JAK W KALEJDOSKOPIE. Podejście jakościowe w doradztwie i poradnictwie edukacyjno-zawodowym w pracy z uczniami szkół gimnazjalnych

Transkrypt

1 JAK W KALEJDOSKOPIE Podejście jakościowe w doradztwie i poradnictwie edukacyjno-zawodowym w pracy z uczniami szkół gimnazjalnych dr Joanna Minta III Konferencja doradców zawodowych szkół gimnazjalnych m. st. Warszawy Maróz, kwietnia 2015 r.

2 Struktura wykładu 1. Zwrot jakościowy w poradnictwie i doradztwie edukacyjno-zawodowym 2. Jakościowe podejście w diagnostyce poradnictwa i doradztwa edukacyjno-zawodowego 3. Narzędzie diagnostyczne KALEJDOSKOP KARIERY Założenia teoretyczne Struktura narzędzia i warunki stosowania Funkcja diagnostyczna bilans kompetencji ucznia 4. Jak pracować z uczniami z wykorzystaniem narzędzi jakościowych?

3 1. Zwrot jakościowy w poradnictwie edukacyjno-zawodowym

4 W XXI wieku nie możemy już dłużej odwoływać się do procesu rozwoju kariery, ale do kierowania nią przez jednostki, które ponoszą pełną odpowiedzialność za kształtowanie własnego życia oraz podejmowane decyzje związane z karierą. (Savickas, 2011a, 2013).

5 Od wybierania do konstruowania W procesie kierowania karierą nie wybieranie, podejmowanie decyzji związanej z karierą, ma kluczowe znaczenie, ale jej całościowe konstruowanie (Savickas, 2011). Fundamentalne staje się pojęcie Ja (Self) Samo-konstruowanie jest osiągane poprzez społeczne konstruowanie i ko-konstruowanie siebie we współpracy z grupą społeczną i społeczeństwem (Savickas 2011).

6 Wyzwania dla radzących się Radzenie sobie z rosnącą liczbą tranzycji w życiu zawodowym i osobistym (Savickas, 2011) Zainteresowania, wartości i cele, jako fundamentalne aspekty kariery (DiFabio 2011)

7 Wyzwania dla doradców/edukatorów Radzenie sobie z przejściem od pomocy ludziom w rozwijaniu ich karier do wsparcia w konstruowaniu życia poprzez pracę i relacje, uwzględniając je jako główne konteksty społeczne (Richardson, 2012).

8 Propozycje podejść teoretycznych i ich praktycznego zastosowania Poradnictwo w konstruowaniu życia (Life-design and career couneseling) (M. Savickas, J. Guichard, L. Nota, M. E. Duarte) Pozytywne całożyciowe kierowanie sobą i relacjami (A-M. DiFabio) Teoria uczenia się z (dla) kariery (Career learning theory)

9 Poradnictwo w konstruowaniu życia (life-design and career couneseling) Skoncentrowanie się w procesie pomocy na: tożsamości niż osobowości zdolności do adaptacji niż dojrzałości zamierzeniach (intencjonalności) niż decyzyjności opowieściach niż wynikach To podejście skoncentrowane na konstruowaniu tożsamości, zdolności do adaptacji, intencjonalności i opowieściach. Stanowi ono bazę do zrozumienia zachowania i potrzeb osób tworzących własne kariery w sytuacji ryzyka i ciągłych zmian.

10 Poradnictwo w konstruowaniu życia (Savickas, Guichard, Nota, Duarte) umiejętność podejmowania decyzji z uwzględnieniem perspektywy czasowej (Nota, Soresi 2010) umiejętność tworzenia mentalnego obrazu przeszłości, teraźniejszości i przyszłości (Savickas 1991) gotowość do radzenia sobie z przewidywalnymi zadaniami oraz z nieprzewidywalnymi sytuacjami (Savickas 1991)

