomiarów, wykonywanych zawsze w tym samym miejscu, wymaga współpracy ze strony zwierzęcia, co nie zawsze jest jednak możliwe i stanowi duże ograniczenie w codziennej praktyce. Najbardziej przydatną i wiarygodną metodą rozpoznania otyłości u zwierząt okazuje się opisana powyżej ocena kondycji ciała. Dodatkowo określenie aktualnej masy ciała pozwala oszacować, jak dużo zwierzę powinno schudnąć, jakie jest jego dzienne zapotrzebowanie kaloryczne oraz jaką ilość karmy powinno otrzymywać.

13 PROGRAM ODCHUDZANIA Zasadniczym, szybkim celem terapii odchudzającej jest zmniejszenie masy ciała. Cel ten realizowany jest w oparciu o wprowadzenie ujemnego bilansu energetycznego. Ujemny bilans energetyczny można osiągnąć poprzez ograniczenie dziennej dawki karmy, zwiększenie ilości wydatkowanej energii lub przez połączenie obu metod. Z kolei, długoterminowym celem terapii odchudzającej jest osiągnięcie i utrzymanie przez zwierzę ustalonej, optymalnej masy ciała. Pełny program odchudzania obejmuje trzy elementy: zmianę diety ustalenie programu ćwiczeń opracowanie planu wizyt kontrolnych Psy oraz koty, których aktualna masa ciała jest większa o ponad 15% od wagi optymalnej wymagają jak najszybszego wprowadzenia programu odchudzania. Opracowując taki program, należy ustalić tempo utraty masy ciała, które z jednej strony będzie na tyle szybkie, by zapewnić zauważalną utratę masy ciała w ciągu kliku tygodni, a z drugiej strony zminimalizuje ryzyko stałego uczucia głodu oraz nadmiernej utraty masy mięśniowej. Dla większości zwierząt zaleca się utratę masy ciała na poziomie 1-2% tygodniowo. Opracowując program odchudzania należy pamiętać o trzech istotnych elementach: zmianach w zachowaniu, ćwiczeniach oraz modyfikacji diety (w pewnych przypadkach stosuje się także suplementy lub leki wspomagające odchudzanie). Zmiany w diecie oraz aktywność fizyczna prowadzą bezpośrednio do utraty masy ciała. Z kolei zmiany w zachowaniu są konieczne do zmian w przyzwyczajeniach i nawykach zarówno właściciela, jak i zwierzęcia, których celem jest utrata masy ciała i zapobieganie ponownemu przyrostowi wagi.

14 Terapia krok po kroku Zmiana w zachowaniu Motywacja właściciela Ustalenie docelowej masy ciała Należy być realistą i znaleźć kompromis pomiędzy wagą idealną, a wagą, która może być osiągnięta. Wytyczne Wyliczenie dziennego zapotrzebowania na energię na podstawie idealnej masy ciała oraz wybór odpowiedniej diety. Przedstawienie dokładnych wytycznych dotyczących potrzebnej karmy. Zmiana schematu karmienia 3-4 posiłki dziennie. Smakołyki a zabawa Jeśli właściciel chce nadal podawać smakołyki można je albo uwzględnić w wyliczeniach i zmienić odpowiednio dzienną dawkę pokarmową albo wykorzystać część dziennej dawki pokarmowej jako nagrodę. Właściciel może także przestać podawać smakołyki i zastąpić je inną formą nagradzania, taką jak zabawa. Ustalenie czasu na osiągnięcie celu Wyznaczenie przybliżonego czasu potrzebnego do osiągnięcia idealnej masy ciała. Jest to bardzo ważna informacja dla właściciela. Ustalenie regularnych wizyt kontrolnych W celu sprawdzenia skuteczności diety i dalszej motywacji właściciela lub, jeśli to konieczne, zmiany diety. Początkowo kontrole powinny odbywać się raz w miesiącu. Ponowne wyznaczenie celu Jeśli oczekiwane rezultaty nie zostaną osiągnięte, należy ponownie wyznaczyć cel i nadal motywować właściciela. Bardzo trudne może okazać się wprowadzenie zmian niezbędnych do utraty masy ciała. Nigdy nie powinno się obwiniać właściciela za jakiekolwiek niepowodzenia. Zmiany w zachowaniu mają na celu wyeliminowanie nawyków i przyzwyczajeń, które doprowadziły do powstania otyłości. Można tu wymienić dokarmianie zwierząt resztkami ze stołu, podawanie i nieograniczony dostęp do wysokokalorycznej karmy o wysokiej smakowitości, zachęcanie lub zezwalanie na żebranie przy stole i częste podawanie nagród i smakołyków dla zwierząt. Kiedy pies prosi o jedzenie, właściciele często są niekonsekwentni w swojej reakcji, a przerywane podawanie smakołyku wzmacnia zachowanie w postaci żebrania.

