ENERGA LIVING LAB DLA POPRAWY EFEKTYWNOŚCI KOŃCOWEGO WYKORZYSTANIA ENERGII ELEKTRYCZNEJ SYNTEZA PROJEKTU

Transkrypt

1 ENERGA LIVING LAB DLA POPRAWY EFEKTYWNOŚCI KOŃCOWEGO WYKORZYSTANIA ENERGII ELEKTRYCZNEJ

2 ENERGA LIVING LAB DLA POPRAWY EFEKTYWNOŚCI KOŃCOWEGO WYKORZYSTANIA ENERGII ELEKTRYCZNEJ

3 SPIS TREŚCI RAMOWE ZAŁOŻENIA PROJEKTU Cele projektu Uczestnicy panelu Schemat panelu Metodyka living lab MONITOROWANIE EFEKTÓW PANELU Analiza zużycia energii Badania opinii uczestników I FAZA TESTOWA Wielostrefowe Programy Cenowe Inteligentna Sieć Domowa (ISD) Przydomowe odnawialne źródła energii (OZE) Narzędzia IT Portal projektu Dashboard Strażnik taryf Działania edukacyjne Raporty o zużyciu Symulator ISD Rodzinna gra planszowa II FAZA TESTOWA Grywalizacja Układ zdalnego pomiaru i aplikacja Living Lab Działania edukacyjne Symulator taryfowy PODSUMOWANIE Główne rezultaty projektu Porównanie faz testowych i testowanych narzędzi Rekomendacje

4 CELE PROJEKTU 01 Nadrzędnym celem projektu była trwała optymalizacja zarządzania energią elektryczną w gospodarstwach domowych, a w efekcie redukcja zużycia energii. Jej bezpośrednią konsekwencją jest redukcja emisji CO 2, co przyczynia się do poprawy jakości środowiska. Organizatorzy projektu udostępnili uczestnikom szereg rozwiązań ułatwiających zmianę zachowań związanych ze zużyciem energii elektrycznej. Do najważniejszych należały: Wielostrefowe Programy Cenowe uwzględniające różne stawki opłat za energię w zależności od pory dnia i roku. Umożliwiały one obniżenie kosztów energii poprzez zmniejszenie zużycia w porach, w których energia jest najdroższa i ewentualne przeniesienie na tańsze pory pozaszczytowe. Dzięki temu ograniczone zostaje obciążenie Krajowego Systemu Elektroenergetycznego. Raporty o zużyciu energii elektrycznej spersonalizowane, regularne informacje o koszcie i zużyciu energii w gospodarstwie domowym. Raporty były udostępniane uczestnikom co miesiąc. Poza podstawowymi informacjami o wielkości zużycia energii, wysokości rachunku oraz uzyskanych oszczędnościach zawierały liczne wykresy prezentujące strukturę zużycia energii. System Inteligentnej Sieci Domowej pozwalający na zarzą- dzanie zużyciem energii elektrycznej m.in. poprzez zdalne 04 sterowanie domowymi urządzeniami elektrycznymi, a także dostarczający informacji o wielkości poboru energii przez 05 poszczególne urządzenia domowe. Przydomowe Odnawialne Źródła Energii: mikroinstalacje fotowoltaiczne oraz mikroturbiny wiatrowe. Układ Zdalnego Pomiaru udostępniający na bieżąco informację o chwilowym zużycie energii elektrycznej w gospodarstwie domowym. Mechanizm grywalizacji podtrzymujący motywację do zmiany zachowań związanych ze zużyciem energii. Testowane narzędzia uzupełniały się wzajemnie: RAMOWE dostarczały informacji o wielkości i strukturze zużycia energii, ułatwiały zarządzanie sprzętami AGD i RTV, tworzyły i podtrzymywały motywację do zmiany zachowań, a także stanowiły ZAŁOŻENIA alternatywne źródła energii dla gospodarstwa. PROJEKTU

5 SCHEMAT PANELU I FAZA TESTOWA 300 GOSPODARSTW STRUKTURA GRUPY PANELOWEJ NARZĘDZIA UDOSTĘPNIANE UCZESTNIKOM N=75 N=75 CENNIK 1 CENNIK 2 CENNIK 1 + ISD CENNIK 2 + ISD N=60 N=60 CENNIK 1 + ISD + OZE CENNIK 2 + ISD + OZE RAPORTY O ZUŻYCIU STRAŻNIK TARYF, DASHBOARD, SYMULATOR ISD 06 DANE O ZUŻYCIU ENERGII DANE PANELISTÓW Z AMI DANE GRUPY KONTROLNEJ DANE HISTORYCZNE PANELISTÓW IV 2014 III UCZESTNICY PANELU Do udziału w projekcie zaproszono mieszkańców 305 gospodarstw domowych z siedmiu dzielnic Gdyni: Chwarzna, Dąbrowy, Karwin, Redłowa, Śródmieścia, Witomina i Wielkiego Kacka. Obszar ten został wybrany, ze względu na dostęp do liczników zdalnego odczytu AMI KOMUNIKACJA EDUKACJA PROMOCJA PORTAL PROJEKTU INFOLINIA oraz potencjalnie dobre warunki środowiskowe dla pracy przydomowych Odnawialnych Źródeł Energii. Gospodarstwa tworzące panel były typowe pod względem liczby domowników, ich wieku oraz wielkości i rodzaju zajmowanego BADANIA OPINII WYWIADY ILOŚCIOWE I JAKOŚCIOWE PAPI, CATI, FGI, IDI lokalu. W stosunku do ogółu mieszkańców Gdyni, uczestnicy panelu byli lepiej wykształceni i zamożniejsi. Ich motywacja do udziału w projekcie wiązała się przede wszystkim z chęcią zdobycia wiedzy o zużyciu energii elektrycznej w gospodarstwie, obniżenia płaconych rachunków oraz wypró- CZAS 18 MIESIĘCY IV 2015 IX 2016 bowania nowych rozwiązań technologicznych.

6 METODYKA LIVING LAB II FAZA TESTOWA 43 GOSPODARSTWA 43 SYMULATOR TARYF (SUWAK) ZDALNY POMIAR APLIKACJA LIVING LAB GRYWALIZACJA Projekt został oparty o metodykę living lab, która pozwala na testowanie i udoskonalanie różnego rodzaju innowacji w warunkach rzeczywistych, a nie jak w tradycyjnym podejściu w laboratoriach. Oznacza to, że nowe technologie i produkty przeznaczone dla użytkowników energii elektrycznej testowane są przez nich samych, w środowisku rzeczywistego zastosowania tych rozwiązań, czyli w domach. Dzieląc się swoimi doświadczeniami, spostrzeżeniami i obserwacjami na temat testowanych narzędzi uczestnicy mają aktywny wkład w ich rozwój. Zaproponowane warunki badawcze były dla uczestników na tyle atrakcyjne, że aktywnie uczestniczyli w projekcie do samego końca. Zdecydowana większość panelistów potrafiła wskazać mocne strony projektu i zadeklarowała chęć udziału w podobnym badaniu w przyszłości. Formuła living lab przyczyniła się także do wzrostu świadomości energetycznej i rozbudzenia zainteresowania innowacyjnymi rozwiązaniami z tego obszaru. Niemal połowa uczestników rozważała po zakończeniu projektu zmianę taryfy jednostrefowej na wielostrefową. Większość testujących infrastrukturę ISD i OZE pozostawiła te urządzania w swoich gospodarstwach domowych. Jedna trzecia spośród nich planowała dalszą rozbudowę DANE PANELISTÓW Z AMI tych instalacji DANE PANELISTÓW ZE ZDALNEGO POMIARU DANE Z GRUPY KONTROLNEJ DANE HISTORYCZNE PANELISTÓW X 2014 I 2015 PORTAL PROJEKTU INFOLINIA WYWIADY ILOŚCIOWE I JAKOŚCIOWE FGI, IDI+UX 4 MIESIĄCE X 2017 I 2018