11 Poradnictwo w konstruowaniu życia umiejętność podejmowania decyzji z uwzględnieniem perspektywy czasowej (Nota, Soresi 2010) Warsztaty dla gimnazjalistów i ich rodziców Nadzieje i oczekiwania wobec przyszłości rozwijające myślenie perspektywiczne tworzenie mentalnego obrazu przeszłości, teraźniejszości i przyszłości, adaptacyjność warsztaty edukacyjne związane z projektowaniem kariery oraz rozmowa doradcza w koncepcji samo-konstruującego się modelu kariery Jeana Guicharda: wywiad narracyjny M. Savickasa (2010), M. E. Duarte (2015) Wywiad narracyjny - koncentracja na przyszłości M. Reffusa konstruowanie mapy przestrzeni życiowej i mapy przyszłości Vancea Peavyego;

12 Pozytywne całożyciowe kierowanie sobą i relacjami (Positive Lifelong Management: Self And Relationship (DiFabio, 2014) wywodzi się z psychologii pozytywnej powstała w odniesieniu do perspektywy: koncepcji pozytywnego rozwoju młodzieży PYD (Positive Youth Development) oraz koncepcji pozytywnego rozwoju dorosłych PAD (Positive Adult Development)

13 Psychologia pozytywna Koncentruje się przede wszystkim na zagadnieniu dobrostanu (well-being) i zdrowiu psychicznym. Rozróżniamy dobrostan : hedoniczny to podejście koncertuje się na szczęściu i określa dobrostan w kategoriach osiągania przyjemności i unikania bólu. eudajmonistyczny to podejście skupia się na sensie i samorealizacji, określając dobrostan z uwzględnieniem stopnia pełnego funkcjonowania jednostki (Ryan & DECI 2001; Ryff & Singer 2008).

14 Psychologia pozytywna podejście eudajmoniczne W tym podejściu znaczące sią trzy teorie: wielowymiarowy model dobrostanu psychicznego Ryffa (Ryff, 1995), model trzech sposobów osiągania szczęścia Seligmana (Seligman, 2002 ) motywacyjny model dobrostanu Deciego i Ryana (teoria automotywacji JM) (Deci & Ryan, 2000).

15 Wielowymiarowy model dobrostanu psychicznego (Ryff, 1995) Wielowymiarowy model dobrostanu psychicznego (Ryff, 1995) zawiera sześć eudajmonicznych elementów: samoakceptację; tworzenie jakościowych więzi z innymi; poczucie autonomii w myśleniu i działaniu; zdolność kierowania złożonymi środowiskami, aby dostosować osobiste potrzeby i wartości; poszukiwanie znaczących celów i poczucia sensu w życiu; ciągły wzrost i rozwój jednostki jako osoby.

16 Koncepcja pozytywnego rozwoju młodzieży (Positive Youth Development) Koncepcja pozytywnego rozwoju młodzieży (PYD), koncentruje się na rozwoju mocnych stron młodych ludzi i ich potencjału, aby aktywnie stawiali radzili sobie w złożonej rzeczywistości. W tej koncepcji podkreśla się znaczenie zasobów osobistych, które uważa się za czynniki ochronne (Di Fabio & Kenny 2015).

17 Teoria uczenia się z (dla) kariery Career learning theory (M. A. C. T. Kuijpers, B. Schyns i J. Scheerens, 2006) Zestaw kluczowych kompetencji kariery zdolność aktualizacji kariery refleksyjność w odniesieniu do zasobów refleksyjność w odniesieniu do motywacji rozpoznanie zawodowe kontrolowanie rozwoju kariery tworzenie sieci kontaktów

18 2. Jakościowe podejście w diagnostyce poradnictwa edukacyjno-zawodowego

19 Pytania o diagnozę? Jaki jest cel opracowywanej diagnozy? Z jakiej perspektywy będziemy ją przeprowadzać? Jakie narzędzia diagnostyczne będą najbardziej adekwatne?