15 Aktywność fizyczna psów Wprowadzenie odpowiednich, regularnych ćwiczeń, wpływa na obniżenie masy ciała na kilka sposobów. Zwiększona aktywność fizyczna prowadzi bezpośrednio do zwiększenia ilości energii wydatkowanej, wpływa na ilość pobieranej karmy (mało aktywny tryb życia prowadzi do zwiększenia ilości pobieranej karmy) oraz powoduje pożądane zmiany w składzie ciała (zwiększa ilość beztłuszczowej masy ciała w stosunku do tkanki tłuszczowej). Program ćwiczeń powinien być opracowywany indywidualnie dla każdego zwierzęcia z uwzględnieniem aktualnego stanu zdrowia oraz stopnia otyłości. W przypadku psów zwiększenie aktywności polega głównie na dłuższych i/lub częstszych spacerach. Z czasem można dołączyć inne formy zajęć ruchowych (agility, pływanie, zabawy z piłką, aportem itp.). Można zachęcić właściciela, aby zamiast jedzenia wykorzystał zabawę w celu wzmocnienia więzi z psem. Aktywność fizyczna kotów Więcej trudności sprawia aktywizacja kota. Do zabawy można wykorzystać dostępne w sklepach zoologicznych zabawki, np. piłeczki, myszki, zabawki mechaniczne, wędki, latarki/ lasery, drapaki z zamocowanymi piłeczkami itp. Kota mogą także zainteresować zabawki edukacyjne, gdy wykonane zadanie nagradzane jest np. pokarmem. W przypadku zwierząt, które niechętnie bawią się zabawkami można wykorzystać aktywność ruchową o charakterze tzw. pogoni za miską, np. umieszczenie misek z niewielką ilością karmy w różnych miejscach w mieszkaniu, umieszczanie miski na wyżej położonych powierzchniach (półka, schody, drapak), wykorzystanie specjalnych dozowników karmy (tzw. konga), w których umieszcza się pokarm (kot tocząc zabawkę wysypuje stopniowo krokiety karmy). Specjalny drapak dla kota umożliwia kotu zarówno zabawę, jak i spełnienie potrzeb behawioralnych (drapanie, wspinanie itp.).

16 Dieta Trzecim i najważniejszym elementem programu odchudzania jest ograniczenie podaży energii. Pierwszym krokiem przed wprowadzeniem diety jest ustalenie pożądanej utraty masy ciała i obliczenie aktualnego zapotrzebowania energetycznego zwierzęcia. Podawanie zwierzęciu diety, która pokrywa 60-70% aktualnego zapotrzebowania, zwykle zapewnia pożądaną utratę masy ciała. Zapotrzebowanie na energię bytową (MER) obliczane dla docelowej masy ciała Poziom ograniczenia energetycznego 60% 45% Zbyt wolno (zwierzę nie traci na wadze) Odpowiednio Zbyt szybko Efekt jo-jo: zwierzę ponownie zacznie tyć po zakończeniu terapii Nadmierna utrata beztłuszczowej masy ciała Aby uzyskać prawidłową utratę masy ciała, dieta powinna dostarczać około 45-60% zapotrzebowania bytowego, określonego dla docelowej masy ciała. Istnieje kilka ogólnych zasad stosowania diety odchudzającej, o których warto pamiętać: wprowadzenie posiłków porcjowanych - w trakcie każdego posiłku organizm traci około 10% energii na procesy trawienia i wchłaniania substancji odżywczych; każdorazowo odważać porcję karmy, ponieważ stosując specjalne miarki (kubki) właściciele często podają o 10-20% karmy więcej, niż jest to zalecone; stopniowe wprowadzanie nowej karmy, z zachowaniem kilkudniowego okresu przejściowego. Należy pamiętać, iż każda dieta odchudzająca jest mniej smaczna w porównaniu do karmy bytowej; w przypadku kilku kotów w domu, osobniki szczególnie łakome i otyłe mogą zjadać karmę innych kotów. Jedną z metod w takim przypadku jest umieszczenie karmy dla kotów o prawidłowej masie ciała w pudełku, do którego wejście jest zbyt wąskie, aby dostał się tam kot z nadwagą; ustalenie jednej osoby, która będzie odpowiedzialna za żywienie otyłego zwierzęcia i bezwzględny zakaz dokarmiania zwierzęcia przez pozostałych domowników; w przypadku stosowania jakichkolwiek smakołyków, uwzględnienie ich w dziennej dawce; Większość właścicieli nie zdaje sobie sprawy, jaką wartość kaloryczną mają podawane psu smakołyki.