7 ANALIZA ZUŻYCIA ENERGII 02 Źródło danych Przez cały okres testów analizowano wielkość i strukturę zużycia energii przez gospodarstwa panelowe. Dane o zużyciu pochodziły z liczników AMI i były udostępniane w formie odczytów 1-godzinnych. W II fazie testowej brano pod uwagę także informacje pochodzące z układów zdalnego pomiaru zainstalowanych w domach uczestników. One również odnosiły się do okresów 1-godzinnych. Punktem odniesienia były dane historyczne oraz zużycie grupy kontrolnej. Dane historyczne to informacje o zużyciu energii przez gospodarstwa panelowe w ciągu roku poprzedzającego projekt. Grupę kontrolną tworzyły gospodarstwa domowe, które w trakcie roku poprzedzającego projekt cechowały się podobnymi profilami zużycia co uczestnicy panelu. Dla każdego gospodarstwa z grupy panelowej dobrano od 15 do 20 podobnych gospodarstw, na podstawie których budowano uśredniony profil tzw. energetycznego bliźniaka. Kluczowe wnioski W pierwszej fazie testowej: 70% uczestników dopasowało strukturę zużycia energii do testowanego programu cenowego % uczestników ograniczyło zużycie energii elektrycznej. 38% jednocześnie ograniczyło zużycie i dopasowało je do testowanego cennika. Realizacja celów projektu nie wiązała się w sposób istotny statystycznie z cechami demograficznymi uczestników oraz charakterystyką gospodarstw domowych. Lepsze efekty osiągano w gospodarstwach, w których na początku projektu trafnie zdefiniowano optymalną z punktu widzenia testowanego cennika zmianę zachowań, a potem w trakcie fazy testowej była ona konsekwentnie utrzymywana. 11 MONITOROWANIE EFEKTÓW PANELU Uczestnicy byli w stanie modyfikować swoje zachowania związane ze zużyciem energii elektrycznej przez niemal całą dobę. Obserwowano znaczne obniżki zużycia w godzinach szczytowych niezależnie, czy przypadały one około południa (11:00 13:00), czy po południu (16:00 18:00 lub 17:00 19:00). Największe zmiany obserwowano jednak w godzinach późnowieczornych. Uczestnicy bardziej zwiększali zużycie energii w godzinach atrakcyjnych cenowo, niż ją oszczędzali w godzinach szczytowych. Nadwyżki zużycia względem grupy kontrolnej w pojedynczej godzinie sięgały nawet do 100 Wh, natomiast redukcje wynosiły maksymalnie 66 Wh. Efekty te są zgodne z deklaracjami panelistów: 59,8% twierdziło, że stara się jak najwięcej czynności wykonywać w porze najtańszej, ciemnozielonej, natomiast jedna trzecia przede wszystkim ograniczała zużycie w godzinach najdroższych, czerwonych.

8 Wykres 1. Różnice w ilości zużywanej energii elektrycznej w zależności od jej ceny wielkość zużycia przeciętnego gospodarstwa testującego Program Cenowy 2 względem grupy kontrolnej w trakcie I fazy testowej. BADANIA OPINII UCZESTNIKÓW Przez cały okres trwania testów badano opinie i postawy uczestników panelu. Przed rozpoczęciem obu faz testowych odbyły się badania wstępne, po zakończeniu ba- MWh 120 dania końcowe, w trakcie systematycznie realizowane były badania monitorujące. W trakcie I fazy testowej podstawą były wywiady ilościowe realizowane bezpo :00 01:00 02:00 03:00 04:00 05:00 06:00 07:00 08:00 09:00 10:00 11:00 12:00 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 20:00 21:00 22:00 23:00 00:00 h wariant letni grupa kontrolna wariant wiosenno-jesienny wariant zimowy Program Cenowy 2 względem grupy kontrolnej w trakcie I fazy testowej. Kolory linii informują o stawkach za energię elektryczną: ciemnozielona średnio (na etapie rekrutacji do panelu) oraz telefonicznie i za pośrednictwem Internetu (w trakcie i po zakończeniu testów). Pozyskane w ten sposób dane były uzupełnianie informacjami pogłębionymi zebranymi w trakcie wywiadów indywidulanych i grupowych. Najważniejsze cele badań to: określenie charakterystyki grupy panelowej pod względem cech społeczno-demograficznych; określenie poziomu wiedzy i świadomości energetycznej oraz ekologicznej, a także ewentualnych zmian w tych obszarach zachodzących w trakcie testów; ocena stopnia zaangażowania się w realizację celów panelu oraz głównych motywacji; poznanie sposobów i strategii modyfikowania profilu zużycia oraz oszczędzania energii; poznanie opinii o narzędziach udostępnionych do testowania, w tym sposobów wykorzystania ISD; poznanie oczekiwań respondentów wobec panelu oraz ich ocen całego projektu. 12 strefa charakteryzuje się najniższą stawką, czerwona najwyższą. Źródło: Panel ENERGA Living Lab, N=305; październik 2016 r. W II fazie testowej ze względu na mniejszą liczebność grupy panelowej ograniczono się do wywiadów jakościowych. Ich celem było przede wszystkim: 13 poznanie opinii uczestników o narzędziach udostępnionych do testowania: ich funkcjonalności, łatwości użycia oraz przydatności w redukcji poboru energii; W drugiej fazie testowej: 78% uczestników ograniczyło zużycie energii elektrycznej. Przeciętne gospodarstwo zużyło o 15% mniej energii niż w ana- określenie motywacji uczestników do ograniczania zużycia energii elektrycznej; określenie skuteczności grywalizacji jako narzędzia motywującego do oszczędzania energii. logicznych miesiącach przed projektem. Badania opinii uzupełniały istotnie informacje o zużyciu energii pozyskiwane Niższe zużycie utrzymywało się konsekwentnie przez całą dobę, także nocą gdy pobór energii jest stosunkowo niewielki. Może to świadczyć o wprowadzeniu w tych gospodarstwach trwałych z liczników AMI. Wyniki analiz tych danych były na bieżąco dyskutowane przez zespół projektowy. Wnioski, które formułowano, wpływały na kształt rozwiązań proponowanych uczestnikom panelu. zmian zachowań związanych ze zużyciem energii np. ograniczenie korzystania z funkcji stand-by, systematyczne wyłączanie nieużywanych sprzętów lub wymiana części urządzeń na ener- Łącznie w trakcie 22 miesięcy testów przeprowadzono: gooszczędne. 400 wywiadów bezpośrednich W efekcie realizacji projektu uczestnicy zmniejszyli zużycie energii elektrycznej o 139 MWh, co pozwoliło ograniczyć wywiadów telefonicznych emisję CO 2 o 124 tony wywiadów on-line 20 zogniskowanych wywiadów grupowych 63 indywidualne wywiady pogłębione z elementami badań UX analizę treści forum projektu.