20 Perspektywy określania celów diagnostycznych Perspektywa edukacyjna Perspektywa świata pracy Perspektywa problemów sytuacyjnych Perspektywa procesu doradczego

21 Perspektywa edukacyjna (M. Rosalska 2012) Odniesienie do trzech kluczowych kwestii: Dobra osoby radzącej się Świata pracy Całożyciowego uczenia się

22 Perspektywa edukacyjna (M. Rosalska 2012) Na poziomie gimnazjum: Analizowanie różnych możliwości kariery zawodowej Rozpoznawanie uzdolnień zainteresowań i wartości związanych z pracą Zachęcanie do doświadczania pracy Analiza alternatywnych wyborów edukacyjnozawodowych

23 Perspektywa świata pracy Adaptacyjność Oczekiwania rynku pracy vs. zainteresowania i oczekiwania osoby radzącej się Umiejętności, kompetencje i kwalifikacje Zatrudnialność (employability)

24 Perspektywa problemów sytuacyjnych (M. Rosalska 2012) Problemy: wynikające z osobistych ograniczeń wynikające z kontekstu rodzinnego szkolne edukacyjne lub relacyjne z funkcjonowaniem w świecie pracy

25 Perspektywa procesu doradczego (M. Rosalska 2012) Dążenie do upełnomocnienia osoby radzącej się (empowerment). Koncentracja na: Celu szeroko rozumianych oddziaływań edukacyjnych i doradczych. Stanie radzącego się, czyli na wzmacnianiu, pobudzaniu wzrostu poczucia sprawstwa, poczucia siły i możliwości, sprawowania kontroli Procesie, czyli przywracaniu siły, godności, kontroli, wzmacnianiu kompetencji, dawaniu wsparcia i rozwijaniu umiejętności.

26 Jakie narzędzia diagnostyczne będą najbardziej adekwatne?

27 Grupy metod i technik diagnostycznych - ilościowe Testy, inwentarze, kwestionariusze Techniki sondażowe: Ankiety Wywiady Check-list y

28 Grupy metod i technik diagnostycznych Techniki projekcyjne Techniki plastyczne Różne rodzaje wywiadów - jakościowe Portfolio i analiza dokumentów Techniki warsztatowe, m.in. analizy przypadków gry i zabawy techniki oparte na q-sorcie Techniki wzmacniające krytyczne myślenie i oraz myślenie strategiczne (np. analiza SWOT). Rozpoznawanie wartości, celów, priorytetów

29 Kompetencje diagnostyczne osób prowadzących poradnictwo i doradztwo edukacyjno-zawodowe Problem zróżnicowanego zaplecza merytorycznego Kompetencje w zakresie czynności diagnostycznych: Opisywanie Wyjaśnianie Przewidywanie Ocenianie Zalecanie Diagnostyka twarda-ilościowa vs. diagnostyka miękka - jakościowa Etyczny aspekt diagnozy

30 3. Jakościowe narzędzie diagnostyczne KALEJDOSKOP KARIERY

31 Nowoczesne rozwiązania w doradztwie zawodowym Projekt Nowoczesne rozwiązania w doradztwie zawodowym realizowany jest w ramach Poddziałania Upowszechnianie uczenia się przez całe życie projekty konkursowe, Priorytetu III Wysoka jakość systemu oświaty, Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej Instytucja pośrednicząca II: Ośrodek Rozwoju Edukacji

32 GŁÓWNY CEL projektu stworzenie spójnego NARZĘDZIA DIAGNOSTYCZNEGO KALEJDOSKOP KARIERY, służącego bilansowaniu kompetencji uczniów (również osób dorosłych uczących się oraz uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, szczególnie uczniów z niepełnosprawnością) oraz ich aktywizowaniu (zwłaszcza w sytuacji kontaktu z uczniem stawiającym opór). strona internetowa projektu:

33 Podstawa teoretyczna narzędzia diagnostycznego KALEJDOSKOP KARIERY

34 Podstawę teoretyczną narzędzia Kalejdoskop Kariery stanowią: Teoria społecznego uczenia się dotycząca podejmowania decyzji Johna Krumboltza (The Social Learning Theory of Career Decision-Making) ( ). Koncepcja uczenia się (ze) szczęśliwych zbiegów okoliczności Johna Krumboltza (The Happenstance Learning Theory) ( ). Koncepcja antykariery Ricka Jarowa (1999). Metoda biograficzna koncepcja wywiadów narracyjnych opracowana przez Fritza Schützego, Petera Alheita, zgodna z ideą poradnictwa skoncentrowanego na kliencie Carla Rogersa.