17 Suplementy i leki wspomagające odchudzanie Środki te stosowane są rzadko w medycynie weterynaryjnej, przy czym część stanowi dodatki do gotowych, specjalistycznych diet odchudzających. Wizyty kontrolne REGULARNE WIZYTY KONTROLNE STANOWIĄ RÓWNIE WAŻNY ELEMENT TERAPII ODCHUDZAJĄCEJ, CO WPROWADZENIE ODPOWIEDNIEJ DIETY I ĆWICZEŃ. Proces odchudzania to proces długotrwały, wymagający dużo cierpliwości i zaangażowania zarówno ze strony właściciele, jak i lekarza. Na początku oraz pod koniec terapii, gdy zmienia się ilość podawanej karmy, wizyty kontrolne powinny odbywać się częściej najlepiej co dwa tygodnie. Później, po ustabilizowaniu masy ciała, stopniowo wydłuża się odstępy pomiędzy kolejnymi wizytami. Pomocne okazuje się także prowadzenie dzienniczków odchudzania, a także kontrolowanie tempa spadku masy ciała w postaci graficznej. Masa ciała (kg) 18,00 17,00 16,00 15,00 14,00 13, Czas (tygodnie) Cel 1% Cel 2% Przykład spadku masy ciała u psów rasy Beagle o nadwadze wynoszącej 20% (wyjściowa masa ciała: 16,8 kg; waga docelowa: 14 kg). Idealnym celem byłoby osiągnięcie utraty wynoszącej 2% masy ciała tygodniowo.

18 RODZAJE DIET ODCHUDZAJĄCYCH Zasadniczym elementem terapii odchudzającej jest ograniczenie podaży energii poprzez wprowadzenie odpowiednich modyfikacji do diety. Najlepszym sposobem jest zastosowanie gotowej, specjalistycznej diety odchudzającej, która umożliwi podawanie zwierzęciu odpowiednio dużej dawki pokarmowej, eliminując dyskomfort odczuwany zarówno przez samo zwierzę, jak i właściciela. Istnieje kilka rodzajów gotowych diet odchudzających (dieta wysokobiałkowo i niskotłuszczowa, dieta wysokowłóknista, niskotłuszczowa, dieta wysokowęglowodanowa, niskotłuszczowa), o wyborze których decyduje lekarz weterynarii. Wspólną cechą wszystkich diet odchudzających jest zmniejszona koncentracja energii. Poza dietą przygotowywaną w domu, na rynku istnieje szeroki wybór gotowych, specjalistycznych diet przeznaczonych do odchudzania. Diety te mogą występować w postaci suchej lub mokrej. Większość gotowych diet zawiera obniżony poziom tłuszczu. Natomiast istotne różnice istnieją w zakresie zawartości włókna, węglowodanów oraz białka. Ograniczenie poziomu tłuszczu zmniejsza koncentrację energii w karmie. Należy pamiętać, iż tłuszcze dostarczają dwa razy więcej kalorii niż węglowodany czy białka. Ponadto, proces trawienia tłuszczy jest szybki i są one bogatym źródłem łatwo dostępnej energii. Ważne jest także, aby w procesie odchudzania minimalizować ryzyko utraty masy mięśniowej. Generalnie, im szybsze tempo utraty masy ciała, tym większa utrata masy mięśniowej. Zastosowanie diety wysokobiałkowej pomaga chronić masę mięśniową. Dieta taka jest szczególnie wskazana dla kotów, ponieważ gatunek ten cechuje się wyższą aktywnością enzymów rozkładających białko w wątrobie i brakiem zdolności do zmniejszenia aktywności tych enzymów w przypadku ograniczenia poziomu białka w diecie.