9 WIELOSTREFOWE PROGRAMY CENOWE 03 Testowane rozwiązanie Uczestnicy przez 18 miesięcy testowali Wielostrefowe Programy Cenowe uwzględniające różne stawki opłat za energię w zależności od pory dnia i roku. Umożliwiały one obniżenie kosztów energii, przez ograniczenie zużycia w godzinach, w których jest ona najdroższa i przeniesienie go na godziny tańsze. Osoby, które podejmowały takie działania otrzymywały wynagrodzenie odpowiadające oszczędnościom, które uzyskały. Każde z gospodarstw testowało jeden z dwóch Programów Cenowych. W obu rozkład tańszych i droższych godzin zmieniał się wraz ze zmianą pór roku. Miały one po trzy warianty: letni, jesienno-wiosenny oraz zimowy. Program Cenowy 1 cechował się czterema stawkami za energię elektryczną obowiązującymi w różnych porach doby. Najniższa stawka obowiązywała między 22:00 a 7:00. Pozostałe trzy stawki przypadały w ciągu dnia, a ich rozkład zmieniał się wraz ze zmianą pór roku. Rozkład tańszych i droższych stref był identyczny w dni wolne od pracy i w dni robocze. Program Cenowy 2 charakteryzował się różnymi stawkami za energię elektryczną w dni robocze i dni wolne od pracy. W weekendy i święta przez całą dobę obowiązywała jedna, najniższa stawka 0,19 zł/ kwh. W dni robocze były trzy różne stawki: stosunkowo niska między 14 22:00 a 7:00 oraz dwie droższe w ciągu dnia. Rozkład tych dwóch ostatnich stawek zmieniał się wraz ze zmianą pór roku. 15 Efekty testu Struktura testowanego cennika bardzo silnie wpływała na zachowania uczestników: Program Cenowy 1 sprzyjał ograniczeniu zużycia energii elektrycznej. Jednocześnie prawdopodobnie ze względu na dużą złożoność testujący go uczestnicy mieli dużą trudność w dopasowaniu się do niego. Pomocna była infrastruktura ISD. W miarę upływu fazy testowej paneliści rezygnowali ze ścisłego dopasowania się do cennika i ograniczali zużycie przez większą część dnia roboczego oraz w godzinach popołudniowych dni wolne od pracy. W zamian zwiększali je w godzinach późnowieczornych lub wcześnie rano, w najtańszych godzinach. Program Cenowy 2 prowokował uczestników do zwiększania zużycia energii elektrycznej. Działo się tak ze względu na I FAZA bardzo niską cenę energii obowiązującą przez całą dobę w dni wolne od pracy. W tym czasie paneliści zużywali dużo więcej energii niż gospodarstwa z grupy kontrolnej. Nadwyżki te przekraczały oszczędności wygospodarowane w dni robocze. TESTOWA

10 Zmiany zachowań uczestników Oceny i opinie uczestników 93% uczestników zaczęło przesuwać korzystanie z urządzeń energo- Dla jednej czwartej uczestników mocną stroną projektu była możliwość chłonnych na pory, gdy energia była tańsza (najczęściej dotyczyło to pralki przetestowania wielostrefowych programów cenowych oraz sprawdzenie, na i zmywarki; wielu uczestników zaczęło korzystać z funkcji opóźnionego ile są w stanie dostosować się do takich cenników. startu sprzętów AGD). 16,5% doceniło motywowanie ich do zmiany swoich zwyczajów w za- 85% uczestników zaczęło wyłączać nieużywane sprzęty. kresie zużycia energii. 67% uczestników zaczęło wyłączać urządzenia pracujące w trybie stand-by. Wykres 2. Zachowania zmieniające zużycie energii podejmowane przez uczestników w trakcie projektu. dostosowanie godzin korzystania do PC wyłączanie urządzeń aktualnie nieużywanych wyłączanie stand-by wyłączanie stand-by wymiana żarówek na energooszczędne zakup nowych energooszczędnych urządzeń korzystanie z urządzeń na baterie wymiana sprawnych urządzeń na 95,1% 85,3% 67,4% 54,0% 22,3% 17,4% 13,4% Ponad jedna trzecia uważa, że zmiany w zużyciu energii, które nastąpiły w ich domach są dla nich korzystne. Wymieniliśmy żarówki energooszczędne na LEDowe w całym mieszkaniu. Potem był też zakup pralki z opóźnionym startem. Przestawiliśmy się trochę w domu: Pierwszy krokiem była analiza taryfy, które godziny, jak możemy sobie rozplanować sobie dzień i zajęcia. A potem takim pierwszym krokiem był bojler, wiadomo było, że mogliśmy go włączać od 22 do 7 rano i tak robiliśmy. rezygnacja z niektórych urządzeń elektrycznych 12,9% wszystkie rzeczy, które 16 zmiana ogrzewania elektrycznego na inne 0,0% pochłaniają dużo prądu robimy w sobotę My teraz telewizor 17 0% 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: ENERGA Living Lab Badanie końcowe, N=224, listopad 2016 r.; Inny Format Sp. z o.o. i w niedzielę, jak np. pranie, odkurzanie. W czasie czerwonym wyłączamy z prądu zasilania, jeśli się go nie używa, ale też dekodera. staramy się ani nie mieć Przedtem wszystko było włączonego komputera, włączone. Radio na ani telewizora. okrągło grało. Klimatyzator w zimie jak jest tańsza energia, to czasami jest używany do ogrzewania. Latem nie chodzi. Przedtem włączany był obojętnie kiedy. Teraz tylko na zielono. Na pewno to jest kwestia dyscypliny, ale nie od razu. Gwałtowne ruchy mają też gwałtowny koniec. To się może szybko znudzić. Ważniejsza jest konsekwencja.

11 INTELIGENTNA SIEĆ DOMOWA (ISD) Opinie uczestników Testowanie rozwiązanie W 150 gospodarstwach domowych zainstalowano inteligentną sieć domową. Masę, mnóstwo rzeczy Standardowy zestaw zawierał jednostkę centralną, kilkanaście urządzeń dowiedzieliśmy się, ile zużywa peryferyjnych (wall-plugi, czujniki obecności, czujniki otwarcia okna, telewizor. To prawdziwy smok wyłączniki oświetlenia) oraz tablet ułatwiający sterowanie systemem. pożerania energii. To jest plazma 18 Zestaw ten ułatwiał efektywne zarządzanie podłączonymi urządzeniami, a także dostarczał wielu informacji o wielkości i strukturze zużycia energii przez te urządzenia. Efekty testów Prawie trzy czwarte uczestników, którzy testowali infrastrukturę inteligentnej sieci domowej, po zakończeniu projektu pozostawiło ją w swoich gospodarstwach domowych; 25% uczestników testujących ISD planowało dalszą rozbudowę po zakończeniu projektu; 40% uczestników deklarowało, że dostęp do infrastruktury ISD był mocną stroną projektu; 68% użytkowników ISD uważa, że podnosi ono komfort zarządzania urządzeniami domowymi; 58% użytkowników uważa, że ISD ułatwia oszczędzanie energii elektrycznej. Uczestnicy początkowo wykorzystywali system ISD przede starsza, to masakra. Jego praktycznie nie używamy. Odkurzacz dużo nam ciągnął. Jak kupowaliśmy nowy, to patrzyliśmy, żeby zużywał mniej. To jest kolejna rzecz baczniej przyglądaliśmy się poszczególnym sprzętom kupowanym: odkurzaczowi, zmywarce. Okazało się, że coś na co nie zwraca się uwagi. Takie drobne rzeczy summa summarum robi to oszczędności. Ja zużywam mniej energii. Zwłaszcza, że automatyczna strona tego Fibaro pozwala na Ile te wszystkie czujki w stanach spoczynku, ile ciągną. I to nas zadziwiło. Często było wyłączone, a okazywało się, że on pobiera. W ogóle dwutorowo poszły oszczędności przez stand-by. Mogliśmy je wyłączać zdalnie, bez podchodzenia, wyciągania wtyczek. Często też włączam Fibaro, żeby podejrzeć chwilowe zużycie i przeglądam, które [urządzenia] są włączone 19 wszystkim do zorientowania się, ile prądu zużywają poszczegól- wyłączanie urządzeń, właśnie a nie są potrzebne ne sprzęty domowe podczas pracy, w stanie uśpienia oraz na których nie chce mi i je wyłączam. ile dane te są zgodne z deklaracjami producentów. W oparciu się ręcznie wyłączać. o te informacje analizowali, jakie zmiany zachowań mogą Bo wymagało by to ode przynieść oszczędności w zużyciu prądu. I dopiero później mnie zejścia na dół. wprowadzali je w życie. Podobało mi się, że można ISD ułatwiało uczestnikom dopasowanie struktury zużycia do testowanych wielostrefowych programów cenowych. zwiększyć świadomość na temat zużycia prądu. I rozpocząć racjonalną Wyposażenie gospodarstw domowych w rozbudowaną in- gospodarkę, typu wyłączanie frastrukturę ISD sprzyjało ograniczaniu zużycia energii wszystkich tych świństw, elektrycznej. Największe efekty przynosiło zarządzanie za które niestety na stand-by pomocą sieci pracą pralek, zmywarek, zestawów kompu- ciągną. Oszałamiające było terowych oraz piekarników. odkrycie, że dekoder ma w zasadzie porównywalne zużycie jak pralka. Bo on cały czas ciągnie dane, on cały czas chodzi.