35 Teoria społecznego uczenia się dotycząca podejmowania decyzji J. Krumboltza ( ) (The Social Learning Theory of Career Decision- Making) Koncepcja ta koncentruje się na: roli doświadczeń w procesie rozwoju zawodowego interakcji jednostki z jej środowiskiem w sytuacji podejmowania decyzji zawodowych. Zmiany na drodze rozwoju kariery zawodowej powodują: czynniki genetyczne uczenie się i zdobywanie doświadczeń czynniki środowiskowe umiejętności zadaniowe

36 Teoria szczęśliwych zbiegów okoliczności J. Krumboltza (The Happenstance Theory, 1999) Teoria szczęśliwych przypadków (zbiegów okoliczności) zakłada, że szczęście nie jest wypadkiem (przypadkiem). Będąc otwartym na nieplanowane zdarzenia, jakie mają miejsce w naszym życiu, tworząc je i przekształcając, zwiększamy możliwości rozwoju naszej kariery.

37 Koncepcja uczenia się (ze) szczęśliwych zbiegów okoliczności (The Happenstance Learning Theory, 2009) W zmieniającym się i nieprzewidywalnym świecie obawa i niepokój o przyszłość jest normalnym uczuciem, które można przezwyciężyć. Planowanie (konstruowanie) ścieżki kariery jest procesem całożyciowego uczenia się, który wymaga od nas podejmowania niezliczonej ilości decyzji w odpowiedzi na niespodziewane wydarzenia. Jeśli będziemy otwarci na świat wokół nas i będziemy otwarci na uczenie się, możemy kreować przypadkowe, nieplanowane zdarzenia i czerpać korzyści z ich pojawienia się w naszym życiu, włączające je w konstrukcję naszej kariery.

38 Podsumowanie teorii J. Krumboltza Każda jednostka: dziedziczy pewien zestaw możliwości, przychodząc na świat w określonym środowisku, które zapewnia jej warunki ograniczające lub ułatwiające jej działanie oraz dostarczające jej różnorodnych doświadczeń; jest aktywnym podmiotem kształtującym własną karierę, inicjującym pewne sytuacje stwarzając sobie możliwości zdobycia doświadczeń, dokonując generalizacji samoobserwacji oraz nieustannie rozwijając swoje umiejętności zadaniowe.

39 Koncepcja antykariery Ricka Jarowa Kariera to proces przybierający kształt spirali ( koniec to początek ) (Szumigraj 2011, s. 201). Proces ten charakteryzują cztery wymiary: zaufanie, ciekawość świata, słuchanie i działanie.

40 Według R. Jarowa: Praca jest sposobem na wyrażanie siebie, realizowaniem siebie w wymiarze duchowym, intelektualnym, emocjonalnym i społecznym. Celem człowieka jest stworzenie sobie życia, które się kocha. Praca, która jest ważna i którą się kocha, będzie jego częścią. (Jarow 1999, s. 76)

41 Rolą poradnictwa w koncepcji antykariery R. Jarowa jest pomoc człowiekowi w: zaakceptowaniu jego/jej własnego potencjału, odkryciu źródeł życiowej motywacji, przyjęciu jej jako życiowej inspiracji, dzieleniu się własnym bogactwem z innymi, jego twórczym przekształcaniu. (Szumigraj 2011, s. 201).

42 Podejście biograficzne skoncentrowane na osobie Analiza doświadczeń zawartych w opowieści o życiu i nadawanie im znaczeń (Fritz Schütze). Biografia jako rezerwuar przeżyć i doświadczeń oraz przestrzeń uczenia się współczesnych ludzi (Peter Alheit). Towarzyszenie osobie radzącej się w jej/jego indywidualnej pracy nad rozwojem potencjału osobistego i w procesie szukania odpowiedzi na nurtujące ją/jego pytania (Carl Rogers).