19 ZAPOBIEGANIE OTYŁOŚCI Wprowadzone podczas terapii odchudzającej zasady dotyczące żywienia oraz aktywności fizycznej powinny być utrzymane nawet, gdy zwierzę osiągnie już docelową masę ciała. Zwierzę powinno otrzymywać zbilansowaną, pełnoporcjową karmę, zapobiegającą ponownemu przyrostowi masy ciała oraz powinno mieć zapewnioną odpowiednią ilość ruchu. Należy unikać powrotu do wcześniejszych nawyków, takich jak: dokarmianie resztkami ze stołu, podawanie dużej ilości smakowitych przekąsek, czy nieograniczony dostęp do karmy. Najważniejsze jest jednak zapobieganie otyłości!!! ZAPOBIEGANIE ROZWOJOWI OTYŁOŚCI WYMAGA OCENY CZYNNIKÓW RYZYKA, SKŁADU CIAŁA ORAZ WŁAŚCIWYCH ZALECEŃ ŻYWIENIOWYCH. Obejmuje 3 kluczowe czynniki: kontrolowanie ilości zjadanej karmy zachęcenie do aktywności fizycznej regularne kontrolowanie masy i składu ciała

20 Kluczowe zasady zapobiegania otyłości 1 2 Zapobieganie jest lepsze niż leczenie Im szybsza interwencja, tym lepiej zapobiega to rozwojowi poważnych problemów im szybciej kot zacznie chudnąć, tym dłużej utrzymują się korzyści minimalizuje czas, w którym zwierzę było otyłe, przez co zmniejsza się ryzyko rozwoju schorzeń związanych z otyłością problem łatwiejszy do rozwiązania, np. jeśli interwencja zostanie podjęta przy BCS 6/9 (3,5/5) powrót do 5/9 (3/5) jest szybszy i łatwiejszy niż przejście z BCS 9/9 do 5/9 przyzwyczajenia otyłego kota są bardziej utrwalone - brak aktywności - żebranie 3 Należy rozpocząć interwencje u jak najmłodszych kotów największe ryzyko rozwoju otyłości występuje u kotów od 5. do 10. roku życia im szybciej kot straci na wadze, tym dłużej utrzymują się korzyści kot możliwie krótko znajduje się w "stanie otyłości" 4 Skoncentrowanie się na zapobieganiu otyłości u kotów kastrowanych. Szczególnie aktywne kontrolowanie takich przypadków 5 Należy szczególnie uczulić nowych właścicieli zwierząt, którzy mogą nie wiedzieć, jakie są konsekwencje otyłości 6 Promowanie zdrowego trybu życia kotów naturalne nawyki żywieniowe kotów potrzeba regularnych zabaw ZAPOBIEGANIE OTYŁOŚCI JEST ZNACZNIE LEPSZE DLA ZWIERZĘCIA NIŻ JEJ LECZENIE. MAJĄC TO NA UWADZE, LEKARZE WETERYNARII POWINNI ZWRACAĆ SZCZEGÓLNĄ UWAGĘ NA PROFILAKTYKĘ OTYŁOŚCI, POPRZEZ ODPOWIEDNIĄ EDUKACJĘ WŁAŚCICIELI.