12 PRZYDOMOWE ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII (OZE) NARZĘDZIA IT Portal projektu Testowane rozwiązanie Portal projektu był jednym z najważniejszych sposobów komunikacji W 30 gospodarstwach panelowych zainstalowano przydomowe odnawialne źródła energii: 22 zestawy paneli fotowolta- z uczestnikami. Jednocześnie stanowił rozbudowane narzędzie do zarządzania panelem. Zawierał on między innymi: icznych i 8 mini elektrowni wiatrowych. Efekty testów 35 MWh czystej energii wyprodukowały OZE zainstalowane w ramach projektu. Jedna trzecia tej energii została wykorzystania w gospodarstwach wyposażonych w OZE, pozostała część została przekazana do sieci elektroenergetycznej. Zdecydowana większość gospodarstw domowych, w których testowano OZE, zdecydowała się na ich pozostawienie po zakończeniu projektu. W jednej trzeciej z nich planowano dalszą rozbudowę instalacji. Panele fotowoltaiczne większość energii produkowały w godzinach rannych i południowych, czyli w porach gdy wykorzystanie energii elektrycznej w gospodarstwach domowych było umiarkowane. W efekcie większa część produkcji OZE nie była wykorzystywana w danym gospodarstwie domowym, ale zwracana do sieci. Zimą na każde 100 moduł edukacyjny, który zawierał zarówno porady dotyczące zwiększania efektywności energetycznej gospodarstwa domowego, jak i informacje na temat skutecznego wykorzystywania technologii udostępnionych uczestnikom w ramach projektu; forum, które stanowiło pierwszą linię wsparcia dla uczestników panelu, a także pozwalało im na swobodną komunikację między sobą; wpisy umieszczane przez panelistów na forum stanowiły dodatkowe źródło informacja dla organizatorów projektu; moduł do realizowania badań ankietowych on-line w trakcie testów zrealizowano tą drogą 2 tys. wywiadów. 72% uczestników korzystało z portalu projektu. 37% uczestników korzystało z forum. Opinie uczestników Wszystkie informacje kwh zużytej energii, 99 kwh pochodziło z sieci a 1 kwh z paneli fotowol- były na bieżąco. Proste, 20 taicznych. Jednocześnie kolejne 2 kwh wyprodukowane przez panele były Czytelny portal, czytelne maile. Wszystko 21 do sieci oddawane. W miesiącach najbardziej słonecznych (maj, czerwiec) przejrzysty, można bez problemu na każde 100 kwh zużytej energii przypadało 87 kwh pobranych z sieci łatwo się korzystało. było sprawdzić. oraz 13 kwh wyprodukowanych przez panele. Natomiast kolejne 31 kwh wytworzone przez panele było do sieci oddawane. Wykres 3. Ilość energii wyprodukowanej z OZE, zwróconej do sieci oraz energii pobranej z sieci w gospodarstwach testujących panele fotowoltaiczne [w kwh]. MWh Panele Fotowoltaiczne Na bieżąco organizator informował o zmianach w systemie i nowinkach. Dobre było forum jako forma komunikacji. Bardzo jasna informacja o programie i komunikowanie postępów w programie, różne rodzaje kontaktu Dashboard XII 2015 I 2016 II 2016 III 2016 IV 2016 V 2016 VI 2016 VII 2016 VIII 2016 IX 2016 energia z OZE energia z OZE oddana do sieci W momencie oddawania raportu nie były dostępne dane dotyczące ilości energii oddanej do sieci we wrześniu 2016 r. Źródło: Panel ENERGA Living Lab, N=22; styczeń 2017 r. energia pobrana z sieci Dashboard to aplikacja pozwalająca na tworzenie własnego panelu raportowego. Uczestnicy wybierali do jakich statystyk zużycia energii oraz w jakim ujęciu graficznym chcieliby mieć dostęp. Aplikacja cieszyła się umiarkowaną popularnością skorzystało z niej 18% uczestników projektu. Jednocześnie była najlepiej ocenianym narzędziem IT spośród wszystkich testowanych w I fazie, 38% osób, które ją pobrały, uznało ją za przydatną.

13 Strażnik taryf Strażnik taryf to aplikacja ułatwiająca uczestnikom dostosowywanie zużycia energii do cenników wielostrefowych. Udostępniała ona informację jaka cena energii elektrycznej obowiązuje gospodarstwo domowe uczestnika w danym momencie, a także o której godzinie zmieni się strefa cenowa i jaka stawka będzie wtedy obowiązywała. Z tego rozwiązania korzystało 13% uczestników. Jedna piąta tej grupy oceniła narzędzie jako przydatne. Strażnik taryf był częściej wykorzystywany i lepiej oceniany przez uczestników testujących równolegle infrastrukturę ISD, niż przez panelistów korzystających wyłącznie z programów cenowych. DZIAŁANIA EDUKACYJNE Celem działań edukacyjnych było zwiększenie świadomości energetycznej uczestników projektu oraz wsparcie ich w skutecznej i trwałej redukcji zużycia energii elektrycznej. Służyły temu przede wszystkim: spersonalizowane comiesięczne raporty o zużyciu energii w gospodarstwach domowych uczestniczących w I fazie testowej; porady energetyczne dystrybuowane zarówno w formie papierowych materiałów jak i za pośrednictwem portalu projektu oraz aplikacji udostępnianych uczestnikom; Zmiany świadomości energetycznej Po zakończeniu projektu: warsztaty dla uczestników korzystających z infrastruktury ISD; 99% uczestników potrafiło wskazać co najmniej kilka sposobów oszczę- 22 rodzinna gra planszowa przybliżająca tematykę oszczędzania energii. dzania energii elektrycznej; 23 Zmiany zachowań uczestników 93% stara się zawsze lub często oszczędzać energię elektryczną w swoim domu; W trakcie projektu: 89% uważa, że ich zachowania mają wpływ na środowisko naturalne, 85% uczestników wyłączało urządzenia, które w danej chwili były nie- przede wszystkim wielkość emisji CO 2 oraz poziom wykorzystania surowców używane; nieodnawialnych; 67% wyłączało urządzenia pracujące w trybie stand-by; 83% uważa, że zyskało wiedzę na temat zużycia energii przez poszcze- 54% wymieniło żarówki na energooszczędne; gólne sprzęty w ich gospodarstwach; 22% zakupiło nowe energooszczędne sprzęty domowe, 13% wymieniło sprawne urządzenia na energooszczędne. Uczestnicy podkreślali, że wzrost 82% dowiedziało się jak skutecznie zarządzać zużyciem energii w gospodarstwie domowym; ich świadomości w tym zakresie wynika w dużej mierze z udziału w projekcie 61% oceniło, że zmieniło swoje nawyki związane ze zużyciem energii i dostępu do bieżących danych zużyciowych (za pośrednictwem ISD). elektrycznej. Ja kupując sprzęt, patrzę, jakie Wyrzuciłem wszystkie żarówki Jesteśmy nie wiem, czy Wydaje mi się, że poprzedni program ma on zużycie. energooszczędnie i zamieniłem na ledowe. wszyscy w tym projekcie, nas nauczył oszczędzania i nie jest ale większość z nas wielkim problemem, żeby zejść na minus, pewnie jest świadomymi ale jestem zaskoczony, jak duże zużycie użytkownikami. mieliśmy kiedyś w niektórych godzinach. Wszystkie ładowarki, Nie wiedzieliśmy wcześniej ile co zużywa. I mamy świadomość tego, Widzę, jak zmieniliśmy w domu tryb stand-by są wyłączane. I przez ten projekt jesteśmy bardziej świadomi co zużywa dużo prądu. zużycia energii. Ważna jest świadomość, używania. I używamy to, co jest potrzebne. ze to niższe zużycie można utrzymać bez zbędnego wysiłku.