43 W narzędziu są odniesienia do: Dziedziczenia jako elementu składowego potencjału jednostki, uczenia się z doświadczenia, wzmacniania samooceny, otwartości na niespodziewane możliwości oraz rozwijanie umiejętności włączania ich w swoje plany (koncepcja społecznego uczenia się J. Krumboltza). Składowych potencjału jednostki, procesu dociekania i akceptacji wiedzy o sobie, poszukiwania pracy marzeń, pracy z emocjami, opracowywania celu oraz rozwijania twórczości (koncepcja antykariery R. Jarowa). Korzystania z biografii jako źródła wiedzy o osobie, rozwijania umiejętności analizy doświadczeń oraz nadawania znaczeń (F. Schütze, P. Alheit).

44 NARZĘDZIE DIAGNOSTYCZNE KALEJDOSKOP KARIERY Dwuczęściowy poradnik zawierający dyspozycje do wywiadów indywidualnych (cz. I), scenariusze zajęć grupowych wraz propozycjami wykorzystania w pracy z młodzieżą i osobami dorosłymi materiałów multimedialnych (cz. II), uzupełniających główne narzędzie: 26 kart dyskusyjnych JobBox Gra multimedialna Klocki wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych 194 filmy o zawodach Zawodowi Zawodowcy zawody wymienione w aktualnej klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego (Dz.U poz. 7, Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2011 r.)

45 PORADNIK METODYCZNY, cz. 1 i 2 Opisuje zastosowanie narzędzia diagnostycznego, służącego bilansowaniu kompetencji i aktywizowaniu uczniów szkół gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych, słuchaczy szkół dla dorosłych, uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim. Stanowi źródło rozwiązań praktycznych oraz stwarza wiele możliwości zastosowań zarówno podczas zajęć szkolnych, jak i poza nimi.

46 26 KART DYSKUSYJNYCH JobBox Karty z rysunkami zawodów są uzupełnieniem pracy doradcy/nauczyciela przy prowadzeniu wywiadów, zajęć grupowych oraz filmów (do wyboru). Posiadają instrukcję wyjaśniającą ich włączenie do pracy z uczniem/słuchaczem w ramach poszczególnych części narzędzia.

47 STRUKTURA NARZĘDZIA KALEJDOSKOP KARIERY I. Materiały metodyczne 1. Scenariusze zajęć przeprowadzone wg trzech obszarów tematycznych w 4 rodzajach szkół: 1. szkoła gimnazjalna, 2. szkoła ponadgimnazjalna, 3. szkoła dla dorosłych 4. szkoła dla uczniów z niepełnosprawnością 2. Karty pracy II. Materiały diagnostyczne 1. Pytania do ucznia (tzw. funkcja diagnostyczna ćwiczenia) 2. Karty do autodiagnozy

48 Obszar Szkoła Szkoła Szkoła dla Szkoła specjalna gimnazjalna ponadgimnazjalna dorosłych Zasoby osobiste, rodzinne i środowiskowe Umiejętności rodzinne Moja reklama Moja rodzina ma głos Szkic upragnionego życia Szkic upragnionego życia Mandala działania Oswajanie problemów Moja rodzina ma głos Umiejętności rodzinne (wer. rozsz.) Moje umiejętności Dzień u rodzica w pracy Mapa przyszłości Moja reklama Moja rodzina ma głos Szkic upragnionego życia Ścieżki edukacyjne i zawodowe Strategie wobec zmian Rodzinna giełda zawodów Praca moich marzeń Piramida sukcesu Zawodowa sieć wsparcia Jabłka Jedno zdarzenie Gra w wersji papierowej Ćwiczenia Rodzinna giełda zawodów Drogi i bezdroża Przymiarka zawodów Czynniki kariery (sytuacja Grzegorza) Jabłka Gra w wersji papierowej Oswajanie lęku przed zmianą Rodzinna giełda zawodów (wer. rozsz.) Drogi i bezdroża Analiza zawodowych biografii Praca moich marzeń (wer. rozsz.) Domek z kart Gra w wersji papierowej Moje marzenia Rodzinna giełda zawodów Praca moich marzeń Piramida sukcesu Puzzle Jedno zdarzenie Gra w wersji papierowej