21 Strategiczne momenty, na które należy zwrócić szczególną uwagę: szczenięta i kocięta w okresie wzrostu, u których przekarmianie i nadwaga zwiększają ryzyko rozwoju otyłości po osiągnięciu dojrzałości. Nadmierna podaż kalorii w tym czasie może doprowadzić do zwiększenia zarówno wielkości, jak i liczby komórek tłuszczowych, co jest procesem nieodwracalnym zabieg sterylizacji/kastracji, który z powodu następujących zmian w przebiegu procesów metabolicznych wymaga jak najszybszego wprowadzenia odpowiedniej diety, opracowanej specjalnie dla zwierząt kastrowanych lub zmniejszenia dawki pokarmowej dotychczas stosowanej karmy zwierzęta starsze, u których naturalnie dochodzi do spadku zapotrzebowania energetycznego i poziomu aktywności fizycznej, konieczne jest zmodyfikowanie dawki pokarmowej lub wprowadzenie odpowiedniej karmy, przeznaczonej dla zwierząt w podeszłym wieku Należy także pamiętać, iż szczególnej uwagi wymagają zwierzęta znajdujące się w grupie podwyższonego ryzyka. Odpowiednia edukacja w zakresie kontrolowania masy ciała, zaleceń żywieniowych, konieczności regularnych ćwiczeń, będą pomocne w zapobieganiu nadwadze u tej grupy zwierząt. Zapobieganie otyłości - strategie dietetyczne Metodą, która może być stosowana w celu zapobiegania przekarmianiu kotów, jest zmiana składu diety. Generalnie, dieta odchudzająca jest bardzo podobna do diety zapobiegającej otyłości. Diety te charakteryzują się: zmniejszoną koncentracją energii, zwykle poprzez obniżenie zawartości tłuszczu; odpowiednio zwiększoną koncentracją mikroelementów (witamin i soli mineralnych) w stosunku do koncentracji energii. W przypadku kotów nieaktywnych, których wydatkowanie energii jest bardzo niskie, niezbędne jest ograniczenie dawki pokarmowej. Zwiększona ilość mikroelementów zapobiega w takich przypadkach pojawieniu się niedoborów, nawet przy niskim poziomie pobieranej energii bytowej; zwiększonym poziomem białka w stosunku do zawartości energii. Podobnie, jak w przypadku mikroelementów, pozwala to uniknąć niedoborów białka przy obniżonej koncentracji energii. Należy jednak pamiętać, że poziom białka może wpływać na spontaniczne spożycie karmy, w związku z czym należy unikać nadmiernej podaży; dodatkiem L-karnityny. L-karnityna chroni masę mięśniową; dodatkiem włókna. Podwyższony poziom włókna w diecie zwiększa objętość dawki i poprawia uczucie sytości; zwiększoną zawartością wody. Wysoka zawartość wody w diecie zmniejsza pobranie energii, nawet w dietach o wysokim poziomie tłuszczu. Wielkość dawki pokarmowej karmy mokrej (zawierającej 20% suchej masy) jest trzy do sześciu razy większa od dawki karmy suchej (90% suchej masy) przy takim samym pobraniu energii. W związku z tym, stosowanie mokrej diety może być przydatną metodą ograniczenia pobrania energii pod warunkiem, iż kot zaakceptuje taki rodzaj diety.