14 Za każdym razem, kiedy Raporty były czytelne, zrozumiałe, otrzymywałem raport a przede wszystkim praktyczne. szczegółowy miesięczny, widziałem, że wybrana taryfa przynosi mi oszczędności. Tylko w jednym miesiącu Porównywałem raporty. Staraliśmy było mniej oszczędności, ale ogólnie w cyklu miesięcznym to było 20 30% mniej. Absolutnie bezboleśnie! SYMULATOR ISD się pilnować. Jeśli musimy, to używamy. Ale jeśli możemy, to się dostosowujemy. Jest dyscyplina. A raporty nas prowokują, żeby zmienić codzienne życie. Najbardziej cena przemawia do mnie. Ta kwota i ten torcik. Aplikacja ta pokazywała, w jaki sposób systemy inteligentnego domu mogą pomóc w ograniczaniu zużycia energii elektrycznej. Skorzystało z niej 16% uczestników panelu. RODZINNA GRA PLANSZOWA W ramach projektu opracowano i wydano kooperacyjną grę planszową 25 Miasteczko Living Lab. Służy ona promowaniu idei ograniczania zużycia energii i co ważniejsze uczy jak to skutecznie osiągać. Gracze wcielają się w mieszkańców miasteczka Living Lab, którzy chcą wygrać w konkursie na najbardziej ekologiczne i przyjazne RAPORTY O ZUŻYCIU środowisku miasto. W tym celu postanawiają w centrum miasta utworzyć park, a środki potrzebne na sfinansowanie tej inwestycji Testowane rozwiązanie chcą pozyskać oszczędzając energię elektryczną. Aby odnieść sukces gracze muszą przed końcem gry zaoszczędzić wystarczająco W trakcie I fazy testowej uczestnicy otrzymywali co miesiąc raporty dużo energii, by sfinansować budowę parku. o zużyciu energii elektrycznej w ich gospodarstwie domowym. Przesyłane informacje dotyczyły kosztu zużyte energii według taryfy G11 oraz testowanego programu cenowego, struktury zużycia w poszczególnych strefach cenowych ogółem oraz w kolejnych dniach miesiąca. Gospodarstwa wyposażone w ISD otrzymywały dodatkowo dane o wielkości zużycia energii przez poszczególne urządzenia wpięte do sieci. Uczestnicy testujący OZE byli informowani o tym, ile energii zostało wyprodukowane i jaka jej część wykorzystana na potrzeby gospodarstwa domowego. Oceny i opinie uczestników 96% uczestników korzystało z raportów o zużyciu energii elektrycznej. 57% oceniło raporty jako przydatne: dostarczały użytecznych informacji oraz podtrzymywały motywację do ograniczania zużycia.

15 GRYWALIZACJA 04 Zasady grywalizacji W II fazie testowej wykorzystano mechanizm grywalizacji, by motywować uczestników do oszczędzania energii. Okres testów został podzielony na 9 rund. Pierwsza runda trwała tydzień i miała charakter treningowy, kolejne rundy były dwutygodniowe. Przed rozpoczęciem każdej rundy uczestnicy panelu wybierali, o ile ograniczą zużycie energii: 4%, 8% lub 15% w stosunku do zużycia swojego gospodarstwa domowego w analogicznym okresie przed rozpoczęciem projektu. Jeśli cel udało się osiągnąć, gospodarstwo otrzymywało punkty, zamieniane później na nagrody. Jeśli cel nie został zrealizowany to mimo ograniczenia zużycia punkty nie były przyznawane. Mechanizm ten motywował uczestników do analizowania swoich zachowań związanych z poborem energii oraz planowania przyszłych oszczędności. Dodatkowo, gospodarstwa zostały losowo podzielone na trzy drużyny, rywalizowały więc także zespołowo pomiędzy sobą. Punkty były przyznawane po zakończeniu każdej rundy: za osiągnięcie wybranego celu oszczędnościowego: 1 pkt. dla celu 4%, 2 pkt. dla celu 8% oraz 3 pkt. dla celu 15%; dla gospodarstwa, które uzyskało największe oszczędności w swojej drużynie 3 pkt.; wszystkim gospodarstwom tworzącym drużynę, która uzyskała naj- 26 większe oszczędności po 2 pkt. Zdobyte punkty były stopniowo wymieniane na nagrody. 27 Zachowania uczestników Wraz z upływem kolejnych rund uczestnicy coraz częściej wybierali najtrudniejsze cele. W ostatniej rundzie 56% wybrało najbardziej ambitny cel, 28% cel najłatwiejszy. Średnio w 76% wybrane cele były realizowane przez uczestników. Początkowo skuteczność realizacji celów malała wiązało się to prawdopodobnie z wybieraniem przez uczestników coraz bardziej ambitnych celów. Od połowy fazy testowej mimo, że uczestnicy nadal wybierali coraz trudniejsze cele ich skuteczność systematycznie wzrastała. Może to dowodzić, że paneliści wypracowali efektywne sposoby ograniczania zużycia energii elektrycznej. 37% gospodarstw w każdej rundzie osiągało postawiony sobie cel oszczędnościowy. II FAZA Większość uczestników bardzo pozytywnie oceniła pomysł grywalizacji. Szczególnie pozytywnie reagowały na niego rodziny z dziećmi. Najlepiej oceniane nagrody to: bilety do kina, Centrum Nauki TESTOWA Eksperyment i JumpCity, zestawy ISD, gra planszowa, smartband oraz udostępnienie na weekend samochodu elektrycznego.