49 Dyspozycje do wywiadów Celem wywiadu jest pogłębienie diagnozowania predyspozycji oraz zainteresowań zawodowych (wywiad jako zindywidualizowana kontynuacja części warsztatowej narzędzia).

50 BILANS KOMPETENCJI w ramach narzędzia diagnostycznego KALEJDOSKOP KARIERY

51 DIAGNOZA KOMPETENCJI Celem narzędzia diagnostycznego Kalejdoskop Kariery jest uzyskanie kompleksowej diagnozy ucznia. Diagnoza ta powstaje na podstawie: informacji z kart autodiagnozy uczniów, odnoszących się do trzech obszarów rozwojowych (część grupowa), informacji z kart diagnozy, opracowanych przez nauczyciela/doradcę wraz z uczniem (część indywidualna bilans kompetencji).

52 BILANS KOMPETENCJI opracowany przez nauczyciela/doradcę w postaci raportu na zakończenie wsparcia z wykorzystaniem narzędzia nie jest klasycznym zestawieniem wyników psychologicznych testów diagnostycznych lecz jakościowym podsumowaniem wiedzy o kluczowych kompetencjach osoby radzącej się w odniesieniu do trzech diagnozowanych obszarów.

53 Obszary kompetencji

54 I. Obszar zasobów osobistych, rodzinnych i środowiskowych Umiejętność: samooceny, w tym: autoanalizy zasobów osobistych i środowiskowych, autoanaliza własnych zainteresowań i umiejętności umiejętności uczenia się z własnych doświadczeń postrzegania i analizy rzeczywistości, w tym: umiejętność identyfikacji sieci wsparcia tkwiących w środowisku ucznia umiejętność zaplanowania (skonstruowania) tzw. sieci wsparcia

55 II. Obszar informacji edukacyjnej i zawodowej umiejętności Umiejętności: planowania i osiągania założonych celów, w tym: umiejętność projektowania swojej drogi edukacyjnozawodowej, umiejętność określania i wyznaczania celów umiejętność zaplanowania drogi osiągnięcia wyznaczonych celów analityczne umiejętność zdobywania informacji o ścieżkach edukacyjnych i zawodowych umiejętność analizy i syntezowania zdobytych informacji o sobie samym i otoczeniu

56 III. Obszar strategii radzenia sobie ze zmianą Umiejętności: określenia sposobu i warunków podejmowania decyzji w zmieniającej się rzeczywistości, rozpoznania sposobów radzenia sobie ze zmianą, rekonstruowania projektu własnej kariery, tworzenia alternatywnych ścieżek edukacyjnych i zawodowych, praktyczne i przedsiębiorcze.

57 A. UMIEJĘTNOŚCI SAMOOCENY Propozycja opracowania raportu z bilansu kompetencji RODZAJ UMIEJĘTNOŚĆ - PRZYKŁADY CO MOŻNA ZROBIĆ, DIAGNOZOWANEJ UMIEJĘTNOŚCI STOPIEŃ OPANOWANIA UMIEJĘTNOŚĆ Autoanaliza zasobów osobistych i środowiskowych ABY ROZWIJAĆ TĘ UMIEJĘTNOŚĆ? I I Autoanaliza własnych zainteresowań i umiejętności I I Umiejętność uczenia się z własnych doświadczeń I I

58 dr Joanna Minta Zakład Pedagogiki Społecznej i Poradoznawstwa Instytut Pedagogiki, Dolnośląska Szkoła Wyższa ul. Strzegomska 55, Wrocław jminta@vp.pl