22 NAJCZĘŚCIEJ ZADAWANE PYTANIA - KOTY Co zrobić, jeżeli kot odmawia jedzenia zaleconej diety? Nie jest możliwe zmuszenie kota do jedzenia określonej karmy. Jeżeli kot nie zaakceptuje danej diety, może się głodzić nawet przez długi czas. Dlatego, jeżeli kot odmawia jedzenia przez ponad 24 godziny, należy ponownie podać mu poprzednią dietę. Taka stanowcza odmowa jest zwykle wynikiem zbyt gwałtownej zmiany diety. Koty z natury nie są przyzwyczajone do różnych diet, ponieważ na wolności różnorodność upolowanych ofiar jest raczej ograniczona (gryzonie, ptaki). Zapach, wielkość kęsa, konsystencja oraz sposób, w jaki karma jest rozgryzana w jamie ustnej mogą wpływać na wybór karmy. Dlatego nowa karma powinna być wprowadzana stopniowo. Pierwszego dnia należy podać kotu kilka nowych krokietów (w skrajnych przypadkach tylko jeden) lub odrobinę nowej karmy mokrej dodając do dotychczasowej diety, a następnie stopniowo zastępować starą dietę, nową. Całkowite przejście na nową dietę trwa co najmniej tydzień. W niektórych przypadkach konieczne jest jeszcze wolniejsze wprowadzanie nowej diety. Polega to na ustaleniu najmniejszej ilości nowej diety, która jest akceptowalna przez kota i zwiększanie jej (maksymalnie podwajanie) co 2-3 dni. Jeżeli kot odmówi jedzenia, należy powrócić do wcześniej akceptowalnej ilości nowej karmy. Ilość nowej karmy w takiej sytuacji zwiększa się bardzo powoli. W rezultacie, okres przejściowy może trwać nawet miesiąc, ale jest to skuteczna metoda wprowadzania nowej diety w szczególnych przypadkach. Jak postępować w przypadku szczególnie wybrednego kota? Koty z natury są smakoszami, co oznacza, że jeżeli nie są przyzwyczajone do zmian diety w młodym wieku, mogą stać się bardzo wybredne do tego stopnia, iż odmówią zjedzenia wszystkiego, poza jedną, daną karmą. Należy także pamiętać, że koty są raczej wytrwałe w głodówce, jeżeli nie zaakceptują nowej diety. Z drugiej strony, w niektórych przypadkach odpowiednia dieta jest podstawą leczenia chorego zwierzęcia. Trudność z wprowadzeniem nowej diety nie jest problemem bez rozwiązania, wymaga jedynie cierpliwości. Lekarz weterynarii dobiera dietę, uwzględniając nawyki żywieniowe kota (karma sucha lub mokra, mieszana). Postać nowej diety powinna być możliwie łatwa do zaakceptowania przez kota. Zmiana obejmuje okres przejściowy, który może trwać ponad dwa tygodnie, tak aby możliwie jak najłagodniej przyzwyczaić kota do nowej diety. Większość szczególnie trudnych kotów zaakceptuje zmianę diety, jeżeli okres przejściowy będzie trwał około miesiąca.

23 Kot wydaje się szczęśliwy. Dlaczego więc należy martwić się, że jest otyły? Kot z nadwagą jest albo chorym zwierzęciem albo narażonym na pojawienie się poważnych problemów zdrowotnych (ryzyko cukrzycy, stłuszczenia wątroby). Jego zachowanie, a także mobilność i aktywność, ulegają zmianie. Ponadto, skraca się długość życia w porównaniu do kotów zdrowych. Leczenie otyłości będzie więc raczej dla niego ratunkiem, a nie karą. Czemu podejmowane próby odchudzenia kota zakończyły się niepowodzeniem? Główną cechą diety odchudzającej jest ograniczenie ilości przyjmowanej energii. Pobranie energii oblicza się w oparciu o dzienne zapotrzebowanie zwierzęcia o optymalnej masie ciała. To wymaga specjalnie opracowanej diety, która będzie zapobiegać niedoborom składników odżywczych. Należy przy tym pamiętać, że diety typu light nie są opracowane po to, by zmniejszać masę ciała. W organizmie, tkanka tłuszczowa zużywa na własne potrzeby bardzo niewiele energii. Z tych względów, jeśli kot ważący 8 kg, którego optymalna masa ciała wynosi 4 kg, będzie otrzymywał taką ilość pożywienia, którą potrzebuje kot o masie ciała 4 kg, utrzyma swoją aktualną wagę 8 kg. Przeciętnie, średni kot domowy krótkowłosy waży od 3,5 do 4 kg, ale zdarzają się także szczupłe koty, ważące nawet 5 kg. Błędne oszacowanie docelowej masy ciała jest jedną z głównych przyczyn braku powodzenia diety odchudzającej. Wielkość zaleconej dawki zależy od koncentracji energii w karmie (ilość energii na 100 g karmy). Im wyższa koncentracja, tym mniejsza objętość dawki. Diety odchudzające charakteryzują się niską koncentracją energii, co umożliwia podawanie odpowiedniej wielkości dawki. Należy jednak pamiętać, że diety niskokaloryczne różnych firm mają różne cechy, przez co dawka może różnić się nawet o ponad 20%. Lekarz weterynarii zaleca określoną dietę (określonej firmy i w określonej ilości), której nie można wymienić na produkt innej firmy, jeżeli nie zostanie od nowa ustalone dawkowanie. W końcu objętość podawanej kotu dawki jest ograniczona, ponieważ jest to raczej nieduże zwierzę. W związku z tym konieczne jest bardzo dokładne ważenie karmy. 10 gramów krokietów może nie wygląda imponująco, ale może stanowić aż 25% dziennej dawki. Stosowanie tak dokładnego odmierzania może być jednym z kluczowych punktów warunkujących skutecność terapii odchudzającej (patrz tabela poniżej). Porównanie koncentracji energii w różnych dietach odchudzających dla kotów Koncentracja energii (kcalem/ 100 g) A B C D E F G Porównanie suchuch diet przeznaczonych do terapii odchudzającej u otyłych kotów. Przedstawione koncentracje energii (w kcalem/100 g) to te, podane przez producentów. Literami od A do G oznaczono diety odchudzajace dla kotów róznych firm. Wykres wykazuje, iż różnice w koncentacji energii pomiędzy dietami mogą wynosić nawet ponad 20%. Dieta odchudzająca