16 Motywacje związane z grywalizacją: zdobywaniem punktów, nagród, rywalizacją i zabawą narastały wraz z trwaniem projektu. Nawet uczestnicy początkowo sceptyczni wobec tej formy udziału, z czasem zaangażowali się w wybór i realizację celów. Grywalizacja bardzo sprawnie wspierała także UKŁAD ZDALNEGO POMIARU I APLIKACJA LIVING LAB Testowane rozwiązanie najsilniejszą motywację uczestników związaną z uzyskiwaniem oszczędności. Opinie uczestników W II fazie testowej 43 gospodarstwa zostały wyposażone w zestaw urządzeń, które mierzyły i przekazywały informacje o chwilowym Zabawa w grupach i współzawodnictwo to prawidłowe podejście, bo urozmaica. Bez tego elementu projekt mógłby być dość nudny, taki dość techniczny. Była to przyjemność biorę udział w czymś, co może wspomóc nasze środowisko. Oprócz tego, że jakaś rywalizacja była między tymi drużynami. Ta rola gry była fajna. Nagrody zdobyliśmy prawie wszystkie. Zawsze wieczorem sprawdzamy na tablecie: jak drużyna? Już nie chodzi o nagrodę a rywalizację. Najbardziej zaangażowany jest syn. Wyłącza zbędne urządzenia. Śledzi wszystko, zużycie. On cały czas to kontroluje grupy. Dopinguje, informuje, że za dużo prądu zużywamy i trzeba zużywać mniej. Powyłączał wszystko, co na czuwaniu. I mnie zdenerwował. Teraz pilnuje wyłączania światła. Nie wiedzieliśmy wcześniej, ile zużyciu energii elektrycznej: urządzenie pomiarowe umieszczane w skrzynce rozdzielczej; fototranzystor (umieszczony na urządzeniu pomiarowym, który sczytywał informacje o wielkości zużycia i wysyłał je do modułu UZP); moduł UZP, który odbierał informacje o zużyciu od fototranzystora i udostępniał je aplikacji na tablecie; tablet wyposażony w aplikację napisaną na potrzeby projektu, który umożliwiał dostęp między innymi do danych o chwilowym zużyciu energii elektrycznej. Aplikacja Living Lab poza udostępnianiem na bieżąco informacji o chwilowym zużyciu energii podtrzymywała zaangażowanie uczestników w redukcję zużycia energii wykorzystując mechanizmy grywalizacji. Jej podstawowe funkcjonalności to: podgląd zużycia energii aktualny oraz w ujęciu dziennym, tygodniowym co zużywa. I przez ten projekt oraz miesięcznym, 28 To jest fajne, że gra jest różnorodna, jesteśmy bardziej świadomi używania. I używamy to, co możliwość wyboru celu oszczędnościowego, 29 że są i nagrody i plansza. Dzieci jest potrzebne. Chyba wszystko podgląd tabeli z aktualnymi wynikami drużyn i poszczególnych uczest- podzieliły pomiędzy siebie po trochu nas dopinguje. Nie ników, i planszę i nagrody. Córki pilnują wyłączania, żeby światło gasić! ( ) Walka o gwiazdki dużo bardziej chodzi tam o nagrody są ważne, ale też oszczędzanie. informacje o zdobytych punktach i nagrodach (zdobytych i możliwych do zdobycia), zaangażowała, bo zmotywowana była zestaw porad energetycznych uławiających oszczędzanie. już wcześniej przy Fibaro, ale tu jest gra o każdą gwiazdkę. Trochę tym żyliśmy. Nie Efekty testów bardzo mocno, ale trochę tak. Sprawdzaliśmy 78% uczestników ograniczyło zużycie energii elektrycznej. poziom oszczędności. Przeciętne gospodarstwo zużyło o 15% mniej energii niż w analogicz- Oczywiście, że [nagrody] Raczej obserwowaliśmy nych miesiącach przed projektem. sprawiały radość. Najlepsze chyba wyjścia do kina, bo żona była najbardziej zadowolona. A dzieciom podarowaliśmy wyjście siebie. Grupa była mniej interesująca. Mocno nie staraliśmy się oszczędzać. Ale z ciekawości czasem Większość uczestników korzystała z aplikacji i informacji o bieżącym zużyciu energii codziennie, duża grupa sprawdzała aktualne zużycie nawet kilkanaście razy na dobę. do Experymentu i były oczywiście sprawdzaliśmy, na którym Dzięki aplikacji (podglądowi bieżącego zużycia energii) uczestnicy mieli zadowolone. To są takie sytuacje, że jesteśmy miejscu. To jest kontrolę nad pracą większości urządzeń RTV i AGD oraz oświetlenia. Niektó- samemu ciężko się wyrwać, a jest jakiś generalnie fajny pomysł. re osoby mieszkające w domkach jednorodzinnych podkreślały możliwość bilet, to wiadomo, że trzeba korzystać. kontrolowania pracy pomp układu ogrzewania domów. Badani podkreślali I jest radocha. także, że dzięki testowanemu narzędziu zwiększyli świadomość całościowego zużycia energii w ciągu doby.

17 Bardzo często uczestnicy projektu podkreślali, że korzystanie z aplikacji Działania edukacyjne przyczyniło się do zmniejszenia rachunków za prąd. Warto podkreślić, że udawało się to nawet pomimo znacznego zwiększenia efektywności energetycznej gospodarstw po pierwszej edycji projektu np. wymianie sprzętów na bardziej energooszczędne, zmianie taryfy, monitorowaniu pracy urządzeń poprzez instalację ISD. Podobnie jak w I fazie testowej, celem działań edukacyjnych było zwiększenie świadomości energetycznej uczestników projektu oraz wsparcie ich w skutecznej i trwałej redukcji zużycia energii elektrycznej. Tę funkcję spełniała przede wszystkim aplikacja Living Lab zintegrowana z układem zdalnego pomiaru. Dzięki temu uczestnicy mogli na bieżąco obserwować chwilowy pobór ener- Dostęp do informacji o bieżącym zużycie energii w gospodarstwie domowym był szczególnie użyteczny dla osób, które nie miały dostępu do infrastruktury ISD. Aplikacja bardzo dobrze spełniła swoje zadanie skłaniała większość uczestników do zaangażowania poprzez rywalizowanie z innymi gospodarstwami, rywalizowanie w ramach własnej rodziny, a także obserwowanie zużycia, kontrolowanie go i w konsekwencji oszczędzanie energii elektrycznej. Opinie uczestników Nie tylko w nocy ale w dzień również Jak na cele projektu, aplikacja była korzystam. Tablet leżał koło komputera bardzo dobrze przygotowana pod i na bieżąco obserwowałem co się względem funkcjonalności. Nie była dzieje. Jak wiem, że pralka chodzi, zbyt obfita była dobrze dopasowana to o razu obserwowałem jakie jest i prosta w obsłudze. Zdała w pełni zużycie, jeżeli większe to chodzi egzamin. Pewno można by tam ja grzałka w pralce, jak mniejsze to podglądałem, jak rywalizacja między gii w swoim gospodarstwie domowy. Poza tym działania edukacyjne objęły: warsztaty dla uczestników dotyczące grywalizacji oraz aplikacji Living Lab, która udostępniała informacje o bieżącym zużycie energii w gospodarstwie; udostępnienie aplikacji Symulator Taryfowy; porady energetyczne udostępniane za pośrednictwem aplikacji oraz portalu projektu. Opinie uczestników Porady praktyczne porady, sugestie jak zakupić sprzęt. I jaki kupić sprzęt? Który najmniej zużywa. Praktyczne porady są potrzebne. Porady jak najbardziej, oczywiście. Były te porady i w momencie, którym włączałam, było to fajne, że mogłam przeczytać, w jaki sposób można korzystać z tego. W tej chwili nie pamiętam, ale stosowałam tylko miesza. Wszystko można mieć grupami np. te historyczne wykresiki. się do tego, co tam było akurat. 30 pod kontrolą. Także ok. Ja bym tutaj ani nie szukał Patrzyłam na aplikację Spełniało to swoje zadanie. 31 dziury w całym, żeby coś dodać, ani też i zastanawiałam się, co nie uszczuplał. by tu jeszcze wyłączyć i wyłączyłam drugą lodówkę, bo już nie ma lata i nie Patrzyliśmy na porady, ale dla [Tablet] stoi niedaleko, to palcem trzeba napojów chłodzić, nas to przeminęło z wiatrem. się machnie i spojrzy na to Korzystaliśmy codziennie. Od rana do patrzę od razu zużycie się Sprzęt mamy wymieniony. Żarówki wszystko. Rano wstaję, to pierwsza wieczora obserwacja non stop. zmniejszyło. Włączyłam prawie wszystkie wymienione. czynność to tablet. I widzę, ładowarkę i od razu więcej. dlaczego tyle prądu w nocy Dla mnie jest to bardzo zużyłem! ciekawe, co chwilę zerkam. Obserwujemy aplikację non stop. Motywuje do oszczędzania. Patrzyłam na aplikację i zastanawiałam się, co by tu jeszcze wyłączyć i wyłączyłam drugą lodówkę, bo już nie ma lata i nie trzeba napojów chłodzić, patrzę od razu zużycie się zmniejszyło. Włączyłam ładowarkę i od razu więcej. Dla mnie jest to bardzo ciekawe, co chwilę zerkam. Ci uczestnicy, którzy nie mieli dostępu do Fibaro, mogą teraz dopiero dochodzić do tego, ile się zużywa zostawiając sprzęty powłączane. A nie byli tego świadomi wcześniej.

18 SYMULATOR TARYFOWY Narzędzie to dostępne na stronie projektu pozwala sprawdzić koszty energii elektrycznej przy różnym profilu zużycia oraz różnych taryfach. Użytkownik widzi dobowy profil zużycia energii w swoim gospodarstwie domowym i miesięczny koszt wyliczony w oparciu o wszystkie dostępne plany taryfowe. Dodatkowo może zasymulować zmianę zachowań i sprawdzić, jak przekła- da się to na koszt energii. Dobowe profile zużycia zostały przygotowane w podziale na pory roku oraz dni robocze i wolne od pracy. Opinie uczestników Zawsze wieczorem sprawdzamy To brzmi i wygląda fajnie! na tablecie: jak drużyna? Już Ciekawe są porównania nie chodzi o nagrodę, a rywalizację. taryf i szacunkowe oszczędności przy zmianie. Narzędzie to wzbudziło wśród dużej części uczestników pozytywne reakcje. Jest oceniane jako To jest jedyna rzecz, którą interesujące i skłania do interakcji można sobie pomóc próbnego zasymulowania podejmując decyzję zmiany profilu i kalkulacji o zmianie taryfy. kosztów. Porównywanie taryf wielostrefowych między sobą 32 jest dla większości osób ciekawe 33 samo w sobie. Jednak zdaniem To jest fajne narzędzie. uczestników aplikacja jest To mogłoby się znaleźć najbardziej użyteczna dla na ogólnych stronach osób, które rozważają zmianę dostawcy energii, bo to jest taryfy. W takiej sytuacji, o wiele bardziej miarodajne. jest to narzędzie trudne Daje taki konkretny do przecenienia. obraz, jak różne taryfy mogą faktycznie pomóc w zmniejszeniu rachunków, ale też z czym się wiążą. Bo trzeba sobie przesunąć kilka kwh z jednego miejsca w drugie, żeby do tego miejsca się dopasować.

19 GŁÓWNE REZULTATY PROJEKTU MWh energii elektrycznej zaoszczędzili uczestnicy w trakcie testów 35 MWh czystej energii wyprodukowały zainstalowane w ramach projektu OZE 124 tony CO₂ mniej zostały wyemitowane do atmosfery na skutek zmiany zachowań uczestników panelu Podniesienie świadomości energetycznej uczestników panelu i ogółu społeczeństwa. Edukacja w zakresie postaw ekologicznych oraz w obszarze energetyki uczestników i ogółu społeczeństwa. Promocja i upowszechnianie narzędzi wspierających zarządzanie zużyciem energii w gospodarstwach domowych. 91% uczestników chętnie weźmie udział w podobnym projekcie w przyszłości % uważa, że największą korzyścią z udziału w projekcie są oszczędności finansowe. 38% docenia, że zmienili swoje zwyczaje związane z korzystaniem ze sprzętów AGD i RTV. 30% ceni sobie uzyskaną wiedzę na temat zużycia energii przez poszczególne urządzenia domowe. 35 Badanie pokazało, że większą skuteczność w realizacji celów projektu mają gospodarstwa o pewnych predyspozycjach. Chodzi tu przede wszystkim o takie cechy domowników, jak bycie oszczędnym, nastawienie proekologiczne, otwartość na nowości technologiczne i innowacje, a także możliwość elastycznego kształtowania rozkładu dnia. PODSUMOWANIE Od samego początku chcieliśmy uczestniczyć w tym projekcie. On jakby współgra z naszym światopoglądem. Motywacją była również chęć sprawdzenia się, czy potrafimy się tak zorganizować, żeby oszczędzić. Od razu widzieliśmy potencjał w taryfie. Od razu było wiadomo, że jak się dostosujemy do tych godzin, to będzie super. Naprawdę fajny projekt. Mamy lepszą organizację pracy w domu. Jesteśmy bardzo zadowoleni, finansowo też jest fajnie.