24 przecież mój kot nie je za dużo Prawda czy fałsz? Bardzo ważne jest, aby dokładnie określić, co oznacza nie je za dużo. Nie za dużo, to pojęcie względne - mała miska karmy może dostarczać bardzo dużo energii. Jeżeli zdanie to jest prawdziwe (i jeżeli kot faktycznie nie dostaje poza tym żadnych smakołyków), należy porównać ilość energii wydatkowanej (głównie poprzez aktywność fizyczną) z ilością energii dostarczanej. Koty o niskiej aktywności mają bardzo niewielkie zapotrzebowanie energetyczne. W takich przypadkach warto jest wykorzystać taką dietę, która umożliwia podawanie stosunkowo dużych, pod względem objętościowym, dawek. Odkąd kot schudł, stał się nadmiernie aktywny Koty z nadwagą lub otyłe zwykle nie są zbyt aktywne. Poruszają się tylko wówczas, gdy idą coś zjeść lub chcą skorzystać z kuwety. Koty takie raczej się nie bawią i nie wymagają zbyt dużej uwagi ze strony właściciela. Należy jednak pamiętać, że zdrowy kot, o optymalnej masie ciała, nawet jeśli śpi dość dużo (16 godzin dziennie), lubi się bawić i wymaga zainteresowania ze strony właściciela. Z chwilą, gdy kot schudnie, stopniowo powraca do swojego normalnego poziomu aktywności i przez to staje się dla właściciela bardziej zauważalny. Taka zmiana jest całkowicie normalna i pożądana, nawet jeżeli będzie dla właściciela trochę zaskakująca, świadczy o poprawie jakości życia kota. Zadaniem właściciela jest zapewnienie kotu środowiska, które dostarczy mu licznych bodźców stymulujących i umożliwi zabawę naśladującą naturalne zachowania. Takie normalne zachowania należy jednak odróżnić od zachowania agresywnego: zwierzę bawi się w sposób brutalny, atakuje, gryzie lub drapie oraz znacznie gorzej toleruje noszenie na rękach czy głaskanie. U kotów uczucie głodu może czasami prowadzić do silnej agresji wobec właściciela. Jeżeli tak się dzieje, właściciel powinien jak najszybciej zgłosić się do prowadzącego lekarza, który dostosuje dietę oraz otoczenie kota, tak aby wyeliminować niepożądane zachowania. Co zrobić, jeżeli kot jest stale dokarmiany przez sąsiadów? Na początku należy ustalić, czy sąsiad dokarmia wszystkie koty w okolicy, czy po prostu karmi swoje zwierzęta na zewnątrz. W drugim przypadku, można poprosić go o zmianę sposobu żywienia, w pierwszym - osoba taka zwykle dobrze zrozumie, jak poważne są konsekwencje otyłości dla kota. Aby przekonać taką osobę, właściciel powinien dokładnie jej wyjaśnić, dlaczego nie wolno dokarmiać zwierzęcia. Na przykład, można powiedzieć, że kot otrzymuje wyłącznie specjalistyczną dietę z przyczyn zdrowotnych. Jeżeli takie argumenty nadal nie przekonają naszego sąsiada, pomocne może okazać się porównanie otyłości do innych problemów medycznych takich, jak cukrzyca czy kamica moczowa. W skrajnych przypadkach, konieczne może być przetrzymanie kota w domu, tak aby uniknąć dokarmiania.