20 PORÓWNANIE FAZ TESTOWYCH I TESTOWANYCH NARZĘDZI W pierwszej fazie testowej uczestnicy oszczędzali pieniądze nie tylko na skutek ograniczania zużycia energii, ale także dzięki dostosowywaniu struktury zużycia do testowanego wielostrefowego cennika. W praktyce Głównym celem projektu było uzyskanie ograniczenia poboru energii elek- okazało się, że struktura cennika bardzo silnie wpływa na zachowania trycznej w gospodarstwach domowych poprzez trwałą optymalizację zarzą- odbiorców. dzania zużyciem. W trakcie całego projektu uczestnicy przetestowali wiele narzędzi i rozwiązań potencjalnie wspierających takie działania. W pierwszej fazie testowej mechanizm bodźcujący był oparty przede wszystkim o wielostrefowe programy cenowe a główną motywacja miała charakter finansowy. Uczestnicy, którzy ograniczyli zużycie energii lub skutecznie zmodyfikowali strukturę zużycia (przenosząc je z godzin szczytowych poza szczyt) płacili niższe rachunki. W połowie gospodarstw mechanizm ten były uzupełniony o infrastrukturę inteligentnej sieci domowej, która ułatwiała zarządzanie sprzętami domowymi a jednocześnie dostarczała informacji o strukturze zużycia energii w gospodarstwie domowym. W fazie drugiej uczestnicy były motywowani na drodze grywalizacji rywalizowali pomiędzy sobą indywidualnie oraz drużynowo, a także porównywali się do siebie z przeszłości i zdobywali kolejne nagrody. Punktem wyjścia do skutecznej zmiany zachowań był stały dostęp do informacji o bieżącym zużyciu energii przez gospodarstwo domowe pochodzącej z układu zdalnego pomiaru. Na początku testów najważniejszymi narzędziami wspierającymi uczestników były zindywidualizowane raporty o zużyciu oraz da- Program Cenowy 1 został tak opracowany, że dostosowanie zużycia przynosiło oszczędności finansowe i jednocześnie skutkowało ograniczeniem poboru energii. W Programie Cenowym 2 możliwe było natomiast osiągnięcie znaczących oszczędności finansowych dzięki dostosowaniu zużycia do cennika, przy jednocześnie powiększonej konsumpcji energii elektrycznej W efekcie uczestnicy byli nagradzani finansowo, mimo że nie przyczyniali się do realizacji głównego celu projektu. Podobnie niejednoznacznym narzędziem było ISD ułatwiało ono ograniczenie zużycia tym osobom, które postawiły sobie taki cel. Jednak znaczna grupa uczestników korzystała z ISD przede wszystkim by poznać jego możliwości oraz podnieść komfort zarządzania urządzeniami domowymi, co niejednokrotnie przekładało się na wzrost poboru energii. Pod tym względem druga faza testowa była bardziej spójna. Wszystkie udostępnione uczestnikom narzędzia z grywalizacją i układem zdalnego pomiaru na czele stymulowały uczestników do ograniczania zużycia energii i tylko takie zachowania były nagradzane. Narzędzia wspierające 36 shboard aplikacja mobilna umożliwiająca tworzenie własnych raportów. W drugiej fazie kluczowa była aplikacja Living Lab, która dostarczała informacje z układu zdalnego pomiaru i pozwalała na udział w grywalizacji. Mechanizmy bodźcujące Podstawowym narzędziem wspierającym uczestników pierwszej fazy testowej były comiesięczne raporty o zużyciu. Zostały one bardzo dobrze odebrane przez panelistów niemal wszyscy korzystali z raportów i oceniali je jako użyteczne, przejrzyste, dostarczające wielu praktycznych informacji. W trakcie testów 37 Zastosowana w pierwszej fazie motywacja finansowa była bardziej uniwersalna niż grywalizacja. Niemal wszyscy uczestnicy projektu przystępując do niego oczekiwali zmniejszenia swoich rachunków, a osoby którym się to udało wskazywały uzyskane oszczędności jako jedną z głównych korzyści udziału w projekcie. Słabością tego rozwiązania było wypadanie z niego gospodarstw, które z różnych czasem obiektywnych przyczyn nie uzyskiwały znaczących oszczędności. Gdy znikał główny motywator, część uczestników przestawała angażować się w projekt. Lepiej z tym problemem radził sobie mechanizm grywalizacji. W tym przypadku uczestników motywowały nie tylko możliwe do zdobycia nagrody, ale także zabawa wynikająca z rywalizacji prowadzonej w atrakcyjnej formie. Co więcej dzięki wprowadzeniu rywalizacji drużynowej nawet niewielkie indywidualne ograniczenia zużycia przynosiły punkty i nagrody. Jednak nie wszyscy uczestnicy równie chętnie angażowali się w grywalizację jak wspomniano jest to mechanizm mniej uniwersalny niż motywacja finansowa. udostępniono także aplikację mobilną spełniającą podobną rolę dashboard. Rozwiązanie to także było oceniane pozytywnie, choć spotkało się dużo mniejszym zainteresowaniem. Po aplikację sięgnęły przede wszystkim osoby mocno zaangażowane w projekt a jednocześnie zainteresowane nowymi technologiami. Poważnym ograniczeniem obu tych narzędzi było opóźnienie w czasie dostarczanych informacji, czyli brak dostępu do danych o aktualnym zużyciu energii. Lukę tę w części gospodarstw i w pewnym tyko stopniu zapełniała infrastruktura ISD. Te ograniczenia zostały całkowicie zniwelowane w drugiej fazie testowej. Wszyscy uczestnicy zostali wyposażeni w tablety z aplikacją Living Lab, która na bieżąco udostępniała dane o chwilowym poborze energii przez gospodarstwo domowe. Informacja o zużyciu a także pozostałe funkcjonalności aplikacji były na tyle atrakcyjne, że większość panelistów korzystała z niej codziennie, niektórzy nawet kilkanaście razy na dobę. W efekcie zdecydowania większość uczestników drugiej fazy ograniczyła zużycie energii elektrycznej.

21 REKOMENDACJE W przypadku projektowania i udostępniania aplikacji wspierających zarzą- Metodyka living lab jest bardzo skutecznym sposobem testowania narzędzi, które mają trwale wpłynąć na zmianę zachowań określonej grupy ludzi. Ważne by faza testowa była na tyle długa, by możliwe było: testowanie, udoskonalanie i ponowne testowanie rozwiązań proponowanych uczestnikom. Jednocześnie uczestnicy powinni mieć czas na poznanie tych rozwiązań oraz ich wdrożenie. Dłuższe fazy testowe pozwalają dodatkowo na pomiar trwałości zmian zaobserwowanych w zachowaniach uczestników. Na etapie rekrutacji uczestników panelu oraz rozpoczynania fazy testowej należy jasno wyznaczyć uczestnikom cele. W trakcie trwania testów warto upewniać się, że ich indywidualne motywy udziału w projekcie są zbieżne z celami organizatora np. silna koncentracja na testowaniu ISD może spowodować brak prób redukcji zużycia energii lub dostosowania się do testowanego cennika. Podstawą zmiany zachowań związanych ze zużyciem energii elektrycznej jest zwiększenie świadomości energetycznej uczestników. Wiedza o tym, ile energii zużywa całe gospodarstwo domowe oraz poszczególne urządzenia oraz jak przekłada się to na wysokość rachunków jest bardzo poszukiwana przez odbiorców i sama w sobie stanowi motywację do zmian zachowań. Bardzo skuteczny jest bieżący dostęp do informacji o wielkości zużycia energii w gospodarstwie za pośrednictwem układu zdalnego pomiaru lub inteligentnej sieci dzanie zużyciem warto uwzględnić zróżnicowane oczekiwania odbiorców. Osoby o mniejszych doświadczeniach z nowym technologiami preferują proste, jednozadaniowe aplikacje. Ważne był były one przejrzyste i intuicyjne łatwe do zrozumienia i obsługi. Zaoferowanie kilku takich rozwiązań pozwala uczestnikowi na wybór tej, która odpowiada jego potrzebom. Odbiorcy o bardziej analitycznym nastawieniu, na co dzień korzystających z nowych technologii, wolą mieć dostęp do jednej wielozadaniowej aplikacji, którą można łatwo konfigurować pod własne potrzeby. Dzięki temu mają dostęp do wielu przydatnych funkcjonalności w jednym miejscu. Przy pomiarze efektów panelu warto brać pod uwagę zarówno rzeczywiste dane o strukturze i wielkości zużycia energii (np. pochodzące z liczników) jak i dane dotyczące opinii i postaw uczestników panelu zbierane bezpośrednio od uczestników. Należy zaplanować, jakie dane będą stanowiły punkt odniesienie do pomiaru zmian w zachowaniach i postawach uczestników. domowej, pod warunkiem że obejmuje ona większość sprzętów 38 AGD i RTV oraz instalacji domowych. 39 Wszelkie informacje zwrotne dla uczestników dotyczące skuteczności ich działań warto wzbogacać o praktyczne wskazówki i rekomendacje. Są one tym skuteczniejsze, w im większym stopniu są dopasowane do sytuacji danego uczestnika. Dlatego warto dobrze poznać panelistów oraz kontekst, w jakim działają. Grywalizacja jest niezwykle skutecznym narzędziem wzbudzania motywacji i podtrzymywania zaangażowania w projekt. Najsilniej oddziałuje na osoby młode, rodziny z dziećmi oraz osoby otwarte na nowe technologie. Dodatkowo zwiększa atrakcyjność udziału w projekcie przez wprowadzanie elementu zabawy. Uczestnicy powinni mieli możliwość porównywania się do innych uczestników oraz sami do siebie (oba punkty odniesienia są ważne dla różnych grup odbiorców). Wprowadzenie elementów rywalizacji drużynowej pozwala motywować osoby, które osiągają słabsze wyniki indywidualne. Silnym motywatorem do redukcji zużycia energii oraz zmiany struktury zużycia są realne oszczędności finansowe. W przypadku wielostrefowych programów cenowych ich struktura bardzo silnie wpływa na zachowania uczestników. Warto testować co najmniej dwa warianty Programu Cenowego.

22 Inny Format Sp. z o.o. ul. Kaprów 3A/14 / Gdańsk / if@innyformat.pl NIP / REGON Publikacja powstała w ramach projektu Energa Living Lab dla poprawy efektywności końcowego wykorzystania energii elektrycznej przy udziale instrumentu finansowego Unii Europejskiej LIFE+ oraz środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

23 elivinglab.pl