25 NAJCZĘŚCIEJ ZADAWANE PYTANIA - PSY Mam dwa psy, jednego otyłego, drugiego bardzo szczupłego. Jak mam sobie poradzić z wprowadzeniem diety tylko dla jednego z nich? Prosta odpowiedź na to pytanie, to zamknięcie drzwi między dwoma psami i karmienie ich odpowiednią dla każdego dietą w oddzielnych pomieszczeniach. Należy pamiętać, że terapia odchudzająca to nie tylko sama zmiana diety. Bardzo ważne jest dostosowanie poziomu energii dla każdego psa indywidualnie. Obu psom należy zapewnić odpowiednią ilość ruchu i przez pewien czas powinno się je wyprowadzać osobno. Mój rosnący pies nie je od trzech dni, co powinienem zrobić? Przede wszystkim należy się upewnić, czy nie ma przyczyny medycznej braku apetytu. Jeśli jednak szczenię jest zdrowe, należy rozważyć potencjalne czynniki behawioralne, które mogą wpływać na jego apetyt. Negatywne stany emocjonalne, jak lęk i niepewność, mogą być odpowiedzialne za tłumienie apetytu lub zaburzenia w kontrolowaniu apetytu. Dlatego należy przeprowadzić pełny wywiad behawioralny. Zachęcanie psa do jedzenia spowoduje zwiększenie wartości socjalnej jedzenia. Ważne jest także, aby wszystko, co podajemy psu do jedzenia, miało właściwą wartość odżywczą, uwzględniającą etap rozwoju fizycznego psa. Korzystne może okazać się znalezienie takiego sposobu podawania karmy, który zwiększy zainteresowanie psa jedzeniem. Pomocne może być także nagradzanie psa, w postaci dostępu do kontaktów społecznych czy zabawy. Moje szczenię jest wybredne. Jak należy postępować? Określenie wybredny oznacza, że pies niechętnie zjada przeznaczoną dla niego karmę, a nie całkowicie odmawia jedzenia. Interesujące może okazać się poznanie mechanizmów rozwoju takiego wybrednego zachowania, a także sprawdzenie, jaki pokarm pies zjada z apetytem. Na przykład, czy szczenię dostaje ludzkie posiłki czy smakołyki dla psów? Czy kiedykolwiek, gdy szczenię odmówiło zjedzenia swojej karmy, otrzymało inny, bardziej smakowity posiłek? Oczywiście, niepokojące jest, gdy szczenię odmawia jedzenia, co często skłania właściciela do podania mu czegoś innego, byle tylko szczenię nie było głodne. Tym niemniej, należy zdać sobie sprawę, iż wybredne zachowanie może być w taki sposób nagradzane. To spowoduje, że szczenię nauczy się ignorować własną karmę, oczekując na bardziej smakowity posiłek. Wykorzystanie stosowanej karmy jako nagrody, zwiększy jej wartość społeczną, a nauczenie szczenięcia, że musi zapłacić za nagrodę podając mu kilka krokietów z karmy, może zwiększyć jej spożycie.

26 Czy otyłego psa można karmić zwykłą karmą, ale w mniejszej ilości, czy musi być to specjalna dieta? Aby zapewnić organizmowi optymalne zdrowie, niezbędne jest dostarczenie odpowiedniej ilości oraz odpowiednich proporcji składników pokarmowych. Podczas terapii odchudzającej należy zapewnić zmniejszone pobranie kalorii, przy zachowaniu odpowiedniej podaży niezbędnych składników pokarmowych. Z tych względów powinno się stosować specjalnie opracowane diety, a nie zmniejszać dawkę karmy bytowej.

27